STANY NADZWYCZAJNE
Polska Konstytucja z 1997 roku przewiduje 3 stany nadzwyczajne: stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej.
Stan nadzwyczajny - sytuacja szczególnego zagrożenie, którego rozwiązanie wymaga sięgnięcia po szczególne środki, gdy te przewidziane w Konstytucji są niewystarczające.
Stany nadzwyczajne różnią się między sobą ale są też cechy wspólne:
Mogą być wprowadzone w razie szczególnego zagrożenia. Od rodzaju zagrożenia zależy czy wprowadza się stan pierwszy, drugi czy trzeci.
Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego, może nastąpić na podstawie ustawy w drodze rozporządzenia, które musi być podane do publicznej wiadomości.
Ustawę o szczególnych stanach nadzwyczajnych. Musi ona określać zasadę działania organów władzy publicznej oraz zakres w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa.
Wyrównanie strat majątkowych wynikających z ograniczenia wolności i praw może określać ustawa.
W każdym ze stanów nadzwyczajnych musi być respektowana zasada celowości i proporcjonalności.
Celowość - działania organów publicznych muszą zmierzać do przywrócenia stanu normalnego.
Proporcjonalność - działania podjęte w czasie stanu wojennego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia.
Zasada legalności. Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy. Organy działają na podstawie prawa. W czasie stanu nadzwyczajnego obowiązuje konstytucja!
Ograniczenie w zakresie prawodawstwa. W czasie stanu nadzwyczajnego nie można zmienić Konstytucji, ordynacji wyborczej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. Następuje jednocześnie wzmocnienie władzy wykonawczej.
Zasada ochrony organów przedstawicielskich. W czasie stanu nadzwyczajnego i 90 dni po nim nie można przeprowadzać referendum, ani wyborów. Nie można skracać kadencji.
STAN WOJENNY
wiąże się z zewnętrznym zagrożeniem państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresorowi.
Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego wydaje prezydent na wniosek Rady Ministrów. Musi być więc zgodność w ocenie pomiędzy Prezydentem, a Radą Ministrów.
Rozporządzenie podlega ponadto kontrasygnacie Prezesa Rady Ministrów.
Rozporządzenia muszą być podane do publicznej wiadomości. Prezydent przedstawia je do akceptacji sejmowi w ciągu 48 godzin: sejm może uchylić ten wniosek (większością bezwzględną przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów).
Prezydent w razie takiego zagrożenia może zarządzić częściową mobilizację.
Prezydent może mianować naczelnego dowódcę sił zbrojnych.
Rada Ministrów zarządza przejście na wojenne zasady prawa.
Art. 233 Konstytucji stwierdza jakie wolności nie mogą być ograniczane w czasie stanu wojennego.
- godność, obywatelstwo, ochrona życia, humanitarne traktowanie
- odpowiedzialność karna
- dostęp do sądu
- wolność sumienia i religii
- ochrona dóbr osobistych
- prawa dziecka
- prawa do wychowania w rodzinie
NIE MYLIĆ STANU WOJENNEGO Z ART. 116 -> STANEM WOJNY
Stan wojny jest wtedy, gdy mamy do czynienia ze zbrojną napaścią na terytorium lub na terytorium sojusznika (wynika to z sojuszu międzynarodowego).
Decyduje o tym sejm. Jak nie może się zebrać to prezydent.
Stan wojny ma charakter zewnętrzny, a nie wewnętrzny! Adresatem stanu wojennego są obywatele, stanu wojny inne państwa. Konstytucja nie określa maksymalnego terminu trwania tego stanu.
STAN WYJĄTKOWY
Można go wprowadzić w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.
Może wprowadzić go Prezydent na wniosek Rady Ministrów na czas nie dłuższy niż 90 dni, na część lub całe terytorium państwa.
Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą sejmu, na czas nie dłuższy niż 60 dni.
Podanie do publicznej wiadomości, kontrasygnowane przez premiera w ciągu 48 godzin. Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej połowy z ustawowej liczby posłów.
Cechy charakterystyczne:
- ograniczenie praw - tak jak przy stanie wojennym
- możliwość użycia sił zbrojnych (bez wprowadzenia stanu wyjątkowego nie można użyć sił zbrojnych
- dla wojennego i wyjątkowego: zmiana kwalifikacji prawnej niektórych czynów
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ
wprowadza go Rada Ministrów na okres nie dłuższy niż 30 dni.
Można go przedłużyć za zgodą sejmu na czas nieokreślony
W celu zapobieżenia katastrofom naturalnym lub awarii technicznych
Konstytucja wskazuje jakie prawa mogą być ograniczone
- wolność osobista
- wolność działalności gospodarczej
- prawo do strajku
- prawo własności
- prawo do odpoczynku
- prawo do higienicznych i bezpiecznych warunków pracy