Sprawa amerykańskiego personelu dyplomatycznego i konsularnego w Teheranie (USA v. Iran; MTS, 1980 rok)
Tekst orzeczenia:
http://www.icj-cij.org/docket/files/64/6291.pdf
Sprawa ta może być powołana jako przykład sytuacji, w której państwo ponosi odpowiedzialność za swoje zaniechanie. W listopadzie 1979 roku grupa studentów irańskich zajęła budynek amerykańskiej ambasady w Teheranie. Przez kilkadziesiąt dni budynek był okupowany; przetrzymywano w nim ok. 50 zakładników, z których większość należała do personelu dyplomatycznego i konsularnego misji.
MTS stwierdził, że Iran ponosi odpowiedzialność międzynarodową w związku z zaniechaniem podjęcia działań mających na celu ochronę nietykalności pomieszczeń misji, do czego był zobowiązany w świetle odpowiednich norm prawa międzynarodowego.
Sprawa Westa (Amerykańsko-Meksykańska Komisja Mieszana; 1927 rok)
Amerykański wiertniczy został zamordowany na terytorium Meksyku przez bandytów, w stosunku do których następnie zastosowano dekret amnestyjny, obejmujący osoby winne rebelii i buntu. Zdaniem Komisji Meksyk ponosił odpowiedzialność międzynarodową w związku z tym, że nie ukarał efektywnie sprawcy zbrodni: „Udzielenie amnestii za przestępstwo ma ten sam skutek w prawie międzynarodowym, co nieukaranie tego przestępstwa [...]. Wynika z [tego] [...] odpowiedzialność państwa. Meksyk udzielił amnestii mordercom Westa i dobrowolnie pozbawił się możliwości ścigania i ukarania ich. W konsekwencji Komisja przyznała [Stanom Zjednoczonym] odszkodowanie w wysokości 10.000 USD”.
Sprawa EUREKO v. Polska (Trybunał Arbitrażowy, 2005 rok)
Holenderska spółka EUREKO nabyła w 1999 roku od polskiego Skarbu Państwa pewną pulę akcji prywatyzowanego PZU. Z umowy sprzedaży wynikało, że Polska zamierza sprzedać, a EUREKO zamierza kupić dalsze akcje PZU, by holenderska spółka uzyskała ich większościowy pakiet. W związku z uchylaniem się od realizacji umowy przez kolejne rządy RP - Polska nie sprzedała EUREKO pakietu większościowego.
Zgodnie z art. 3 ust. 5 polsko-holenderskiej umowy z 1992 roku o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji: „Każda Umawiająca się Strona będzie dotrzymywać każdego zobowiązania podjętego względem inwestycji dokonywanych przez inwestorów drugiej Umawiającej się Strony”.
EUREKO wystąpiła do międzynarodowego trybunału arbitrażowego ze skargą przeciwko Polsce, zarzucając jej m. in. naruszenie art. 3 ust. 5 opisanej wyżej umowy międzynarodowej.
Trybunał w wyroku wstępnym stwierdził, że „działania i zaniechania Rządu Polskiego zostały uznane za nieuczciwe i niesprawiedliwe i w efekcie wywłaszczające […]. Naruszają [one] zobowiązania z art. 3.5. Traktatu do „przestrzegania zobowiązań, jakie mógł zaciągnąć w odniesieniu do inwestycji inwestorów” Królestwa Holandii”.
Sprawa statku Costa Rica Packet (GBR v. Holandia; arbitraż, 1891 rok)
Kapitan statku australijskiego został aresztowany przez władze holenderskie pod zarzutem dokonania kradzieży alkoholu z przypadkowo napotkanej jednostki, porzuconej przez załogę na pełnym morzu. Arbiter ustalił, że w danym przypadku sądy holenderskie nie były uprawnione do sądzenia kapitana australijskiego statku. Biorąc dodatkowo pod uwagę, że zgromadzone dowody nie uzasadniały aresztowania a z zatrzymanym niewłaściwie się obchodzono - arbiter nakazał Holandii wypłacenie określonej sumy tytułem odszkodowania.
Sprawa Southern Pacific Properties Ltd v. Arabska Republika Egiptu (Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych; 1993 rok)
Link do tekstu orzeczenia dostępny na stronie:
http://icsid.worldbank.org/ICSID/FrontServlet?requestType=GenCaseDtlsRH&actionVal=ListConcluded
Spółka zawarła kontrakt z władzami egipskimi, którego przedmiotem miała być realizacja przez nią projektu turystycznego w pobliżu piramid w Giza. Jednak w związku z obawami władz egipskich co do bezpieczeństwa obiektów archeologicznych, spółce ostatecznie odebrano zezwolenie na dokonanie inwestycji. Spółka zażądała odszkodowania. Spór miał być rozstrzygnięty - w oparciu o normy prawa międzynarodowego - przez MCRSI.
Egipt argumentował, że początkowe decyzje organów władzy wykonawczej (m. in. pewien dekret prezydencki) w przedmiocie udzielenia Spółce pozwolenia na realizację wskazanej inwestycji, zostały wydane z naruszeniem prawa egipskiego (a zatem były prawnie bezskuteczne). W związku z powyższym żądanie odszkodowania również miało być pozbawione podstaw. MCSRI wskazało jednak, że Spółka podejmując inwestycje postępowała w zaufaniu do aktów władzy wykonawczej, której organy zakomunikowały jej decyzję o udzieleniu zezwolenia działając - wedle wszelkich oznak - tak, jakby były w tej mierze kompetentne. Spółka miała zatem wszelkie podstawy do tego, by działać dalej w zaufaniu do decyzji w przedmiocie wyrażenia zgody na budowę centrum turystycznego. Jeżeli poczyniła pewne wydatki związane z realizacją projektu, którego (na skutek późniejszego cofnięcia zgody) zrealizować nie mogła - jej roszczenie odszkodowawcze było w pełni uzasadnione.
Sprawa Youmansa (USA v. Meksyk; orzeczenie arbitrażowe; 1926 rok)
Tekst orzeczenia:
http://untreaty.un.org/cod/riaa/cases/vol_IV/110-117.pdf
Kilku obywateli Stanów Zjednoczonych przebywających na terytorium Meksyku wdało się w spór z grupą członków miejscowej ludności. Rozwścieczony tłum zmusił Amerykanów do szukania schronienia w jednym z domów w miasteczku. Burmistrz wezwał na pomoc oddział wojska. Po przybyciu żołnierze przyłączyli się do oblegających i ostrzelali budynek, w którym ukrywali się Amerykanie.
Komisja stwierdziła, że żołnierze byli na służbie a oddział znajdował się pod odpowiednim dowództwem. W związku z tym nie można było przyjąć, że w rozpatrywanym przypadku chodziło o akty podmiotów prywatnych, pomimo tego, że żołnierze naruszyli regulamin.
Sprawa U.S.S. Stark (1987 rok)
Irak ponosił odpowiedzialność za nieuzasadniony atak swojego samolotu myśliwskiego na amerykańską fregatę U.S.S. Stark. W wyniku ataku zginęło 37 członków załogi a sam okręt został poważnie uszkodzony. Irak zapłacił odszkodowanie w wysokości 27.000.000 USD.
Art. 91 Protokołu dodatkowego I do konwencji genewskich, dotyczącego ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych.
„[Państwo-strona] jest odpowiedzialne za wszystkie czyny popełnione przez osoby należące do jej sił zbrojnych”.
Incydent z dnia 16 września 2007 roku
Pracownicy amerykańskiej firmy Blackwater (świadczącej usługi m. in. w zakresie ochrony osób i mienia, która na podstawie umowy zawartej z rządem Stanów Zjednoczonych wykonywała pewne zadania w Iraku, m. in. zajmowała się ochroną funkcjonariuszy państwowych) otworzyli ogień do tłumu osób cywilnych na jednym z placów Bagdadu. W wyniku incydentu śmierć poniosło 17 osób.
Stany Zjednoczone, co do zasady, ponoszą odpowiedzialność prawnomiędzynarodową za działania pracowników kontraktowych w przypadkach podobnych do opisanego.
Porozumienie między Australią a Nauru z 1976 roku
Tekst porozumienia:
http://untreaty.un.org/unts/60001_120000/6/6/00010285.pdf
Republika Nauru zawarła ze Związkiem Australijskim umowę międzynarodową, na podstawie której jeden z sądów australijskich miał pełnić funkcje organu odwoławczego od rozstrzygnięć jednego z sadów Republiki Nauru. Jeżeli wyobrazić sobie sytuację, że ów sąd australijski - działając jako organ odwoławczy od orzeczenia SN Nauru - naruszył prawo międzynarodowe, wówczas odpowiedzialność za jego działanie obciążałaby nie Australię, lecz Nauru.
Sprawa Alvareza
Alvarez był obywatelem Meksyku podejrzanym o współudział w zabójstwie (na terytorium Meksyku) amerykańskiego agenta Drug Enforcement Administration.
Stany Zjednoczone toczyły z władzami Meksyku bezowocne negocjacje dotyczące sposobu prowadzenia postępowania w sprawie zbrodni; nie wystąpiły jednak z wnioskiem o wydanie Alvareza na podstawie obowiązującego między obu państwami traktatu o ekstradycji. Ostatecznie funkcjonariusze właściwych służb amerykańskich wynajęły niejakiego Sosa, byłego meksykańskiego policjanta, który porwał na terytorium Meksyku Alvareza i dostarczył go do Stanów Zjednoczonych. Stanom Zjednoczonym można przypisać odpowiedzialność za naruszenie normy prawa międzynarodowego, zakazującej państwu ścigania osób na terytorium innego państwa bez zgody tego ostatniego.
Orzecznictwo MTS
Dokumentacja dotycząca obu omówionych niżej spraw:
http://www.icj-cij.org/docket/index.php?p1=3&p2=3&k=66&case=70&code=nus&p3=4
oraz
http://www.icj-cij.org/docket/files/91/13685.pdf
W sprawie działalności militarnej i paramilitarnej Stanów Zjednoczonych przeciwko Nikaragui (1986 rok), Nikaragua zarzucała Stanom Zjednoczonym naruszenie reguł traktatowych wiążących strony w relacjach wzajemnych tj., opisanych Kartą NZ podstawowych zasad prawa międzynarodowego: zasady zakazującej interwencji w sprawy wewnętrzne drugiego państwa, oraz zakazu użycia siły lub groźby użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości któregokolwiek państwa. Zdaniem Nikaragui Stany Zjednoczone naruszały wskazane zasady prawa międzynarodowego m. in. w ten sposób, że udzielały tzw. siłom contras (ugrupowaniom partyzanckim zwalczającym rząd i dążącym do przywrócenia obalonego reżimu) pomocy sprzętowej, finansowej i logistycznej. Nikaragua wnosiła m. in. o stwierdzenia, że wszelkie czyny contras (np. ataki na posterunki żołnierzy sił rządowych) mogą być przypisane Stanom Zjednoczonym.
MTS w wyroku stwierdził, że aby przypisać Stanom Zjednoczonym działania contras, konieczne jest wykazanie, że Stany Zjednoczone sprawowały efektywną kontrolę nad działaniami Contras. Samo „finansowanie, organizowanie, szkolenie, czy wyposażanie” Contras, a także „wybór celów dla poszczególnych operacji i ich ogólne planowanie” - nie wystarcza dla przyjęcia, że w grę wchodzi „efektywna kontrola”.
Innymi słowy: Stanom Zjednoczonym można było przypisać odpowiedzialność np. za niezgodne z prawem międzynarodowym wspieranie ugrupowań rozłamowych w Nikaragui (stanowiące zabronione ingerowanie w sprawy drugiego suwerena), ale już nie za konkretne akty, których dopuściły się ugrupowania contras (np. ataki na posterunki żołnierzy sił rządowych).
MTS potwierdził powyższe stanowisko w orzeczeniu z lutego 2007 roku w sprawie zastosowania konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa (wyrok MTS z dnia 26 lutego 2007 roku, Bośnia i Hercegowina v. Serbia i Czarnogóra)
W jednym z wątków tej sprawy MTS rozważał, czy Serbia i Czarnogóra ponosi odpowiedzialność za masakrę mieszkańców Srebrenicy, której dopuścili się bośniaccy Serbowie (VRS - oddziały wojskowe należące do nie uznanej przez społeczność międzynarodową tzw. Republiki Srpskiej). Pomimo stwierdzenia, że Republika Srpska w Bośni „znajdowała się pod wpływem” władz w Belgradzie, które bośniackim Serbom udzielały wsparcia finansowego oraz wsparcia w postaci dostaw broni - to jednak nie wykazano, by osoby, które dopuściły się zbrodni były całkowicie od władz Federacyjnej Republiki Jugosławii zależne (In the present case, the Court however cannot find that the persons or entities that committed the acts of genocide at Srebrenica had such ties with the FRY that they can be deemed to have been completely dependent on it).
W konsekwencji zatem, Trybunał nie przypisał Serbii odpowiedzialności za masakrę w Srebrenicy.
Sprawa Yeager v. Iran (Amerykańsko-Irański Trybunał Skargowy; 1987 rok)
Tekst orzeczenia:
http://www.iusct.com/Documents/En/1770.aspx
(po uprzedniej - bezpłatnej - bezpłatnej rejestracji na stronie Trybunału)
Obywatel Stanów Zjednoczonych dochodził odszkodowania z tytułu bezprawnego wydalenia go z terytorium Iranu. Ekspulsji dokonali tzw. Strażnicy Rewolucji, którzy formalnie nie byli jeszcze funkcjonariuszami państwa, aczkolwiek wykonywali pewne funkcje w zakresie administracji imigracyjnej w okresie porewolucyjnego chaosu, gdy nowy rząd nie był w stanie wykonywać efektywnie swych obowiązków (także w zakresie administracji imigracyjnej). Trybunał stwierdził, że Iran ponosi w tym przypadku odpowiedzialność za działania Strażników Rewolucji.
Sprawa Home Missionary Society (USA v. GBR; arbitraż, 1920 rok)
W 1898 roku władze brytyjskie nałożyły nowy podatek na rdzennych mieszkańców protektoratu Sierra Leone. Nałożenie podatku wywołało trwające kilka dni rozruchy, w toku których amerykańska misja została zniszczona a kilku misjonarzy zamordowanych. Stany Zjednoczone twierdziły, że odpowiedzialność za zajścia ponosi Wielka Brytania, jako że jej władze wiedziały o protestach, jakie wywołały były same informacje o możliwości nałożenia nowego podatku. Powinny się zatem liczyć z możliwością rozruchów w następstwie wprowadzenia zmian w systemie podatkowym. W toku postępowania arbitrażowego stwierdzono, co następuje: „żadne państwo nie może ponosić odpowiedzialności za akty powstańców, jeżeli nie można mu postawić zarzutu naruszenia dobrej wiary bądź niedbalstwa przy tłumieniu powstania”.
Prawo międzynarodowe publiczne (30h)
Semestr zimowy 2009/2010
Wykład 15
7