Paradygmat jest poglądem na świat, teorią lub grupą teorii mający wspólną wizję świata oraz wspólny przedmiot badań np. relacje między państwami. Stanowi on zamknięty system, ponieważ ustanawia własny język i własne kryteria oceny. Jest albo „matrycą” dyscypliny, czyli zespołem wartości, przekonań i metod podzielanych przez naukowców, albo „wzorcem”, czyli przedstawianie teorii naukowej w sposób wyrazisty.
Poziomy agregacji:
Obraz świata- najbardziej generalny poziom agregacji
Ontologia- określa, co ma być przedmiotem obserwacji
Teoria- twierdzenie opisujące przyczyny zjawisk, zbiór powiązanych ze sobą praw i hipotez. Określa główne zmienne, takie jak wspólne interesy, zasady instytucje.
Hipoteza- domniemany związek między dwoma zjawiskami. Hipotezy, tak jak prawa, mogą być przyczynowe lub nieprzyczynowe.
Trzy podejście teoretyczne:
Behawioryzm przyjmuje założenia klasycznego empiryzmu, że możemy wiedzieć na pewno tylko to, co zaobserwujemy i zmierzymy. Doświadczenie, historia czy logika, nie tworzą jeszcze dowodów i musza zostać skonfrontowane z obserwacją, przeprowadzone zgodnie z metodami obowiązującymi w naukach ścisłych.
Strukturalizm koncentruje się na nieobserwowalnych, i w związku z tym niemierzalnych strukturach, które jednak kształtują stosunki międzynarodowe w sposób możliwy do zaobserwowania, zmierzenia i weryfikacji za pomocą danych empirycznych. Z tego punktu widzenia zbieranie faktów jest niewystarczające, konieczne jest zadanie pytań badawczych i wstępnie określenie hipotez
Ewolucjonizm łączy elementy obu powyższych podejść, ale koncentruje się na upływie czasu i zmianie wraz z upływem zarówno struktur jak i zachowanie państw.
Teorie w naukach społecznych dzielą się na zorientowane prawa, idealizujące, konstruktywistyczne oraz krytyczne:
Teorie zorientowane na prawa poszukują regularności w świecie społecznym, w celu odkrycia praw nim rządzących
Teorie idealizujące koncentrują się na warunkach tworzenia sytuacji idealnych, w których możliwe jest przewidywanie wydarzeń społecznych
Teorie konstruktywistyczne uznają, że teorie zależą od określonego kontekstu, a procesy społeczne determinują warunki budowania poszczególnych dziedzin wiedzy
Teorie krytyczne zwracają uwagę na związek między refleksją teoretyczną i światopoglądem etycznym, oraz twierdzą, że nauki społeczne odzwierciedlają dominujące uniwersalne zasady etyczne
Trójpodział: realizm, liberalizm, globalizm
Realizm ważne jest tylko to, co się wydarzyło w rzeczywistości, a wiec to, co jest realne.
Liberalizm (pluralizm) określa wielość podmiotów stosunków międzynarodowych, występujący obok państwa, takich jak organizacje międzynarodowe, partie polityczne itp.
Globalizm - zbiór przekonań i poglądów dotyczących globalizacji, która w globalizmie jest najczęściej oceniana pozytywnie i uznawana za najważniejszy proces zachodzący we współczesnym świecie.
Pozytywizm teorie głównego nurtu, ponieważ zakładają, że zdobywanie wiedzy naukowej dokonuje się na podstawie opisu obserwowalnych zjawisk. Teorie cechuje wiara w jedność nauki i stosowanie jednej metodologii do wielu dziedzin, rozróżnienie faktów i wartości oraz empiryzm.
Podstawowym założeniem społecznego konstrukcjonizmu jest to, że świat zawsze postrzegany jest w sposób subiektywny (na przykład, zupełnie czymś innym jest sztucer dla dziecka, dla myśliwego, czy dla żołnierza). Postrzeganie fenomenów społecznych jest zinstytucjonalizowane przez interakcje między ludźmi. Rzeczywistość społeczna jest kreowana w procesie jej bezustannej interpretacji.
Liberalizm koncentruje się na relacjach państwo- społeczeństwo. Centralne miejsce znajduje w nim polityka wewnętrzna, indywidualne prawa jednostek oraz zapewnienie własności prywatnej, a nie, jak w teoriach realistycznych, problemy polityki międzynarodowej. Głównymi aktorami polityki są autonomiczne jednostki ludzkie, które mają różne interesy i różne możliwości ich realizacji. W polityce zagranicznej liberałowie opowiadają się za stosowaniem standardów etycznych i prawa międzynarodowego, które ogranicza użycie siły dla realizacji własnego interesu. W świecie liberalnym zasady są przestrzegane, a jeżeli państwo złamie je w stosunkach z innymi państwami, to musi się z tego wytłumaczyć. Liberałowie utrzymują, że rozwój świata ma charakter liniowy i stopniowy, a nie, jak u realistów, cykliczny, następuje na skutek kumulacji międzynarodowej współpracy. Uznaje również istnieje anarchii rozumianej jako brak instytucji, która regulowałaby stosunek między państwami, jednak ich zdaniem anarchia nie musi prowadzić do konfliktów i wojen. Celem państw powinno być nie tylko zapewnienie bezpieczeństwa, lecz także gwarantowanie praw jednostek jako członka społeczeństwa.
Liberalizm kompleksowy (Immanuel Kant)- wprowadzenie regulacji ograniczających swobodę działania państw umożliwi przezwyciężenie stanu natury i ustanowienie trwałego pokoju, któremu sprzyja rozwój demokracji, kontaktów przez granice, handlu, utworzenie pokojowej federacji państw oraz wprowadzenie prawa kosmopolitycznego.
Liberalizm instytucjonalny (John Locke)- państwo powinno stać na straży praw i interesów jednostek. Obywatele maja prawo do oporu i nieposłuszeństwa, w tym do obalenia władzy, jeżeli ogranicza ich naturalne prawa. W stosunkach międzynarodowych państwa kierują egoistycznymi interesami, lecz przestrzegają prawa międzynarodowego.
Liberalizm ekonomiczny (Adam Smith)- wolny handel umacnia racjonalny podział pracy i przyczyniania się do postępu. Gospodarką rządzi niewidzialna ręka rynku, państwa nie powinny w nią ingerować, a jedynie chronić społeczeństwa przed agresją oraz utrzymywać instytucje dobra wspólnego. Główną przyczyną pokoju są współzależności.
Idealizm (Woodrow Wilson)- przyczyną wojen jest niedemokratyczna natura polityki międzynarodowej i system równowagi sił. Pokój zapewni jawność traktatów, zniesienie barier gospodarczych, redukcja zbrojeń, rozwiązanie sporów kolonialnych i prawo narodów do samostanowienia. Powszechna organizacja międzynarodowa winna gwarantować nienaruszalność terytorialną i suwerenność wszystkich państw.
Funkcjonalizm (David Mitralny)- wspólnota polityczna jest sumą funkcji sprawowanych przez jej członków. Skuteczna integracja dokonuje się poprzez stopniowy transfer zadań, kompetencji i środków, a nie poprzez formalnoprawne porozumienie. Może mieć ona miejsce jedynie na poziomie światowym, a nie regionalnym.
Federalizm (Richard Coudenhover-Kalergi, Almiro Spineli) integracja europejska jest aktem politycznym, dokonuje się poprzez związanie federacji. Wybrane w bezpośrednich wyborach zgromadzenie konstytucyjne winno przyjąć konstytucje europejską, zatwierdzoną następnie w referendum. Zniesienie państw i utworzenie narodu europejskiego ma zapobiec nacjonalizmom i wojnom.
Transakcjonalizm (Karl Deutsch)- integracja dotyczy powstawania wspólnot, natomiast amalgacja organizacji i instytucji politycznych. Warunkiem integracji jest osiągnięciem integracji jest osiągnięcie poczucia wspólnoty, w wyniku tworzenia instytucji i rozpowszechniania praktyk społecznych. Podstawą systemu międzynarodowego są suwerenne państwa.
Neofunkcjonalizm (Ernest Hass)- integracja w sektorach węgla i stali tworzy presję na integrację w sektorach powiązanych. Zasadnicze znaczenie a następnie w całej gospodarce. Zasadnicze znaczenie ma proces politycznych i przywództwo. Instytucjonalizacji na poziomie ponadnarodowym towarzyszy zmiana lojalności obywateli.
Realizm rozwija się wokół pojęcia suwerenności państwa oraz jej logicznej konsekwencji, jaką jest międzynarodowa anarchia. Utrzymuje on, że najlepiej zrozumiemy procesy i wydarzenia w stosunkach międzynarodowych, badając interesy państw. realizm przyjmuje, że ludzie jawią się innymi ludziom nie jako osobne jednostki ludzkie, lecz jako członkowie grupy związane więzami lojalności. Państwa zachowują się racjonalnie, co oznacza, że wybierają rozwiązania dla siebie najkorzystniejsze. Rządy mają monopol na prawnie uzasadnione użycie siły wobec własnego społeczeństwa. Państwa dążą do zapewnienia sobie bezpieczeństwa kalkulując siłę własną w stosunku do siły innych państw. W centrum zainteresowania realistów leży interes narodowy, potęga, suwerenność oraz strategia militarna. Celem państw jest dążenie do uzyskania jak największej siły, od niej bowiem zależy ich znaczenie w systemie. Realiści abstrahują od norm moralnych- nie ma dobrych i złych państw, należy je traktować jak kule bilardowe różnej wielkości. Państwo jest „czarną skrzynką”, wewnętrzna organizacja nie wpływa na jego politykę zagraniczną. Polityka międzynarodowa nie jest funkcją etyki, lecz to etyka jest funkcją polityki. System międzynarodowy jest anarchiczny, co oznacza brak jednego centrum decyzyjnego, czy też rządu światowego, który regulowałby stosunki między państwami i koordynował współpracę. Konsekwencją anarchii jest konfliktowa natura stosunków międzynarodowych i rywalizacja państw ze sobą, czyli system polegania na sobie, w którym państwa same odpowiedzialne są za zapewnienie sobie bezpieczeństwa. Państwa funkcjonują w warunkach braku nadrzędnej władzy i muszą walczyć o przetrwanie. Nadrzędnym celem państw jest zapewnienie sobie jak największej siły, która stanowi warunek wstępny dla rywalizacji innych celów oraz punkt odniesienia do podejmowanych działań decyzji. System międzynarodowy „karze państwa”, które nie bronią skutecznie swoich interesów.
Realizm kompleksowy (Tukidydes)- na politykę międzynarodową wpływ mają przywódcy, charakter państwa i społeczeństwa oraz struktura systemu międzynarodowego, która wymusza działania mające na celi zdobycie przewagi nad innymi. Ostatecznym arbitrem rozwiązującym spory jest wojna. System dwubiegunowy okresu zimnej wojny przypomina system starożytnej Grecji, w którym Stany zjednoczone odgrywają rolę Aten, a Związek Radziecki rolę Sparty
Fundamentalizm (Niccolo Machiavelli)- rola przywódcy i natura ludzka wyjaśniają przyczyny zachowań na scenie międzynarodowej. Państwo jest dobrem najwyższym, zależy do indywidualnego władcy. Ludzie chcą przynależeć do silnej i poważnej społeczności politycznej. Racja stanu oznacza pierwszeństwo interesu państwa przed innymi celami, moralność jest w pełni podporządkowana polityce.
Konstytucjonalizm (Jan Jakub Rousseau)- wojna jest patologią, a nie wynikiem oddziaływania natury. Sprawiedliwa umowa społeczna doprowadzi do wewnętrznej przemiany państw i rewolucji demokratycznej, co jest jednak rozwiązaniem idealnym i obecnie tylko hipotetycznym. Demokratycznie przyjęte decyzje uosabiają interes narodu. Pokój może zapewnić koncepcja izolacjonistycznego pokoju lub nieprowokacyjnej obrony.
Realizm strukturalny (Tomasz Hobbes)- obawa o życie popycha ludzi do współpracy i tworzenia państwa, które zagwarantuje im wolność i bezpieczeństwo. Państwa nie chcą zaakceptować utworzenia rządu światowego i pozbawić się suwerenności. Dążenie do zapewnienia sobie bezpieczeństwa przez jedno państwo prowadzi do spadku poczucia bezpieczeństwa innych państw (dylemat bezpieczeństwa)
Realizm praktyczny (Max Weber, Edward Carr)- prawa rządzące stosunkami międzynarodowymi można wywnioskować z historii. Istnieje podwójna moralność, jedna dla ludzi, druga dla państw. Przywódcy winni potrafić dostosować się do zmieniających się układów sił. Celem działania jest takie zastosowanie siły, aby przeciwnicy zrobili to, czego od nich się oczekuje. Przyczyną wojen jest ambicja przywódców.
Realizm klasyczny (Reinhold Niebuhr, Hans Morgenthau)- polityka międzynarodowa charakteryzuje się niekończącą się walką o potęgę, która ma swoje korzenie w naturze ludzkiej. Motorem działania ludzi i państw jest dążenie do posiadania jak największej władzy. Moralność jest produktem siły, która jest konieczna dla wprowadzenia prawa i sprawiedliwości.
Realizm strukturalny (Kenneth Waltz)- konflikty powstają, mimo że aktorzy mają pokojowe intencje względem siebie. Przyczyna konfliktu jest struktura systemu międzynarodowego, anarchia wywołuje poczucie zagrożenia. Bezpieczeństwo można zapewnić przez równowagę sił lub zdobycie przewagi nad innymi.
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
Behawioryzm wyłonił się w latach 50 w USA jako część szerszego ruchu w naukach społecznych. Nurt ten, określanych także mianem scjentyzmu, zakłada, że decydenci poddani są oddziaływaniu różnych bodźców, które wpływają na ich zachowanie, oraz że badania winny mieć charakter naukowy. Behawioralizm przyczynił się do rozwoju metodologii pozytywistycznej. Podejście to zakłada, że wszelkie zjawiska społeczne rządzą się prawami, które mogą być odkryte za pomocą rozumu. Behawioryści dążyli do odkrycia praw w stosunkach międzynarodowych poprzez poszukiwanie regularności i przyczynowych zależności. Autorzy stosujący podejście behawiorystyczne uznawali, że konflikt jest rzeczą naturalną, dlatego nie należy mu zapobiegać, lecz dążyć do ograniczenia przeradzania się konfliktu w formy społecznie destrukcyjne. Zauważono, że czynniki geostrategiczne, takie jak położenie geograficzne i siła państw, są istotne dla częstotliwości występowania wojen, natomiast czynniki etniczne nie mają większego wpływu.
Realizm strategiczny jego głównym przedstawicielem jest Thomas Schelling. Jest produktem rewolucji behoawiarystycznej i dążenia do utworzenia pozytywistycznej nauki stosunków międzynarodowych. Różni się on od realizmu klasycznego stosunkiem do kwestii normatywnych, postrzeganych jako subiektywne, i przez to nienaukowe. Polityka zagraniczna jest działalnością racjonalną i instrumentalną, wolna od wyborów moralnych, jej kryterium nie jest dobro czy zło, lecz sukces.
Realizm strukturalny Waltz postawił pytanie, dlaczego różne państwa prowadzą taką samą politykę zagraniczną, mimo że różnią się ideologią i organizacją wewnętrzną systemu politycznego. Aby wyjaśnić to zjawisko, Waltz stworzył teorię polityki międzynarodowej, której przeniósł ciężkość z zagadnień dotyczących natury człowieka i istoty państwa na strukturę systemu międzynarodowego. Jego zdaniem błędem było umiejscowienie przyczyn wydarzeń na scenie międzynarodowej na wielu poziomach: jednostki natury ludzkiej, państwa, i społeczeństwa oraz systemu międzynarodowego. Waltz utrzymuje, że przyczyną podobieństw zachowania państw jest racjonalne, a ich preferencje zhierarchizowane, co oznacza, że jeżeli państwo X jest preferowane bardziej niż Y, a Y jest preferowane bardziej niż Z, to także X jest preferowane bardziej niż Z. Zachowanie to zmieniło się od wieków, mimo, że nastąpiły istotne zmiany organizacji wewnętrznej państw, co jest dowodem na to, że polityka zagraniczna państw jest zdeterminowana przez anarchiczną naturę systemu międzynarodowego, a nie wewnętrzne atrybuty państw. Realiści strukturalni twierdzą, że błędem jest wyjaśnienie zjawisk na scenie międzynarodowej poprzez atrybuty państw, takie jak liderzy polityczni, wewnętrzne instytucje społeczne i polityczne czy ideologia. Na zachowanie państw wpływa sytuacja, w jakiej się znajdują, którą determinuje struktura systemu międzynarodowego. Państwa zachowują się inaczej, gdy mają potężnego sąsiada, a inaczej, gdy takiego sąsiada nie mają. Stosują politykę siły nie dlatego, że są autorytarne, lecz dlatego, że jest to imperatyw polityki międzynarodowej. Gdyby stosowanie polityki siły zależało od atrybutów państw, zmiany tych atrybutów, poprzez wprowadzenie demokracji, zmieniłyby tę politykę.
Realizm defensywny zakłada, że system międzynarodowy stwarza zachętę dla zachowania umiarkowanego, przewidywalnego i odpowiedzialnego. Państwa, dążąc do zapewnienia sobie bezpieczeństwa, nie będą skłonne podejmować działań ryzykownych i będą dążyć do utrzymania równowagi sił, a nie do osiągnięcia jak największej potęgi. Do zachowania nieodpowiedzialnego dochodzi, ale jego źródła znajdują się na innych poziomach niż struktura systemu międzynarodowego. Cele i preferencje państw nie muszą być konfliktowe, nie należy więc przyjmować w stosunku do innych państw scenariusza najgorszego odnośnie ich potencjalnego zachowania. Koszty wojen przekraczają zwykle korzyści, dlatego nie powinno do nich dochodzić, a jeżeli jest inaczej, to z powodu istnienia nieracjonalnych sił w społeczeństwie. Ponieważ jednak istnieją państwa ekspansjonistyczne, oraz tzw. państwa zbójeckie, wszystkie państwa muszą zabezpieczyć się przed atakiem.
Realizm ofensywny łączy się realizmem defensywnym przypisywanie zasadniczego znaczenia strukturze systemu międzynarodowego, jako ostatecznej przyczynie zachowania państw. Z realizmie klasycznym łączy go uznanie, że państwa dążą do maksymalizacji siły relatywnej, zgadnie z zasadą, że potęga zapewnia bezpieczeństwo, potęga największa jest największą gwarancją bezpieczeństwa. Państwa dążą di maksymalizacji siły, ponieważ nigdy nie są pewne, kiedy pojawi się mocarstwo rewizjonistyczne. Znajdują się w pułapce zastawionej przez strukturę systemu międzynarodowego. Spotyka się także opinie, że wojny nie są wynikiem obustronnego poszukiwania bezpieczeństwa, lecz agresywnością jednej lub obu stron konfliktu.
Teoria równowagi zagrożenia państwa podejmują działania równoważące nie wobec siły, lecz wobec zagrożenia wytwarzanego przez innych. Siła i zagrożenie często idą w parze, ale nie są identyczne. Liczy się nie tyle obiektywna siła materialna, co jej postrzeganie. Na zachowania państw wpływ mają również takie czynniki, jak agresywne intencje, bliskość geograficzna i militarne zdolności ofensywne. Teoria równowagi zagrożenia upatruje przyczyn zachowania państw na poziomie państwa, a nie na poziomie systemu międzynarodowego.
Realizm zależny wyjaśnia zachowanie państw na scenie międzynarodowej za pomocą teorii zdolności militarnych, a nie teorii równowagi sił. Charles Glaser analizuje standardowe argumenty realizmu strukturalnego, przytaczane na rzecz nieuchronności rywalizacji między państwami, by wykazać, że mimo iż są logiczne, nie muszą prowadzić do polityki konkurencyjnej. Celem współpracy jest zapewnienie bezpieczeństwa, a logika zysków relatywnych nie może sugerować, że zyski w dziedzinie bezpieczeństwa ograniczają współpracę. Także ewentualna obawa przed niewywiązaniem się innych ze zobowiązań musi być rozważana w kontekście zysków ze współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa.
Realizm neoklasyczny nawiązuje do realizmu klasycznego Hansa Morgenthaua, a jego głównym przedstawicielem jest Robert Giplin, który postrzega system międzynarodowy nie jako system w pełni anarchiczny, lecz jako system hegemonistycznego zarządzania, w którym istnieje bowiem poziom dyferencji funkcji. Dla wyjaśnienia hegemonistycznej zmiany formułuje on prawo nierównomiernego wzrostu, według którego zmniejszające się zyski z działalności gospodarczej, ograniczenie inwestycji kosztem konsumpcji oraz dyfuzja technologii do innych państw prowadzą do upadku hegemona. Autor wyróżnia trzy rodzaje zmiany:
Pierwszy, najgłębszy, stanowi zmiana systemów, polegająca na transpozycji natury podmiotów stosunków międzynarodowych, którymi w różnych okresach historycznych są państwa, imperia, miasta-państwa lub plemiona
Drugi dotyczy komponentów systemu, czyli relacji siły między poszczególnymi elementami systemu, co przejawia się w cyklicznym wzroście i upadku mocarstw
Trzeci dotyczy natury integracji politycznej, gospodarczej i kulturowej między elementami systemu
Teoria hegemonistycznej stabilności głosi, że dla utrzymania stabilności systemu wymagane jest istnienie jednego państwa-stabilizatora, jak podczas Pax Bratanica przed I wojną światową, które narzuca innym uczestnikom zasady międzynarodowej współpracy w dziedzinie ekonomii. Brak tego państwa-stabilizatora prowadzi do kryzysów, takich jak kryzys gospodarczy w latach 20 i 30 XX wieku. Realiści twierdzą, że hegemon powodowany jest chęcią zaspokojenia własnych interesów, liberałowie utrzymują natomiast, że także chęcią realizacji dobra wspólnego i zaspokojenia interesów innych podmiotów. W każdym razie istnienie hegemona przyczynia się do powstania dóbr publicznych, a w okresach hegemonii rozwija się wolny handel. Teoria hegemonistycznej stabilności głosi zarazem, że państwa przewodzące działają na rzecz umocnienia hierarchii i porządku międzynarodowego do czasu, gdy państwo niezadowolone osiągnie zdolności, które pozwolą mu zakwestionować hegemonie i zmienić status quo. Do konfliktu dochodzi wówczas, gdy hegemon i pretendent nie zgadzają się co do relatywnej siły; pierwszy uznaje, że można utrzymać status quo, natomiast drugi, że możliwa jest zmiana.
Neoliberalizm obejmuje dwa nurty: liberalny instytucjonalny, który jest najbardziej wpływowym nurtem liberalizmu w środowisku akademickim, oraz jego odpowiednik w kręgach politycznych, liberalizm ekonomiczny. Pierwszy z nich koncentruje się na przeszkodach, jakie stawia anarchia, poszukuje rozwiązań instytucjonalnych, które mają na celu zniechęcenie państw do współpracy i wywiązywania się przez państwa ze zobowiązań, natomiast drugi skupia się na funkcjonowaniu rynku i wolnego handlu. Liberalny instytucjonalizm czerpie zarówno z liberalizmu jak i realizmu. Dla liberalnych instytucjonalistów wyjaśnienie stosunków międzynarodowych jedynie w kategoriach siły i interesów państw jest niewystarczające. Uznając kluczowe znaczenie państw, dostrzegają oni wpływ niepaństwowych uczestników tych stosunków, takich jak organizacje międzynarodowe, korporacje przemysłowe, kościoły, partie polityczne, itp. Wzrost współzależności między państwami oraz nasilenie się procesów transnarodowych i integracyjnych powoduje, że siła ulega rozproszeniu. Zadaniem realistów, neoliberałowie nie doceniają znaczenia rozkładu siły w systemie międzynarodowym, powiązując zbytnią wagę do interesów, integracji i informacji.
Teoria gier a współpraca międzynarodowa - harmonia oznacza sytuację, w której działania jednego państwa, mimo że ukierunkowane na realizację własnego interesu, automatycznie ułatwia osiągnięcie celów innych państw. Współpraca oznacza koordynację działań w sytuacji braku harmonii, tzn. wtedy, gdy jednostronne działania jednego kraju mogą negatywnie wpłynąć na interesy innych państw. Współpraca nie oznacza zatem braku konfliktu, prowadzi do realizacji własnego interesu mimo występowania różnic, a potencjalny konflikt zwykle jej towarzyszy. Zwiększenie przejrzystości służy przejrzystości i dostęp do informacji, ponieważ państwa chętniej stosują się do ustanowionych zasad, jeżeli są pewne, że inne państwa czynią to samo. Ważną strategią jest wciąganie państw do współpracy przez wskazywanie im przyszłych korzyści.
Perswazja występuje w sytuacji, gdy silniejsze państwo utrzymuje reżim, natomiast mniejsze państwa mają silne bodźce do obchodzenia zasad i unikanie ponoszenia kosztów.
Teoria reżimów - stosowane w politologii i polityce wewnętrznej na ugruntowane silne konotacje w kierunku autorytarnych struktur. Z tego powodu spotyka się opinie, że zastosowanie tego terminu w stosunkach międzynarodowych nie było właściwe. Inne głosy wskazują, że z punktu widzenia dotychczasowych studiów nad organizacjami międzynarodowymi koncepcja reżimów była mało precyzyjna. Najbardziej popularna definicja autorstwa Stephana Krasnera określa reżimy jako „domniemane lub wyraźnie określone zasady, normy, reguły i procedury decyzyjne, wokół których zbiegają się oczekiwania aktorów w danej dziedzinie stosunków międzynarodowych”. Reżimy są trwałe, podczas gdy porozumienia mogą być zawierane od hoc, ich celem jest ułatwienie porozumienia, zgodne z zasadą wzajemności.
Multilateralizm jest praktyką koordynowania polityki przez co najmniej trzy państwa. Instytucja multilateralizmu to określenie zasady porządkujące stosunki międzynarodowe, natomiast multilateralne organizacje to organizacje o liczbie członków większej niż dwa, w których jednak stopień stosowania się do zasad multilateralizmu może być różny. Zasady multilateralizmu to niepodległość, rozszerzona wzajemność oraz ogólne zasady organizacyjne. Nie ą one oderwanymi od siebie cechami, lecz tworzą niepodzielny zespół.
Globalizm przyjmuje, że system międzynarodowy tworzy jedną całość oraz jest bardziej wewnętrznie powiązany, niż uznają to realiści i liberałowie. Nie traktuje on podziału świata terytorialne państwa za najważniejszą cechą stosunków międzynarodowych. Do teorii globalistycznych należy strukturalizm, który obejmuje teorie systemu światowego, teorie zależności oraz teorie niedorozwoju. Strukturalizm podkreśla, że system nie jest anarchiczny, lecz częściowo zorganizowany, występują w nim bowiem realne zależności i podporządkowania. Innymi słowy, Północ i Południe są wobec siebie w relacjach strukturalnych. Strukturalności określani bywają także mianem neomarksistów, stanowią oni jednak tylko część nurtów globalistycznych.
Teorie imperializmu początek XX w. (John A. Hobson, Włodzimierz Lenin, Joseph Schumpeter) jest wynikiem kapitalistycznego systemu produkcji. Hierarchiczny podział pracy nie jest rezultatem przewagi konkurencyjnej, lecz eksploatacji. Kryzysy są główną cechą imperializmu.
Cechy imperializmu według Lenina:
następuje koncentracja produkcji do tego stopnia, że powstają monopole, które odgrywają decydującą rolę w życiu osobistym
w wyniku połączenia kapitału bankowego i przemysłowego powstaje kapitał finansowy, a na jego bazie finansowa oligarchia
szczególne znaczenie zyskuje eksport kapitału, który różni się od eksportu towaru
powstają międzynarodowe monopole kapitalistyczne, które działa się od eksportu towarów
powstają międzynarodowe monopole kapitalistyczne, które dzielą świat między siebie
proces podziału całego świata zostaje zakończony
Teoria zależności lata 60 (Raul Prebish, Fernando Cardoso, André G. Frank) Wprowadzenie ekonomii rynkowej i wolności politycznych
w państwach Południa służy zwiększeniu państw Północy. Państwo winno bezpośrednio sterować gospodarką i utrzymać niezależność zewnętrzną (autarkia)
Teorie systemu światowego lata 70 (Immanuel Wallerstein) stosunki międzynarodowe charakteryzuje niezgodność sfery ekonomicznej (jedność) i politycznej (podział na państwa). System światowy podzielony jest na centrum, półperyferie i peryferie)
Zasady funkcjonowania systemu światowego według Wallersteina:
kapitalistyczny świat - ekonomia obejmuje procesy produkcyjne na szerokim geograficznie obszarze, tworząc jeden podział pracy, podczas gdy suwerenne państwa posiadają wyłączna jurysdykcję na swoim terytorium
świat - ekonomia funkcjonuje w cyklicznych rytmach rozwoju, rozszerzając stopniowo swoje granice, pierwotnie w Europie, inkorporując następnie stopniowo cały świat
system kapitalistyczny zasadza się na akumulacji kapitału, dąży do maksymalizacji przejmowanej wartości dodatkowej, co zmusza do podejmowania cięższej pracy za mniejszą płacę
kapitalizm wymaga stałego ruchu, cyrkulacji towarów, kapitału, siły roboczej, innowacji, ewolucji organizacji produkcji w kluczowych sektorach oraz zmiany miejsc produkcji
kapitalizm prowadzi do polaryzacji korzyści, dobrobytu i ról społecznych
system kapitalistyczny jest systemem historycznym, ma swój cykl życia, który na skutek nagromadzonych przeciwności kiedyś się zakończy, chociaż jego logika zakłada możliwość nieograniczonej ekspansji.
Teorie liberalne (John Hobson) Koncepcja bogactwa w państwach bogatych skutkuje niskim poziomem konsumpcji. Ekspansję zamorską wymuszają elity. Nie jest ona jednak nieunikniona, konsumpcję można zwiększyć poprzez wzrost i redystrybucję dochodów w ramach państwa.
Neogramscianizm utrzymywał, że hegemonia występuje wtedy, gdy dominacja ekonomiczna jednej klasy społecznej uznawana jest za zalegalizowaną. Służy temu „relatywnie autonomiczne” państwo, przyznawanie koncesji innym klasom oraz instytucje społeczeństwa obywatelskiego. Hegemonia wyraża jedność siły fizycznej i idei etnicznych i politycznych, czyli, w języku marksistowskim, jedność bazy i nadbudowy. Źródłem władzy jest dominacja nad procesem produkcji natomiast ideologia uprawomocnia i racjonalizuje tę dominację, umacniając więzi między grupą dominującą a grupa zdominowaną.
Konstruktywizm analizuje rzeczywistość społeczną i wiedzę na trzech poziomach: metafizyki, teorii społecznej oraz perspektywy teoretycznej i empirycznej.
metafizyczne umożliwia interpretację rzeczywistości stosunków międzynarodowych będąc rodzajem paradygmatu paradygmatów
społeczna uznaje rolę wiedzy w konstrukcji społecznej rzeczywistości
empiryczne i teoretyczna perspektywa utrzymuje, że teoria stosunków międzynarodowych powinna wyjaśnić powstawanie i znaczenie norm, tożsamości i interesów oraz zasadzić się na społecznych fundamentach ontologicznych i epistemologicznych.
Konstruktywizm może być najlepiej porównywany z teorią racjonalnego wyboru, są materialistyczne, ponieważ za główną cechą społeczności organizację czynników materialistycznych, takich jak geografia, zasoby naturalne, zdolności militarne i technologia. Teorie te przypisuje ideom jedynie rolę ograniczoną. Racjonaliści traktują świat jako dany zewnętrznie, wyjaśniają działania aktorów, którzy są egzogeniczni, konstruktywiści natomiast badają to, jak świat powstał i jak się zmienia, oraz powstawanie tożsamości aktorów, które są endogeniczne. „Endogenizacja” jest przyczynowa, gdy dotyczy pochodzenia aktorów oraz nabywania przez nich aktualnych cech, lub konstytuowana, gdy dotyczy tworzenia właściwości aktorów przez społeczność.
Najprostszy podział nurtów w ramach konstruktywizmu to dyplomatyczny podział na dwa główne podejścia: konstruktywizm konwencjonalny i krytyczny, które dzielą się jeszcze na szereg wspólnych założeń:
„denaturalizują” świat społeczny wykazując, że „naturalność” jest konstrukcją społeczną
uznają, że dla zrozumienia świata społecznego zasadnicze znaczenie ma intersubiektywna rzeczywistość, a właściwe zrozumienie wymaga analizy wszystkich danych w kontekście środowiska społecznego, w którym są zbierane
akceptują związek między siłą i wiedzą oraz moc sprawczą praktyki, która dyscyplinuje i nadaje znaczenia
uznają wzajemną zależność człowieka i społeczeństwa oraz wzajemne konstruowanie się aktorów i struktury.
Jeszcze inny charakter ma podział ze względu na sposób kształtowania interesów. Z tego punktu widzenia Ernest Haas wyróżnia nurty: systemowy, kulturowy oraz „miękkiego racjonalizmu”:
Nurt systemowy wywodzi interesy od tożsamości aktorów, uwarunkowanych sprawowaną funkcją w systemie globalnym. Występuje pokrewieństwo tego nurtu z takimi przedstawicielami szkoły angielskiej.
Nurt kulturowy przyjmuje, że interesy są rezultatem uwarunkowań kulturowych, a zakorzenione w społeczności międzynarodowej normy wpływają na kolektywne wybory
Nurt „miękkiego racjonalizmu” utrzymuje, że źródło interesów znajduje się zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz państw, a na sposób definiowania interesów wpływa rozumienie politycznej przyczynowości. Nurt ten bliski jest neofunkcjonalności
8