Różne ujęcia tematu „wieś” w literaturze renesansowej: Rej, Kochanowski, Szymonowic.
Tematyka wiejska w twórczości poetów renesansowych wiąże się na ogół z humanistyczną pochwałą piękna świata naturalnego. Doskonała, harmonijnie zorganizowana przyroda staje się częstokroć tłem dla prezentowania zachowań i postaw ludzkich.
Mikołaj Rej rozwiązał w „Żywocie człowieka poczciwego” nadając mu uniwersalny charakter. Powołaniem człowieka, w myśl humanistycznych koncepcji Mistrza z Nagłowic, jest życie zgodne z prawami natury. Opisując rok przyrodniczy podzielony na wzór kalendarza biologicznego (cztery pory roku) artysta przedstawił kolejne fazy życia ludzkiego w sposób adekwatny do zjawisk naturalnych. Człowiek jest gospodarzem organizującym przyrodę i z tej przyrody zarazem czerpiącym korzyści materialne i duchowe. Wieś w „Żywocie człowieka poczciwego”, jako miejsce gospodarskiego trudu i gospodarskiego owocobrania, służy Rejowi do przedstawienia najistotniejszych wartości i dobrodziejstw natury.
Odmienną tematykę podejmuje „Pieśń świętojańska o Sobótce” Jana Kochanowskiego. Jej odmienność wyraża się już w zakresie gatunkowym. O ile pisany prozą „Żywot człowieka poczciwego” Reja nawiązuje do form parenetycznych, o tyle o tyle cykl poetycki twórcy z Czarnolasu mieści się w pełni w rodzaju lirycznym i korzysta z doświadczeń poezji pastoralno -sielankowej. Utwór świętojański staje się pieśnią o śpiewaniu, dwanaście panien opowiada o odpoczynku po pracy, wywodzi pochwałę tańca, nawiązuje do ludowych pieśni miłosnych. Ostatnia z panien wygłasza pochwałę życia wiejskiego:
Wsi spokojna, wsi wesoła
Który głos chwale zdoła?
Kto twe wczasy, kto pożytki
Może wspomnieć za raz wszytki?
Cykl świętojański Kochanowskiego (pat. P. 2) nawiązuje więc do mitu arkadyjskiego (Arkadia - kraina wiecznej szczęśliwości) oraz staje się pochwałą kultury ludowej przechowującej nakazy moralne, pocieszającej i radującej człowieka.
Gatunek sielanki rozwijał także w późnej fazie renesansu Szymon Szymonowic. W wydanym przez poetę zbiorze idylli znalazła się sielanka „Żeńcy”. Jej treść z punktu widzenia cech gatunku, jest nietypowa, przedstawia bowiem pracę pańszczyźnianą, buduje obraz niedoli chłopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje więc nie temat, ale sposób, w jaki zostaje przedstawiona rola ludowej pieśni. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodię-pieśń opartą na motywach ludowych. Ta pieśń „uczłowiecza” starego ekonoma, dzięki niej sielanka Szymonowica potrafi odnaleźć pierwotną dobroć człowieka.
Schyłek epoki renesansu przypada, na lata osiemdziesiąte XVI w. Epoka humanizmu zaznaczała się w dziejach kultury europejskiej wieloma osiągnięciami. O niektórych najistotniejszych była już mowa. Zainteresowanie człowiekiem sprzyjało wszechstronnemu pogłębianiu wiedzy antropologicznej. Tradycja kultury antycznej oraz kontynuacja wielu osiągnięć literatury i sztuki średniowiecznej pozwoliły z kolei renesansowi - jako epoce w dziejach Europy - stać się ważnym ogniwem w rozwoju kultury śródziemnomorskiej. Renesans w Polsce wyraził się także doskonaleniem języka literackiego oraz kształtowaniem wielu gatunków i form artystycznych (m.in. ogromne znaczenie dla rozwoju poezji posiada ukształtowanie przez Kochanowskiego sylabicznego systemu wiersza).
Ważny wydaje się również wkład Polaków do europejskiej kultury renesansu. Była już mowa o artystycznych osiągnięciach Jana Kochanowskiego. Przypomnijmy także fundamentalną dla rozwoju nauki pracę M. Kopernika „O obrotach sfer niebieskich” oraz społeczno -polityczną działalność Andrzeja Frycza-modrzewskiego, owocującą dziełem o europejskim zasięgu „De Republica emendanda” (O naprawie Rzeczpospolitej). Idee renesansowe żywe są w kulturze polskiej i europejskiej do dnia dzisiejszego.