EPOKA RENESANSU:
a. Architektura włoska, sakralna i świecka:
Architektura renesansu zrodziła się na terenie Toskanii we Florencji. Tutaj powstały nowatorskie koncepcje budowli nawiązujące do antyku. Przełomowym momentem jest zbudowanie sklepienia klasztornego przez Filipa Brunelleschiego - uważany jest on za twórcę architektury renesansowej. Podstawową formą stał się łuk półkolisty uważany za szlachetniejszy, doskonalszy i bardziej harmonijny niż gotycki. Popularny stał się również portyk. Powróciło sklepienie kolebkowe (tutaj nowością są lunety), ale pojawiło się też sklepienie zwierciadlane. W budowlach świeckich stosowano drewniane stropy. Belki profilowano i malowano. Nowością stały się sufity. Renesans powraca do lekkich kolumn. Bryłę budowli świeckich urozmaicały balkony., rozwinęła się architektura schodów. Fasady i wnętrza kaplic zdobiono także reliefem wypukłym z kamienia. Okna i drzwi zdobyły ozdobne obramowanie. Kolorystyka jest pogodna. Wnętrza są przestronne, jasne. Szczególnie piękną ozdobą są gobeliny. Nieodłącznym elementem wystroju renesansowego są fontanny i pomniki. Przeważały budowle świeckie pałace, ratusze (zajmował centrum rynku, z górującą nad nim wieżą), podmiejskie wille (dość oszczędne dekoracje, otoczone ogrodami). Fasady są surowe. Bryły cechuje lekkość, elegancja, wytworność. Koncepcja kościołów jest krzyż łaciński lun prostokąt. Występują założenia bazylikowe. Sklepienia kolebkowe (drewniane), ozdobne stropy, regułą staje się kopuła. Przy kościoła powstawały kaplice grobowe. Wewnątrz znajdowały się sarkofagi. Ściany zdobione dekoracjami rzeźbiarskimi. Nasycone światłem i pogodne. Najwięksi przedstawiciele architektury włoskiej to Filip Brunelleschi oraz Leone Babttista Alberti.
b. Rzeźba Ghilbertiego, Donatella
Nowożytne dzieje rzeźby włoskiej otwiera konkurs na drzwi brązowe do florenckiego baptysterium. Zwycięża w nich Lorenzo Ghilberti. Później wykonał jeszcze drzwi wschodnie tegoż baptysterium - tzw. Porta del Paradisco (Drzwi Raju). Pierwsze nie odbiegały daleko od koncepcji stylu gotyckiego, drugie były pierwszym rzeźbiarskim dziełem renesansu. Tematyką były sceny ze starego Testamentu, obramowane bordiurą o motywach ludzkich i roślinnych. Relief wskazywał na silne wejście w przestrzeń. Nowością było to, że budował swoje płaskorzeźby na możliwie ściśle stosowanych prawach wykreślnej perspektywy.
Twórczość Donatella ma przełomowe znaczenie dla rozwoju renesansowej rzeźby. Jako pierwszy w pełni nawiązywał do antyku, był twórcą renesansowego nagrobka (portretowany ukazywane jest w swobodny geście spoczynku czy półsnu), jako pierwszy wskrzesił akt ( Dawid - esowata sylwetka)oraz typ pomnika konnego (Gattamelata). Wykonał rzeźby dla katedry florenckiej. Był uczniem Ghilbertiego.
c. Początki malarstwa renesansowego we Włoszech:
Najwięcej dzieł malarskich poświęcono tematyce religijnej. Tradycyjne sceny przedstawiano nowym ujęciu. Wiele tematów religijnych bywa pretekstem do ukazania zupełnie innych spraw (perspektywy, anatomii, ruchu). Następną najliczniejszą grupę stanowią portrety. Po raz pierwszy artyści renesansowi zwrócili uwagę na ręce, wykonywano również zbiorowe portrety. Ustalił się pewien schemat portretu: model był usytuowany na tle okna z rozległym pejzażem. Układ elementów był centralny i symetryczny zamykający się w trójkącie równoramiennym. Sceny mitologiczne były bardzo popularne (ukazanie piękna ciała, złożenie hołdu antykowi).Sceny rodzajowe należą do rzadkości. Wszystkiemu towarzyszyły pejzaże. Nie sposób oddzielić schematycznie tematów od problematyki. Na pierwszym planie był człowiek jego piękno, wartości, wady, zalety. Studiowano przyrodę. Dążenie do osiągnięcia doskonałości czystej formy. Formą artystyczną był fresk oraz nowy wynalazek farby olejnej. Wybitni przedstawiciele: Massacio, Botticielli, Michał Anioł, Leonardo da Vinci, Rafael...
d. Twórczość van Eycków, Bosha i Breughla
Hubert i Jan van Eyck - z początku byli miniaturzystami na dworze burgundzkim, co odbiło się na formie artystycznej i późniejszych dzieł malowanych w technice temperowej i olejnej (to im przypisuje się stworzenie tego wynalazku). Ich najsłynniejszym dziełem jest poliptyk ołtarzowy dla kościoła św. Jana. Widoczne jest zainteresowanie naturą o czym świadczy wprowadzenie pejzażu i aktu (opierali się na ścisłej obserwacji przyrody i przestrzeni). Zastosowanie perspektywy powietrznej i niezwykle silny realizm. Młodszy z braci Jan van Eyck zdobył większą sławę (był człowiekiem wszechstronnie wykształconym). Jego dziełem renesansowym jest Portret małżonków Arnolfini. Z jednakową troską opracowywane są najdrobniejsze szczegóły (maleńki piasek). Każda rzecz martwa jest równa człowiekowi. Przedmiot ma ukryte symboliczne znaczenie.(wspólne dzieło: Ołtarz Baranka Mistycznego)
Hieronim Bosh - twórczość Bosha wymyka się wszelkim klasyfikacją. Był „ malarzem wnętrza, a nie wyglądu” człowieka. Podjął problematykę moralną życia ludzkiego, zaniedbaną w renesansie włoskim. Jego dzieła to ostre pamflety przeciwko wadom ludzkim: chciwości, podłości, a przede wszystkim głupocie. Pierwiastki tragiczne i liryczne splatają się w twórczości Bosha z groteską, karykaturą, realizm towarzyszy wybujałej fantastyce, wyszukana symbolika występuje obok zdrowej, ludowej mądrości.(przykładowe dzieło: Ogród ziemskich rozkoszy)
Piotr Bruegel - oglądając dzieła Breugla nie można poprzestać na przyswojeniu ogólnego sensu treściowego i formalnego dzieła. Z satysfakcją obserwuje się harmonijne zastawienia, nieoczekiwane kontrasty, symbole, dopełnienia jak i zabawne detale. Artysta był twórcą samodzielnego pejzażu w malarstwie (można poczuć poszczególne pory roku: zapach, wrażenia zmysłowe). Jego obrazy są pełne prostoty, niezmiernego bogactwa form, barw i jakości. Człowiek jest elementem natury. Dzieła Breugla są pełne filozoficznej zadumy nad ludzkim losem, dążeniami nad sensem działań. To twórca sceny rodzajowej, autor pierwszych impresji w sztuce. Każdy z jego obrazów jest utrzymany w innej palecie barw.(przykładowe dzieło: Wieża Babel)
e. Analiza twórczości Leonarda da Vinci, Rafael i Michał Anioła:
Leonardo da Vinci - artysta przełomu wieków, otwierający złoty okres malarstwa, studiował rzeźbę i malarstwo. Do historii ludzkości przeszedł jak malarz - artysta choć sam za takiego się nie uważał. Posiadał liczne umiejętności: budowanie murów obronnych, maszyn oblężniczych, mostów i podziemnych korytarzy. Był przede wszystkim naukowcem - samoukiem badającym świat we wszystkich jego zjawiskach i przejawach. Filozof, matematyk , chemik, geolog, fizyk, inżynier, strateg, literat. Konstruował instrumenty muzyczne, projektował maszyny latające i łodzie podwodne, przeprowadzał sekcje zwłok. Całe życie był samotnikiem. Odrzucał oferty pracy, które nie spełniały jego ambicji. Jego postać streszcza dążenia renesansu i stanowi jego wyraz. Niejasność, zagadkowość wyrazu modeli i nastroju całego dzieła jest cechą jego wszystkich obrazów. Wiele jego prac zaginęło lub został zniszczonych. Bardzo interesował się tematyką religijną, jego najsłynniejsze dzieła to: Mona Liza, Dama z łasiczką, Ostatnia wieczerza.
Rafael - jego twórczość przypada na „rzymski okres” renesansu. Ten artysta najpełniej wyraża okres uwielbienia antyku, dążenia do idealnego piękna, do wartości nie tyle poznawczych, co estetycznych dzieła sztuki. Był malarzem rzeźbiarzem, dekoratorem, projektantem gobelinów i architektem, oficjalnym opiekunem i konserwatorem ruin Rzymu. Wiele dzieł malarskich Rafaela odznacza się podobną idealizacją typów, pogodą, radością, działaniem dekoratywnym. Zmarł młodo, ale dzięki pomocy licznych uczniów stworzył wielką liczbę dzieł. Ozdobił freskami Loggie Watykańskie i wnętrza Villi Farnesina. Był malarzem pogodnych Madonn, piewcą radości życia, wielbienia dzieł antycznych. Jego dzieła są efektowne, ciepłe, gładkie, malowane są w pełnej gamie czystych, nasyconych barw (prócz Madonny Sykstyńskiej). (przykładowe dzieła: Szkoła Ateńska, Trzy Gracje)
Michał Anioł - dzieła malarskie tego artysty to tondo Święta rodzina, freski sklepienia kaplicy Sykstyńskiej i fresk czołowej ściany tejże kaplicy Sąd Ostateczny. Cała uwaga artysty skupiała się na silnym, przestrzennym, rzeźbiarskim modelunku bryły ludzkiego ciała o doskonałych proporcjach i wielu złożonych układach ruchowych. Podstawą jest rysunek, barwy robią wrażenie nakładanych wtórnie, postacie są wyizolowane z tła, tworzą grupy lub tkwią z pustej przestrzeni. Malował wbrew własnej woli na zlecenie Juliusza II. Uważał swoje życie za stracone Sąd Ostateczny wkracza już w barok. Sztukę rzeźbiarską pogłębiał obserwacją natury i tajemnymi sekcjami zwłok. W jego pracach uderza nastrój schyłkowości, niepokoju, wiele jest w nich niezwykłych wyszukanych póz. Interesował go ruch, napięcie, jego dzieła odznaczają się monumentalizmem, uczuciowością.(Dawid, Pieta Watykańska).
15) Secesja: główne centra artystyczne, wielość dyscyplin, odmienność i podobieństwo w poszczególnych krajach. Sztuki wizualne Młodej Polski.
Kierunek w sztuce przełomu XIX/XX w. Jego nowatorski charakter podkreślały nazwy stylu w różnych krajach: Art. Nouveau (nowa sztuka) we Francji, Jugendstill (młody styl) w Niemczech, Modern Style (styl nowoczesny) w Anglii, Sezessionsstill (styl oddzielania się) w Austrii, modernizm, secesja lub Młoda Polska w Polsce.
Założenia ideowe:
Integracja sztuk:
- zespolenie wszystkich rodzajów twórczości: od architektury, poprzez malarstwo i rzeźbę, po sztukę użytkową i zdobnictwo
wystrój zewnętrzny budynku powinien tworzyć kompozycyjną jedność stylów z wystrojeniem wnętrza, meblami, zastawą stołową itp.
Nobilitacja rzemiosła - każdy piękny przedmiot użytkowy nabierał znaczenia dzieła sztuki
Cechy charakterystyczne:
wyrafinowane układy kompozycyjne, zwykle asymetryczne i bardzo dekoracyjne
linearyzm (linia giętka, falista, wiotka, o niespokojnych i płynnych rytmach)
płaskość w malarstwie i grafice (rezygnacja z trzeciego planu)
Motywy ornamentacyjne:
inspiracja światem roślin i zwierząt (lilie, kalie, pędy roślin, pawie, żurawie oraz postacie fantastyczne - chimery, smoki, sfinksy )
postacie ludzkie - wiotkie, smukłe kobiety o długich włosach
Edward Munch Krzyk, Niepokój, Madonna
Gustaw Klimt Judyta i Holofernes, Fryz Beethovena, Pocałunek
Młoda Polska
Młoda Polska - nazwa modernizmu w literaturze, muzyce i sztuce polskiej przypadającego na lata 1895 - 1914.
Była dziełem generacji pisarzy, którzy debiutowali w dziesięcioleciu 1890-1900, czyli pokolenia lat 60., 70. Rozwijała się jako odpowiedź na sytuację ideową, filozoficzną, polityczną i artystyczną końca wieku, którą młodopolszczanie oceniali negatywnie. Świadczyło o tym poczucie kryzysu wartości i systemów filozoficznych (o charakterze przyrodniczym i materialistycznym).
Ośrodkami secesji były Kraków, Lwów i Warszawa.
Założenia:
Była protestem przeciwko standaryzacji i technicyzacji życia społecznego, obyczajowości mieszczańskiej, antagonizmom społecznym. Dążenia niepodległościowe w tamtym czasie wzrastały, nastąpił więc powrót do romantyzmu i poszukiwań symbolicznych i nastrojowych form ekspresji. Zwrócono uwagę na takie formy uczuciowości jak: melancholia, rozpacz, pożądanie nirwany lub śmierci, tragizm istnienia, somnambulizm.
Jacek Malczewski Melancholia, Błędne koło, Hamlet polski
Stanisław Wyspiański Portret Antoniego Langego, Śpiący Staś
Józef Mehoffer Dziwny ogród
Władysław Ślewiński Czesząca się
Leon Wyczółkowski Kopanie buraków