Marginalizacja.

Ekskluzja- to szczególny sposób rozkładu więzi społecznej tj. zrywanie istniejących więzi i doznawania porażek w nawiązywaniu nowych (Dziewiątka- Bokun)

S.Kawula- „marginalizacja społeczna to proces wychodzenia jednostek do grup społecznych na istniejący już margines społeczny, co wiążę się na ogół z ich dyskryminacją.

G.Germanu- definiuje marginalizację jako „brak uczestnictwa jednostki i grupy społecznej w tych sferach życia, w których uzasadnione jest oczekiwanie, że jednostka i grupa będą w nich uczestniczyły”

F.Makler definiuje marginalność jako „społeczne pozycje tych grup które zostały zdegradowane do peryferyjnego statusu w wyniku zdominowania przez grupy centralne”

Obszary marginalności i marginalizacji (wg. G. germaniego)

1. wytwórczość- podstawowym zjawiskiem który się tutaj pojawia jest brak pracy lub zatrudnienie nielegalne. Obszarem marginalizacji jest tzw „czarny rynek” czy „szara strefa” (ludzie zatrudnieni w szarej strefie nie otrzymują tego co im się powinno należeć)

2. spożycia- uczestnictwo w dostępie do dóbr i usług oferowanych przez rynek, ze względu na niskie dochody ludzi nie stać na pewne dobra czy usługi i w ten sposób wytwarza się coś w rodzaju „kultury biedy”

3. kultury- trwanie w sposobach zachowania się które uniemożliwiają wykonywanie ról społecznych, odpowiadających standardom grup dominujących; pojawia się „fatalizm myślenia” czyli podejście że nic ode mnie nie zależy, nie jestem kreatorem własnego życia

4. oświaty- utrudniony dostęp do placówek edukacyjnych, do literatury, sztuki, wiedzy, udział w samorealizacji poprzez edukację

5. polityki- ujawnia się w wyrażaniu opinii oraz w podejmowaniu decyzji dotyczących realizacji praw obywatelskich

6. opieki socjalnej- jest związana z dostępem do opieki zdrowotnej, pomocy społecznej, usług społecznych czy mieszkanie

Cechy grup i osób zmarginalizowanych:

Cechy grup zmarginalizowanych:

1. pozbawienie władzy i dostępu do podejmowania decyzji

2. mniej praw a więcej obowiązków

3. mniej możliwości wyboru a więcej ograniczeń

4. mniej możliwości ekonomicznych i niższe pozycje ekonomiczne

5. mniej możliwości edukacji zawodowej i wypoczynku

6. większe narażenie na skutki społecznych nacisków i kryzysów gospodarczych

7. dyskryminacja prawna

8. społeczne naznaczenie (napiętnowanie) i polityka dyskryminacji

Właściwości osób z grup zmarginalizowanych:

1. odczucie deprywacji

2. poczucie zagrożenia

3. frustracja

4. alienacja

5. odczucie nieudanego życia

6. niezdolność do kierowania własnym życiem

7. pesymizm i strach przez przyszłością

Cechy marginalizacji:

* rozpad więzi społecznych

* brak aktywnego udziału w życiu danej społeczności (zepchniecie na margines)

* doświadczenie negatywnych reakcji społecznych (dyskryminacja, stygmatyzacja)

* niski status społeczny i ekonomiczny

Rodzaje marginalizacji:

1. zewnętrzne -skutek działań sił zewnętrznych, niezależnych od jednostki lub grup np. *siły przyrody, * procesy społeczne, * działanie administracji państwowej, * działanie formalnych i nieformalnych grup społecznych, * organizacja przymusu.

2. efekt aktywności własnej- chodzi tu o zarówno zamierzone jak i niezamierzone działanie, akt własnej woli, nie podjęcie właściwego działania wskutek bierności lub braku odpowiedniej wiedzy na własne życzenie.

23 grupy zagrożonych marginalizacją:

1. długotrwale bezrobotni i bezrobotni z krótkimi okresami zatrudnienia

2. zatrudnieni w niepewnych warunkach i na miejscach wymagających kwalifikacji (starsi pracownicy)

3. nisko opłacani i ubodzy

4. chłopi bez wsi

5. bez kwalifikacji, analfabeci, osoby przerywające naukę

6. umysłowo i fizycznie upośledzeni i niepełnosprawni

7. uzależnieni od substancji psychoaktywnych

8. przestępcy, więźniowie, ludzie z kryminalną przeszłością

9. samotni rodzice

10. wykorzystywane dzieci wyrastające w problemowych rodzinach

11. młodzież, szczególnie bez doświadczeń zawodowych, dyplomów szkolnych

12. pracujące dzieci

13. kobiety

14. cudzoziemcy, uchodźcy i imigranci

15. rasowe, religijne, językowe, etniczne mniejszości

16. pozbawieni praw obywatelskich

17. odbiorcy pomocy społecznej

18. potrzebujący ale nie uprawnieni do pomocy społecznej

19. mieszkańcy budynków nadających się do generalnego remontu lub wyburzenia, lub mieszkający w złych sąsiedztwach

20. osoby których poziom konsumpcji jest poniżej poziomu do przetrwania (głodujący, bezdomni)

21. u których konsumpcja, spędzanie wolnego czasu jest napiętnowane

22. przemieszczający się w dół struktury społecznej

23. społecznie izolowani, bez przyjaciół i rodziny

Grupy te zostają zmarginalizowane gdy stają się ubodzy, stracą autonomię.

Wykluczenie społeczne- jest rezultatem skrajnej marginalizacji i marginalności; jest to kategoria położenia społeczno- ekonomicznego np.; bezdomny poza prawem do mieszkań.

s. Golimowska wyróżnia rodzaje wykluczenia społecznego:

1. wykluczenie instytucjonalne- brak możliwości uczestniczenia i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich

2. wykluczenie godnościowe- to sytuacja uniemożliwiająca lub znacznie utrudniająca jednostce lub grupie zgodne z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury społecznej, zdobywanie dochodów w godny sposób

Jarosz wyróżnia:

1. wykluczenie strukturalne- powiązane z miejscem zamieszkania osób wykluczonych

2. wykluczenie fizyczne- niepełnosprawność, osoby w podeszłym wieku

3. wykluczenie normatywne- złamanie obowiązujących norm (osoby uzależnione, z konfliktem z prawem, samotne, ofiary dyskryminacji)

H. Silver zidentyfikowała 3 paradygmaty wykluczenia:

1. paradygmat solidarności- porządek społeczny opiera się na zasadzie podzielnych wartości moralnych, które łączą jednostki ze sobą. Bycie wykluczonym społecznie oznacza brak takich powiązań a tym samym zerwanie więzi miedzy jednostką a społeczeństwem

2. paradygmat specjalizacji- społeczeństwa złożone są z jednostek które są podmiotami praw i obowiązków oraz mają różne interesy i możliwości. Społeczna integracja oparta jest na dobrowolnie kształtowanych miedzy jednostkami .

3. paradygmat monopolu- w ramach którego postrzega się społeczeństwo złożone z różnych grup o sprzecznych interesach. Głównie kontrolowanie i ochrona własnych zasobów przed „obcymi” jest w kontekście wykluczenia rezultatem społecznego zamknięcia dostępu do zasobów „wybranych”

Czynniki ryzyka wg. H.Silver:

1. przynależność do tzw grup ryzyka

2. wyuczona bezradność

3. zanik solidarności grupowej

4. konkurencyjność

Czynniki ryzyka:

1. zewnętrzne:

* zubożenie społeczne

* przemiany społeczno- polityczne

* rynek pracy

* zasoby regionu

* duże różnice klasowe

* trudności w podnoszeniu kwalifikacji

2. Wewnętrzne:

* rozpad więzi rodzinnych

* brak umiejętności rozwiązywania problemów/ trudności życiowych

* cechy osobowościowe (brak aspiracji, niska samoocena, niskie poczucie wartości)

Negatywne skutki marginalizacji i wykluczenia na poziomie indywidualnym:

* funkcjonowanie na poziomie ubóstwa ekonomicznego ( jednostki wykluczone nie posiadają zasobów by zaspokoić potrzeby)

* ograniczenie kontaktów interpersonalnych (dotyczy osób będących w analogicznych sytuacjach życiowych, bezrobotni z bezrobotnymi)

* zależność od instytucji pomocowych

* trwałe i negatywne zmiany cech osobowości

* większe niż w przypadku innych osób lub grup tendencja do podejmowania zachowań ryzykownych- kradzież, alkohol

Negatywne skutki marginalizacji i wykluczenia na poziomie społecznym:

* państwo i samorząd lokalny z powodu ograniczeń finansowych nie jest w stanie wypłacić tyle funduszy ile potrzeba

* powstawanie negatywnych postaw i wzorców zachowań- stygmatyzacja osób wykluczonych

* wyjazd na stałe osób młodych za granicę

* tworzenie pewnych instytucji np.: zakłady karne, domy pomocy społecznej

* państwo nie ma systemowego planu projektu na rozwój problemu wykluczenia

Niepełnosprawność

U osoby niepełnosprawnej stan zdrowia fizycznego lub psychicznego powoduje trwałe lub długotrwałe utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie udziału w stosunkach społecznych i wypełnianie ról wg przyjętych kryteriów i obowiązujących norm.

Przyczyny:

* wrodzona- powstała na skutek działań czynników dziedzicznych lub obecnych w czasie ciąży

* nabyta- powstała na skutek przebytych chorób bądź doznanych urazów

Rodzaje:

* ruchowa (motoryczna)

* sensoryczna (zmysłowa)

* umysłowa (upośledzenie umysłowe)

* wynikająca z chorób przewlekłych oraz genetycznych

* wynikająca ze starości

* sprzężona ( łączą się 2 typy lub więcej niepełnosprawności)

Stopnie niepełnosprawności:

1. stopień znaczny- Osoba ma naruszoną sprawność organizmu, jest niezdolna do podjęcia zatrudnienia, są zdolne do wykonywania zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej lub zakładzie aktywności zawodowej, konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innych osób.

2. stopień umiarkowany- Osoba u której jest naruszona sprawność organizmu, jest zdolna do wykonywania zatrudnienia na stanowisku przystosowanym do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności, konieczność częściowej lub określonej pomocy innej osoby w związku z ograniczeniem możliwości samodzielnej egzystencji.

3. stopień lekki- Osoba u której jest naruszona sprawność organizmu, zdolność do wykonywania zatrudnienia, brak konieczności pomocy innych w celu pełnienia ról społecznych.

ALKOHOLIZM

Nazwa często używana jako jednostka chorobowa, jak i w odniesieniu do całej grupy problemów z dziedziny medycyny, prawa, psychologii.

Ciekiera podaje aspekty alkoholizmu:

* socjologiczny- jest zjawiskiem społecznym, stanowi przejaw i formę niedostosowania społecznego oraz uznawany jest za zjawisko społecznie niepożądane

* medyczny- uzależnienie alkoholowe jest odrębną jednostką, objawem i zespołem chorobowym wymagającym leczenia

* psychologiczny- jest zaburzeniem w rozwoju jednostki, charakteryzuje się obniżeniem sprawności psychofizycznych , zmianie postaw i wartości, tendencją do agresji i samoagresji

Termin alkoholik -używany jest na równi i dla osób mających poważne problemy wynikające z nadmiernego picia alkoholu, jak i dla osób nie będących uzależnionymi a u których uzależnienie dopiero się rozwija.

Fudała (2008) proponuje posługując się opracowanymi przez WHO limitami spożywanego alkoholu oraz wynikami testu przesiewowego AUDIT wyróżniającego następujące wzorce spożycia alkoholu:

* picie o niskim poziomie ryzyka- wzorzec spożycia alkoholu nie pociąga ze sobą ryzyka poważnych konsekwencji zdrowotnych, psychologicznych, społecznych. Jednorazowe spożywanie małych dawek alkoholi

* ryzykowne spożywanie alkoholu- to picie nadmiernych ilości alkoholu (jednorazowo i w określonym przedziale czasowym, 20-40 gram czystego alkoholu dziennie kobiety, 40-60 mężczyźni), nie pociągające za sobą aktualnie negatywnych konsekwencji przy czym konsekwencje te pojawiają się o ile model picia nie został zmieniony

* szkodliwe spożywanie alkoholu- opisywane jest jako wzorzec picia który powoduje szkody zdrowotne fizyczne przy czym nie występuje uzależnienie od alkoholu (40 gram czystego alkoholu dziennie kobiety, ponad 60 mężczyźni)

* podejrzenie o uzależnieniu od alkoholu- skierowane do placówki leczenia uzależnienia od alkoholu celem dokonania szerszej diagnozy problemu.

Według WHO choroba alkoholowa- to stan zmian psychicznych a niekiedy i fizycznych wynikający z interakcji między żywym organizmem a środkiem (alkoholem). Charakteryzuje się szeregiem zachowań i objawów w tym kompulsywnym przyjmowaniu środka w sposób stały lub okresowy w celu doznania jego efektów psychicznych lub uniknięcia złego samopoczucia wynikającego z braku środka.

Fudała (2008) dodaje iż uzależnienie od alkoholu jest następstwem długotrwałego szkodliwego spożywania alkoholu w którym picie uzyskuje zdecydowane pierwszeństwo przed zachowaniami które wcześniej były ważne dla osoby pijącej.

Alkoholizm jako problem społeczny dotyczy z reguły kilku milionów ludzi w danym państwie. Należą do nich nie tylko osoby nadmiernie pijące czy już uzależnione ale także grupy problemów i strat jakie w związku z tym ponosi całe społeczeństwo w szczególności środowiska: *lokalne *rodzinne *zawodowe

Janusz Koczberski (2007) wymienia grupy osób których bezpośrednio dotyczy problem alkoholizmu:

* grupa I- osoby uzależnione od alkoholu „alkoholicy” około milion w PL

* grupa II- osoby które nadużywają alkoholu, nie są jeszcze uzależnione ale piją

* grupa III- to młodzież i zjawisko nasilającego się pici wśród osób młodych

* grupa IV- dorośli członkowie Rodzim alkoholików: żony, mężowie, rodzeństwo, rodzice

* grupa V- dzieci alkoholików

* grupa VI- to dorosłe dzieci alkoholików które wychowały się w rodzinach alkoholików a obecnie żyją już poza nimi

W kontekście grup osób których dotyczy problem alkoholizmu warto scharakteryzować zagadnienie picia nadmiernego, które dotyka najwięcej ilości osób pijących alkohol.

Picie nadmierne, ryzykowne, szkodliwe, występuje wtedy gdy osoba pije:

* za dużo- bezpośrednim skutkiem picia jest krytyka ze strony otoczenia, zachowanie naruszające zasady postępowania, stwarzanie zagrożenia, dolegliwości fizyczne i psychiczne

* za często- picie codzienne niewielkich dawek alkoholu przy stopniowym zwiększaniu dawki i rozdrażnieniu gdy z jakiś zewnętrznych powodów regularność zostaje przerwana

* w nieodpowiednich okolicznościach- w trakcie pracy, w czasie przyjmowania leków, prowadzenia pojazdów, obsługi maszyn, kobiety w czasie ciąży i karmienia .

Świętochowska opisuje szereg problemów społecznych spowodowanych alkoholizmem, dotyczą one:

* pijącej osoby- związane z samobójstwami, skróceniem długości życia osób uzależnionych, zaburzeniami w rozwoju psychofizycznym, przerwanie edukacji szkolnej lub kariery, bezdomność, brak atrakcyjności

* życia rodzinnego- brak wywiązania z ról ojca, matki, dziecka, osłabienie więzi z innymi członkami rodziny, przemoc, zubożenie, rozkład rodziny, zaburzenia emocjonalne i psychosomatyczne u dzieci i innych członków rodziny, współuzależnie

* środowiska pracy- obniżenie pozycji zawodowej, zagrożenie dla siebie i innych w miejscu pracy, nie wypełnianie obowiązków pracowniczych

* naruszenie prawa i porządku publicznego przez osoby nietrzeźwe- przestępczość, zabójstwa, podpalanie, kradzieże, przemoc w rodzinie, jazda pod wpływem alkoholu

* przestępstw i wykroczeń związanych z obrotem alkoholem- nielegalne produkcje i sprzedaż napojów alkoholowych, sprzedaż alkoholu nieletnim, nielegalny eksport, zabroniona prawem reklama

Skutki picia, zaburzone są umiejętności:

* intrapsychiczne- mniejsza samoocena, mniejsza kontrola zachowania, alkohol powoduje regres tych umiejętności u alkoholika, mechanizm zaprzeczania,

* interpersonalne- nawiązywanie relacji z innymi, nie potrafi nawiązać relacji, traci jakość dotychczasowe relacje, alkoholik nie ma asertywności

* zadaniowe- czynność, strategie postępowania,

---