KINEZJOLOGIA
„Ruch jest drzwiami do uczenia się”
Paul E. Dennison
Wyraz „kinezjologia” wywodzi się od greckiego rdzenia „kinesis”, oznaczającego ruch.
Kinezjologia zajmuje się badaniem ruchu ciała ludzkiego. Kinezjologia edukacyjna jest systemem umożliwiającym uczniom w dowolnym wieku rozwinięcie ich potencjalnych możliwości zablokowanych w ciele.
JEDNO I WIELOSTATOWY
APARAT RUCHU
Ruch i praca są tymi czynnikami, które rozwijają i kształtują nasze narządy, zwłaszcza aparat ruchu. Odpowiednio stosowane ćwiczenia mają zasadniczy wpływ na zakres ruchu w stawie. Działając profilaktycznie utrzymują one pełny zakres ruchu w stawie, a w przypadku ograniczenia ruchu mogą wpłynąć na jego zwiększenie.
Poza tym ćwiczenia i ruch kształtują powierzchnie stawowe. W odniesieniu do części miękkich stawu-torebki i więzadeł - ćwiczenia warunkują ich elastyczność i sprężystość. Uwapnienie kości w dużej mierze zależy od ćwiczeń, ruchu i obciążenia. Bezruch doprowadza do odwapnienia układu kostnego, zaburzeń w jego ukrwieniu i do bolesności.
Ćwiczenia wpływają kształtująco na mięśnie zdrowe, zwiększając ich siłę i masę. W przypadku podrażnień lub niedowładów odpowiednio prowadzone ćwiczenia mogą przywrócić czynność mięśni i poprawić ich siłę. Poza tym ruch i ćwiczenia utrzymują prawidłową długość i elastyczność mięśni oraz rozwijają zdolność ich reagowania na bodźce układu nerwowego.
Skurcz oraz następczy rozkurcz mięśnia - co występuje podczas ćwiczeń, ułatwia prawidłowe krążenie krwi na obwodzie i odpływ chłonki naczyniami chłonnymi. Prawidłowy dopływ krwi tętniczej do mięśnia zaopatruje go w potrzebny do pracy tlen i glikogen, nie zburzony zaś odpływ krwi żylnej usuwa produkty zmęczenia pracy mięśnia, głównie kwas mlekowy.
Ruch w zależności od swej formy może być bodźcem dla układu nerwowego lub reakcją tego układu. Ruch bierny, zmieniając ułożenie kończyny, rozciągając torebkę stawową, więzadła i mięśnie, działa jako bodziec proprioceptywny. Ćwiczenia czynne spełniają rolę czynnika pobudzającego ośrodkowy układ nerwowy. Rozwijają pamięć ruchową oraz szybkość i łatwość oddziaływania na bodźce zewnętrzne. Poza tym specjalne ćwiczenia mogą usunąć lub zmniejszyć zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów.
Elastyczna tkanka płucna oraz mięśnie oddechowe łatwo poddają się działaniu ćwiczeń. Przez zastosowanie odpowiednich ćwiczeń można nauczyć pacjenta prawidłowego oddychania, zwiększyć pojemność życiową płuc, co ma zasadniczy wpływ na stopień utlenienia krążącej krwi. Prawidłowa czynność oddechowa, elastyczna i prężna tkanka płucna oraz silne mięśnie oddechowe wpływają kształtująco na klatkę piersiową i postawę człowieka.
Oddziaływanie przez ćwiczenia na sprawność i wydolność układu oddechowego ma zastosowanie i jest konieczne w wielu schorzeniach i stanach chorobowych. Prawidłowo działający i wydolny układ oddechowy ma zasadniczy wpływ na sprawność fizyczną jednostki. Główny narząd układu krążenia - serce - ma dużą zdolność adaptacyjną w zależności od potrzeb naszego organizmu.
Ćwiczenia, ruch i praca właściwie dozowana zwiększają wydolność i sprawność układu krążenia, zmniejsza je zaś brak odpowiedniej ilości ćwiczeń, ruchu i wysiłku. W zaburzeniach i zmianach patologicznych układu krążenia przystosowanie się go do wykonywania podstawowych czynności życia codziennego i pracy ułatwiają ćwiczenia stopniowane. Ćwiczenia i ruch poprzez pracę mięśni wpływają dodatnio na wydolność obwodowego układu krążenia
Ułatwiają dopływ krwi tętniczej do obwodu, a przede wszystkim wspomagają odpływ krwi żylnej i chłonki. Ćwiczenia i ruch zwiększają również sprawność mięśni gładkich i wydolność narządów leżących w jamie brzusznej i miednicy. Przez zastosowanie odpowiednich ćwiczeń możemy poprawić czynność żołądka i jelit oraz pośrednio wpłynąć na wydolność wątroby i nerek. Ćwiczenia i ruch zapobiegają zaparciom i zaleganiu moczu w drogach moczowych, a przez to infekcjom i tworzeniu się kamieni moczowych.
W przypadku zmian w narządach wewnętrznych na tle neurogennym specjalne ćwiczenia rozluźniające mogą znacznie pomóc w usunięciu tych zaburzeń. Ruch i ćwiczenia, jako bodźce naturalne potrafią oddziaływać na cały nasz organizm, wpływając korzystnie na czynność wszystkich jego narządów, a tym samym mają możność zwiększyć lub przywrócić choremu pełną sprawność fizyczną.
KONTROLA POSTAWY CIAŁA
Przy prawidłowej postawie pion spuszczony z zewnętrznego otworu słuchowego powinien przechodzić przez staw barkowy i biodrowy, nieco do przodu od stawów kolanowych i skokowych oraz przez środek stóp. Postawa człowieka jest wyrazem jego stanu fizycznego i psychicznego.
Dobra postawa zależy od:
a) prawidłowo ukształtowanego układu kostno-więzadłowego,
b) dobrze rozwiniętego i wydolnego układu mięśniowego,
c) sprawnie działającego układu nerwowego, od którego zależy wykształcenie i rozwinięcie prawidłowego odruchu postawy.
Układ przedsionkowy: poczucie ruchu i równowagi.
Kiedy myślimy o naszych zmysłach w większości wypadków bierzemy pod uwagę 5 zmysłów, które przyjmują informacje z zewnątrz naszych ciał: wzrok, słuch, węch, smak i dotyk. Jednakże tak samo ważne dla naszego rozwoju i naszego życia jest integracja układu sensorycznego (wrażeń zmysłowych), który daje nam informacje o grawitacji ruchu oraz o ruchach mięśni naszego ciała i jego pozycji w przestrzeni - układ przedsionkowy i propriocepcja. One odgrywają zadziwiająco ważną rolę dla naszej wiedzy o świcie, a także dla naszej zdolności rozumienia i uczenia się.
Układ przedsionkowy kontroluje poczucie ruchu i równowagi. Równowaga statyczna odnosi się do orientacji dotyczącej pozycji ciała - głównie głowy, w zależności od grawitacji, na przykład gdy stoimy nieruchomo.
Dynamiczna równowaga zachowuje pozycje ciała, głównie głowy, w odpowiedzi na nagłe ruchy, takie jak: przyspieszenie, zwolnienie i przewroty, kiedy jesteśmy w ruchu, jak na przykład w czasie chodzenia.
W doznaniach związanych z układem przedsionkowym bierze udział kilka małych organów. Od nich czerpiemy informacje o pozycji głowy w relacji do ziemi.
Są one najbardziej wrażliwymi ze wszystkich narządów zmysłów i znajdują się w wyrostku sutkowatym (wzgórku za małżowinką uszną) i części ucha wewnętrznego.
Zaliczają się do nich: łagiewka, woreczek, kanały półkoliste i jądra przedsionkowe w moście i rdzeniu przedłużonym.
Łagiewka i woreczek monitorują równowagę statyczną ciała. Ściany zarówno łagiewki, jak i woreczka zawierają plamkę z włoskami komórek zmysłowych, warstwę galaretowatą i kamyczki błędnikowe (kryształy wapniowo-węglowe). Za każdym razem, gdy poruszamy głową kamyczki błędnikowe poruszają się, pociągając warstwę galaretowatą, która porusza włoski komórek zmysłowych i sprawia, że się one zginają.
To zgięcie zapoczątkowuje czuciowe impulsy nerwowe biegnące wzdłuż nerwu przedsionkowego do mózgu. Impulsy biegną przez drogi nerwowe do móżdżku, który nadzoruje i koryguje działalność mięśni (w tym także ruch gałek ocznych) zapoczątkowaną w korze kory mózgu. To sprawia, że układ ruchowy wzmaga lub osłabia impulsy wysyłane do poszczególnych mięśni, zwłaszcza mięśni tułowia i szyi, aby się napięły lub rozluźniły.
W ten sposób nasze mięśnie natychmiast się dostosowują i nie tracimy równowagi. Posiadając informacje z łagiewek i woreczka jesteśmy w stanie zachować stabilną pozycję w relacji z podłożem.
Podróżowanie w samochodzie, powietrzu lub na wodzie może stworzyć poczucie braku równowagi, które czasem kończy się samochodową, powietrzną lub morską chorobą.
Również informacja z oczu przyczynia się do naszego poczucia równowagi. Około 20% informacji z oczu i siatkówki i z zewnętrznych mięśni okołoocznych biegnie do tych obszarów mózgu, które zajmują się mechanizmem równowagi
Równowaga dynamiczna.
Trzy kostne kanały półkoliste leżą w stosunku do siebie pod kątem prostym i zachowują dynamiczną równowagę poprzez wykrywanie braku równowagi na tych trzech obszarach. Kiedy w wyniku obrotu ciała porusza się głowa, śródchłonkowy płyn w przewodach półkolistych przepływa ponad włoskami komórkowymi i zgina je.
Impulsy z zagięcia włosków komórkowych biegną tymi samymi drogami co impulsy zaangażowane w równowagę statyczną. Nawet najmniejsze zmiany położenia płynu i otolitów (kosmyczków błędnikowych) w kanałach półkolistych prowadzą do zmian w mięśniach szyi, tułowia, kończyn i oka.
Jądra przedsionkowe, wiązki neuronów znajdujące się w rdzeniu przedłużonym i moście transportują impulsy z kanałów półkolistych i móżdżku do siatkowatego układu aktywacyjnego w pniu mózgu. Siatkowaty układ aktywacyjny to nerwowa siateczka, która niesie impulsy do rdzenia przedłużonego i mostu i do kory mózgu
Propriocepcja.
To poczucie ciała w przestrzeni - jest naszym szóstym zmysłem. W 1890 roku propriocepcję odkrył Sherington.
Wszystkie mięśnie człowieka posiadają receptory proprioceptywne, które wyczuwają stopień ich napięcia. Te receptory napięcia pozwalają nam stale wiedzieć wszystko o pozycji naszego ciała i zaopatrują nas w informację zwrotną, niezbędną do poruszania się i zachowania równowagi.
Udany ruch wymaga bezpiecznej równowagi, która zależy od wyrafinowanego układu proprioceptywnego, nieustannie ustawiającego w odpowiedniej pozycji wszystkie części ciała. Zdobywanie umiejętności ruchowych poprzez obserwacje i trenowanie w wyobraźni poprzez wizualizację, pozwala mózgowi ćwiczyć drogi nerwowe, które kontrolują zaangażowane mięśnie.
CZYNNOŚĆ BIOELEKTRYCZNA I MECHANICZNA MIĘŚNI
Mięśnie szkieletowe zbudowane są z komórek mięśniowych (włókien mięśniowych) oraz z elementów łącznotkankowych, tworzących błony otaczające pojedyncze włókna, a także pęczki włókien i cały mięsień.
Błony te łączą się w pasma tworzące ścięgna, za pomocą których mięśnie są przymocowane do kosci.
Elementy łącznotkankowe (dzięki swej sprężystości) odgrywają istotna rolę w powstawaniu napięcia czynnego-podczas skurczu mięśnia i napięcia biernego - w czasie jego rozciągania.
Wewnątrz włókien mięśniowych znajdują się ułożone wzdłuż ich długiej osi włókienka kurczliwe, zbudowane z dwóch rodzajów komórek kurczliwych: aktywny i miozyny.
Pomiędzy włókienkami rozmieszczone są liczne mitochondria, a na obwodzie komórek od kilku do kilkunastu jąder komórkowych. Błona komórkowa tworzy wgłębienia, które wnikają do wnętrz komórki w postaci kanalików poprzecznych (cewki T). We wnętrzu komórki kanaliki te ściśle przylegają do pęcherzykowatych struktur (pęcherzyków kończyn), będących zakończeniami podłużnych kanalików siateczki śródplazmatycznej, rozmieszczonych pomiędzy włókienkami kurczliwymi.
W warunkach spoczynkowych wnętrze komórki mięśniowej ma potencjał ujemny (o wartości ok. - 85ml) w stosunku do zewnętrznej powierzchni błony komórkowej. Potencjał spoczynkowy we włóknach mięśniowych wytwarzany jest dzięki rozdzieleniu jonów po obu stronach błony komórkowej, co związane jest przede wszystkim z działaniem czynnego mechanizmu transportującego jony sodowe na zewnątrz (pompa sodowo-potasowa.
W warunkach fizjologicznych komórki mięśniowe pobudza acetylocholina, wyzwalana z zakończeń nerwów ruchowych pod wpływem impulsów nerwowych. Powoduje ona krótkotrwałe zwiekszenie przepuszczalności dla jonów sodowych i potasowych błony komórkowej w obrębie synapsy nerwowo-mięsniowej (błony postsynaptycznej). Prowadzi to do depolaryzacji tej części komórki na skutek szybkiego przepływu jonów do wnetrza komórki.
Potencjał wnętrza zwiększa się do wartości około +20mV, jest to tzw. postsynaptyczny potencjał pobudzający. Zmiany przepuszczalności błony postsynaptycznej dla jonów sodowych trwają zaledwie 0,5 ms - w tym czasie potencjał pobudzający osiąga maksimum. Zahamowanie przepływu jonów sodowych do wnętrza komórki i przepływ jonów potasowych w kierunku przeciwnym powodują wolniej przebiegającą repolaryzacje błony komórkowej.
Całkowity czas trwania potencjału czynnościowego wynosi około 5 ms.
Przepływ prądu spowodowany różnicą potencjałów pomiędzy błoną postsynaptyczną, a sąsiednimi częściami błony komórkowej wywołuje ich depolaryzację i rozprzestrzenianie się pobudzenia w obu kierunkach wzdłuż włókna mięśniowego. Zmiany potencjału zachodzą również w obrębie wnikających do wnętrza komórki poprzecznych kanalików T.
Powoduje to, prawdopodobnie na skutek gwałtownych zmian pola elektrycznego lub przesunięć jonowych, uwolnienie jonów wapniowych z przylegających do cewek T pęcherzyków końcowych siateczki śródplazmatycznej.
Mechanizm, za pośrednictwem którego zmiany potencjału cewek T powodują otwarcie kanałów wapniowych siateczki śródplazmatycznej, pozostaje zagadką.
Wysunięto hipotezy sprzężenia elektrycznego, mechanicznego i chemicznego. Ta ostatnia wydaje się najbardziej prawdopodobna. Zwiększenie stężenia jonów wapniowych w cytoplazmie komórek mięśniowych powyżej wartości progowej, która wynosi 10-7 mmol/l jest czynnikiem zapoczątkowującym aktywację układów kurczliwych i skurcz włókna mięśniowego. Mechanizm ten nazywany jest sprzężeniem elektromechanicznym.
MECHANIZM SKURCZU MIĘŚNIA
Skracanie się włókienek kurczliwych w komórkach mięśniowych jest wynikiem interakcji białek kurczliwych: aktyny i miozyny. Zgodnie z teorią ślizgową skurczu, zaproponowaną przez Huxleya, zjawisko to polega na przesunięciu nici aktyny w kierunku środka sarkomeru bez zmiany długości jej włókien. W obrazie mikroskopowym mięśnia w stanie skurczu obserwuje się skrócenie odcinków izotropowych (prążków jasnych) bez zmiany długości odcinków anizotropowych, z jednoczesnym zanikiem prążka H. Przesuwanie nici aktyny następuje w wyniku pociągania ich przez mostki poprzeczne miozyny (meromiozyna ciężka). Mostki te tworzą połączenia z aktyną, a następnie dochodzi do zmian konformacyjnych, powodujących zwiększenie ich napięcia i pociaganie nici aktyny.
Połączenia miedzy cząsteczkami meromiozyny i aktyna trwają zaledwie kilkadziesiąt ms, po czym ulegają przerwaniu. Mostki wracają do swej pierwotnej struktury i są zdolne do tworzenia nowych połączeń z bardziej obwodowymi odcinkami nici aktyny i dalszego ich przesuwania.
W czasie skurczu mięśnia w warunkach fizjologicznych cykl tych zmian powtarza się wielokrotnie. Zmiany konformacji
cząsteczek meromiozyny ciężkiej, w wyniku których dochodzi do wytwarzania siły pociągającej nici aktyny, zuzywają energię, której dostarcza rozkład ATP. Proces ten katalizuje ATPoza miofbrylarna. W warunkach spoczynkowych interakcję miozyny i aktyny uniemożliwia zablokowanie miejsc wiążących aktyny przez zaabsorbowany na jej cząsteczkach kompleks białkowy troponina-tropomiozyna.
Zwiększenie stężeni jonów wapniowych powoduje:
a) rozkład kompleksu troponina- tropomiozyna i odblokowanie miejsc wiążących aktyny,
b) aktywację ATPozy miofibrylarnej,
c) fosforylację lekkich łańcuchów miozyny,
d) aktywację fosorylazy, powodującej rozkład glikogenu.
Po przeminięciu potencjału czynnościowego jony wapnia wychwytywane są przez pęcherzyki siateczki śródplazmatycznej, w wyniku czego następuje ponownie uniemożliwienie interakcji białek kurczliwych i rozkurcz mięśnia.
W warunkach fizjologicznych mięśnie pobudzone są seriami impulsów nerwowych o różnej częstotliwości.
Pobudzenie komórki następnym impulsem w okresie trwania skurczu powoduje utrzymywanie się skurczu. Jeśli kolejny impuls pobudza komórkę przez rozpoczęciem fazy rozkurczu, to następuje skurcz tężcowy zupełny. Jeśli do pobudzenia dochodzi przy częściowym rozkurczu mięśnia, to powstaje skurcz tężcowy niezupełny. W wyniku kolejnych pobudzeń, jeśli częstotliwość ich jest dostatecznie duża, następuje zwiększenie siły skurczu.
Jest ono spowodowane zwiększeniem się stężenia jonów wapniowych w cytoplazmie na skutek uwalniania jego dodatkowych porcji podczas pobudzania.
Jeżeli jeden z przyczepów mięśnia jest wolny, to pobudzenie powoduje skracanie się mięśnia z maksymalną szybkością. Napięcie mięśnia nie ulega w tej sytuacji zmianie. Skurcz taki nazywamy izotonicznym.
Jeżeli natomiast obydwa przyczepy są unieruchomione, a opór przekracza wielkość siły maksymalnej skurczu, to w mięśniu pobudzonym wzrasta napięcie, natomiast długość nie ulega zmianie - skurcz izometryczny. W warunkach fizjologicznych najczęstsze jednak są skurcze auksotoniczne, zwane też izotonicznymi wtórnie obciążonymi.
Maksymalna siła, jaka może by wytwarzana przez poszczególne włókna mięśniowe, poza częstotliwością ich pobudzeń, zależy od wstępnego rozciągnięcia włókien. Największą wartość osiąga, gdy włókno przed skurczem rozciągnięte jest o około 20% długości w stanie całkowitego rozluźnienia.
Maksymalna siła całego mięśnia jest proporcjonalna do wielkości jego przekroju poprzecznego (↑ włókien w mięśniu → ↑ większa siła maksymalna mięśnia).
KONTROLA DOWOLNA POJEDYNCZEGO MIĘŚNIA
ruchy dowolne = ruchy zamierzone
Impulsy inicjujące ruchy dowolne powstają w dużych komórkach piramidalnych (komórki piramidalne Betza) kory mózgowej, głównie zakrętu przedśrodkowego. Długie neuryty (aksony) tych komórek przebiegają ku dołowi, do rdzenia kręgowego poprzez obszary podkorowe i pień mózgu.
Wypustki te docierają do komórek ruchowych rdzenia kręgowego (motoneurony α), oddając kolaterale do neuronów rdzeniowych unerwiających włókna intrafuzalne (motoneurony γ). Wszystkie włókna szlaku piramidowego (drogi korowo-rdzeniowej) krzyżują się na swym przebiegu od kory mózgu do rdzenia: częściowo na granicy opuszki i rdzenia kręgowego, w tzw. skrzyżowaniu piramid, a częściowo na poziomie różnych segmentów rdzenia kręgowego
Aksony komórek ruchowych kory mózgowej oddają również kolaterale do neuronów struktur podkorowych i pnia mózgu. Dzięki temu wskutek aktywacji neuronów ruchowych kory mózgu może występować nie tylko pobudzenie motoneuronów rdzenia kręgowego i wyzwolenie skurczu mięśni, lecz także jednoczesna modyfikacja stanu czynnościowego komórek jąder podkorowych i pnia mózgu, np. związanych z kontrolą czynności wegetatywnych.
Impulsy z korowych komórek piramidalnych pobudzają zarówno duże neurony ruchowe rdzenia kręgowego (motoneurony α), jak i małe neurony typu γ. Motoneurony α wysyłają impulsy do włókien ekstrafuzalnych, powodując skurcz mięśnia, motoneurony γ zaś do włókien intrafuzalnych.
W kontroli ruchów dowolnych i regulacji napięcia mięśniowego istotną rolę odgrywa układ pozapiramidalny, w którego skład wchodzą:
a) liczne neurony kory mózgowej, skupione głównie w obrębie tzw. Kory przedruchowej (pole 6 wg klasyfikacji Brodmana) oraz w płacie ciemieniowym i skroniowym,
b) jądra podkorowe (jądro ogoniaste, skorupa, gałka blada),
c) neurony wzgórza i układu siatkowatego (jądro czerwienne i istota czarna).
Pomiędzy tymi strukturami, a także między nimi a motoneuronami kory mózgu oraz móżdżkiem, istnieją liczne połączenia, tworzące układy sprzężeń zwrotnych.
Impulsy, powstające w jądrach podstawy mózgu i w układzie siatkowatym, docierają do motoneuronów mostu, rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego za pośrednictwem włókien zstępujących, tworzących drogi pozapiramidowe.
Impulsy te modulują czynność zarówno motoneuronów α, jak i motoneuronów γ. Móżdżek odgrywa szczególnie istotną rolę w kontroli ruchów wymagających precyzji.
df. jednostka ruchowa
Jednostka ruchowa obejmuje komórkę rogu przedniego z jej dendrytami oraz wszystkie włókna mięśniowe, które są zaopatrywane przez ten akson.
dygresje
Siła rozwijana przez mięsień może być stopniowana w zależności od liczby uruchomionych jednostek ruchowych, y drugiej strony także poprzez częstotliwość ich wyładowań.
↑30% całej masy mięśni = wysiłek ogólny
↓30% całej masy mięśni = wysiłek lokalny
WZORCE RUCHÓW JEDNOSTAWOWYCH
Mięśnie szkieletowe stanowią około 40% ciężaru ciała osobnika dorosłego, tzn. że ich masa waha się przeciętnie od 25 do 35kg.
Należy pamiętać, że skurcze pojedynczych mięśni prawie nigdy nie występują.
W czasie skurczu współpracujących ze sobą mięśni (tzw. synergistycznych), następuje rozciąganie mięśni przeciwniczych (tzw.antagonistycznych), na przykład w stawie łokciowym mięsień trójgłowy ramienia (prostownik stawu) jest antagonistą w stosunku do mięśni zginających (mięśni dwugłowego ramienia, ramiennego i ramienno-promienistego), a te ostanie są antagonistami w odniesieniu do mięśnia trójgłowego.
Jednak w zależności od rodzaju ruchu mięśnie działające antagonistycznie w ruchu zasadniczym mogą współdziałać w innym ruchu. Tak jest w ruchu odwodzenia i przywodzenia (zginania promieniowego i łokciowego) ręki w stawie promieniowo-nadgarstkowym, w którym zginacze i prostowniki nadgarstka współpracują ze sobą.
KOŃCZYNA GÓRNA
Staw barkowy
Jest to określenie kliniczne oznaczające zespół 3 stawów i 2 połączeń funkcjonalnych, a mianowicie:
a) staw ramienny (ramienno-łopatkowy),
b) staw barkowo-obojczykowy,
c) staw mostkowo-obojczykowy,
d) poślizg barkowo-ramienny, dzięki któremu główka kości ramiennej przesuwa się pod ochroną wyrostka barkowego podczas ruchu unoszenia ramienia. Znajdująca się tu kaletka podbarkowa zabezpiecza swobodny poślizg,
e) powierzchnia poślizgowa pomiędzy łopatką, a klatką piersiową.
Badanie ruchów należy dokonać w sposób uporządkowany, tj. dokładnie we właściwych płaszczyznach:
a) w płaszczyźnie strzałkowej
1. unoszenie ramienia od przodu (zgięcie od przodu) od 0° do 160°. Dalsze unoszenie ramienia do 180° odbywa się w lędźwiach (hiperlordoza)
2. wyprost do tyłu od 0° do 60°
b) w płaszczyźnie czołowej
1. odwodzenie (unoszenie ramienia w bok) od 0° do 180°
2. przywodzenie odbywa się przed klatką piersiową od 0° do około 75°
c) ruchy poziome (wychodzące z płaszczyzny czołowej)
zgięcie czołowe, tj. oddalanie ramienia od płaszczyzny czołowej do przodu od 0° do 130°, prostowanie czołowe od 0° do 45°.
Ruchy obrotowe ramienia
Dla badania ruchów obrotowych ramię przylega do klatki piersiowej, łokieć jest zgięty 90°, a przedramię kieruje się prosto do przodu. Z tej zerowej pozycji ramię obraca się na zewnątrz 70°, a do wewnątrz 40°.
UWAGA
Jeśli chcemy bezpośrednio porównać zakres ruchów obrotowych obu ramion, dokonujemy badania w pozycji odwiedzenia ramienia o 90°. Kąt obrotu wynosi około 70° zarówno na zewnątrz, jak i do wewnątrz.
Ruchy obręczy kończyny górnej
Są to ruchy unoszenia samego barku ku górze lub do przodu (zgięcie) lub do tyłu (prostowanie). Zakres ruchu każdego ruchu wynosi około 30°. Zakres ruchu zależy w dużej mierze od ruchomości stawów obojczyka.
Staw łokciowy i przedramię
Tworzą one funkcjonalną całość, w skład której wchodzą staw ramienno-łokciowy i ramienno-promieniowy oraz bliższe i dalsze połączenia stawowe łokciowo-promieniowe, zginanie o około 150°, wyprost od 0° do 10°, przedramię posiada ruchy nawracania i odwracania. Oba ruchy mają zakres od około 0° do 80-90°.
Dla sprawdzenia tych ruchów badany przykłada ramiona do tułowia, zgina łokcie do 90°, przy czy kciuki zwracają się ku górze. Jest to tzw. pozycja zerowa przedramienia.
nadgarstek, palce ręki, ruchy manipulacyjne →następne zajęcia.
KRĘGOSŁUP
Tylko ruchy kręgosłupa w odcinku szyjnym można badać w izolacji od reszty kręgosłupa. Ruchów w części piersiowej i lędźwiowej nie można oddzielić od siebie.
ODCINEK SZYJNY KRĘGOSŁUPA
Należy rozróżni ruchy głowy względem kręgów szyjnych od ruchów w samym odcinku szyjnym kręgosłupa. Pochylenie głowy do przodu z wyprostowaną szyją odbywa się w stawie szczytowo-potylicznym. Skręt głowy w tejże pozycji szyi dokonuje się w stawach szczytowo-obrotowych. Skręt głowy wynosi około 90° w obie strony.
Wysuwanie głowy do przodu i cofanie jej w płaszczyźnie poziomej (przyciągnięcie bródki) odbywa się w środkowych kręgach szyjnych. W tymże odcinku głowa pochyla się do przodu, aż bródka dotknie klatki piersiowej oraz pochyla się do tyłu, aż twarz skierowana jest w górę. Głowa pochyla się na boki (zbliżenie ucha do barku) w dolnych kręgach szyjnych.
ODCINEK PIERSIOWO-LĘDŹWIOWY KRĘGOSŁUPA
Dla badania ruchów tego odcinka należy wyłączy ruchy bioder.
Część piersiowa ma mały zakres ruchu wyprostnego.
zginanie tułowia
pochylenie tułowia można mierzyć odległością końców palców III rąk od podłogi, kątowo 70°-90°.
prostowanie tułowia
(przeprost) około 10°
ruchy obrotowe i przechylanie na boki
W pozycji siedzącej badany stabilizuje miednicę, zaczepiając stopami za nogi stołka, na którym siedzi. Obie ręce zakłada ze splecionymi palcami za potylicę i unosi łokcie w bok i w górę, do poziomu, po czym wykonuje ruch obrotowy w prawo i w lewo. Całość amplitudy ruchu obrotu wynosi około 180°. W tej samej pozycji można zbada zakres ruchów przechylania kręgosłupa na boki, wynosi on około 65° w każdą stronę.
KOŃCZYNA DOLNA
Staw biodrowy
Jako staw kulisty ma złożone ruchy w wielu kierunkach.
zginanie
badany leży na wznak i przytrzymuje swą ręką kolano drugiej nogi w największym zgięciu biodra (ustabilizowanie miednicy). Zginanie biodra w płaszczyźnie strzałkowej ma zakres od 0° do 110°-120°. Zginanie biodra poza ten kąt odbywa się w lędźwiach za pośrednictwem miednicy.
prostowanie
badany leży na brzuchu i unosi kończynę w płaszczyźnie czołowej ku górze (ku tyłowi) 0°-30°.
odwodzenie 0°-50°
przywodzenie 0°-40°
ruchy obrotowe uda
najdogodniej jest badać w pozycji leżącej na brzuchu z podudziami ustawionymi w zgięciu 90°
rotacje wewnętrzna i zewnetrzna wynoszą po około 45°.
Staw kolanowy
Młodociana osoba może zgiąć kolano, aż łydka zetknie się z udem. Dorośli mają nieco mniejszy zakres zgięcia. Prostowanie kolana powinno być pełne (pozycja zerowa). Przeprost do około 10° uważa się za normalny.
W wyproście kolano jest najbardziej zwarte i nie ma ani ruchów bocznych (wiotkość więzadeł), ani ruchów obrotowych.
W zgięciu kolana goleń ma pewien ruch obrotowy względem uda. Jest on największy w zgięciu 90°. Obrót wewnętrzny goleni zależy od napięcia więzadła krzyżowego przedniego. Obrót zewnętrzny hamują więzadła poboczne, zwłaszcza piszczelowe.
Wyrazem braku działania więzadeł krzyżowych (np. po przerwaniu) jest tzw. objaw szufladkowy. Można go wywołać, przesuwając nasadę piszczeli ku przodowi w zgięciu w kolanie do 90°.
Stopa
Zerową pozycją stopy jest jej ustawienie podczas stania.
Ruchy w stawie skokowo-goleniowym
Ruchy te mierzy się po zgięciu kolana do 90°, co zluźnia ścięgno Achillesa
zginanie podeszwowe 40° - 50°
prostowanie grzbietowe stopy
ma zakres około 20°
Ruchy w stawach stępu
Odwracanie stępu (supinacja) odbywa się w około kości skokowej, unosi ono brzeg przyśrodkowy stopy.
Nawracanie stępu (pronacja) jest odwrotnością poprzedniego ruchu. Ieta ustawia się koślawo.
odwracanie i nawracanie przodostopia, ruchy palucha i palców
KONTROLA RUCHÓW LOKOMOCYJNYCH
Chodzenie wydaje się zjawiskiem prostym. W rzeczywistości jest ono skrajnie złożonym procesem, podczas którego włączają się kolejno poszczególne części ciała w sposób automatyczny i zgrany. W symetrycznej pozycji stojącej obciążamy równomiernie obie stopy. Punkt ciężkości rzutuje się na środek czworoboku podparcia. Chcąc z tej pozycji ruszyć pochylamy tułów ku jednej nodze w bok oraz do przodu i unosimy drugą nogę
Punkt ciężkości, idąc za tym ruchem ciała wychodzi poza czworobok podparcia. Tułów straciłby równowagę, gdyby nie wysunęła się druga noga do przodu i oparła o podłogę. Dwunożne podparcie zamienia się teraz na jednonożne. Czworobok podparcia zawęża się do małego pola, które odpowiada wielkości stopy dźwigającej masę ciała. Na to pole przemieszcza się punkt ciężkości. Noga, która dokonała wykroku (noga wykroczna) staje się teraz podpierającą (noga zakroczna).
Przy następnym kroku powtarza się ta sama sytuacja. Każda z nóg staje się na przemian nogą zakroczną i wykroczną. Można zatem skonstatować, że dwunożny chód jest rytmicznym gubieniem i odzyskiwaniem równowagi.
U człowieka punkt ciężkości ciała leży w odległości około 55% długości ciała od podłogi. Odpowiada to topograficznie mniej więcej miejscu położonemu tuż przed II kręgiem krzyżowym.
Propulsja ciała następuje drogą odbicia stopy obciążonej, przy czym odciążona stopa robi wymach do przodu. Podczas odbicia stopy podnosi się pięta, a tym samym unosi się całe ciało, a wraz z nim punkt ciężkości. Człowiek przechyla się podczas chodu rytmicznie na boki i równocześnie unosi i obniża miednicę. Środek ciężkości, podążając za ruchem miednicy, przesuwa się do przodu oraz rytmicznie w górę i bok, a potem w dół i bok. Wije się więc wokoło kierunkowej linii progresji, jako krzywa sinusoidalna.
Mięśnie kończyn dolnych spełniają w chodzie głównie rolę stabilizowania stawów oraz przyspieszania i hamowania ruchów. Duża część energii mięśniowej służy raczej do hamowania ruchów w stawach, mniej do bezpośredniego poruszania ciała naprzód. Z chwilą odbicia stopy od podłogi włącza się mięsień czworogłowy uda, zużywając tylko około 40% swego potencjału. Zasila on zgięcie biodra i nadaje nodze pierwszy impet
W związku z obrotem uda na zewnątrz dołączają się mięśnie przywodziciele. Grupa prostowników stopy unosi ją grzbietowo, aby palce nie zaczepiły o podłogę. Pęd przenosi nogę wykroczna do przodu. Przed zetknięciem się pięty z podłogą grupa mięśni kulszowo-goleniowych przyhamowuje wymach nogi i stabilizuje kolano. Następnie grupa odwodzicieli stabilizuje miednicę względem uda.
Równocześnie z odwodzicielami napina się mięsień pośladkowy wielki, prostując biodro i przyhamowując obrót uda do wewnątrz, który odbywa się w tym czasie. Prostowniki stopy, które wydłużają się w fazie wykroku, hamują stopę, zapobiegając zahaczaniu o podłogę. Mięsień czworgłowy uda początkowo łagodzi uderzenie pięty i przejmuje masę ciała, która pcha kolano do przodu, po czym dopiero wyprowadza kolano do wyprostu.
Gdy tułów pochyla się do przodu ponad nogą dźwigającą masę ciała (zakroczną), mięśnie prostowniki grznietu i grupa odwodzicieli stabilizuje miednicę, aby nie opadła po stronie drugiej i utrzymują wyprostną postawę ciała. Ponieważ w czasie obciążenia jednej nogi, druga jest w fazie wykroku, podczas którego nie ma aktywności mięśni, mięsnie łydki są jedynymi mięśniami, które w tym okresie są czynne w obu nogach.
Wg Steindlera wyróżniamy warianty chodu:
-chód kołyszący (często u kobiet),
-chód marynarski (środek ciężkości ma przesadne wychylenie w bok),
-chód majestatyczny (wolne kroczenie w uroczystym pochodzie),
-chód sztywny (↓ oscyluje),
-chód drobnym krokiem (długość kroku mała),
Wpływa na chodzenie:
1)szybkość chodu,
2)wzrost,
3)ciężar,
4)długość nóg,
5)wzrok,
6)buty,
7)zmęczenie.