Stany nadzwyczajne:

I Istota:

1) Pojawienie się w państwie sytuacji szczególnego zagrożenia, której rozwiązanie wymaga sięgnięcia do środków szczególnych, kiedy to cześć regulacji konstytucyjnych zostaje zawieszona, a w ich miejsce wchodzi regulacja wyjątkowa:

a) koncentracji władzy w rękach egzekutywy

b) ograniczeń praw i wolności obywatelskich

c) zmian w strukturze i zasadach funkcjonowania organów państwowych

d) zmian w systemie stanowienia prawa

2) 3 typy stanu nadzwyczajnego:

- wojenny

- wyjątkowy

-klęski żywiłowej

II Zasady wprowadzania stanów nadzwyczajnych:

1) Zasada wyjątkowości:

- W sytuacjach szczególnych zagrożeń, (ogólne, ale PM mówi o zagrożeniu zagrażającym życiu narodu)

- jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające

2) Zasada legalności:

a) może być wprowadzony

-tylko na podstawie ustawy,

-w drodze rozporządzenia,

-które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości.

b) treść stanu nadzwyczajnego w pełni musi określać ustawa, w szczególności:

- Zasady działania organów władzy publicznej oraz

- zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych,

=> nie może być implikowanych kompetencji

c) straty materialne wynikające z ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela poniesione w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego powinny zostać wyrównane przez państwo

3) zasada proporcjonalności- Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia

4) Zasada celowości i tymczasowości: działania powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.

5) Zasada ochrony podstaw systemu prawnego:

-W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione:

*Konstytucja,

*ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego,

*ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz

*ustawy o stanach nadzwyczajnych.

- w czasie stanu nadzwyczajnego utrzymany zostaje konopi ustawodawczy Sejmu; wyjątek jest dopuszczalny tylko w odniesieniu do Sejmu.

6) zasada ochrony organów przedstawicielskich:

- W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu:

* nie może być skrócona kadencja Sejmu,

*przeprowadzane referendum ogólnokrajowe,

*nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.

III Stan wojenny:

1) Może być wprowadzony w razie:

a) zewnętrznego zagrożenia państwa (także przez terroryzm)

- charakter uznaniowy i nieostry

b) zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub

c) gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji,

2) Procedura wprowadzenia:

a) wniosek RM, w którym określa obszar i ograniczenia praw

b) Prezydent może wprowadzić stan wojenny na części lub całości terytorium w formie rozporządzenia

- rozporządzenie nabiera mocy bezpośrednio po podaniu go do publicznej wiadomości

- stosuje się też do cudzoziemców, chyba, że ustawa, umowa lub zwyczaj stanowią inaczej

c) MSZ notyfikuje SG ONZ i SG RE wprowadzenie i przyczyny stanu wojennego, a także zniesienie go.

d) Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego Prezydent Rzeczypospolitej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia.

- Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej. (ale nie zatwierdza)

- Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

3) Gdzie i jak długo?

- na całości lub części terytorium

- na czas nieokreślony- zniesieniu ulega dopiero po przywróceniu normalnego funkcjonowania państwa

4) Treść stanu wojennego:

a) jeżeli wystąpi zarazem zagrożenie zew- Prezydent na wniosek RM zarządza powszechną lub częściową mobilizację oraz użycie Sił Zbrojnych do obrony państwa

b) organy władzy publicznej działają w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa i w ramach przysługujących im kompetencji:

- władza wykonawcza się dostaje żadnych szczególnych uprawnień wobec władzy ustawodawczej i sądowniczej

- wprowadzenie stanu wojennego nie daje podstaw do zawieszenia funkcjonowania parlamentu

* jedyny wyjątek:

- Jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5 (zasada legalności, proporcjonalności i celowości). Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.

- wprowadzenie stanu wojennego nie daje podstaw do zawieszenia działalności Trybunałów i sądów- mogą następować przesunięcia właściwości sądów oraz następuje zaostrzenie odpowiedzialności za niektóre czyny, a

- tworzenie sądów wyjątkowych lub wprowadzanie trybu doraźnego jest dopuszczalne tylko w czasie wojny, co nie jest koniecznie tożsame z okresem stanu wojennego

c) kierowanie obroną państwa należy do Prezydenta we współdziałaniu z RM, a jak nie może się zebrać to z premierem;

* Prezydent w szczególności:

- określa, na wniosek Premiera, zadania Sił Zbrojnych w czasie stanu wojennego

- zatwierdza, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, plany operacyjnego użycia Sił Zbrojnych

- uznaje, na wniosek Naczelnego Dowódcy, określone obszary państwa za strefy bezpośrednich działań wojennych

- postanawia, na wniosek Rady Ministrów, o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania,

- postanawia, na wniosek Rady Ministrów, o stanach gotowości bojowej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, zwanych dalej "Siłami Zbrojnymi",

- może mianować, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, Naczelnego Dowódcę Sił

Zbrojnych,

* RM:

- zarządza przejście na wojenne zasady działania organów władzy publicznej

- określa zasady działania tych organów w strefie bezpośrednich działań wojennych lub zawiesza ich działalność w tej strefie.

d) dowodzenie Siłami Zbrojnymi należy do Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych,

- Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych podlega Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej.

- Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych dowodzi Siłami Zbrojnymi oraz innymi

podporządkowanymi jednostkami organizacyjnymi.

- Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych w szczególności:

1) dowodzi siłami, o których mowa w ust. 2, w celu odparcia zbrojnej napaści

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

2) zapewnia współdziałanie podległych mu Sił Zbrojnych z siłami

sojuszniczymi w planowaniu i prowadzeniu działań wojennych,

3) określa, w ramach swojej właściwości, potrzeby Sił Zbrojnych w zakresie

wsparcia ich przez pozamilitarną część systemu obronnego państwa,

4) wyznacza organy wojskowe do realizacji zadań administracji rządowej i

samorządowej w strefie bezpośrednich działań wojennych oraz określa, z

wyjątkiem postanowień Rady Ministrów, o których mowa w art. 11 ust. 1 pkt

5, ich zadania i kompetencje

e) w terenie:

-cywilne kierowanie realizacją zadań obronnych należy do wojewodów, którzy m.in. mogą nakładac zadania na jednostki samorządu terytorialnego

- Premier, na wniosek wojewody, może też zawiesić organy poszczególnych jednostek samorządu i ustanowić w ich miejsce zarząd komisarza rządowego

f) zakres dopuszczalnych ingerencji prawa i wolności (określony ustawą, a każdorazowo określa się które się wykorzysta)- nie mogą być ograniczone:

- godność człowieka

- nabycie obywatelstwa i zakaz utraty

- prawo do opieki za granicą

- prawna ochrona życia

- zakaz eksperymentów medycznych bez zgody

- zakaz tortur i kar cielesnych

- nakaz humanitarnego traktowania osób pozbawionych wolności

- prawo nie działa wstecz, prawo do obrony, domniemanie niewinności

- prawo do sądu

- ochrona życia prywatnego

- wolność sumienia i religii

- prawo petycji

- prawa rodzicielskie i swoboda wychowawcza

- ochrona praw dziecka

+ zakaz dyskryminacji w ograniczeniach

+ zasady wymienione wyżej

6) Stan wojenny a stan wojny:

a) istotą stanu wojny nie jest wprowadzenie szczególnych zmian w porządku wew, a oddziaływanie zew, na płaszczyźnie PM. Nie pociąga za sobą bezpośrednich skutków dla wew porządku RP, ale z zasady towarzyszy mu lub poprzedza stan wojenny

b) o stanie wojny decyduje Sejm, a jak nie może się zebrać, to Prezydent (z kontrasygnatą)

c) stan wojny kończy zawarcie pokoju, co jest wyłączną prerogatywą Sejmu. Konieczna jest jednak umowa międzynarodowa, a do tego potrzeba współdziałania rządu i prezydenta.

d) wprowadzenie stanu wojny może mieć tylko charakter obronny:

- w razie zbrojnej napaści na terytorium RP

- gdy z umowy wynika zobowiązanie do wspólnej obrony w razie agresji

=> nie ma w razie „zew zagrożenia państwa”- nie można robić wojny prewencyjnej.

e) skutki wpr stanu wojny dla porządku wew:: (2)

- na czas wojny mianuje się Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych

- na czas wojny można ustanowić sądy wyjątkowe i tryb doraźny

f) nie mylić stanu wojny z użyciem sił zbrojnych poza granicami:

Art. 117.

Zasady użycia Sił Zbrojnych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej określa ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa. Zasady pobytu obcych wojsk na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i zasady przemieszczania się ich przez to terytorium określają ratyfikowane umowy międzynarodowe lub ustawy

- u użyciu decyduje Prezydent na wniosek Premiera lub RM i niezwłocznie informuje o tym obu marszałków

- o pobycie decyduje RM lub odpowieni minister i niezwłocznie informuje o tym Prezydenta (cwiczenia, reprezentacja, akcje ratownicze i humanitarne)

- pobycie w RP- decyzja RM lub MON , chyba, że sprawę reguluje umowa.

IV Stan wyjątkowy:

1) Kiedy można wprowadzić?

a) W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa,

b) bezpieczeństwa obywateli lub

c) porządku publicznego,

+ ustawa- zagrożenia te mogą wynikać z działań terrorystycznych

2) Warunki:

a) jeśli zagrożenia te nie mogą nie może być usunięte poprzez użycie zwykłych środków konstytucyjnych

b) na czas określony, nie dłuższy niż 90 dni

c) na części lub całości terytorium

3) tryb:

a) wniosek RM, z podaniem obszaru i ograniczeń praw

b) rozporządzenie Prezydenta; wchodzi w życie w chwili ogłoszenia w Dzienniku Ustaw (inaczej niż w wojennym)

c) przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin; rozpatruje i może ucylić- jak w stanie wojennym

d)MSZ notyfikuje SG ONZ i RE wprowadzenie i zniesienie

e) Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni, jeżeli przyczyny wprowadzenia nie ustały. Rozporządzenie Prezydenta

f) O zniesieniu przed czasem decyduje prezydent na wniosek RM

4) Kierownictwo działaniami mającymi na celu usunięcie powstałych zagrożeń sprawuje:

a) Prezes Rady Ministrów - w przypadku wprowadzenia stanu wyjątkowego na obszarze większym niż obszar jednego województwa,

b) właściwy wojewoda - w przypadku wprowadzenia stanu wyjątkowego na obszarze lub części obszaru jednego województwa.

5) Możliwość zawieszenia organów samorządu i wprowadzenia zarządu komisarycznego.

- ograniczenie autonomii szkół wyższych

- nie ma żadnego ograniczenia roli parlamentu, sądów i Trybunałów. Nie ma trybu doraźnego w sadach.

6) Użycie sił zbrojnych do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa:

a) decyzja:

- na wniosek Premiera

- decyzja Prezydenta

b) warunki:

- jeśli dotychczas stosowane siły i środki zostały wyczerpane

- ich użycie nie może zagrozić ich zdolności do realizacji normalnych zadań

c) dowództwo:

- MON w uzgodnieniu z MSW

d) Żołnierzom wyznaczonym do tych oddziałów i pododdziałów przysługują, w zakresie niezbędnym do wykonania ich zadań, uprawnienia policjantów

7) Ograniczenia praw- ten sam zakres co w stanie wojennym

---