Realizm strukturalny Waltz postawił pytanie, dlaczego różne państwa prowadzą taką samą politykę zagraniczną, mimo że różnią się ideologią i organizacją wewnętrzną systemu politycznego. Aby wyjaśnić to zjawisko, Waltz stworzył teorię polityki międzynarodowej, której przeniósł ciężkość z zagadnień dotyczących natury człowieka i istoty państwa na strukturę systemu międzynarodowego. Jego zdaniem błędem było umiejscowienie przyczyn wydarzeń na scenie międzynarodowej na wielu poziomach: jednostki natury ludzkiej, państwa, i społeczeństwa oraz systemu międzynarodowego. Waltz utrzymuje, że przyczyną podobieństw zachowania państw jest racjonalne, a ich preferencje zhierarchizowane, co oznacza, że jeżeli państwo X jest preferowane bardziej niż Y, a Y jest preferowane bardziej niż Z, to także X jest preferowane bardziej niż Z. Zachowanie to zmieniło się od wieków, mimo, że nastąpiły istotne zmiany organizacji wewnętrznej państw, co jest dowodem na to, że polityka zagraniczna państw jest zdeterminowana przez anarchiczną naturę systemu międzynarodowego, a nie wewnętrzne atrybuty państw. Realiści strukturalni twierdzą, że błędem jest wyjaśnienie zjawisk na scenie międzynarodowej poprzez atrybuty państw, takie jak liderzy polityczni, wewnętrzne instytucje społeczne i polityczne czy ideologia. Na zachowanie państw wpływa sytuacja, w jakiej się znajdują, którą determinuje struktura systemu międzynarodowego. Państwa zachowują się inaczej, gdy mają potężnego sąsiada, a inaczej, gdy takiego sąsiada nie mają. Stosują politykę siły nie dlatego, że są autorytarne, lecz dlatego, że jest to imperatyw polityki międzynarodowej. Gdyby stosowanie polityki siły zależało od atrybutów państw, zmiany tych atrybutów, poprzez wprowadzenie demokracji, zmieniłyby tę politykę.
Teoria hegemonistycznej stabilności głosi, że dla utrzymania stabilności systemu wymagane jest istnienie jednego państwa-stabilizatora, jak podczas Pax Bratanica przed I wojną światową, które narzuca innym uczestnikom zasady międzynarodowej współpracy w dziedzinie ekonomii. Brak tego państwa-stabilizatora prowadzi do kryzysów, takich jak kryzys gospodarczy w latach 20 i 30 XX wieku. Realiści twierdzą, że hegemon powodowany jest chęcią zaspokojenia własnych interesów, liberałowie utrzymują natomiast, że także chęcią realizacji dobra wspólnego i zaspokojenia interesów innych podmiotów. W każdym razie istnienie hegemona przyczynia się do powstania dóbr publicznych, a w okresach hegemonii rozwija się wolny handel. Teoria hegemonistycznej stabilności głosi zarazem, że państwa przewodzące działają na rzecz umocnienia hierarchii i porządku międzynarodowego do czasu, gdy państwo niezadowolone osiągnie zdolności, które pozwolą mu zakwestionować hegemonie i zmienić status quo. Do konfliktu dochodzi wówczas, gdy hegemon i pretendent nie zgadzają się co do relatywnej siły; pierwszy uznaje, że można utrzymać status quo, natomiast drugi, że możliwa jest zmiana.
Neoliberalizm obejmuje dwa nurty: liberalny instytucjonalny, który jest najbardziej wpływowym nurtem liberalizmu w środowisku akademickim, oraz jego odpowiednik w kręgach politycznych, liberalizm ekonomiczny. Pierwszy z nich koncentruje się na przeszkodach, jakie stawia anarchia, poszukuje rozwiązań instytucjonalnych, które mają na celu zniechęcenie państw do współpracy i wywiązywania się przez państwa ze zobowiązań, natomiast drugi skupia się na funkcjonowaniu rynku i wolnego handlu. Liberalny instytucjonalizm czerpie zarówno z liberalizmu jak i realizmu. Dla liberalnych instytucjonalistów wyjaśnienie stosunków międzynarodowych jedynie w kategoriach siły i interesów państw jest niewystarczające. Uznając kluczowe znaczenie państw, dostrzegają oni wpływ niepaństwowych uczestników tych stosunków, takich jak organizacje międzynarodowe, korporacje przemysłowe, kościoły, partie polityczne, itp. Wzrost współzależności między państwami oraz nasilenie się procesów transnarodowych i integracyjnych powoduje, że siła ulega rozproszeniu. Zadaniem realistów, neoliberałowie nie doceniają znaczenia rozkładu siły w systemie międzynarodowym, powiązując zbytnią wagę do interesów, integracji i informacji.
Globalizm przyjmuje, że system międzynarodowy tworzy jedną całość oraz jest bardziej wewnętrznie powiązany, niż uznają to realiści i liberałowie. Nie traktuje on podziału świata terytorialne państwa za najważniejszą cechą stosunków międzynarodowych. Do teorii globalistycznych należy strukturalizm, który obejmuje teorie systemu światowego, teorie zależności oraz teorie niedorozwoju. Strukturalizm podkreśla, że system nie jest anarchiczny, lecz częściowo zorganizowany, występują w nim bowiem realne zależności i podporządkowania. Innymi słowy, Północ i Południe są wobec siebie w relacjach strukturalnych. Strukturalności określani bywają także mianem neomarksistów, stanowią oni jednak tylko część nurtów globalistycznych.
Teorie systemu światowego lata 70 (Immanuel Wallerstein) stosunki międzynarodowe charakteryzuje niezgodność sfery ekonomicznej (jedność) i politycznej (podział na państwa). System światowy podzielony jest na centrum, półperyferie i peryferie)
Zasady funkcjonowania systemu światowego według Wallersteina:
kapitalistyczny świat - ekonomia obejmuje procesy produkcyjne na szerokim geograficznie obszarze, tworząc jeden podział pracy, podczas gdy suwerenne państwa posiadają wyłączna jurysdykcję na swoim terytorium
świat - ekonomia funkcjonuje w cyklicznych rytmach rozwoju, rozszerzając stopniowo swoje granice, pierwotnie w Europie, inkorporując następnie stopniowo cały świat
system kapitalistyczny zasadza się na akumulacji kapitału, dąży do maksymalizacji przejmowanej wartości dodatkowej, co zmusza do podejmowania cięższej pracy za mniejszą płacę
kapitalizm wymaga stałego ruchu, cyrkulacji towarów, kapitału, siły roboczej, innowacji, ewolucji organizacji produkcji w kluczowych sektorach oraz zmiany miejsc produkcji
kapitalizm prowadzi do polaryzacji korzyści, dobrobytu i ról społecznych
system kapitalistyczny jest systemem historycznym, ma swój cykl życia, który na skutek nagromadzonych przeciwności kiedyś się zakończy, chociaż jego logika zakłada możliwość nieograniczonej ekspansji.
Konstruktywizm analizuje rzeczywistość społeczną i wiedzę na trzech poziomach: metafizyki, teorii społecznej oraz perspektywy teoretycznej i empirycznej.
metafizyczne umożliwia interpretację rzeczywistości stosunków międzynarodowych będąc rodzajem paradygmatu paradygmatów
społeczna uznaje rolę wiedzy w konstrukcji społecznej rzeczywistości
empiryczne i teoretyczna perspektywa utrzymuje, że teoria stosunków międzynarodowych powinna wyjaśnić powstawanie i znaczenie norm, tożsamości i interesów oraz zasadzić się na społecznych fundamentach ontologicznych i epistemologicznych.
Konstruktywizm może być najlepiej porównywany z teorią racjonalnego wyboru, są materialistyczne, ponieważ za główną cechą społeczności organizację czynników materialistycznych, takich jak geografia, zasoby naturalne, zdolności militarne i technologia. Teorie te przypisuje ideom jedynie rolę ograniczoną. Racjonaliści traktują świat jako dany zewnętrznie, wyjaśniają działania aktorów, którzy są egzogeniczni, konstruktywiści natomiast badają to, jak świat powstał i jak się zmienia, oraz powstawanie tożsamości aktorów, które są endogeniczne. „Endogenizacja” jest przyczynowa, gdy dotyczy pochodzenia aktorów oraz nabywania przez nich aktualnych cech, lub konstytuowana, gdy dotyczy tworzenia właściwości aktorów przez społeczność.
Najprostszy podział nurtów w ramach konstruktywizmu to dyplomatyczny podział na dwa główne podejścia: konstruktywizm konwencjonalny i krytyczny, które dzielą się jeszcze na szereg wspólnych założeń:
„denaturalizują” świat społeczny wykazując, że „naturalność” jest konstrukcją społeczną
uznają, że dla zrozumienia świata społecznego zasadnicze znaczenie ma intersubiektywna rzeczywistość, a właściwe zrozumienie wymaga analizy wszystkich danych w kontekście środowiska społecznego, w którym są zbierane
akceptują związek między siłą i wiedzą oraz moc sprawczą praktyki, która dyscyplinuje i nadaje znaczenia
uznają wzajemną zależność człowieka i społeczeństwa oraz wzajemne konstruowanie się aktorów i struktury.
Jeszcze inny charakter ma podział ze względu na sposób kształtowania interesów. Z tego punktu widzenia Ernest Haas wyróżnia nurty: systemowy, kulturowy oraz „miękkiego racjonalizmu”:
Nurt systemowy wywodzi interesy od tożsamości aktorów, uwarunkowanych sprawowaną funkcją w systemie globalnym. Występuje pokrewieństwo tego nurtu z takimi przedstawicielami szkoły angielskiej.
Nurt kulturowy przyjmuje, że interesy są rezultatem uwarunkowań kulturowych, a zakorzenione w społeczności międzynarodowej normy wpływają na kolektywne wybory
Nurt „miękkiego racjonalizmu” utrzymuje, że źródło interesów znajduje się zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz państw, a na sposób definiowania interesów wpływa rozumienie politycznej przyczynowości. Nurt ten bliski jest neofunkcjonalności
Feminizm - teorie feministyczne rozwijały się równolegle do teorii stosunków międzynarodowych od I wojny światowej i zdobycia przez kobiety w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych praw politycznych. Protestowały przeciwko wyłączeniu kobiet zarówno praktyki, jak i teorii stosunków międzynarodowych oraz dążyły do uczynienia stosunków międzynarodowych wrażliwymi na problem dyskryminacji i gorszego statutu kobiet. Autorzy feministyczni utrzymują, że teorie stosunków międzynarodowych głównego nurtu ignorują znaczenie płci w powstawaniu i funkcjonowaniu takich instytucji, jak handel, wojna czy dyplomacja. Koncentrują się na odkrywaniu miejsca kobiet w stosunkach międzynarodowych oraz relacjach między płcią jako strukturą społeczna a stosunkami międzynarodowymi. Protestują przeciwko takiemu rodzajowi stosunków międzynarodowych, któremu zagrażałoby stanowisko feministyczne, przeciwstawiające się dyskryminacji kobiet. Celem feministycznego badania jest, jak o ujął jeden z autorów, „czynienie niewidzialnego widzialnym, marginalnego centralnym, trywialnego ważnym, kierowanie zainteresowania na kobiety jako na kompetentnych aktorów i samodzielne podmioty posiadające swoje prawa, a nie jako przedmioty dla mężczyzn. Badacze feministyczni unikają metod ilościowych, uznając je za część patriarchalnej kultury twardych faktów. Ich zdaniem statystyczne procedury legitymizują i uniwersalizują relacje władzy, siły i podporządkowania, dając im stempel prawdy. Ważniejsze jest to, jakie pytania są stawiane, a jakie przemilczane, co determinuje przedmiot teoretycznego zainteresowanie. Feminizm rozróżnia płeć biologiczną (sex), wynikającą z faktu, że człowiek rodzi się kobietą lub mężczyzną, oraz płeć kulturową (gender), które nie są zdeterminowane czynnikami biologicznymi. Życie kobiet różni się strukturalnie od życia mężczyzn, a zarazem sposób bycia kobieta lub mężczyzna różni się w zależności od miejsca i czasu.
Ekologizm nazwa pojawiła się dopiero w latach 70-tych XX wieku. Ideologia ta wyrosła w rezultacie ostrzeżeń płynących z opisów i ocen zagrożeń dla środowiska. Ekologizm jest nowym nurtem, który wciąż jeszcze się rozwija i kształtuje. Nie utrwaliły się zatem za bardzo nazwiska jego klasyków, jak w innych nurtach. Zarysował się już jednak na tyle wyraźnie zespół jego przewodnich idei, aby uznawać go za odrębną i samodzielną ideologię.
Ekologizm skupia swe założenia wokół 3 podstawowych zasad:
ekocentryzmu
granic wzrostu
decentralizacji
Ekocentryzm- niezależne wartościowanie ekosystemu i wszystkich ludzi.
wszystkie istoty obdarzone są relatywna autonomia zatem ludzie nie mogą dobrowolnie dominować przyrody.
uznaje on pełen zakres ludzkich interesów w świecie nie-ludzi
uznaje interesy istot nie będących ludźmi
uznaje interesy kolejnych pokoleń- patrzy w przyszłość
wartościuje populacje gatunki ekosystemy i ekosferę na równi z poszczególnymi organizmami
nie można patrzeć na świat przez pryzmat tylko ludzki
Granice wzrostu
ogromny wzrost gospodarczy i wzrost liczby ludności jest przyczyna powiązanych ze sobą serii kryzysów
wzrost ten doprowadził do sytuacji kiedy na świecie wyczerpują się zasoby mogące wyżywić ludzi lub dostarczyć im surowców niezbędnych do kontynuacji rozwoju przemysłowego (ludzkość może doświadczyć samozagłady i upadku przed 2100r)
chcą doprowadzić do reorganizacji systemów gospodarczych
sprzeciwiają się rozwojowi- gdyż umacnia on władze tych, którzy już ta władze posiadają, zwiększa nierówności które tworzą konflikty.
Decentralizacja:
stanowisko ekologizmu w stosunku do ładu światowego
z punktu widzenia ekocentryzmu są potrzebne nowe formy globalnych struktur politycznych, opierających się na decentralizacji władzy
państwo jest częścią dynamiki nowoczesnego społeczeństwa, które powoduje obecny kryzys środowiska naturalnego, wiec państwo jest nie tylko niepotrzebne ale niepożądane, odrzucaj w ten sposób system suwerennych państw
przestrzenny wymiar państwa jest nieadekwatny by zająć się skutecznie zmiana środowiska naturalnego
praktyki zarządzania powinny być skierowane ku poziomom globalnym i regionalnym
powinny istnieć sieci małych globalnych wspólnot, zieloni zakładają ze te wspólnoty będą ze sobą współpracować na płaszczyźnie globalnej
dlaczego małe wspólnoty będą działać efektywniej?- bo są bardziej uzależnione od środowiska naturalnego w swej okolicy, mogą szybciej reagować na pojawiające się problemy, mogą tez prowadzić politykę zrównoważoności.
Podsumowanie: co wnosi ekologizm do nauki o stosunkach międzynarodowych ?
zawiera elementy teoretyzowania modernistycznego- zieloni wyraźnie starają się zrozumieć świat, by go ulepszyć
próbuje wyjaśnić pewna grupę zjawisk i problemów w polityce światowej i przedstawia propozycje ich rozwiązania
zieloni skupiają się na tym w jaki sposób istniejące struktury i procesy polityczne przyczyniają się do zniszczenia środowiska
propagowanie idei globalnej społeczności
dążą do położenia kresu koncentracji władzy, homogenizacji sił we współczesnej polityce światowej oraz zachowaniu różności i różnorodności.