34.c

Wzniosłość (słownik literatury polskiej XIX wieku)

• ze starożytności - pęd ku górze, przebywanie w górze, skłonność do wysokiego lotu;

• u Pseudo-Longinosa - wzniosły styl opiera się na 5 zasadach: 1) idealizujący sposób myślenia, 2) natchniony patos, 3) stosowanie figur retorycznych, 4) szlachetny wyraz (używanie odpowiednich słów), 5) pełen godności układ wyrazów;

• u Pseudo-Longinosa - fałszywe namiastki wzniosłości to nadętość, nieszczera patetyczność, płaskość, niesmaczna przesada;

• wzniosłość - szczyt wyrazu, zachwyca. Jej źródło - wielkoduszność i szczere uczucie. Pomaga fantazja i wyobraźnia;

• w XVIII Burke - źródło biologiczne wzniosłości to popęd samozachowawczy. Poczucie wzniosłości budzą: to, co groźne, potęga, wielkość, samotność, milczenie. Z elementów psychicznych - wzniosłość budzą wrażenia wielkości, chropowatości, czerni, uczucia złożone - zdumienie, podziw, groza;

• u Kanta - wzniosłość może dotyczyć wyobrażenia nieskończoności. Powstaje pośrednio (przez chwilowe zahamowanie sił życiowych i potem silny ich napływ). Wzniosłość nie łączy się z ładnością, nie z pozytywną rozkoszą, a z podziwem. Miernik wielkości tkwi w przedmiocie. Wzniosłości nie ma w przedmiotach przyrody, a w ideach;

• teraz - nie jest wysoko ceniona, brak elementów zagrożenia, wzniosłość łączy się z patosem a kłóci z dystansem (na przykład ironicznym) - stąd niechęć.

Wzniosłość:

• współokreśla ją wizja świata przerastającego człowieka, ale nie zagrażającego mu;

• patos;

• wzniosłość jest pozytywna lub negatywna;

• zabarwiona szlachetnością, jest uroczysta, serio;

• daje w sztuce efekt nienaturalnej przesady;

• łączy się z moralnością;

• była wiązana ze sztuką romantyzmu.

---