WYKŁAD 12.

Podstawy rozwoju emocjonalno-społecznego - rozwój więzi z drugim człowiekiem

Literatura:
Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie... s.180-184.

Literatura uzupełniająca:
Schaffer R.H. (1994) Wczesny rozwój społeczny. [W:] Dziecko w świecie ludzi i przedmiotów, pod red. A. Brzezińskiej. Zysk i s-ka, Poznań, s. 96-122. 12.

Folie do wykładu oprac. na podstawie powyższej literatury.

PRZYWIĄZANIE

Ścisła, intensywna, trwała relacja emocjonalna pomiędzy dzieckiem i opiekunem, pojawiająca się w pierwszym roku życia dziecka, jako uogólnienie „społecznych wyzwalaczy”

KANAŁY POROZUMIEWANIA SIĘ UCZUCIOWEGO

DZIECKA I MATKI:

• 2/3 m.ż. dziecka - uśmiech na widok ludzkiej twarzy

• 5/6 m.ż. wielozmysłowe poznawanie twarzy matki

• 8/9 m.ż. - różnicowanie matki spośród innych ludzi. Pojawia się lęk przed osobami obcymi.

• 1 r.ż. kontakt staje się intensywniejszy, co wiąże się również z poznawczym rozwojem dziecka, spojrzenia są częstsze, matka mówi więcej do dziecka

• 2 r.ż. pojawia się kontakt słowny - zmiana jakości relacji odpowiedzialność za kontakt spoczywa po równo na matce i na dziecku.

Badania prowadzone przez Ainsworth (procedura obcej sytuacji) wskazały na istnienie trzech typów przywiązania.

	PRZYWIĄZANIE
		Ufne	Lękowo-unikające (niepewne)	Lękowo-ambiwalentne (niepewne)
Przed rozstaniem	Eksploracja	Eksploracja /obojętność	Niepokój
Przy rozstaniu	Niepokój	Obojętność	Silne negatywne emocje
Przy spotkaniu	Radość	Unikanie/ucieczka	Negatywne emocje
Matki	Ciepłe, wrażliwe, czułe, skoncentrowane na dziecku nie- lekceważące płaczu dziecka	Najprawdopodobniej matki niereagujące na potrzeby dzieci - zimne	Najprawdopodobniej matki niekonsekwentnie reagujące na potrzeby dzieci

WARUNKI KSZTAŁTOWANIA SIĘ PRZYWIĄZANIA:

Wytworzenie ufnej więzi jest możliwe w sytuacji gdy opiekun konsekwentnie i właściwie:

• Odpowiada na sygnały płynące od dziecka

• Pociesza przez dotyk.

• Działa uspokajająco dając poczucie bezpieczeństwa dziecku

KONSEKWENCJE KSZTAŁTOWANIA POZYTYWNEJ WIĘZI DZIECKA Z OPIEKUNEM:

• dostarcza bazy dla rozwoju poznawczego

• uczy prospołecznych zachowań - dzięki obserwacji opiekunów

• pozwala na optymalny rozwój relacji społecznych

• pozwala na rozwój fizyczny i przetrwanie niemowlęcia

• osiągnięcie identyfikacji z własnym gatunkiem

KONSEKWENCJE BRAKU PRZYWIĄZANIA:

• zaburzenia rozwoju społecznego - wrogość wobec innych, brak adekwatnych i prawidłowych relacji z innymi ludźmi, unikanie głębokich więzi, stałe poszukiwanie miłości i bliskości,

• zaburzenia rozwoju fizycznego- brak bliskiego kontaktu dotykowego zmniejsza szanse przeżycia dziecka i sprawia że rozwija się ono znacznie słabiej

• zaburzenia rozwoju emocjonalnego - chwiejność emocjonalna, popadanie w skrajne stany emocjonalne, agresja i autoagresja, ambiwalencja uczuciowa-poszukiwanie kontaktów z innymi, ale i unikanie bliskiej więzi, zamknięcie w sobie, apatia

• choroba sieroca - dwa stadia :

objawy rozpaczy:

• nieprzerwany płacz -przechodzący w śmiech spełniający 2 funkcje - obronną i rozładowania napięcia

• rozkojarzenie dążeń - poszukiwanie kontaktu gdy dystans jest duży i dystansowanie się przez unikanie kontaktu wzrokowego i zbliżenia, gdy dystans jest mały

• oczekiwanie na przyjście matki- mech błędnego koła: szukanie matki, frustracja, odtrącenie twarzy nie-matki - ucieczka

• zaburzenia zdrowia fizycznego

faza wyobcowania:

• zobojętnienie

• lęk przez rozstaniem wygasa

• stan zdrowia powraca do normy

• pozorne przyzwyczajenie

MOŻLIWOŚĆ ODWRÓCENIA KONSEKWENCJI BRAKU PRZYWIĄZANIA:

• Adopcja jako droga pomocy opuszczonym dzieciom

• Możliwość odwrócenia skutków uzależniona jest od późniejszej opieki macierzyńskiej: przezwyciężenia przez opiekuna zachowań wyobcowania, agresji, odtrącenia, wrogości i in. zaburzeń emocji i zachowania

Koncepcja dorosłego przywiązania

K. Bartholomew (1990) a romantyczna zazdrość

Niski poziom unikania

Bezpiecznie przywiązani Nadmiernie zaabsorbowani

Niski poziom lęku Wysoki poziom lęku

Zdystansowani Lękowo-unikający

Wysoki poziom unikania

Cztery rodzaje osób z różnymi stylami przywiązania wymienione są poniżej:

• BEZPIECZNIE PRZYWIĄZANI - mają pozytywny obraz siebie jak i innych osób, wysoką samoocenę i chęci nawiązywania i utrzymywania romantycznego związku

• ZAABSORBOWANI INNYMI OSOBAMI - mają negatywny obraz siebie, a pozytywny innych ludzi. Mają dużą potrzebę wzmocnień zewnętrznych, bardzo potrzebują posiadania związku miłosnego, najczęściej są nadmiernie zaabsorbowani związkiem

• ZDYSTANSOWANI DO INNYCH mają pozytywny obraz siebie przy równoczesnym negatywnym obrazie innych ludzi, nie mają ochoty na nawiązywanie bliższych relacji. Często koncentrują się na pracy lub hobby, ażeby wytworzyć obraz siebie jako osoby niezależnej i całkowicie samowystarczalnej (Bartholomew, 1990, 1993; Feeney, Noller& Callan, 1994).

• LĘKOWO UNIKAJĄCY (fearful- avoidants) myślą negatywnie zarówno o sobie jak o innych ludziach. Z jednej strony poszukują wzmocnień ze strony środowiska i potrzebują intymności, jaką daje bliski związek, a z drugiej osoby te nie ufają innym ludziom i boją się odrzucenia.

1. Osoby z negatywnym obrazem siebie mają tendencje do doświadczania częściej zazdrości poznawczej (martwienia się i podejrzewania partnera o zdradę)

2. Osoby z negatywnym obrazem innych odczuwają lęk mniej intensywnie, używają zachowań służących podtrzymaniu związku rzadziej niż osoby z pozytywnym obrazem innych, te osoby również częściej posługują się strategią unikania- zaprzeczania przy doświadczaniu zazdrości niż osoby z pozytywnym obrazem innych

3. Osoby nadmiernie zaabsorbowane ujawniają więcej negatywnych emocji i angażują się bardziej w zachowania nadzorujące, monitorujące niż osoby o innym stylu przywiązania.

4. Osoby zdystansowane odczuwają mniej lęku związanego z zazdrością niż osoby bezpieczne i nadmiernie zaabsorbowane i mniej smutku niż osoby nadmiernie zaabsorbowane

(Guerrero, 1996)

STADIA ROZWOJU ROZUMOWANIA MORALNEGO WEDŁUG KOHLBERGA

POZIOM I - PRZEDKONWENCJONALNY:

• Dzieci na tym poziomie rozumują w kate­goriach własnych potrzeb.

• Odpowiedzi na dylematy moralne opierają się na tym, co może im się udać zyskać.

• Wartości moralne tkwią w dobrych lub złych działaniach, a nie w ludziach czy standardach.

• Zasady kulturowe są interpretowane w terminach kary, nagrody, wymiany przysług lub siły fizycznej tych, którzy głoszą zasady i przypisują etykiety.

• Dzieci przejmują się zewnętrznymi, konkretnymi konsekwencjami, jakie ma coś dla nich samych.

Stadium 1 - ukierunkowanie na karę i posłuszeństwo:

Dzieci dążą do uniknięcia kary ze strony dorosłych czy osób o większej sile i prestiżu. Są świadome zasad i konsekwencji ich łamania. Fizyczne konsekwencje działania określają, czy jest ono dobre, czy złe: „siła daje rację".

PYTANIE: Żona Heinza jest bardzo chora i potrzebuje lekarstwa, bez którego umrze. Heinz nie ma pieniędzy, by lek kupić. Czy zatem powinien pozwolić swej żonie umrzeć czy raczej ukraść lekarstwo, które mogłoby jej uratować życie? Dlaczego tak sądzisz?

Heinz nie powinien kraść, gdyż zostanie ukarany przez władze.

Stadium 2 - ukierunkowanie instrumentalno - relatywistyczne:

• Dzieci pragną w miarę możności zaspokoić swoje własne potrzeby.

• Są motywowane przez własny interes i świadome tego, że stosunki międzyludzkie są zdominowane przez konkretną wzajemność

• Zakładają, że każdy musi sam dbać o siebie i ma zobowiązania tylko wobec tych, którzy mu pomagają.

Heinz powinien ukraść lekarstwo, gdyż martwi się o swoją żonę i poczuje się lepiej, jeżeli ona wyzdrowieje.

POZIOM II - KONWENCJONALNY:

• Wartość moralna mieści się w odgrywaniu dobrych i właściwych ról.

• Dzieci dążą do spełnienia zewnętrznych oczekiwań społecznych;

• przypisują wartość spełnianiu wymagań rodziny, grupy czy narodu poprzez działania zgodne z oczekiwaniami osób znaczących i porządkiem społecznym.

• Aktywnie popierają i uzasadniają konwencjonalne zasady i przepisy ról.

Stadium 3 - ukierunkowanie na konformizm interpersonalny:

• Ludzie zdobywają aprobatę dzięki temu, że są „dobrzy”. Uważają, że dobre jest ta­kie zachowanie, które sprawia przyjemność innym lub pomaga im i jest przez nich aprobowane.

• Dzieci są świadome potrzeby uwzględniania inten­cji i uczuć innych, współpracę postrzegają w kategoriach złotej reguły („Nie czyń drugiemu, co tobie niemiło”).

Heinz powinien ukraść lekarstwo, ponieważ dobrzy mężowie dbają o swoje żony. Inni ludzie potępiliby go, gdyby pozwolił swojej żonie umrzeć.

Stadium 4 - ukierunkowanie na utrzymanie autorytetu:

• Ludzie są motywowani przez poczucie obowiązku zachowywania się zgodnie ze zdefiniowanymi społecznie rolami oraz utrzymania istniejącego porządku społecznego dla wspólnego dobra.

• porządek społeczny jest źródłem moralności, prawa powinny być respektowane nawet ze szkodą dla jednostki.

Heinz nie powinien ukraść lekarstwa, gdyż kradzież jest sprzeczna z prawem, a prawa trzeba przestrzegać, nawet jeśli przynosi to szkodę jednostce.

POZIOM III - POKONWENCJONALNEJ AUTONOMII,

CZYLI PRYNCYPIALIZMU:

• Ludzie czynią wyraźny wysiłek, aby określić zasady i reguły moralne, które są uprawomocnione i mają zastosowanie niezależnie od autorytetu grup czy jednostek oraz niezależnie od ich własnych identyfikacji.

• Występuje troska o wierność prawidłom moralnym wybranym przez samego siebie.

• Wartość moralna tkwi w utrzymywaniu zgodności ze wspólnymi wszystkim standardami, prawami i obowiązkami.

Stadium 5 - ukierunkowanie legalistyczne

na kontrakt społeczny:

• Właściwe działania określa się, biorąc pod uwagę ogólne prawa jednostki i standardy, które zostały krytycznie przeanalizowane i zaakceptowane przez całe społeczeństwo.

• Świadomość relatywizmu osobistych wartości i opinii sprawia, że nacisk kładzie się na proceduralne reguły osiągnięcia konsensusu.

• wiążącymi elementami zobowiązań międzyludzkich są swobodne porozumienie i kontrakt.

Heinz powinien ukraść lekarstwo, gdyż społeczeństwo przypisuje wyższą wartość prawu otrzymania lekarstwa niż prawu uzyskiwania wysokich dochodów. Każdy ma prawo do otrzymania lekarstwa, jeśli bardzo go potrzebuje, niezależnie od prawa zakazującego kradzieży.

Stadium 6 - ukierunkowanie na uniwersalne zasady etyczne:

• Jednostka decyduje, co jest dobre, zgodnie z wybranymi przez siebie zasadami etycznymi, które odwołują się do logicznej zrozumiałości, uniwersalności i spójności.

• Orientacja ta oznacza przyzwolenie, by sumienie jednostki było czynnikiem kierującym i aby wzajemny szacunek i zaufanie dominowały w stosunkach międzyludzkich.

Heinz powinien ukraść lekarstwo, gdyż życie ludzkie jest ważniejsze od wszelkich innych wartości moralnych czy prawnych, jakie by one nie były. Życie ludzkie posiada inherentną wartość, niezależnie od tego, czy jest, czy też nie przez jakąś konkretną osobę waloryzowane — życie żony Heinza ma więc wartość niezależnie od tego, czy aptekarz przypisuje mu ją, czy też nie.

(Źródło: Johnson, 1979.)

1

8

---