Dr inż. Ewa Halicka

Dr inż. Krystyna Rejman

Gospodarka żywności

Forma zaliczenia:

I i II test (wykłady i wykłady + ćwiczenia), min. 51%

Raport na temat funkcjonowania wybranego sektora gospodarki

Max ocena: 100 pkt.

60% = zaliczenie kolokwium (wykład 14, 5 czerwca), 40% - raport (ćw 6 i 7)

Aktywność - dodatkowe 3 punkty za każdą przygotowaną i zaprezentowaną informację

1. ŹRÓDŁA INFORMACJI O SPOŻYCIU ŻYWNOŚCI (21.02.2008)

Informacja i wiedza są obecnie uważane za nowy „towar” na rynku podobny do dóbr materialnych czy energii. Najlepiej rozumieć ją jako coś, co daje odpowiedź na pytanie. Obecnie, aby utrzymać się na rynku, należy śledzić preferencje konsumentów

Źródła informacji:

Pośrednie bezpośrednie

Teoretyczne empiryczne

Wtórne pierwotne

Informacje już istniejące, Uzyskiwane w badaniach

pochodzące z innych źródeł realizowanych do potrzeb konkretnych analiz

Grupy odpowiednio dobranych konsumentów dostarczają danych o spożyciu żywności

W praktyce badań konsumentów żywności najczęściej występuje podział na

metody/środki/dane bezpośrednie i pośrednie

POŚREDNIE (ministerstwa, instytucje)

Sprawozdawczość resortowa popyt

(FAO)

Bilanse żywnościowe (GUS) przeciętne spożycie brutto

BEZPOŚREDNIE

Badania budżetów gospodarstw domowych ---(GUS) Spożycie brutto w różnych grupach ludności (na poziomie detalu)

(IŻŻ)

Specjalne programy badania wyłącznie spożycia żywności

Badania indywidualne

• Techniki wywiadów, ankiet itp. spożycie brutto na poziomie gospodarstw domowych

• Techniki analityczno - chemiczne spożycie netto

FAO - światowa organizacja do spraw wyżywienia i rolnictwa

IŻŻ - Instytut Żywności i żywienia

GUS - Główny Urząd Statystyczny

METODA BILANSOWA

Bilanse żywnościowe zestawiane są dla poszczególnych artykułów żywnościowych, obejmują źródło ich pozyskiwania (przychodów) oraz kierunki ich rozdysponowania (rozchody)

Spożycie = produkcja krajowa + import + inne przychody - zużycie na cele niekonsumpcyjne - straty +/- saldo zapasów

Bilans szczebla zbiorczego

źródła przychodów

• Produkcja rolna

• Import (brak w szczeblu wytwórczym)

• Zmniejszenie zapasów (brak w szczeblu wytwórczym)

Bilans szczebla wytwórczego - dotyczy tylko rolnictwa

Kategoria spożycia w metodzie bilansowej

Przeciętne roczne spożycie brutto danego produktu na statystycznego mieszkańca = podaż żywności w danym roku (na szczeblu hurtu) = żywność dostępna do spożycia = oferta spożycia

Wady metody bilansowej:

• Spożycie zawyżone brutto „na poziomie hurtu” tj. nie odliczając strat w obrocie i w gospodarstwach domowych oraz zużycia żywności na cele nie związane z żywieniem ludności

• Orientacyjna, przybliżona wielkość spożycia

• Nie uwzględnia różnych uwarunkowań konsumpcji, co umożliwiają bezpośrednie źródła informacji

Zalety metody bilansowej:

• Pozwala analizować rozwój i tendencje w konsumpcji żywności

• Umożliwia porównania spożycia między krajami (uniwersalna metodyka zestawiania bilansów)

• Ukazuje brak równowagi między popytem a podażą

• Ułatwia współpracę w zakresie problematyki wyżywienia specjalistom z różnych dziedzin

• Tanie źródło informacji, gdyż dane uzyskuje się w ramach rutynowej działalności odpowiednich instytucji

Zmiany w spożyciu żywności w Polsce

Pożądane:

• Wzrost spożycia owoców i ryb

• Spadek spożycia cukru

• Zmiany w strukturze spożycia mięsa i tłuszczów

Niepożądane:

• Wzrost spożycia tłuszczów ogółem

• Spadek konsumpcji mleka i ziemniaków

METODA BUDŻETOWA

1972 GUS rozpoczyna regularne badania budżetów gospodarstw domowych u głównych grup społeczno - ekonomicznych gospodarstw metodą ciągłą

1982 zmiana metody na rotacyjną o cyklu kwartalnym

1993 włączenie do badań nowych 2 grup społeczno - ekonomicznych gospodarstw oraz zmiana metody na rotacyjną miesięczną

Grupy społeczno - zawodowe gospodarstw domowych:

• Pracowników

• Pracowników użytkujących gospodarstwa rolne (minimalna powierzchnia działki rolnej 0,1 ha)

• Rolników

• Emerytów i rencistów

• Pracujących na własny rachunek

• Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł

Dane o spożyciu żywności z budżetów gospodarstw domowych:

Spożycie obejmuje:

• Artykuły zakupione = zakupy

• Pobrane z indywidualnego gospodarstwa rolnego/działki/ogródka itp. lub działalności gospodarczej prowadzonej na własny rachunek = samozaopatrzenie

• Otrzymane nieodpłatnie = dary

Za spożyte uznaje się te artykuły, które zostały przyniesione /weszły/ do gospodarstwa domowego

Dane o spożyciu nie obejmują artykułów spożywanych poza domem ( w tym gastronomii)

Spożycie w gastronomii ewidencjonowane jest wyłącznie wartościowo (PLN)

Wady:

• Dane o spożyciu brutto („na poziomie detalu” tj. zakupów żywności) obejmuje straty żywności w gospodarstwie domowym, zużycie żywności na żywienie zwierząt domowych oraz udział w żywieniu osób spoza gospodarstwa

• Gospodarstwa świadomie zaniżają niektóre przychody i wydatki

• Ewidencjonowanie spożycia poza domem wyłącznie w postaci wydatków

• Badanie kosztowne, praco- i czasochłonne

Zalety:

• W porównaniu do metody bilansowej dostarcza danych bliższych faktycznemu spożyciu żywności

• Umożliwia poznanie wielu aspektów konsumpcji żywności

• Zróżnicowanie w zależności od rodzaju społeczno - ekonomicznego gospodarstwa domowego

• Zróżnicowanie przestrzenne

• Sezonowość

• Wpływ wielkości gospodarstw (liczba osób) na poziom i strukturę spożycia

• Wpływ dochodów na zróżnicowanie spożycia

• Rozmiary i zmiany w zaopatrzeniu gospodarstw w żywność

DAFNE - Data Food Networking Initiative (www.nut.uoa.gr)

ENHR - European Nutrition and Health Report, 2004

Badania indywidualnego spożycia, IŻŻ, W-wa 2000r.

Badania objęły 1362 gospodarstw domowych. Zbiorowość wyłowiona została przy zastosowaniu terytorialnego, warstwowego, dwustopniowego schematu losowania. Zastosowany wywiad 24-godinny przeprowadzony wśród 4200 osób. 4134 kwestionariuszy. Pomiary antropometryczne 4153 osób.

2. POJĘCIE I FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ (28.02.2008)

Gospodarka narodowa - całokształt zasobów i działalności prowadzonych w sferze produkcji żywności, podziału i jej konsumpcji w danym kraju, a jej celem jest zaspokajanie potrzeb społeczeństwa w zakresie wyżywienia

Zakres definicji:

• Działy, gałęzie i procesy wytwórcze w sferze produkcji materialnej (wytwarzanie żywności)

• Infrastruktura gospodarcza

• Infrastruktura społeczna - najważniejsza w gospodarce żywnościowej - uwzględnia siłę roboczą, współdziałanie zespołów ludzkich itp.

Gospodarka narodowa jest przedmiotem działania polityki gospodarczej

Gospodarka żywnościowa jest przedmiotem działania polityki wyżywienia

Definicja gospodarki żywności wg Kamińskiego (model produkcyjno - konsumpcyjny)

Harmonijna synteza 8 ogniw łańcucha żywnościowego, które można podzielić na 4 mniejsze (produkcja, przetwarzanie, handel i konsumpcja)

• Produkcja rolna

• Skup

• Transport

• Przemysł spożywczy

• Rybołówstwo i przemysł rybny

• Przechowalnictwo

• Obrót żywnością (z handlem zagranicznym)

• Konsumpcja (z żywieniem zbiorowym)

Kryterium: bezpośrednie powiązanie działalności z surowcami lub produktami żywnościowymi

Inne modele gospodarki żywności - sensu largo (m. in. Grabowski, Woś)

Gospodarka żywnościowa obejmuje 5 działów:

• Środki produkcji i usługi

• Produkcja surowców

• Przetwórstwo rolno - spożywcze

• Handel

• Konsumpcja

Warunkiem harmonijnego rozwoju gospodarki żywnościowej jest nierównomierny rozwój jej poszczególnych działów. Sektor dystrybucji/obrotu, handlu/ musi rozwijać się najszybciej! Najwolniej powinno się rozwijać samozaopatrzenie /konsumpcja naturalna/.

Zakres wiedzy, jaki obejmuje gospodarka żywnościowa:

• Ogólne podstawy ekonomii

• Ekonomika rolnictwa

• Marketing

• Polityka rolna, żywnościowa, wyżywienia

• Międzynarodowy handel rolno - żywnościowy (WTO - światowa organizacja ds. handlu)

• Międzynarodowe integracje gospodarcze/globalizacja

W wysoko rozwiniętych gospodarkach rynkowych około ¾ wartości produktów żywnościowych powstaje poza rolnictwem

• Sektor wytwarzający środki produkcji dla rolnictwa

• Laboratoria badawcze

• Przedsiębiorstwa przemysłu rolno - spożywczego

• Transport żywności

• Handel żywnością

Agrobiznes - klasyczna definicja amerykańska

Sysytem zintegrowania farmerów amerykańskich z jednostkami ich zaopatrzenia, przetwórstwa i dystrybucji żywności, pozwalający ustanowić skuteczną kontrolę nad wszystkimi wzajemnie od siebie zależnymi ogniwami, od fermy do supermarketu i konsumenta (from the farm gate to consumer table)

Cechy agrobiznesu:

• Pojęcie raczej rynkowe i organizacyjne niż ekonomiczne; oznacza praktyczną, rynkową stronę procesów

• Uwidacznia procesy integracji pionowej

• Określone są instytucjonalne formy działania

• Rozwój: proces racjonalizacji rolnictwa + kształtowanie się nowoczesnego systemu gospodarki żywnościowej, z malejącym udziałem rolnictwa

Integracja - scalanie; proces tworzenia całości z części albo włączanie jakiegoś elementu w całość; zespolenie, zharmonizowanie składników zbiorowości społecznych

Powiązania integracyjne w gospodarce żywnościowej:

POZIOME - w obrębie jednego ogniwa

PIONOWE - między ogniwami w łańcuchu żywnościowym

POZIOMA - dotyczy współpracy na jednym poziomie referencyjnym (głównie w sektorze rolnictwa)

- celem integracji poziomej jest optymalizacja zasobów i minimalizacja kosztów

np. rolnicy jednoczący się i tworzący jedną całość uprawiającą np. pomidory. Dzięki temu w ramach hurtowych zamówień różnych środków można ograniczyć koszty i negocjować lepsze warunki

Korzyści z integracji poziomej rolników:

• Poprawa pozycji przetargowej na rynku = wzmocnienie konkurencji

• Zmniejszenie kosztów (środki i usługi do produkcji, negocjowanie cen, inwestycje, promocja, zbyt itd.)

• Wykorzystanie szans rynkowych

• Poprawa oferty (jako obrona przed stratami wynikającymi z niedostosowania jej wielkości i jakości),

• Uzyskanie korzystniejszej marży

• Rozszerzenie pola działania

• Możliwość zaistnienia w powiązaniach pionowych (np. podpisanie umowy z przemysłem spożywczym na lepszych warunkach)

PIONOWA

Strategie polegające na stopniowym przejmowaniu i kontrolowaniu jak największej liczby ogniw w łańcuchu produkcji - od wydobycia i przetworzenia surowców do sprzedaży produktu finalnemu odbiorcy

Cele integracji pionowej:

• Ograniczenie kosztów działalności = kosztów transakcyjnych

• Przejęcie zysków generowanych przez poszczególne ogniwa, nie wpuszczamy pośredników

• Poprawa koordynacji dostaw

• Lepsze zróżnicowanie oferty

• Zbudowanie barier wejścia na rynek dla potencjalnych konkurentów (patrz 2 pkt)

W gospodarce rynkowej integracja pionowa stwarza warunki bezpieczniejszego funkcjonowania w stosunku do podmiotów niepowiązanych umowami

Powiązania pionowe i poziome często są warunkiem możliwości korzystania ze środków pomocniczych lub uzyskania kredytów

ROZWIĄZANIA INSTYTUCJONALNE W GOSPODARCE

Instytucja

=„reguły gry”, rządzące gospodarką, stanowiące podstawowy element organizacji nowoczesnego, dojrzałego rynku

= określone przez ludzi ograniczenia, kształtujące wzajemne oddziaływania ludzi na siebie

Rodzaje instytucji:

• Formalne - pisane prawo, przepisy, zasady

• Nieformalne - przyjęte zasady zachowań, tradycja

• Uregulowania instytucjonalne w sferze prawa finansów, informacji i marketingu są niezbędne do sprawnego funkcjonowania nowoczesnego łańcucha żywnościowego

Dlaczego instytucje są potrzebne? (1)

• Głównym celem każdej organizacji jest oszczędność kosztów

• Produkcji w ekonomii neoklasycznej

• Zarządzania (transakcyjne) w nowej ekonomii instytucjonalnej (NIE)

Koszty transakcyjne = koszty zarządzania = koszty funkcjonowania systemu gospodarczego (odpowiednik tarcia w systemach fizycznych - w fizyce można nasmarować i tarcia nie będzie, lecz ze względu na sprawnie działający system antykorupcyjny smarowanie w systemie gospodarczym nie są możliwe )

np.

• Zbieranie informacji rynkowych

• Prowadzenie negocjacji

• Projektowanie umów

• Zabezpieczenie umów

• Składowania zabezpieczającego wykonanie zobowiązań

Dlaczego instytucje potrzebne są w gospodarce żywnościowej?(2)

• Czynniki presji na kształtowanie instytucji na rynku żywności

• Jakość żywności

• Bezpieczeństwo zdrowotne

• Zdrowie i jakość życia konsumenta

• Ochrona środowiska

3. PROGRAMY WYŻYWIENIA LUDNOŚCI

FAO - Food and Agriculture Organisation - www.fao.gov

WHO - World Health Organisation - www.who.org

FAO:

• Niedożywienie na świecie

• Rodzaje głodu: chroniczny - trwający przez cały rok, chwilowy - spowodowany klęską żywiołową lub katastrofą, trwający przez pewien okres, sezonowy - powtarzający się regularnie w określonym czasie w roku, np. zimą

• <2000 - 2002> - 850 milionów ludzi niedożywionych na świecie

1. W tym: 814 milionów w krajach rozwijających się (519 mln w krajach Azji i Pacyfiku)

11 mln w krajach rozwiniętych

• Grupy ryzyka

1. Rolnicy

2. Mieszkańcy dużych miast mieszkający w slumsach

3. Kobiety z małymi dziećmi

4. Mieszkańcy gór - mała produkcja żywności

PRIORYTETOWE DZIEDZINY DZIAŁAŃ WG FAO/WHO

1. Zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego, tj. nieprzerwanego dostępu do żywności, które wystarcza dla wszystkich ludzi, dla zdrowego i aktywnego życia (FOOD SECURITY)

Wg wytycznych ONZ 0,7 % rocznego PKB - pomoc dla państw rozwijających się

2. Ochrona konsumentów poprzez nadzór jakości i bezpieczeństwa żywności (FOOD SAFETY)

3. Zapobieganie niedoborom składników odżywczych, głównie jodu, witaminy A i żelaza:

1. Wzbogacanie (fortyfikacja) żywności w:

1. Jod - głównie sól jodowana

2. Żelazo - głównie produkty zbożowe

3. Witamina A - wzbogacanie margaryn, tłuszczów, w których witamina A jest rozpuszczalna

2. Suplementacja diety

4. Zmiana wzorców spożycia - propagowanie właściwych diet (modeli wyżywienia) i zdrowego stylu życia

5. Opieka nad społeczno - ekonomicznymi grupami ryzyka

6. Ocena, analiza i monitorowanie spożycia żywności

FILARY POLITYKI WYŻYWIENIA:

1. Jakość żywności

2. Bezpieczeństwo żywnościowe (Food Security)

3. Żywienie (Nutrition)

EFSA - Organizacja zajmująca się jakością żywności (European Food Safety Authority)

Ad.1 Jakość żywności

• Działania legislacyjne: Biała Księga Bezpieczeństwa Żywności (White Paper on Food Safety, 1999); zreformowana Wspólna Polityka Rolna (Agenda 2000) - produkcja oraz wspierane finansowo przez UE projekty naukowe realizowane w ramach programów ramowych

• Dyrekcja Generalna SANCO - organ Komisji Europejskiej ds. zdrowia i ochrony konsumentów

• Struktura doradcza - funkcjonujący od 2001 roku Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności - EFSA (European Food Safety Authority)

Seria tzw skandali żywnościowych, związanych m.in. z BSE oraz skażeniem produktów drobiowych dioksynami przyczyniła się do wyraźnego spadku zaufania konsumentów do jakości żywności na rynku UE. Przez to coraz większą wagę przywiązują oni do jakości żywności

W badaniu ankietowym Eurobarometr przeprowadzonym w 1997 roku na zlecenie Komisji Europejskiej aż 67% respondentów wyraziło swój niepokój związany z jakością kupowanej żywności.

Ad.2 Bezpieczeństwo żywnościowe (Food Security)

Brak bezpieczeństwa żywności w UE obecnie dotyczy (najczęściej w postaci chwilowych lub sezonowych niedoborów pokarmowych) grup osób o najniższych dochodach, bezrobotnych lub imigrantów

W celu zapobiegania i zwalczania „ukrytego” głodu na poziomie składników mineralnych (J, Fe) stosowane są różnorodne metody wzbogacania żywności oraz suplementacji diety, w grupach ludności tzw zwiększonego ryzyka, a także edukacja żywieniowa.

W ramach Wspólnej Polityki Rolnej funkcjonuje szereg mechanizmów, których celem jest zużytkowanie nadwyżek produkcyjnych żywności przez chwilową ich dystrybucję do ośrodków pomocy społecznej, szpitali, organizacji humanitarnych oraz placówek oświatowych.

Instrumenty te obowiązują we wszystkich krajach członkowskich, m.in. na rynku mleka oraz owoców i warzyw.

• Dostarczanie nadwyżek żywności najuboższej ludności UE (PEAD) - Programme European d'Aide aux plus Demunis

• Mechanizm WPR funkcjonujący od 1987 roku

• Idea: Bezpłatne przekazywanie żywności pochodzącej z rezerw interwencyjnych UE przez akredytowane organizacje charytatywne z krajów Wspólnoty osobom najbardziej potrzebującym na terenie poszczególnych państw

• Budżet PEAD wynosi każdego roku 200 mln euro

• Rozdział środków do krajów wg kryteriów społecznych i ekonomicznych, w tym demograficznych i skali ubóstwa

• Najwięcej żywności rocznie otrzymują Włochy, Francja i Hiszpania

• Programy promocji spożycia mleka

• UNIA EUROPEJSKA

• USA

• Milk mustache program

• POLSKA

• „Mleko piję świat podbiję”

• Dopłaty w placówkach oświatowych

• 440 tys uczniów w ponad 4 tysiącach szkół zostało objętych tym programem od czasu wstąpienia Polski do UE

• Wnioskodawcy:

• Szkoła - placówka oświatowa

• Dostawca mleka

Ad.3 Żywienie (Nutrition)

Najpoważniejszym problemem sfery konsumpcji unijnej gospodarki żywnościowej porównywalnym do „tykającej bomby zegarowej” jest obecnie nadmierne spożycie energii oraz wadliwe z punktu widzenia zasad prawidłowego żywienia struktura przeciętnej racji pokarmowej

UE: 3182 kcal (1970 r.) 3536 kcal (2003 r.) (FAO)

Wadliwa struktura diety, charakteryzująca - wbrew powszechnym poglądom - także mieszkańców państw śródziemnomorskich, przyczynia się do rozprzestrzeniania epidemii otyłości i nadwagi, prowadzących do wzrostu ryzyka zachorowań na:

• Schorzenia układu naczyniowo - sercowego

• Cukrzycę

• Niektóre nowotwory

Programy typu 5-a-day - warzywa i owoce 5 razy dziennie

Różnorodna gatunkowo grupa produktów zawierająca

• Antyoksydanty żywieniowe - witaminy oraz związki polifenolowe

• Błonnik pokarmowy

• Fitosterole

• Oraz inne węglowodany proste i złożone

Współuczestniczą:

• Instytucje międzynarodowe

• Ośrodki badawczo - naukowe

• Organizacje pozarządowe

• Podmioty gospodarcze na rynku warzyw i owoców

• Komisja Europejska

Typy programów promujących wzrost spożycia owoców i warzyw:

• Powszechne - niosące ogólne hasła informacyjno - edukacyjne dla całej populacji (USA, Austria, Polska, Norwegia)

• Zogniskowane - skierowane do konkretnej grupy docelowej - np. do dzieci pracowników, kobiet (Kanada, Dania, Holandia, Norwegia)

Program 2 & 5-a-day - owoce 2 razy dziennie, warzywa 5 razy dziennie

Sex om dagen - 6 razy dziennie owoce i warzywa (Szwecja, Dania) - Strategie programu:

• Owoce w miejscu pracy (bezpłatnie dla pracowników

• Owoce w szkole (opłacane przez rodziców)

• Oraz warzywa i owoce w żywieniu zbiorowym

Problemy i wyzwania dla wprowadzanych programów

Ważną cechą programów jest współpraca instytucji odpowiedzialnych za ich wdrażanie z partnerami pozarządowymi, podmiotami gospodarczymi, organizacjami konsumenckimi, placówkami oświaty oraz mediami.

Najtrudniejsza kwestia - finansowanie

Implementacja poprzedzona i zakończona badaniami - w ten sposób sprawdza się skuteczność programów.

Strategia zwalczania otyłości - oznakowanie opakowań żywności w celu promocji „zdrowego” wyboru

Europejska Platforma ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia (European Platform on Diet, Physical Activity and Health)

Polska Federacja Producentów Żywności www.pfpz.pl

Wniosek końcowy:

Działania UE w ramach priorytetowych dla regionu 3 filarów polityki wyżywienia uległy znacznej intensyfikacji w ostatnich latach - jest to sygnał dla producentów, przetwórców i dystrybutorów, którzy mogą dostosować swoje oferty do preferencji i zachowań nabywców.

4. Programy żywności - c.d.; Wzorce i modele konsumpcji; specyficzne aspekty gospodarki żywnościowej

Programy żywnościowe w USA

• 1 spośród 5 Anglików uczestniczy w co najmniej jednym programie pomocy żywnościowej koordynowanym przez USDA

• Obecnie realizowanych jest 15 programów pomocy - finansowanie przekracza 51 mld USD (a np. Budżet PEAD około 200 mln Euro na rok - patrz wcześniej)

• W ostatnich 5 latach wielkość finansowania systematycznie wzrastała

FOOD STAMP PROGRAM

• Największy, najszybciej rosnący program pomocy żywnościowej w USA (1969 - 2,8 mln osób, 2005 - 25 mln osób)

• Osoby uprawnione do korzystania z pomocy mogą nabywać produkty żywnościowe w specjalnie wyznaczonych sklepach spożywczych przy pomocy Electronics Benefits Transfer (EBT) cards. Paradoksem jest jednak, że wśród osób korzystających z pomocy najwięcej jest osób otyłych - osoby te prowadzą osiadły tryb życia, nie pracują

WZORCE A MODELE SPOŻYCIA ŻYWNOŚCI

Wzorzec konsumpcji - empirycznie stwierdzona rzeczywista społecznie uznana i respektowana konstrukcja

• Określa poziom, strukturę i sposoby konsumpcji wraz z czynnikami determinującymi je, utrwalone i powtarzające się masowo w określonych warunkach społeczno - ekonomicznych, a powstające w wyniku zachowań konsumpcyjnych - adekwatny do upodobań i przyzwyczajeń konsumentów

• W odniesieniu do żywności oznacza zaistniały układ spożycia produktów żywnościowych, oparty na tradycjach i nawykach żywieniowych

Model konsumpcji - układ spożycia, który powinien zostać osiągnięty w określonej przyszłości za pomocą inwestycji w zakresie produkcji, podaży żywności oraz odpowiedniej polityki społecznej, kulturowej i oświatowej

• Teoretyczna koncepcja przyszłej konsumpcji w powiązaniu z jej rolą, funkcjami i uwarunkowaniami

• Co, komu i w jakich proporcjach przewidziano do spożycia.

TE DWA POJĘCIA CZĘSTO SIĘ MYLĄ!!!

Przy budowie modelu konsumpcji powinny być uwzględnione czynniki:

• Podażowe (naturalne) - jeżeli w kraju są dobre warunki do produkcji ziemniaków, to powinno to zostać uwzględnione w modelu

• Ekonomiczno - gospodarcze (nie polityczne!)

• Wiedza żywieniowo - zdrowotna

• I zwyczaje oraz upodobania żywieniowe populacji

Główne modele wyżywienia/programy/cele żywieniowe w Polsce

[PZPR 1974 na 1990, IŻŻ 1983 - docelowy, IŻŻ 1991 na 2000]

SPECYFICZNE ASPEKTY GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ

• Sezonowość (patrz ćwiczenia)

• Mała elastyczność dochodowa popytu na żywność - zmiany dochodów nie wpływają znacząco na popyt

• Spadek udziału wydatków na żywność w wydatkach ogółem (I prawo Engla) - obecnie wydatki na żywność w wydatkach ogółem wynoszą 27 % w Polsce, a w Wielkiej Brytanii czy w Europie Zachodniej około 15%

• Rozdrobniona struktura agrarna - mała średnia wielkość gospodarstw (w Polsce około 8 ha), przez co nie jest łatwo przetrwać pojedynczemu rolnikowi - muszą godzić się z tym, że trzeba działać razem

• Niski udział rolnictwa w PKB

• Rozproszenie przemysłu

• Przestrzenne rozmieszczenie przemysłu

• Orientacja konsumpcyjna - zakłady blisko konsumenta (nabywcy)

• Orientacja surowcowa - zakłady blisko surowca (np. produkcja owocowo - warzywna, gdy zakłady przemysłu są prawie przy polu, na którym zbiera się warzywa…)

• Orientacja obojętna - np. koncentraty spożywcze, napoje

Lokalizacja zakładów przemysłu spożywczego zależy od kosztów transportu oraz innych czynników np. zasobów wody, dostępności siły roboczej, specjalnych stref ekonomicznych

UWARUNKOWANIA SPOŻYCIA ŻYWNOŚCI

• Ekonomiczne

• Podaż

• Dochód (krajowy i rozporządzalny)

• Cena

• Promocja (marketing, w tym opakowanie)

• Pozaekonomiczne

• Demograficzne (np. wiek, płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania…)

• Psychologiczne (np. upodobania własne, przyzwyczajenia)

• Społeczno - kulturowe

• Sezonowość

Sezonowość w funkcjonowaniu przemysłu spożywczego

• W przypadku analizy zjawiska przyjmuje się 4-stopniową skalę sezonowych wahań produkcji

Zakłady przetwórcze mogą charakteryzować się:

• Wysoką rytmiką produkcji, zatem małymi wahaniami sezonowymi. Przeciętne odchylenie względne w produkcji tych zakładów jest mniejsze od 10%

• Wytwarzanie produktów przemiału zbóż, produkcja chleba, makaronów, mleka spożywczego

• Istotnymi wahaniami sezonowymi (od 10 do 20% odchylenia)

• Zakłady produkujące mięso, wyroby cukiernicze oraz oleje i tłuszcze roślinne

• Bardzo silnymi wahaniami sezonowymi (od 20 do 50 % odchylenia)

• Zakłady przetwarzające owoce i warzywa

• Kampanijną produkcją (odchylenie powyżej 50%)

• Tylko w przypadku produkcji cukrów i przetwórstwa ziemniaków

Metody obniżania wahań sezonowych (środki łagodzenia)

• Dobór odmian i gatunków, aby maksymalnie przedłużyć bądź przyspieszyć czas zbioru

• Dobra organizacja dostaw i skupu

• Stosowanie odpowiedniej istrumentacji finansowej (np. ceny sezonowe i minimalne)

• Prowadzenie dodatkowych operacji technologicznych oraz produkcji międzysezonowej w przetwórstwie

• Magazynowanie surowców i produktów w odpowiednich warunkach zwłaszcza rozwój całego łańcucha chłodniczego - od chłodni produkcyjnych i składowych, do lodówek i zamrażarek w gospodarstwach domowych

• Handel zagraniczny

5. Determinanty popytu na żywność

4 poziomy czynników:

1. Światowy zróżnicowanie żywienia w skali globalnej i regionalnej

2. Regionalny, krajowy, lokalny

3. Gospodarstwa domowego

4. Indywidualny

I i II:

1. Czynniki przyrodniczo - geograficzne (pierwotne, ekologiczne - człowiek nie jest w stanie ich zmienić)

• Zasoby ziemi, gleby, użytki zielone

• Rzeźba terenu

• Woda i ilość opadów (obecnie 2,5 % światowych wód to wody słodkie, z tego zaledwie 1% to wody powierzchniowe)

• Klimat i temperatura

• Długość okresu wegetacyjnego

1. Czynniki kulturowo - religijne

2. Czynniki społeczno - ekonomiczne

• Liczba ludności i trendy demograficzne

• Migracja ludności i wzrost urbanizacji

• Styl życia

• Poziom rozwoju gospodarczego - bariery ekonomiczne popytu w gospodarstwie domowym: dochód i ceny (współczynnik elastyczności)

• Kontakty handlowe

• Poziom wykształcenia

• Wpływ grup społecznych

1. Postęp techniczny i technologiczny

(obecnie w UE15 spożycie dzienne wynosi 3539 kcal/osobę/dzień)

2006 - uprawy genetycznie modyfikowane roślin (GM crop biotech crop)

• 102 mln ha

• 10,3 mln farmerów nisko- i wysokotowarowych

• 22 kraje: 11 rozwiniętych (60% upraw) i 11 rozwijających się (40% upraw)

• UE: Hiszpania, Francja, Republika Czeska, Portugalia, Niemcy, Słowacja, Rumunia

Produkcja genetycznie modyfikowanej żywności:

USA - 54%

Argentyna - 18%

Brazylia - 11%

Kanada - 6%

Indie - 4%

Odporność genetycznie modyfikowanych roślin na herbicydy i insekty:

68% - na herbicydy

19% - na insekty

13% - na oba czynniki

Procent roślin genetycznie modyfikowanych:

57% - soja

25% - kukurydza

13% - bawełna

5% - rzepak

III

Boner i Kossut (1983) - 4 grupy:

1. Ekonomiczne

• Wielkość i struktura podaży

• Zasobność i dostępność sieci handlowej

• Dochody realne ludności

• Wielkość i struktura spożycia naturalnego (samozaopatrzenie, np. własny ogródek) oraz spożycia społecznego (np. dokarmianie itp - pochodzące ze społecznych funduszy)

2. Demograficzne

• Liczba ludności

• Tempo i charakter jej zmian

• Struktura ludności wg płci i wieku

• Liczba gospodarstw domowych

• Liczebność rodzin

3. Przyrodniczo - techniczne

• Klimat i inne warunki geograficzne

• Potrzeby fizjologiczne

• Stan mieszkań i ich wyposażenie

• Stan posiadania i rodzaj dóbr trwałego użytku

• Postęp naukowo - techniczny

4. Społeczno - psychologiczne

• Klasy i grupy społeczne

• Działalność wychowawcza i wykształcenie

• Poziom kulturalny i cywilizacyjny ludności

• Tradycje w zakresie charakteru i sposobów konsumpcji

• Reklama i promocje handlowe - marketing

• Moda, reakcje psychiczne konsumentów

• Nakazy i zakazy administracyjne

Szwacka - Salmonowicz i Zielińska (1996)

1. Ekonomiczne

2. Biologiczne

3. Demograficzne

4. Socjospołeczne

5. Społeczno - zawodowe

Kowrygo 2000 (spr.) - polega na podziale na czynniki zewnętrzne i wewnętrzne

IV - popyt indywidualnego konsumenta




Model i wzorzec konsumpcji - patrz wykład 4

Przesłanki budowy modeli spożycia żywności:

• Uwarunkowania geograficzno - przyrodnicze produkcji surowców

• Poziom rozwoju ekonomicznego kraju

• Wiedza o żywieniu

• Zwyczaje i tradycje żywieniowe

6. Organizacja i funkcjonowanie rynku rolnego

Sfera obrotu w gospodarce żywnościowej

Kanały dystrybucji procesy przemieszczania surowców rolnych i artykułów spożywczych w celu dostarczania konsumentom odpowiednio przygotowanych i przetworzonych artykułów żywnościowych.

Kanały dystrybucji:

• Strumienie fizyczne

• Strumienie finansowe - formy zapłaty za towar

Formy obrotu:

• Rynek surowców rolnych = rynek rolny

• Obrót wewnętrzny

• Sprzedaż hurtowa

• Sprzedaż detaliczna = nie tylko sklepy, ale także gastronomia

• Obrót międzynarodowy = handel zagraniczny




Kanały dystrybucji surowców rolnych

Bezpośrednie

• Bezpośrednio konsumentowi

• Bezpośrednio do przetwórstwa spożywczego - zazwyczaj improwizacja (albo uda się sprzedać, albo nie)

• Kontrakty z przetwórstwem - umowy na określoną partię towaru, negocjuje się cenę, czas dostawy itp. nawet zanim rolnik ma dostępny towar - najbardziej pożądane

Pośrednie

• Pośrednikom prywatnym

• Firmom handlowym forma zorganizowana, lepsza niż pośrednikom prywatnym

• Spółdzielniom

• Na rynku wtórnym - rynek hurtowy, giełdy, akcje

• Agencji rynku rolnego

Długość i szerokość kanałów dystrybucji

Długość = liczba pośredników

• Im większa (dłuższy kanał), tym wyższy koszt produktu dla finalnego odbiorcy (każdy pośrednik musi zarabiać)

• Jakość surowca obniża się

• Tendencja do skracania kanałów dystrybucji

Szerokość = liczba dostawców

• Największe w przedsiębiorstwach wstępnego przerobu surowca, najmniej w przedsiębiorstwach przerobu wtórnego

• Surowce nabywane są częściej od stałych dostawców (wieloletnie kontrakty)

• Tendencja do zmniejszania liczby dostawców surowców (zmniejsza ilość spraw administracyjnych, takich jak podpisywanie umów z dostawcami itp.)

Największy % udział skupu w produkcji:

• Rzepak i rzepik

• Buraki cukrowe

• Drób

Coraz więcej produktów trafia do kanałów dystrybucji, zwiększa się przez to towarowość rolnictwa

RODZAJE RYNKU ROLNEGO

Rynek rolny - ogół transakcji kupna - sprzedaży między producentami rolnymi i pośrednikami/nabywcami oraz uwarunkowania ekonomiczne (negocjowanie cen, czasu itp.) tych transakcji

• Rynek pierwotny (producencki)

• Producenci biernie dostarczają surowce na rynek, bez rozeznania potrzeb i zachowań konsumentów

• Podstawową funkcją jest skup w celu dalszego przekazania do sprzedaży

• Celem rolnika jest tylko pozbycie się surowca

• Kontrakty z przetwórstwem

• Rynek wtórny - rynki hurtowe, giełdy towarowe, aukcje

Kontrakty z przemysłem spożywczym

• Producent rolny zobowiązuje się wyprodukować i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość określonego rodzaju produktów rolnych

• Kontraktujący zobowiązuje się te produkty odebrać w określonym terminie po umówionej w kontrakcie cenie; czasem dochodzi do renegocjacji warunków - jest to spowodowane tym, że często umowy są zawierane z wyprzedzeniem, np. w styczniu, a umowa dotyczy września - ze względu na złe warunki pogodowe może pojawić się nieurodzaj i rolnik nie jest w stanie wywiązać się z umówionych zobowiązań

• Obydwie strony stosownie do umowy muszą spełnić świadczenia dodatkowe

Inne formy współpracy

• Dostarczanie produktów ubocznych lub odpadów produkcyjnych np. na paszę do wykorzystania

• Udzielanie kredytów preferencyjnych

• Dostarczanie środków do produkcji

• Opieka agro- i zootechniczna

• Szkolenie producentów surowca

RYNEK WTÓRNY

Definicja rynku hurtowego - miejsce, gdzie w odpowiednio określonym i wyposażonym terenie koncentruje się system hurtowni artykułów rolno - spożywczych oraz różnego rodzaju działań związanych z przechowywaniem, przetwarzaniem, pakowaniem, dystrybucją, handlem, kontrolą, racjonalizacją, transportem wraz z szeroką ofertą usług dla potrzeb operatorów na tych rynkach

Najważniejsze korzyści z funkcjonowania rynków hurtowych

• Aktywne dostosowywanie podaży z popytem

• Przekształcanie asortymentu produkcyjnego w handlowy

• Standaryzacja towarów

• Zwiększanie konkurencyjności

• Poprawa warunków sprzedaży

• Stworzenie wiarygodnych podstaw do negocjacji cenowych

• Stworzenie systemu sprawnej informacji rynkowej

• Wzrost przedsiębiorczości: rolników, przedsiębiorstw przewozowych, handlowych i innych obsługujących obrót hurtowy

• Tworzenie miejsc pracy, rozwój terenów

Lokalizacja rynków hurtowych

Rynki:

• Ponadregionalne (w Polsce 6 - Gdańsk, Lublin, Łódź, Poznań, Warszawa, Wrocław)

• Regionalne

• Lokalne (ok. 20)

• Specjalistyczne

Warszawski Rolno - Spożywczy Rynek Hurtowy S.A.

• 35 ha, dziennie 5,5 tys. samochodów

• Zasięg: woj. mazowieckie, warmińsko - mazurskie, podlaskie, lubelskie, 14 mln konsumentów

• Roczne obroty około 720 tys ton

• Platforma Logistyczna Bronisze

• Biuro Obsługi Eksportu SILVI - COLA eksport świeżych warzyw i owoców, głównie na rynki wschodnie

(Przedsiębiorstwa)

Giełdy towarowe

Sformalizowany rynek, gdzie obrót towarami rolno - spożywczymi odbywa się na zasadach postępowania ofertowego, bez obecności towaru - w przeciwieństwie do rynku hurtowego, gdzie towar jest fizycznie dostępny

Istota:

• Kojarzenie ofert kupna i sprzedaży

• Koncentracja podaży i popytu

Funkcje:

• Cenotwórcza

• Standaryzacja towarów

Definicja wg ustawy:

Zespół osób, urządzeń i środków technicznych zapewniający wszystkim uczestnikom obrotu jednakowe warunki zawierania transakcji oraz jednakowy dostęp w tym samym czasie do informacji rynkowych, przede wszystkim o kursach, cenach, obrotach towarami giełdowymi

Giełda towarowa może być prowadzona tylko przez spółkę akcyjną, której wolno zajmować się tylko rozliczeniami dokonywanych transakcji

Transakcje na giełdach towarowych:

• Transakcje gotówkowe

• Kontrakty forward - umowa kupna - sprzedaży, w której zapłata i odbiór towaru następuje w umówionym terminie w przyszłości w ustalonej ilości i cenie

• Kontrakty futures - umowa kupna - sprzedaży określonej ilości towaru w określonym przyszłym terminie, po cenie określonej w momencie zawierania transakcji - korzystne dla rolnika, gdyż nawet, jeżeli cena danego towaru po pewnym czasie spadnie, to rolnik będzie zabezpieczony i na pewno dostanie ustaloną sumę.

• Transakcje opcyjne - prawo do kupna - sprzedaży określonego towaru w określonym terminie i cenie

Aukcje towarów rolniczych

• Aukcje typu holenderskiego; „zegarowe”

• Głównie dystrybucja produktów ogrodniczych: owoce, warzywa, rośliny ozdobne

• 90 % tych produktów sprzedaje się na aukcjach

• Koncentracja podaży przez teleaukcje; łączone aukcje w kilku krajach

• Sprzedaż na zasadzie licytacji

Lokalne Centrum Pierwszej Sprzedaży Ryb Aukcja Rybna Ustka spółka Z o.o.

• Od 2004 roku; sfinansowana z funduszu PHARE

• Cel działania:

• Przyspieszenie restrukturyzacji rybołówstwa w celu podniesienia konkurencyjności i efektywności

• Wzmocnienie pozycji rynkowej sektora połowowego

Grupy producentów ryb

Wspólna Polityka Rybacka UE wymaga integracji poziomej w UE

> 150 uznanych organizacji rybackich

Korzyści z grupowej działalności:

• Wsparcie finansowe WPR

• Stabilizacja rynku

• Wzrost współodpowiedzialności w gospodarowaniu zasobami - wymogi rynku i limity połowowe zasobów morza

Sposób działania aukcji rybnej w Ustce

• Kupującym jest aukcja, w imieniu i na rzecz rybaka

• Droga ryb od dostawcy do odbiorcy:

• Przyjęcie ryb z kutra

• Przygotowanie do sprzedaży (sortowanie wg klas jakości i wielkości - pakowanie, ważenie, załadowywanie)

• Licytacja (sprzedaż)

• Odbiór zakupionego towaru

Ceny na aukcji:

• Cena minimalna ustalana każdorazowo przez prezesa aukcji, w porozumieniu z rybacką organizacją producentów

• Cena rozpoczęcia licytacji = 150% ceny minimalnej

Warunki właściwej organizacji wtórnego rynku rolnego:

• Budowa infrastruktury rynkowej (hurtowy, giełdy towarowe, aukcje)

• Rozwój form zintegrowanej działalności producentów rolnych (GPR - grupa producentów rolnych)

Pomoc finansowa dla GPR w ramach PROW 2007 - 2013

• Grupy wpisane do rejestru marszałka województwa 01.01.2007 - 31.12.2013

• Ten mechanizm nie dotyczy sektorów: owoców i warzyw, grzybów, orzechów oraz ryb

• Pomoc na wniosek grupy

Wysokość pomocy dla GPR

Liczona na podstawie rocznej wartości netto produkcji sprzedanej wyprodukowanej w gospodarstwach członków grupy do wysokości:

W I i II roku - 100.000 Euro

W III roku - 80.000 Euro

W IV roku - 60.000 Euro

W V roku - 50.000 Euro

Budżet dla Grup Producentów Rolnych = 140 mln EURO - 105 mln Euro to udział UE, a tylko 35 mln Euro stanowi udział Polski

GPR w UE-15

• Dostarczają rolnikom >50% środków produkcji

• Skupują i wprowadzają do obrotu > 60% wytworzonych surowców rolnych

• Liczą > 9 mln członków, więcej niż rolników!!!

• Zatrudniają >600 tys pracowników

• Obroty > 200 mld Euro

7. Sektor przetwórstwa żywności (10 kwietnia 2008)

Europejska Klasyfikacja Działalności (EKD)




Dział 15:

15.1 Produkcja, przetwórstwo i konserwowanie mięsa

15.2 Przetwórstwo i konserwowanie ryb i produktów rybołówstwa

15.3 Przetwórstwo owoców i warzyw

15.4 Produkcja olejów i tłuszczów roślinnych

15.5 Produkcja artykułów mleczarskich

15.6 Wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i produktów skrobiowych

15.7 Produkcja gotowych pasz dla zwierząt

15.8 Produkcja pozostałych artykułów spożywczych:

• Miód

• Przemysł cukierniczy i cukrowniczy

• Przemysł piekarniczy

• Koncentraty

• Herbata i kawa

• Przyprawy

• Żywność dietetyczna

15.9 Produkcja napojów, zarówno alkoholowych jak i bezalkoholowych

Fazy przerobu przemysłowego żywności:

• Przerób wstępny (pierwotny) - wydobywanie części jadalnych z surowców rolnych

• Przerób pogłębiony - produkcja wieloskładnikowych wyrobów z komponentów otrzymanych z jednego surowca rolnego

• Przerób wtórny - produkcja wieloskładnikowych wyrobów z komponentów otrzymanych z różnych surowców rolnych

WRAZ ZE WZROSTEM STOPNIA PRZETWORZENIA WZRASTA WARTOŚĆ DODANA

• Wartość dodaną liczy się jako sumę wszystkich marż doliczonych do wartości finalnego artykułu spożywczego ponad wartość surowców zużytych do jego wyprodukowania. Zatem im więcej pośredników przetwarzających dany produkt, tym większa jest jego finalna wartość (każdy musi zarabiać)

• Wartość dodana zależy m.in. od stopnia przetworzenia, nowoczesności technologii i składników żywności, rodzaju opakowań

Etapy rozwoju rynku żywności wg kryterium standardów jakościowych dla kolejnych generacji produktów

1. (lata 60-te) Postęp w utrwalaniu żywności i ochrona przed zniszczeniem

2. (lata 70-te) Walory odżywcze i smakowe

3. (lata 80-te) Wygoda w użyciu produktu i przygotowania pożywienia (rynek żywności wygodnej convenience food)

4. Ochrona lub poprawa zdrowia (rynek żywności funkcjonalnej functional food)

Zjawiska charakteryzujące przemysł spożywczy na przełomie wieków

1. Postęp techniczny

1. Rozwój nauki o żywności i żywieniu

2. Nowe techniki produkcji, przetwórstwa, utrwalania, przechowywania

2. Rozwój technologii produkcji żywności

3. Wzrost konkurencyjności i trudności zbytu (nadprodukcja żywności)

4. Wzrost wymiany międzynarodowej

5. Wzrost złożoności przepisów legislacyjnych

6. Próby współpracy przemysłu z nauką, instytucjami państwowymi i NGO

Polska Federacja Producentów Żywności (PFPŻ)

• Utworzona w 1999 roku w celu zapewnienia efektywnego współudziału podmiotów gospodarczych w tworzeniu

• Prawnych

• Organizacyjnych

• Ekonomicznych

Warunków rozwoju sektora żywnościowego

• Członkowie: wiodące firmy i organizacje związane z szeroko rozumianym rynkiem żywności w Polsce

Działalność PFPŻ bazuje na 3 filarach:

• Organizacja - realna możliwość wpływania na kształt makro- i mikro- otoczenia firm i przyczyniania się do rozwoju sektora żywnościowego

• Współpraca niezależnie od rywalizacji na dynamicznie rozwijającym się rynku - jest możliwa:

• Między przedsiębiorstwami

• Przemysłu z administracją rządową, samorządową i parlamentem

PFPŻ stwarza unikatową platformę do współpracy między firmami

• Oddziaływanie

PFPŻ jest członkiem

• Konfederacji Przemysłu Żywności i Napojów UE

• Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Żywności i Specjalnego Przeznaczenia Żywieniowego (IDACE)

Unikatowość sektora spożywczego w gospodarce UE

• Przetwarza 70% produkcji rolnej UE

• Sektor przetwórczy nr 1

2006 r obrót 870 mld euro = 14% całości,

Nr2 - samochodowy, nr 3 - chemiczny

• Praciodawca nr 1 wśród wszystkich sektorów przetwórczych: 4,4 mln ludzi (13,4%)

Największe zatrudnienie:

Niemcy (517 tys), Hiszpania, Polska (464 tys), Wielka Brytania, Francja (420 tys)

• Eksporter netto żywności

Eksport = 52 mld euro (odbiorcy: USA (22%, 11 mld euro), Rosja (!4,9), Japonia (3,5); top 10 zamykają Chiny (! >1 mld))

Import = 43 mld euro (Dostawcy: Brazylia - 10% i Argentyna - 10%)

• Lider w światowym eksporcie rolno - żywnościowym

• 20% udział, tendencja spadkowa; 2 msce USA (10%)

• Duży i rozdrobniony sektor (300 tys przedsiębiorstw: 99,1 % MSP (małych i średnich przedsiębiorstw), generują 50% obrotów)

• Nr 1 w wartości dodanej wśród wszystkich przetwórczych (11,8%) (w wartości dodanej gospodarki UE 1,8% PKB)

Sektor MSP w przemyśle spożywczym

• 99,1% wszystkich firm

• Duże zróżnicowanie pod względem: sektorów, produktów, krajów, wielkości, podejścia do zarządzania

• Znacząca rola w gospodarce i wyżywieniu

• Różnorodność produktów, wybór

• Kulturowe dziedzictwo

• Zatrudnienie

• Podaż lokalna




• Szanse sektora na zwiększenie konkurencyjności

• Różnicowanie

• Zwiększanie wartości dodanej

Główne trendy w konsumpcji jako siły napędowe rozwoju rynku żywności w UE, USA i świecie

• EUROPA: Przyjemność, wygoda, zdrowie, fitness

• USA: Zdrowie, przyjemność, fitness, wygoda

Dalszy rozwój przemysłu spożywczego w UE wg CIAA

• Produkcja: artykułów luksusowych, wzbogaconych, napojów mlecznych, owocowych i na bazie wody, przetworów zbożowych, żywności mrożonej

• Osiąganie wyższej jakości w 3 wymiarach: bezpieczeństwo zdrowotne, profilaktyka i poprawa zdrowia, szybkość i wygoda

• Produkcja żywności pozwalająca stosować właściwą dietę, zachować zdrowie i witalność

KONSUMENT POTRZEBUJE POMOCY: łatwy wybór prozdrowotnych produktów żywnościowych Nowe inicjatywy przemysłu spożywczego)

1. Reformacja produktów żywnościowych: redukcja zawartości soli, cukru i tłuszczu

2. Komunikacja z konsumentem

1. Więcej informacji żywieniowych na opakowaniach produktów

2. Symboliczne znakowanie wartością odżywczą

3. Marketing, w tym reklamy żywności dla dzieci

4. Edukacja żywieniowa, zwłaszcza dzieci

3. European Technology Platform on Food for Life 2007 - 2020 (KE, 2005)

Polityka przemysłu spożywczego UE 2007 - podstawowe zagadnienia

• ETP Food for Life

• Więcej produktów o wysokiej wartości dodanej

• Wsparcie MSP

• Lepszy dostęp do rynku trzecich krajów (spoza UE - nie mylić z krajami trzeciego świata)

• Ograniczenie administracyjnych obciążeń

Równoległa inicjatywa DG SANCO (KE, 2005)

Europejska Platforma ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia. Obydwie platformy aktywnie wspiera i koordynuje CIAA

8. Polski przemysł spożywczy

Przemysł spożywczy w polskiej gospodarce:

Jeden z najważniejszych działów w gospodarce, udział w:

• Produkcji globalnej 7%

• Zatrudnieniu 3%

• Majątku trwałym 3%

• Wartości dodanej brutto 3%

• Wytwarzaniu PKB 5%

Największy dział przemysłu, udział w:

• Produkcji globalnej 19%

• Zatrudnieniu 18%

• Majątku trwałym 9%

• Wartości dodanej brutto 3%




• Największe zyski są w sektorze mięsnym, mlecznym itp. ze względu na wysoką wartość surowców

• Największe wynagrodzenie w sektorach, w których inwestorami są inwestorzy zagraniczni (sektor tytoniowy, pasze, oleje i tłuszcze)

Fazy rozwoju sektora spożywczego w Polsce w okresie transformacji

1. Lata 1989 - 1992

• Szybki rozwój drobnej prywatnej wytwórczości, 33 tys. nowych firm

• Spadek produkcji części przemysłowej przetwórstwa o 30%

• Wzrost udziału lokalnego przetwórstwa z 5 do 25% w latach 92-93

2. Lata 1993 - 1998 - najciekawszy okres, doprowadził do obecnego systemu przemysłu spożywczego

• Szybki rozwój przemysłu spożywczego (firmy >= 50 pracowników)

• Przekształcenia własnościowe - firmy państwowe przekształcały się w prywatne

• Restrukturyzacja przedsiębiorstw

3. Lata 1998 - 2003

• Pogorszenie koniunktury (sierpień 98) - ponownie dał nam o sobie znać nasz wschodni sąsiad. Spadła wartość rubla 3krotnie, wiele polskich firm, które miały podpisane kontrakty eksportowe, straciło na tym, gdyż Rosja nie wywiązała się z zobowiązań. Nastąpiło poszukiwanie nowych inwestorów, produkty były wypuszczane na polski rynek a ceny ich spadły.

• Kryzys inwestycyjny - inwestorzy przyhamowali, co miało wpływ na rozpoczęcie się II fali restrukturyzacji

• Tzw II fala restrukturyzacji

• Od maja 2004

• Polska w strukturach UE

Przyczyny przemian rozwojowych przemysłu spożywczego w II etapie przekształceń (1993-1998)

1. Wysokie tempo wzrostu sprzedaży: 10% rocznie w cenach stałych

2. Uprzemysławianie przetwórstwa spożywczego - koncentracja produkcji/sprzedaży

3. Wzrost stopnia przetworzenia żywności wysoka wartość dodana, dzięki inwestycjom i modernizacji potencjału wytwórczego

4. Inwestycje i modernizacja potencjału wytwórczego

5. Przekształcenia własnościowe

6. Procesy koncentracji i integracji

Ad 2. Uprzemysławianie przetwórstwa spożywczego

Przyczyny:

• Niski standard małych przetwórni

• Rozwój części nowych zakładów w „tygrysy” branży

• Przekształcenia, ekspansja wielu przedsiębiorstw państwowych i spółdzielczych

• Inwestycje zagraniczne

• Budowa marek i zaufania do producentów

• Uszczelnianie systemu podatkowo - finansowego i zanikanie „szarej” strefy

Większa konkurencyjność firm „przemysłowych” względem wytwórni: ich udział obniżył się z 25% (1993) do 15% (1997)

Szybki wzrost - kilkukrotny - produkcji w niektórych sektorach

• Napoje bezalkoholowe

• Piwo

• Galanteria mleczarska

• Desery i przekąski

• Żywność wygodna

• Dodatki do żywności

• Przetwory z mięsa drobiowego

• Przetwory z ryb




Ad.4. Wysoki poziom inwestowania i modernizacji potencjału wytwórczego

• Łączne inwestycje 1990-2004 wyniosły 16 mld USD

• W tym zagraniczne 7 mld USD

• Największe > 1 mld USD

• Tytoniowe

• Słodyczy i przekąsek

• Piwowarskie










Ad.6. Koncentracja i integracja

• Niski stopień koncentracji produkcji - tylko 150 firm zatrudnia >500 osób stałej załogi

• W latach 90. zmniejszył się udział dużych firm oraz małych i mikro na korzyść średnich

• Integracja pionowa i pozioma




Globalizacja:

Długofalowy proces integrowania coraz większej liczby krajowych gospodarek ponad ich granicami, dzięki rozszerzaniu i intensyfikowaniu wzajemnych powiązań inwestycyjnych, produkcyjnych, handlowych, kooperacyjnych, w wyniku czego powstaje ogólnoświatowy system ekonomiczny o dużej współzależności i znaczących reperkusjach działań podejmowanych nawet w odległych krajach.

Tabela udziału korporacji transnarodowych w wartości przychodów ze sprzedaży w polskim przemyśle spożywczym. (firmy>9 zatrudnionych), 2005

• Tytoniowe, piwowarskie, olejarskie - największy

• Rybne, mięsne, młyn i makar. - najmniejszy

Największe firmy żywnościowe na rynku światowym wg wartości sprzedaży:

• Cargill, Nestle, Procter & Gamble - największe

• InBev SA, Heineken N.V., Asahi Breverie Ltd - najmniejsze w tabeli

Branże wg stopnia koncentracji:

Największe: olejarska, ziemniaczana, drobiarska 10 największych podmiotów kontroluje >50% rynku

Najmniejsze: mleczarska, mięsna, zbożowa 10 największych podmiotów kontroluje 15-25% rynku

Marka w polskim przemyśle spożywczym

• Najlepsze marki sprzed 90 r wraz z zakładami kupiły globalne korporacje

• Ich wartość wzrosła dzięki strategiom marketingowym i kampaniom reklamowym

• Największe znaczenie marki w branżach produkcji używek i tzw. wyrobów luksusowych

Najlepsze marki spożywcze w Polsce, ranking 300 najlepszych

Jeżeli chodzi o najlepsze, takie, do których klienci mają największe zaufanie, to pierwsze 3 to: Wedel, Mlekovita, Sokołów. Natomiast w kategorii wartości w kolejności następują takie marki: Tyskie, Wedel, Żubr, Mlekovita, Żywiec, Warka.

• 27 marek o wartości >=100 mln PLN

• Wśród najcenniejszych 50 marek:

• 6 piwa, po 2 mleczarskie, mięsne, napojów bezalkoholowych, 1 słodyczy

• Najsilniejszą Wedel (siła, prestiż, jakość, świadomość)

• Wartość sumaryczna marek spożywczych z rankingu = 34 mld PLN i jest to zaledwie 1/5 wartości marki Coca-cola

Największe firmy spożywcze w Polsce w rankingu 2000

• Firmy spożywcze około 10% w rankingu największych 2000 firm (brak tylko producentów lodów i makaronu)

• Stanowią 7% podmiotów sektora

• Ich udział w sprzedaży 2000 firm = 6%

• Reprezentacja poszczególnych branż:

• Mięsna 36

• Mleczarska 34

• Owocowo - warzywna 24

• Produkty paszowe 13

• Przemiał zbóż 10

Kompania piwowarska SA - np. Lech

Grupa Maspex Wadowice

Liderzy w branżach:

• Kontrolują znaczącą część przetwórstwa

• Dobry standard technologiczny, zwłaszcza w przerobie pogłębionym i wtórnym

• Przewagi konkurencyjne przez integrację z rolnictwem i własne kanały dystrybucji

• Konkurencyjni na rynku UE

• Stymulują przemiany w rolnictwie

Słabe strony przetwórstwa żywności

• Duże znaczenie firm o niskim standardzie technologicznym i jakościowym

• Luka technologiczna, zwłaszcza w przerobie pierwotnym surowców rolnych

• Małe zaangażowanie przetwórstwa w kształtowanie jakości i innych cech podaży surowców rolnych

• Przewaga firm zagranicznych w zakresie marketingu, kontroli jakości, atestacji i standaryzacji, logistyki itp.

Jakość w przemyśle spożywczym:

Od farmy do widelca - Francuzi

Od bramy farm do stołu - Amerykanie

Od plemnika do talerza - Holendrzy

Przemysł spożywczy musi traktować rolników jak część swojej firmy jakość zmienione podejście do jakości w gospodarce żywnościowej

FROM THE TABLE TO THE STABLE - od talerza do farmy - oznacza to, że po etykiecie na produkcie, mając oczywiście odpowiednią wiedzę, można prześledzić drogę produktu i z której farmy pochodzi.

9. Mechanizmy regulacji gospodarki żywnościowej - wybrane przykłady

Podział instrumentów (mechanizmów) wpływających na gospodarkę żywnościową w krajach UE

1. Instrumenty zmniejszające podaż żywności w UE, np.

1. Ceny interwencyjne

2. Kwoty produkcyjne (mleko, cukier, skrobia ziemniaczana)

3. Odłogowanie gruntów

4. Cła, licencje importowe

2. Płatności kompensacyjne

1. Dopłaty do prywatnego przechowywania

2. Refundacje eksportowe

3. Instrumenty stymulujące popyt wewnętrzny i eksport, np.

1. Bezpłatna dystrybucja

2. Dopłaty do spożycia i przetwórstwa

W celu realizacji instrumentów polityki interwencyjnej konieczne jest stworzenie systemu instytucjonalnego

Państwa członkowskie muszą:

• Stworzyć infrastrukturę administracyjną niezbędną do wdrożenia przepisów unijnych

• Powołać wyspecjalizowane agencje zarządzające środkami finansowymi wpływającymi z budżetu Wspólnoty (agencje płatnicze), uzyskać ich akredytację i odpowiadać za bieżące funkcjonowanie

• Zgromadzić środki finansowe zapewniające płynną realizację zadań agencji

• W Polsce Agencja Rynku Rolnego (ARR) i Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

Modele organizacyjno - funkcjonalne agencji interwencyjnych

• SCENTRALIZOWANY - jedna agencja płatnicza administrująca wszystkimi mechanizmami WPR w państwie (Szwecja, Wielka Brytania)

• ROZPROSZONY z podziałem wg programów (Niemcy, Austria)

• ROZPROSZONY z podziałem wg produktów (Francja, Holandia)

PEAD

• Dostarczanie nadwyżek żywności najuboższej ludności UE

• Mechanizm WPR funkcjonujący od 1987 roku

• Bezpłatne przekazywanie żywności pochodzącej z rezerw interwencyjnych UE przez akredytowane organizacje charytatywne z krajów Wspólnoty osobom najbardziej potrzebującym na terenie poszczególnych państw

• Rozdział środków do krajów wg kryteriów społecznych i ekonomicznych, w tym demograficznych i skali ubóstwa

RYNEK MLEKA

Rynek mleka jest przykładem szczególnie rozbudowanego systemu interwencjonizmu ukierunkowanego na ograniczanie produkcji

Wspólna organizacja rynku mleka została utworzona w 1964 roku, jednak system jednolitych cen na mleko i produkty mleczarskie ustanowiono w 1968 roku

System ten jest bardzo kosztowny - angażował z budżetu około 6 mld euro rocznie w połowie lat 80tych (ponad 30% wydatków na rolnictwo) do 4 mld euro w połowie 90ych

Kwoty

• Głównym instrumentem zarządzania są kwoty mleczne (kontyngenty)

• Kwotowanie funkcjonujące od 1985/86 roku. Kwota oznacza limit ilości surowca, jaką producent może sprzedać, lub zakład mleczarski może kupić bez konieczności dodatkowej opłaty

• Kwoty ustalone przez KE określają ilość mleka, jaka może być wprowadzona na rynek w roku kwotowym (1 kwietnia do 31 marca) - kwoty dotyczą zatem mleka sprzedawanego do zakładów mleczarskich lub bezpośrednio konsumentom. Producent mleka może wyprodukować i wykorzystać dowolną ilość mleka we własnym gospodarstwie

Zakupy inwestycyjne i dopłaty do prywatnego przechowalnictwa tworzą siatkę bezpieczeństwa zapobiegającą nadmiernemu spadkowi cen w okresach wzmożonej podaży

• Skup interwencyjny odtłuszczonego mleka w proszku (OMP)

• Dopłaty do prywatnego przechowywania odtłuszczonego mleka w proszku

• Dopłaty do prywatnego przechowywania masła.

• Zajmuje się tym AGENCJA RYNKU ROLNEGO (ARR) www.arr.gov.pl

Instrumenty stymulujące popyt wewnętrzny

• Dopłaty do odtłuszczonego mleka przeznaczonego na produkcję kazeiny

• Dopłaty do masła do bezpośredniej konsumpcji

• Dopłaty do masła wykorzystywanego w produkcji określonych artykułów spożywczych

• Dopłaty do odtłuszczonego mleka i odtłuszczonego mleka w proszku przeznaczonego na pasze

• Dopłaty do spożycia mleka przez uczniów w szkole

RYNEK ZBÓŻ

Działania interwencyjne na rynku zbóż, prowadzone przez ARR, obejmują ich zakup oraz sprzedaż

Celem tych działań jest utrzymanie rynkowych cen zboża na założonym, odpowiednim poziomie w sytuacji nadwyżek podaży nad popytem.

O sprzedaży zapasów decyduje Komisja Europejska na wniosek zainteresowanych krajów członkowskich. Sprzedaż ta odbywa się w ramach przetargu, który rozstrzyga Komisja Europejska

Stosowany w krajach UE mechanizm „interwencyjny zakup i sprzedaż zbóż” stabilizuje rynek poprzez zakup nadwyżek zbóż oraz sprzedaż na unijnym rynku wewnętrznym lub na eksport.

Skup interwencyjny

• Prowadzony jest od 1 sierpnia do 30 kwietnia we Włoszech, Grecji, Hiszpanii i Portugalii, a od 1 grudnia do 30 czerwca roku następnego w Szwecji

• W pozostałych krajach (w większości położonych w tej samej strefie klimatycznej, co Polska) rozpoczyna się 1 listopada i trwa do 31 maja następnego roku

• Zboże musi spełnić odpowiednie wymagania jakościowe

System cen funkcjonujący do 1995 roku

Cena interwencyjna

• Cena, po której dokonywano i dokonuje się obecnie interwencji skupu zbóż

Cena kierunkowa

• Wyznaczała górną granicę przedziału dopuszczalnej zmienności ceny rynkowej. Ustalano ją, biorąc pod uwagę poziom cen w rejonie najbardziej deficytowym, a więc i najwyższych cenach (w przypadku pszenicy - rejon Duisburga położony w środkowo - zachodniej części Niemiec)

Ceny śluzy (progu)

• Ceny, po których zboża z importu z krajów trzecich dopuszczone były do obrotu na obszarze celnym

• Ustalane znacznie powyżej cen rynku światowego po to, aby dostawy tanich zbóż z importu nie naruszały równowagi rynkowej Wspólnoty

Reforma Mac Sharry'ego - uproszczenie systemu regulacji cenowej

• Jednolita na zintegrowanym obszarze cena interwencyjna dla wszystkich gatunków zbóż będących przedmiotem skupu interwencyjnego

• Zniesienie ceny kierunkowej oraz

• Zastąpienie ceny śluzy ceną wejścia (maksymalną ceną importową) służącą do obliczania wysokości pobieranych opłat celnych (w wyniku zawartych porozumień w ramach Rundy Urugwajskiej GATT)

• W ten sposób od 1995 roku na rynku zbóż w UE funkcjonują dwa rodzaje ceny urzędowej - cena interwencyjna oraz jej pochodna - cena wejścia

RYNEK OWOCÓW I WARZYW

Wspólna organizacja rynku owoców i warzyw została wprowadzona już w 1972 roku Rozporządzeniem Rady (EWG) nr 1035/72

W 1996 roku rynek został poddany reformie i obecnie obowiązuje w nim Rozporządzenie Rady (WE) nr 2200/96

Polega ona na tym, że ograniczono i przesunięto środku z interwencji na rynku na popieranie i wzmacnianie grup producentów. Interwencja na rynku owoców i warzyw świeżych, ograniczona obecnie wyłącznie do wycofywania towaru z rynku na wniosek grup producentów, została jednak utrzymana

Podstawowym elementem organizacyjnym rynku owoców i warzyw jest

GRUPA PRODUCENTÓW ROLNYCH

Jest to:

• Spółdzielnia, stowarzyszenie, spółka itp. utworzona przez rolników w celu wspólnego zbytu produktów wytwarzanych w gospodarstwie oraz podejmowania wspólnych działań w celu dopasowania rozmiarów i profilu produkcji gospodarstw członków do potrzeb rynku

• Przystąpienie do grupy producenckiej jest dobrowolne, ale producenci, którzy decydują się na członkostwo, muszą sprzedawać całość swojej produkcji za pośrednictwem swoich grup

Uznane organizacje producentów tworzą fundusz operacyjny, który umożliwia realizacje takich celów jak:

• Promocja technologii i technik produkcji oraz gospodarki odpadkami

• Dostosowanie produkcji owoców i warzyw do popytu

Mechanizmy na rynku owoców i warzyw - przykład

Producenci mogą zdecydować się nie wprowadzać do obrotu rynkowego produktów objętych wspólną organizacją rynku. Jednakże jedynie w przypadku wycofywania z rynku kalafiorów, pomidorów, bakłażanów, moreli, brzoskwiń, nektarynek, cytryn, gruszek, winogron stołowych, jabłek, satsuma, mandarynek, klementynek, pomarańcz, melonów oraz arbuzów producentom wypłacana jest rekompensata z budżetu WE (jednolita stawka na terenie całej Wspólnoty)

Możliwości zagospodarowania świeżych owoców i warzyw nie przeznaczonych do sprzedaży:

1. Bezpłatne przekazanie organizacjom charytatywnym na potrzeby ich działalności (z możliwością przetwarzania we własnym zakresie)

2. Bezpłatne przekazanie innym jednostkom organizacyjnym (np. ośrodkom wypoczynkowym dla dzieci, szpitalom, domom opieki społecznej i innym)

3. Bezpłatne przekazanie - za pośrednictwem uprawnionych organizacji charytatywnych - poza obszar Wspólnoty na potrzeby krajów trzecich

4. Bezpłatne rozprowadzanie (poza posiłkami) wśród uczniów w szkołach - dotyczy tylko owoców

5. Bezpłatne przekazanie osobom fizycznym bądź innym jednostkom organizacji zużycia owoców i warzyw do żywienia zwierząt (spożycie bezpośrednie)

6. Przekazanie określonych ilości świeżych owoców i warzyw przetwórcy wyłonionemu w przetargu celem przetworzenia ich na rzecz organizacji charytatywnych lub innych organizacji zgodnie ze zgłoszonym przez nie wcześniej zapotrzebowaniem

7. Przekazanie określonych ilości świeżych owoców i warzyw przetwórcy wyłonionemu w przetargu na przetwórstwo na produkty paszowe lub inne produkty niespożywcze (np. w przemyśle kosmetycznym)

8. Przekazanie określonych ilości świeżych owoców i warzyw przetwórcy wyłonionemu w przetargu na przetworzenie ich - w drodze bezpośredniej destylacji - na alkohol o stężeniu co najmniej 80% objętości - dotyczy jabłek, gruszek, brzoskwiń i nektarynek

9. Poddanie procesowi biodegradacji lub kompostowaniu, w przypadku, gdy pozostałe sposoby zagospodarowania okażą się niemożliwe

W Polsce:

• Możliwe jest uzyskanie rekompensaty za wycofanie z rynku 4 gatunków:

• Jabłek

• Gruszek

• Pomidorów

• I kalafiorów

10. Wspólna polityka rolna UE

Cele Wspólnej Polityki Rolnej (art. 39 Traktatu Rzymskiego (1957, obowiązuje od 1958)

1. Podnoszenie produktywności rolnictwa

Postęp techniczny, racjonalizacja i optymalizacja stosowania czynników produkcji, zwłaszcza pracy

2. Zapewnienie ludności rolniczej godziwych warunków życia, zwłaszcza przez zwiększanie dochodu osób zatrudnionych w rolnictwie

3. Stabilizacja rynków - zrównoważenie podaży z popytem (wzrost podaży, gdyż popyt był wysoki)

4. Zapewnienie zaopatrzenia w produkty rolne

5. Umożliwienie konsumentom zakupu produktów rolnych po rozsądnych cenach

3 zasady WPR:

1. Jednolitość rynku

Single market - swoboda przepływu towarów, usług, kapitału, siły roboczej

• Zniesienie ceł i innych ograniczeń chroniących rynki narodowe

• Wspólne ceny i zasady konkurencji

• Wspólne zasady handlu z krajami trzecimi

Te zasady oznaczają, że UE jest unią celną

2. Preferencja Wspólnoty

Pierwszeństwo zbytu na rynku Wspólnoty produktów wytworzonych w jej obrębie i ochrona rynku przed produktami z importu (ograniczona od 1994) Protekcjonizm rolny

3. Solidarność finansowa

Wszystkie kraje członkowskie uczestniczą w kosztach WPR

Instytucje odpowiedzialne za WPR

1. Organ wykonawczy: Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (DG Agri)

Instytucje robocze:

• Stałe Komitety do różnych spraw (statystyki rolnej, fitosanitarnych itp.)

• Komitety Zarządzające ds. poszczególnych rynków (np. rynku mleka)

• Komitety ds. różnych horyzontalnych (dotyczących różnych rynków bez względu na ich specyfikę horyzontalnie, czyli wszyscy po równo)

2. Organ Decyzyjny

Rada UE: Grupy Robocze i Komitety ds. … (jak Komitety KE), oraz:

• Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER) i

• Specjalny Komitet ds. Rolnictwa (SCA)

3. Organ Opiniujący

Parlament Europejski: Komisja Rolnictwa, Rybołówstwa i Rozwoju Wsi

Mariann Fischer Boer - Komisarz ds. Rolnictwa (2004 - 2009)

Rynki rolne wyodrębnione w ramach WPR




Surowce roślinne:

• Zboża

• Wino

• Oliwa

• Owoce i warzywa

• Cukier

• Tytoń

• Bawełna

• Chmiel

• Nasiona

BRAK ZIEMNIAKÓW

Surowce zwierzęce:

• Mleko i produkty mleczne

• Chmiel

• Nasiona

• Wołowina i cielęcina

• Baranina i mięso kozie

• Wieprzowina

• Mięso drobiowe

• Jaja

• Miód




EWOLUCJA WPR:

Etap I (1958 - 1961)

• Brak narzędzi WPR, polityka rolna wewnętrzną sprawą krajów członkowskich

• Szybkie tempo mechanizacji i chemizacji rolnictwa

Etap II (1962 - 1968)

• Ustalono zasady regulowania rynków poczynając od zbóż, mięsa wieprzowego, drobiu i jaj

Etap III (1969 - 1979)

• Przeobrażenia struktury agrarnej

• Unowocześnianie infrastruktury agrarnej (razem z pkt 1 powoduje powiększanie gospodarstw)

• Zmiana organizacji produkcji rolnej - produkcja na większą skalę, unowocześniona

• Nowe przepisy regulujące handel i przetwórstwo rolno - spożywcze

Etap IV - lata 80.

• Nadprodukcja - regulacje kwotowe

• Kwoty mleczne 1984 rok, potem cukier, tytoń

• Nowe regulacje w ramach handlu zagranicznego - reżim handlowy

Etap V - lata 90.

• Reforma McSharry'ego: dalsze ograniczenie produkcji i interwencji rynkowej, wprowadzenie dopłat bezpośrednich

Etap VI (od 2000r)

• Reformy wobec rozszerzenia UE

• Berlin, „Agenda 2000” (marzec 2000) - dotyczy WPR i Wspólnotowych polityków

• Reforma Fischlera, 2003 czerwiec (Luksemburg)

• Wzmocnienie konkurencyjności międzynarodowej

• Wzmocnienie rozwoju obszarów wiejskich

• Uproszczenie sposobu funkcjonowania WPR

• Organizacja kosztów budżetowych

WPR - 45% budżetu UE, co wynosi 120 - 115 mld euro

Finansowanie WPR 2007 - 2013

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych w 2007 r. zastąpiły 2 nowe fundusze

• Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji (EFRG)

• Europejski Fundusz Rolny (na rzecz) Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW)

• Pochodzenie środków: Budżet UE, opłaty importowe, opłaty karne producentów

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX










Wsparcie finansowe rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce

W latach 2004-2006 kwota z budżetu UE 7,2 mld euro

1. Dopłaty bezpośrednie 40% - najwięcej to dopłaty dla rolników z obszarów o niekorzystnych warunkach funkcjonowania (ONW) (w Polsce połowa UR spełnia to kryterium)

2. Program rozwoju obszarów wiejskich (PROW) - 3,6 mln euro, 32 %

3. Sektorowe Programy Operacyjne (SPO) 17%

SPO Rolnictwo 1,7 mld euro i SPO Rybołówstwo 373,6 mln euro

4. Interwencja rynkowa i subsydia eksportowe 11% z dofinansowaniem krajowym to kwota 10,2 mld euro




Struktura Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007 - 2013

• Oś 1 gospodarcza

• Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego

• Oś 2 środowiskowa

• Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich

• Oś 3 społeczna

• Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki

• Oś 4 Leader

• Aktywizacja lokalnych społeczności w działaniu na rzecz swojego regionu

Formy wsparcia rolnictwa w ramach Wspólnej Polityki Rolnej

1. Interwencja rynkowa

Cel: Podtrzymywanie cen rynkowych

Efekt uboczny: Kształtowanie cen unijnych na poziomie wyższym od cen światowych

Mechanizmy:

• System cen

• Zakupy interwencyjne

• Cła i opłaty importowe

• Subsydiowanie eksportu rolnego

• Ograniczenia ilościowe (kwoty i parakwoty)

2. Płatności bezpośrednie

Cel: Podtrzymywanie dochodów rolniczych

4 nowe zasady wypłacania dopłat:

• Zasada oddzielania od produkcji w całej Unii Europejskiej po reformie z 2003 r

• Zasada współzależności (cross compliance); uzależnienie wypłat od spełniania przez gospodarstwa odpowiednich standardów

• Ochrony środowiska

• Bezpieczeństwa żywności

• Przepisów fitosanitarnych i weterynaryjnych

• Dobrostanu zwierząt

• Utrzymania ziemi w dobrym stanie

• Zasada modulacji; redukcja płatności bezpośrednich dla większych gospodarstw i przesunięcie tych pieniędzy do II filaru Wspólnej Polityki Rolnej

• Zasada dyscypliny finansowej - nie przekroczyć budżetu WPR

Reforma ma pozwolić na zmniejszenie wydatków budżetowych WPR:

• 2007 do 43,5 mld euro

• 2013 42,3 mld euro… - zaledwie o 1 mld

3. Rozwój wsi

4. Dopłaty do eksportu

Inne, np.

• Działanie informacyjno - promocyjne na rzecz produktów rolnych we Wspólnocie i na rynkach krajów trzecich

• Zachowanie, opis, gromadzenie i wykorzystanie zasobów genetycznych w rolnictwie

Agencje interwencyjne (płatnicze) w Polsce

• Agencja Rynku Rolnego -ARR

• Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

Zakres działań:

• Administrowanie mechanizmami WPR i wypłacanie środków finansowych ich uczestnikom

• Kontrola prawidłowości wykorzystania środków finansowych wypłacanych z budżetu WPR

• Informowanie

• Komisji Europejskiej o realizacji mechanizmów

• Uczestników mechanizmów o decyzjach Komisji Europejskiej

Mechanizmy administrowane przez ARR

>20 grup towarowych, prawie 60 mechanizmów

1. Interwencyjny zakup i sprzedaż

2. Dopłaty do prywatnego przechowywania

3. Kwotowanie produkcji

4. Regulacje handlowe: Licencje w handlu zagranicznym, wypłacanie refundacji eksportowych

5. Wsparcie popytu wewnętrznego - dopłaty do:

• Przetwórstwa

• Spożycia

• Sprzedaży produktów po preferencyjnych cenach organizacjom NON PROFIT ORGANIZATION (charytatywne)

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

• Realizuje transfery finansowe dla działań w ramach:

1. WPR - wsparcie dla działań rolników i ROW

2. PROW i SPO w latach 2004 - 2006

3. Pomoc krajowa: dopłaty do kredytów bankowych, udzielanie gwarancji i poręczeń

Mechanizmy, np.

• Dopłaty bezpośrednie

• Dopłaty do przetwórstwa

• Renty strukturalne

• Wspieranie gospodarstw niskotowarowych i Obszarów o Niekorzystnych Warunkach (ONW)

• Zalesianie, itp.




Inne efekty pozytywne

• Poprawa jakości surowców rolnych i produktów spożywczych w UE

• Uzyskanie środków finansowych w ramach polityki Rozwoju Obszarów Wiejskich

• System identyfikowania zwierząt i etykietowania mięsa

Efekty negatywne:

• Powstanie nadwyżek produkcji

• Wzrost kosztów budżetowych

• Konieczność intensywnej ochrony środowiska

11. Rola przemysłu w kształtowaniu wzorców konsumpcji

Przypomnienie - model a wzorzec konsumpcji (patrz wcześniej - strona 9)

Czynniki wpływające na spożycie żywności:

• Ekonomiczne:

• Podaż

• Dochód (krajowy i rozporządzalny)

• Cena

• Promocja (marketing, w tym opakowanie)

• Informacja, edukacja

• Pozaekonomiczne:

• Demograficzne (wiek, płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania)

• Psychologiczne (np. upodobania własne, przyzwyczajenia)

• Społeczno - kulturowe

• Sezonowość

* Na czerwono zaznaczone czynniki, na które przemysł ma wpływ

Europejska Platforma ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia

• Przemysł spożywczy, detaliści i gastronomia

• Europejskie organizacje pozarządowe (NGOs) ds. Zdrowia i Konsumenta

• Przemysł reklamowy, media

• Obserwatorzy: WHO, EFSA, ECOSOC, Kraje, Parlament Europejski, naukowcy

• Inne służby Komisji Europejskiej

-Powstała w marcu 2005 w celu stworzenia „wspólnego forum dla wszystkich zainteresowanych podmiotów na poziomie europejskim” pod patronatem DG SANCO

-Misją jest pobudzanie dobrowolnych działań w przedsiębiorstwach, społeczeństwie obywatelskim i sektorze politycznym całej Unii Europejskiej.

-Cel: promocja zdrowego trybu życia

Od powstania Europejskiej Platformy jej członkowie rozpoczęli ponad 200 inicjatyw dotyczących kluczowych problemów, tj walki z otyłością i zachęcania do zmiany stylu życia, w tym zwiększania poziomu aktywności fizycznej. Inicjatywy są monitorowane. Ma to pomóc w dalszych planach (action plans)

Członkowie Platformy: (stan na 4.09.2007)

• 35 członków, w tym m.in. przedstawiciele:

PRODUCENTÓW ŻYWNOŚCI

• CIAA

Confederation of the Food and Drink Industries of the EU

• COPA - COGECA

• EUROFEL/EUCOFEL

Klasyfikacja aktywności:

1. Edukacja i promocja zdrowego stylu życia (w tym aktywności fizycznej)

2. Oznakowanie (GDA)

3. Reklama i marketing

4. Rozwój produktu i reformulacja

5. Upowszechnienie inicjatyw

6. Rozwój polityki wyżywienia

7. Badania naukowe tematycznie związane z celami Platformy

Ad1.

• Media dają często sprzeczne z nauką informacje. Dlatego człowiek jest wówczas zdezorientowany i wybiera to, co mu smakuje.

Europejska Rada Informacji o Żywności

• Organizacją non - profit, która dostarcza informacji opartej na wiedzy na temat jakości żywności, żywienia i zdrowia

• Mediom

• Pracownikom służby zdrowia i sfery żywienia

• Edukatorom

• I liderom opinii publicznej w sposób zrozumiały dla konsumentów

EUFIC jest członkiem Europejskiej Platformy ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia (kategoria NGO)

Finansowanie EUFIC

• Rada EUFIC jest współfinansowana przez Komisję Europejską i Europejski przemysł spożywczy

• Radzie przewodniczy Zgromadzenie Dyrektorów, które jest wybrane spośród władz firm członkowskich

• Obecnie do EUFIC należą m.in. Barilla, Cargill, Coca - Cola, Ferrero, Procter & Gamble, Unilever, Yakult

Wsparcie działań promocyjnych i informacyjnych na rynkach wybranych produktów rolnych

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) dnia 19 grudnia 2000 r oraz Rozporządzeniem Komisji (WE) z dnia 18 stycznia 2002 r. wraz z późniejszymi zmianami:

• Federacje handlowe, grupy producenckie, organizacje branżowe, zawodowe i inne, reprezentatywne dla danej branży rolnej, mogą składać oferty programów informacyjnych i promocyjnych skierowanych na rynek wewnętrzny UE

• Program promocji artykułów rolno - spożywczych Komisji Europejskiej jest powiązany z promocją walorów zdrowotnych produktów lub warunków uprawy

• Koordynator: Biura Promocji i Pomocy Żywnościowej

• Celem jest doprowadzenie do wzrostu popytu na produkty objęte wsparciem poprzez m.in. zachęcanie do ich konsumpcji, wzmacnianie wizerunku produktów w oczach konsumentów oraz uświadomienie ich, że produkty te mają określone cechy oraz wewnętrzne zalety gwarantujące ich wysoką jakość

Przedmiotem wsparcia na rynku wewnętrznym UE mogą być:

• Świeże owoce i warzywa

• Przetworzone owoce i warzywa

• Gatunkowe wina produkowane w określonych regionach, posiadające geograficzne oznaczenie miejsca pochodzenia, oraz wina stołowe posiadające oznaczenie geograficzne

• Oliwa z oliwek i oliwki stołowe

• Kwiaty i rośliny żywe

• Len włóknisty

• Jaja konsumpcyjne …

Rodzaje działań podlegających współfinansowaniu:

• Działania z zakresu public relations, promocja i reklama: szkolenia, konderencje z udziałem dziennikarzy i lekarzy, promocja w punktach sprzedaży, organizowanie akcji specjalnych wraz z konkursami, prowadzenie serwisu internetowego

• Udział w pokazach, targach, wystawach o znaczeniu krajowym i międzynarodowym, mający na celu wzmocnienie wizerunku produktów unijnych

• Kampanie informacyjne dotyczące produktów posiadających chronioną nazwę pochodzenia (z ang. PDO), chronione oznaczenie geograficzne (z ang. PGI), świadectwo szczególnego charakteru (TSG)

Zakończone akcje informacyjno - edukacyjne

• „Marchewka”

• „Mrożonki pełne natury”

• „Oryginalność pod ochroną” - budżet kampanii wynosił 1 481 279 euro

Kampania „Stawiam na mleko!”

• 108 miast w całej Polsce przez 3 lata kampanii

• 31 stycznia 2008 roku odbyła się konferencja prasowa inaugurująca 3-letnią kampanię informacyjno - promocyjną mleka i produktów mlecznych. Kampania realizowana jest na zlecenie Krajowego Związku Spółdzielni Mleczarskich przy współpracy Agencji Rynku Rolnego

• Kampania ma na celu przeprowadzenie kompleksowych działań informacyjnych, edukacyjnych, oraz promocyjnych, skierowanych do dzieci w wieku 7-13 lat, ich rodziców oraz opiekunów

• Budżet: 9 807 767,73 EURO (netto), z tego:

• 50% z Komisji Europejskiej

• 30% z budżetu krajowego

• 20% z branży mleczarskiej

Kampania „Życie miodem słodzone” - promuje miód i produkty pszczele

• 2 lata

• 80% budżetu z pieniędzy publicznych

„Stół pełen smaków” - 2 lata, promocja świeżej, schłodzonej, mrożonej wołowiny, cielęciny, wieprzowiny oraz opartych na nich przetworów

• Budżet: 2 322 000

Działania edukacyjne na rynku żywności:

• Czy jest to zadanie dla przemysłu? Czy jest to rola państwa? - do przemyślenia

• Najlepiej sprawdzają się działania lokalne przygotowane przez np. organizacje pozarządowe, partnerstwa publiczno - prywatne

• Np. Nutrition and Health Foundation (Irlandia)

• Finansowanie: 25 dużych firm przemysłu spożywczego Irlandii (www.nutritionandhealth.ie)

„Trzymaj formę” - Główny Inspektorat Sanitarny (GIS) oraz Polska Federacja Producentów Żywności

12. Handel detaliczny

Sprzedaż detaliczna:

• W kanale dystrybucji sprzedaż detaliczna pozwala na bezpośrednie zetknięcie konsumenta i produktu; wymiana

• Centralny punkt marketingu

• Wszystkie działania odbywające się przy sprzedaży, wynajmie i dostarczaniu dóbr lub usług ostatecznemu konsumentowi do użytku domowego, rodzinnego lub osobistego

XXXXXXXXXXXXXXX

Kanały dystrybucji żywności:




Rozporządzenie 178/2002 - definicja

Handel detaliczny oznacza obsługę i/lub przetwarzanie żywności i jej przechowywanie w punkcie dostaw dla konsumenta finalnego. Określenie to obejmuje:

• Terminale dystrybucyjne

• Sklepy

• Centra dystrybucji

• Hurtownie

• Działalność cateringową

• Stołówki zakładowe

• Catering instytucjonalny

• Restauracje i podobne działania związnae z usługami żywnościowymi

Struktura % sprzedaży detalicznej 2005, ceny bieżące

W punktach sprzedaży 96%, w tym:

• Żywność i napoje bezalkoholowe 30,5%

• Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe 9,5%

• Artykuły nieżywnościowe 45%

• Artykuły niekonsumpcyjne (nie podlegają zużyciu w cyklu rocznym) 15%

W placówkach gastronomicznych 4%

Sieci Wielkiej Dystrybucji (Nowoczesne Kanały Dystrybucji) - sklepy powyżej 400 m²

• Supermarkety (do 2500 m²)

• Hipermarkety (>2500 m²)

• Sklepy dyskontowe (jak supermarkety)

Inne cechy SWD

-Supermarkety:

• Przeważa asortyment spożywczy

• Oferta do 20 tys produktów

-Hipermarkety:

• Sprzedaż artykułów nieżywnościowych relatywnie ważniejsza (około 50% asortymentu)

• Asortyment 40 tys

• Galerie ze specjalistycznymi sklepami, punkty usługowe

• Intensywne promocje (co wcale nie oznacza, że w supermarketach nie ma promocji)

-Sklepy dyskontowe:

• Ograniczenie asortymentu do około 1000 artykułów o najszybszej rotacji

• Minimalny zakres usług dla klientów

• Dużo dostaw „just in time” (dzięki temu towar trafia na sklep z pominięciem magazynu, przez to magazyny są mniejsze, mniej osób potrzeba zatrudnić, a zatem ceny niższe)

• Ceny niższe o 15-30% od średnich cen rynkowych

Szerokość i głębokość asortymentu

	Szerokość: liczba linii produktów
Głębokość: liczba pozycji w linii produkcyjnej	Buty	RTV	Żywność
		Pantofle	Telewizory	Pieczywo
		Sandały	Odtwarzacze	Nabiał
		Obuwie sportowe	Kamery	Mięso
		Kalosze	Kino domowe	Warzywa itp.itd.







Inne formy sprzedaży żywności

• Sprzedaż wysyłkowa

• Telesklepy

• Automaty vendingowe

• E-sklepy







Główne uwarunkowania rozwoju sieci w Polsce od 2007 r.

1. Koncentracja i globalizacja

2. Ustawa ograniczająca budowę WOH

3. Ustawa wprowadzająca obowiązek respektowania dni świątecznych

4. Konkurencja wewnątrz sektora

Koncentracja w handlu 2006 r.

1. Tesco przejmuje Leader Price

2. Carrefour przejmuje od grupy Ahold

1. 178 supermarketów Albert

2. 15 hipermarketów Hypernova

3. Real przejmuje Geant

Dywersyfikacja placówek sprzedaży detalicznej w Carrefour

• Hipermarkety <3500 m²

• Małe hipermarkety <2500 m²

• Supermarkety >2000 m²

• Franczyzowe supermarkety <500 m²

• Franczyzowe sklepy osiedlowe 80 - 500 m²




V ranking sieci hipermarketów „Polityki”

Oceniano 6 sieci:

• Wysokość cen (koszyk 40 produktów)

• Jakość obsługi (komfort robienia zakupów)

1. Carrefour

2. Auchan

3. Kaufland

4. E. Leclerc

5. Real

6. Tesco

Carrefour:

• Grupa powstała w 1959 roku

• 1 miejsce SWD w Europie i 2 na świecie (Ameryka Łacińska, Azja)

Hipermarkety typu delikatesy

• Szansą rozwoju rosnąca zamożność konsumentów

• Oferta premium oraz produktów niszowych

• Nowoczesne, luksusowe placówki

• Duże miasta

• Prognoza ekspansji sklepów delikatesowych do 10% rynku, wobec 2-3% obecnie

Ranking 2007

1. Bomi

2. Alma

3. Piotr i Paweł




Dalsze trendy rozwoju handlu w Polsce

1. Konsolidacja i koncentracja w NKD

2. Integracja pozioma i pionowa

3. Rozwój własnych marek detalistów

4. Rozwój regionalnych i branżowych centrów dystrybucji do obsługi MSP

5. Rozwój centrów logistycznych dla dużych podmiotów handlowych (sieci)

6. Wzrost wykorzystania nowoczesnych technik informatycznych

7. Rozwój parków handlowych

Case: Konsolidacja w sektorze

Grupa kapitałowa BOMI

Spółki:

• PPH BOMI S.A.

• Rabat Pomorze S.A.

• Rast S.A.

W połączonym podmiocie rozwój w obszarach delikatesów, supermarketów premium i dystrybucji będzie się odbywał szybciej i bezpieczniej niż osobno

• Postępujące ułatwienia w handlu międzynarodowym

• Kompleksowe zaspokajanie potrzeb konsumentów w zakresie jak najlepszego udostępniania dóbr i usług

Rola integratora i koordynatora w gospodarce żywnościowej przesuwa się z przemysłu spożywczego w stronę zorganizowanej DYSTRYBUCJI

13. Rynek usług gastronomicznych

Sektor gastronomii:

• Żywienie poza domem

• Usługi żywieniowe

• HoReCa: Hotele, Restauracje, Kawiarnie

+---------------------------------------------

Funkcje gastronomii:

• Produkcyjne produkcja potraw i napojów

• Usługowe Sprzedaż posiłków i napojów

Sprzedaż towarów handlowych (papierosów, alkoholu, wyrobów ciastkarskich, soków i napojów bezalkoholowych

Świadczenie usług rozrywkowych

Potencjał rynkowy gastronomii w UE - 15

• 2,9 mln lokali, w tym 1,2 mln restauracji

• 95% mikroprzedsiębiorstwa

• 64,5 mld posiłków rocznie

• 5 największych rynków: Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy, Hiszpania

• Największy sektor związany z turystyką

Trendy rozwojowe rynku gastronomicznego w Polsce

• Dynamiczny wzrost średniej półki

• Sieci franczyzowe

• Catering dla firm i klientów indywidualnych: kontraktowy i okolicznościowy

• Powierzchnie typu food-court w centrach handlowych, miejscach imprez plenerowych itp.

• Sieci lokali producentów żywności

Usługi cateringowe - definicja

Działalność gastronomiczna polegająca wyłącznie na przygotowywaniu gotowych posiłków i napojów przeznaczonych do spożycia w innym miejscu niż miejsce przygotowywania

Cecha cateringu: oddzielenie przestrzenne i czasowe miejsca produkcji, sprzedaży i konsumpcji

Rodzaje usług cateringowych:

• Lotniczy

• Kontraktowy - w instytucjach, które zobowiązane są do żywienia jednorodnych grup konsumentów

• Biurowy

• W systemie kuponów żywieniowych

• Koncesyjny dla klientów indywidualnych, mają możliwość dokonania wyboru dostawcy wg własnych preferencji

• Okolicznościowy

• Vending

Największe światowe firmy cateringu kontraktowego

• Sodexho alliance

• Eurest International

• Bercy Management (Francja)

• Granada (Wielka Brytania)

• Aramark S.A. (USA)

• SV Service (Szwajcaria)

• Pedus, Apetito (Niemcy)

Przychody z gastronomii i liczba placówek (wg GUS) - tabela (sprawdzić - brak aparatu :P)

Sieci gastronomiczne w Polsce

• Polska staje się zagłębiem sieci gastronomicznych: restauracji, barów, pizzerii, kawiarni, lodziarni

• Nasycenie rynku - sieci pizzerii, kawiarni

• Zmiana nastawienia z fast food na casual dining

• Wzrost usług w systemie franchisingu

• Franczyza - przedsiębiorstwo przyznające licencję na produkcję lub sprzedaż swoich towarów udostępnia cały program marketingowy drugiemu przedsiębiorstwu, łącznie z marką, logo i metodami zarządzania

Franczyza gastronomiczna w liczbach

• 2 tysiące lokali w sieciach

• 500 sysytemów franczyzowych i agencyjnych w całej gospodarce: > 60 w gastronomii (12%)

• Wśród 20 największych sieci: 13 z polskim kapitałem

• Wzrost liczby sieci o >3% w 2007r. tj o 9 nowych systemów, a liczby lokali o 6%

• Systemy franczyzowe tworzą w gospodarce 3-4%

• 8000 pracowników w 6 krajach (PL, CZ, HU, RU, BU, SER)

• 249 restauracji

• 6 licencjonowanych i własnych marek w sektorach QSR i Casual Dining

• Na GPW w Warszawie od kwietnia 2005

Ocena sektora gastronomicznego:

• Duży dystans do rynku w Europie Zachodniej

• Ożywienie będzie kontynuowane

• Czynniki rozwoju:

• Ciekawa kuchnia

• Duża porcja za atrakcyjną cenę

• Oferta na każdą kieszeń

• 3 w 1: świeże składniki, szybkość obsługi, przystępne ceny




14. Gospodarka żywnościowa wobec zmian w gospodarce światowej

Wpływ gospodarki na powodzenie sektora rolno - spożywczego

Państwa we wczesnym etapie rozwoju:

• Rolnictwo głównym sektorem gospodarki

• Niska produktywność Wzrost gospodarczy

• Przepływ siły roboczej z rolnictwa do nowych działów w gospodarce

• Wzrost produktywności rolnictwa Wzrost dochodów rolniczych i spadek cen surowców

• Spadek udziału rolnictwa w PKB

• Państwa o rozwiniętej gospodarce rynkowej

Kategorie zmian jako siły napędowe rozwoju łańcucha żywnościowego

1. Zmiany w otoczeniu systemu żywnościowego

1. Ekonomicznym

2. Demograficznym

3. Społecznym

4. Politycznym

5. Fizycznym

6. Technologicznym/technicznym

2. Nowe wymagania legislacyjne

3. Ochrona środowiska

Zmiany w otoczeniu ekonomicznym

• Rozwój gospodarczy świata, wzrost PKB

• Zmniejszająca się bariera ekonomiczna konsumpcji żywności mniejsza sprawdzalność prawa Engla bardziej elastyczny jest popyt na usługę zawartą w produkcie i jakość

• Zmiany polityki rolnej i żywnościowej

Zmiany w otoczeniu społecznym

Zmiany w stylu życia i potrzeb konsumentów

• Rynek żywności wygodnej i funkcjonalnej

• Konsumpcja poza domem

• Hiszpania (max w UE) 760 USD/os/rok

• Francja, Włochy 600

• Niemcy, Wielka Brytania 460

• Ekspansja rynku żywności fast food, takeaway, held - in - hand

• Oferta dla mniejszych i zapracowanych gospodarstw

• Rozwój opakowań

• Godziny pracy sklepów

• Zmniejszanie sezonowości spożycia

• Rozwój turystyki i zainteresowanie żywnością egzotyczną i etniczną

• Stymulowanie rozwoju produktu, repozycjonowanie produktów

Zmiany w otoczeniu politycznym

Do 1973	Wzrost gospodarczy państw Problem polityki rolnej, zapewnianie dochodów rolników
74	I kryzys naftowy Stagflacja w Europie Zachodniej
79-80	II kryzys naftowy Ogólnoświatowa recesja, wzrost inflacji
80, Państwa zachodnie	Wzrost stopy % i bezrobocia Polityka ekonomii podażowej

Rynek ropy:

Główni dostawcy:

Arabia Saudyjska

USA

Rosja

Iran

Meksyk

Chiny

Wenezuela

Norwegia

Wielka Brytania

Irak

Proces globalizacji - p. strona 24

40% globalnej produkcji z podmiotów funkcjonujących na rynku światowym

70% światowego handlu i 70% finansów podlega procesowi globalizacji

644 mld USD to łączna wartość przepływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych

Światowe porozumienia WTO

Zmniejszający się interwencjonizm w rolnictwie

Wzrost zainteresowania rządów państw śtodowiskiem i problemami zdrowia społeczeństw

Rynek żywnościowy W rozwiniętych gospodarstwach rynkowych Jest mniej regulowany na Skutek zmian politycznych

Wzrasta interwencja rządów państw W zakresie ochrony środowiska naturalnego I zdrowia

Zmiany w otoczeniu fizycznym

• Efekt cieplarniany

• Odpady, śmieci, ścieki, zanieczyszczenia

• Produkcja zwierzęca coraz bardziej nieprzyjazna środowisku i człowiekowi

Zmiany w otoczeniu technicznym/technologicznym

• Mnogość innowacji technologicznych i produktowych: rozwój produktu

• Technologia informatyczna

• Biotechnologia

• Komputeryzacja produkcji żywności

• Rozwój logistyki i systemów dostaw żywności

“The Health Check of the Common Agricultural Policy: Fit for New Opportunities”

• Zmiana systemu dopłat

• Zniesienie subwencji eksportowych

• Likwidacja kwot mlecznych 2015 r.

• Wsparcie cenowe i płatności stopniowo likwidowane do 2020 r.

• Rolnictwo ma się samo bronić w konkurencji światowej

• Większe finansowanie ROW

• Zapobieganie ociepleniu klimatu i efektowi cieplarnianemu

Wzrost cen żywności

Historia najnowsza:

1. 1914 r.

2. Po II WŚ

3. Lata 70. (kryzys naftowy)

4. 2007

Przyczyny

• Wzrost zamożności Chin i Indii: wzrost popytu na żywność, „westernizacja” diety

• Produkcja biopaliw: zmniejszanie eksportu zbóż z USA, farmerzy przestawiają się na kukurydzę, rząd subsydiuje tę produkcję!

• Załamanie rynku bankowego USA

---