Człowiek a społeczeństwo

1. Wartość człowieka w społeczeństwie

Społeczeństwo obywatelskie to takie społeczeństwo, które samodzielnie dba o interes prywatny i interes publiczny, określany często jako dobro wspólne.

Interes prywatny, to indywidualne sprawy obywateli, których podstawą jest wolność osobista i godność osoby ludzkiej.

Obie te wartości są niezbywalne i wynikają z prawa natury, więc to nie państwo nadaje prawa wolności, a przyjmuje je i chroni.

Interes publiczny, to cele i dążenia konkretnej zbiorowości, traktowane jako dobro wspólne.

Interes publiczny obejmuje tę sferę życia społecznego, która zajmuje przestrzeń m-dzy interesami państwa a interesem indywidualnym.

Kim jest więc człowiek?

Odpowiedzi na to pytanie poszukiwało i poszukuje nadal wiele nauk.

Odpowiedź nasuwa się sama, że człowiek jest kimś wyjątkowym. Tylko człowiek posiada zdolność myślenia abstrakcyjnego, dzięki czemu stworzył język, pojęcia, nazwy bez których nie istniałaby nauka pozwalającą odkryć i podporządkować świat.

Człowiek jednak nie może istnieć sam, bo sam nie byłby zdolny stworzyć i osiągnąć tego wszystkiego co nas otacza.

Człowiek wg poglądów Grabskiego jest istotą społeczną i dlatego akceptuje przekazywane mu normy postępowania, by utrzymać trwałość istnienia zbiorowych wspólnot, które uznaje za wartość, a wartości to tradycja, jedność, siła duch, solidarność, ponieważ dzięki temu, że egzystuje w społeczeństwie jest człowiekiem. Poza społeczeństwem nie nauczyłby się myśleć pojęciowo, mówić, byłby bezradny wobec sił natury. W związku z tym w nauce ukształtowały się dwa odmienne stanowiska.

Jedno stwierdza, że człowiek wchodzi w społeczeństwo, nie znając go i przyjmuje cechy tego społeczeństwa, drugie skłania ku stwierdzeniu, że człowiek tworzy społeczeństwo, ono jest rzeczywistością jego działania.

Bezsporny jest fakt, że człowiek jest istotą społeczną ponieważ:

• realizuje się jako człowiek w społeczeństwie, ono tworzy człowieka, który przez stosunki międzyosobowe tworzy rzeczywistość społeczną, układ norm , wartości wzajemnych relacji i oddziaływań,

• jest nosicielem cech społeczeństwa do którego należy

To ono ukształtowało go tak, a nie inaczej, wyposażyło w określone umiejętności.

Człowiek jest ponad społeczeństwem, co oznacza, że realizuje się w społeczeństwie, ale ono nie może go pozbawić godności osobistej, inaczej podmiotowości.

Człowiek jako osoba jest twórcą rzeczywistości społecznej i za nią jest odpowiedzialny. Nic co dotyczy życia społecznego nie dzieje się bez jego udziału.

Paradoksem współczesności jest to, że człowiek który opanował tyle dziedzin wiedzy, usprawnił i uczynił życie wygodniejszym, żyje pod presja ciągłych zagrożeń, takich jak:

• zagrożenia wojnami,

• terroryzmem ( religijnym, eksterminizmu politycznego, zorganizowanej działalności przestępczej),

• epidemią,

• degradacją środowiska naturalnego,

• manipulacją ( przez mas media).

Wartość człowieka w społeczeństwie jest wartością niepodważalną, to on bowiem jest twórcą wszystkiego co nas otacza i od niego będzie zależała nasza najbliższa przyszłość.

Skoro wartości takie jak: tradycja, jedność, siła ducha, solidarność są podstawami życia społecznego, to prawo i instytucje państwowe mające u podstaw owe wartości - nie mogą wykraczać poza nie.

2. Prawa człowieka

a. Prawo a prawa człowieka i podstawowe wolności

Już starożytni myśliciele spostrzegli, że prawo pochodzące od państwa niekiedy popada w konflikt z poczuciem słuszno­ści czy z normami moralnymi. Wielu ludzi uważało i wielu na­dal uważa, że istnieje wyższy porządek prawny niezależny od państwa i jego woli. Jedni źródło tego porządku widzą w si­łach nadprzyrodzonych, inni w naturze rzeczy czy w naturze człowieka.

Prawami człowieka są te prawa, które przysługują każdemu człowiekowi tylko dlatego, że jest człowiekiem. Wychodzą one naprzeciw elementarnym potrzebom człowieka: wolności, bez­pieczeństwa osobistego, bezpieczeństwa socjalnego, posiada­nia dóbr niezbędnych do życia, zapewnieniu ciągłości i prze­trwania gatunku ludzkiego, kontaktu z innymi ludźmi. Prawa człowieka wypływają z godności ludzkiej, przysługują każdemu w równym stopniu, nikt nie może człowieka ich pozbawić, ani on sam nie może się ich zrzec.

Są to prawa, które powinny być uznawane i ochraniane przez wszystkie

państwa a także przez społeczność międzynarodową.

b. Geneza i rozwój praw człowieka i podstawowych wolności

J. Locke filozof angielski był jednym z najwybit­niejszych myślicieli Oświecenia, którzy rozwijali tzw. teorię prawa natury. Twierdził on, że z natury człowiek dysponuje władzą „nie tylko zachowania swej własności, to znaczy swego życia, wolności i majątku przed wyrządzeniem krzywd czy atakami innych ludzi, ale też sądzenia i karania łamiących to prawo, jeśli uzna, że popełnienie przestępstwa na to zasługuje, łącznie z możliwością pozbawienia ich życia, gdy w jego prze­konaniu ohyda popełnionej zbrodni tego wymaga". J. Locke uważał, że każdy rodzi się z podwójnym uprawnieniem: „Pierwszym jest uprawnienie do wolności własnej osoby, nad którą inni nie mają władzy i którą tylko on sam może swobod­nie dysponować. Drugim jest uprawnienie do dziedziczenia wraz ze swoimi braćmi, przed wszystkimi innymi ludźmi, dóbr swojego ojca. Uważał, że prawa te są niezależne od państwa, wyższe od prawa stanowionego przez państwo, z którymi pra­wo stanowione przez państwo powinno być zgodne. Głosił po­gląd, że natura dała człowiekowi pewne prawa, których nikt nie może go pozbawić, że natura zapewnia człowiekowi pewne wolności, w których nikt, a zwłaszcza państwo nie powinno jednostki ograniczać. Ta koncepcja J. Locke'a i wielu innych myślicieli, żyjących w XVII i XVIII w., znalazła później od­dźwięk w dokumentach prawnych niektórych państw.

Po raz pierwszy stało się to w Karcie Praw Wirginii z 12 czerwca 1776 r. w Ameryce. Karta ta głosi, że wszyscy ludzie są z natury równi, wolni i niezależni, posiadają pewne przyro­dzone prawa, których, kiedy przyjmą status społeczeństwa, nie mogą pozbawić swojej potomności przez jakąkolwiek umowę. Są to prawa do: korzystania z życia i wolności, możliwości na­bywania i posiadania własności, dążenia do szczęścia i bezpie­czeństwa oraz osiągania ich. Karta ta głosi, że wolność prasy jest jednym z bastionów wolności i nie może być nigdy ograniczona, chyba że przez despotyczne rządy. Stanowi ona również że wszyscy ludzie mają równe prawo do swobodnego praktyko­wania swojej religii zgodnie z nakazami sumienia. Nie wolno w tej sprawie stosować siły ani żadnej przemocy.

Deklaracja Niepodległości 13 Stanów Zjednoczonych Ame­ryki z 4 lipca 1776 roku stwierdza, iż zrozumiałe same przez się są prawdy, że wszyscy ludzie zostali stworzeni równi, wyposaże­ni przez Stwórcę w pewne niezbywalne prawa, jak np. prawo do życia, prawo do wolności i prawo do dążenia do szczęścia.

Francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789 r. stwierdza, że ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi w swoich prawach. Różnice społeczne mogą być two­rzone jedynie ze względów użyteczności powszechnej. Deklara­cja stwierdza, że korzystanie z naturalnych praw przez każdego człowieka nie ma innych granic niż te, które zapewniają swym członkom społeczeństwa korzystające z tych samych praw. Gra­nice te mogą być określone tylko przez ustawę. Deklaracja wy­mienia następujące prawa człowieka: żaden człowiek nie może być oskarżony, aresztowany czy uwięziony, jak tylko w przy­padkach określonych przez ustawę i według form, które ona przewiduje; nikt nie może być karany inaczej niż tylko na mo­cy ustawy wydanej i ogłoszonej przed popełnieniem przestęp­stwa; każdy człowiek jest uważany za niewinnego, dopóty, do­póki nie zostanie uznany winnym. Ponadto Deklaracja zapew­nia, że nikt nie będzie niepokojony z powodu swoich przeko­nań, także religijnych, o ile ich manifestowanie nie zakłóca po­rządku publicznego ustanowionego przez ustawę. Deklaracja głosi, że swobodne wypowiadanie myśli i opinii jest jednym z najcenniejszych praw człowieka. Każdy obywatel może swo­bodnie mówić, pisać, drukować; odpowiada za nadużycie tej wolności tylko w przypadkach określonych ustawą. Deklaracja stanowi, że własność jest prawem nienaruszalnym i świętym, nikt nie może zostać jej pozbawiony, chyba że legalnie stwierdzona publiczna konieczność wymaga tego jednoznacznie i pod warunkiem sprawiedliwego i uprzedniego odszkodowania.

W ten sposób prawa człowieka zostały uznane przez pań­stwo. Ze sfery teorii i postulatów przeszły częściowo do sfery prawodawstwa. Stopniowo lista uznawanych przez państwo praw człowieka uległa wydłużeniu. Państwa gwarantowały pra­wa człowieka i podstawowe wolności w deklaracjach i konsty­tucjach, a także w zwykłych ustawach. Do I wojny światowej były to prawa i wolności o charakterze osobistym (prawa cy­wilne) i politycznym. Ustanawiano też niektóre prawa o cha­rakterze ekonomicznym: prawo do własności, prawo do wszel­kiego rodzaju pracy, handlu i przedsiębiorczości. Niektórzy na­zywają je prawami człowieka pierwszej generacji.

Rewolucja socjalistyczna w Rosji (1917) i rewolucja ludowa w Meksyku (1916-1918) były źródłem narodzin nowej genera­cji praw człowieka i podstawowych wolności, tych mianowicie, które są ważne dla robotnika, pracownika najemnego, rolnika, rzemieślnika. Mowa tu o prawach ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych, jak prawo do pracy, wypoczynku, ochrony zdro­wia, nauki itp.

Do II wojny światowej prawa człowieka i podstawowe wol­ności były proklamowane i ustanawiane w deklaracjach i kon­stytucjach poszczególnych państw. Wraz z powstaniem ONZ i wielu innych organizacji międzynarodowych o zasięgu świa­towym i regionalnym, prawa człowieka w szerokim zakresie stały się także domeną prawa międzynarodowego. Karta Na­rodów Zjednoczonych stanowi, że jednym z celów NZ jest pro­mowanie praw człowieka i podstawowych wolności dla wszyst­kich oraz zachęcanie do ich poszanowania bez różnicy rasy, płci, języka albo religii. Powstały też organizacje regionalne w Europie, Ameryce i Afryce, które podjęły i prowadzą inten­sywne działania na rzecz promocji i ochrony praw człowieka i podstawowych wolności.

Obecnie istnieje obfita regulacja praw człowieka i podstawo­wych wolności zarówno w prawie wewnętrznym wielu państw, jak w prawie międzynarodowym. Prawa człowieka zyskały nowy wymiar. Powstała sytuacja, kiedy prawa człowieka i pod­stawowe wolności przyznane przez państwa swoim obywate­lom mogą być konfrontowane z prawami człowieka i podstawo­wymi wolnościami proklamowanymi i ustanowionymi w pra­wie międzynarodowym. Działają także różne organy między­narodowe dbające o poszanowanie i przestrzeganie praw czło­wieka i podstawowych wolności. Ukształtowało się - jak nie­którzy określają - międzynarodowe prawo praw człowieka. Niemniej nadal główny ciężar promowania i ochrony praw człowieka i podstawowych wolności spoczywa na poszczegól­nych państwach.

c. Światowy kanon praw człowieka i podstawowych wolności

Światowy kanon praw człowieka i podstawowych wolności jest zawarty w czterech dokumentach uchwalonych przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych. Są nimi: Po­wszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948), Międzynarodo­wy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych (1966), Międzynarodowy Pakt Praw Cywilnych i Politycznych (1966), Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Cywilnych i Politycznych (1966).

Polska jest stroną obu Paktów od 1977 r., a Protokołu Fakultatywnego od 1991 r.

Prawa człowieka i podstawowe wolności proklamowane lub ustanowione przez NZ mają jako źródło nie jakieś siły nad­przyrodzone czy prawo natury. NZ uznają, że prawa człowieka i podstawowe wolności wynikają z przyrodzonej godności czło­wieka. NZ uznają też, że wszyscy członkowie wspólnoty ludz­kiej mają równe i niezbywalne prawa oraz że prawa te powin­ny być zawarowane przepisami ustaw, aby nikt nie musiał, doprowadzony do ostateczności, uciekać się do buntu przeciw tyranii i uciskowi. Art. l Powszechnej Deklaracji Praw Człowie­ka stwierdza, że wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są obdarzeni rozumem i sumieniem, i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.

Wymienione dokumenty NZ ustanawiają indywidualne pra­wa człowieka przysługujące jednostce oraz kolektywne prawa człowieka, których podmiotem są zbiorowości ludzkie. Naka­zują one traktować ludzi jednakowo bez względu na ich rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy polityczne i in., pocho­dzenie narodowe lub społeczne, majątek, urodzenie bądź inny status. Zakazują więc dyskryminacji ludzi ze względu na wy­mieniane cechy. Różnicowanie ludzi według innych cech nie jest uważane za dyskryminację.

W skład światowego kanonu praw człowieka i podstawowych wolności wchodzą:

• przyrodzone prawo do życia,

• zakaz stosowania tortur, okrutnego, nieludzkiego lub po­niżającego karania lub traktowania,

• zakaz niewolnictwa, poddaństwa oraz pracy przymusowej,

• wolność i bezpieczeństwo osobiste,

• zakaz uwięzienia jedynie z powodu niemożności wywiąza­nia się ze zobowiązania umownego,

• wolność wyboru miejsca zamieszkania i swoboda porusza­nia się na terytorium państwa,

• prawo do opuszczania jakiegokolwiek kraju, w tym swego własnego i powrotu do własnego kraju,

• prawo oskarżonego do obrony.

• zakaz karania z powodu działania, które nie było przestęp­stwem w chwili jego popełnienia,

• prawo do prywatności,

• wolność myśli, sumienia i wyznania,

• wolność posiadania swoich poglądów i swobodnego wyra­żania opinii,

• prawo pokojowego gromadzenia się,

• prawo swobodnego stowarzyszania się z innymi,

• prawo do zawarcia małżeństwa tylko za swobodnie wyra­żoną obopólną zgodą małżonków,

• prawo do uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicz­nymi i dostępu do służby publicznej na ogólnych zasadach równości,

• prawo do pracy oraz do sprawiedliwych i korzystnych wa­runków pracy,

• prawo do wypoczynku,

• prawo tworzenia związków zawodowych i należenia do nich,

• prawo do strajku,

• prawo każdego do wystarczającego poziomu życia dla sie­bie i rodziny,

• prawo do korzystania z najlepszego osiągalnego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego,

• prawo do nauki,

• prawo do udziału w życiu kulturalnym.

Jednocześnie Pakty ustanawiają odpowiednie granice korzy­stania z zawartych w nich praw i wolności. Odróżniają korzy­stanie z praw i wolności od ich nadużywania. Państwo ma maksymalnie wykorzystywać dostępne mu środki w celu stop­niowego dochodzenia do pełnej realizacji praw uznanych w Pakcie Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych.

Kolektywne prawa człowieka uznane w Paktach to:

• prawo narodu do samostanowienia. Z mocy tego prawa na­ród może swobodnie określać swój status polityczny;

• prawo narodu do swobodnego rozporządzania dla swych celów swymi bogactwami i zasobami naturalnymi.

Prawa człowieka i podstawowe wolności ustanowione w Bili of Human Rights zostały wzbogacone i rozwinięte w wielu kon­wencjach międzynarodowych, uchwalonych przez NZ, UNE­SCO, Międzynarodową Organizację Zdrowia, Międzynarodową Organizację Pracy i inne organizacje należące do systemu NZ.

Równolegle z systemem promocji i ochrony praw człowieka stworzonych w ramach NZ funkcjonują regionalne systemy promocji i ochrony praw człowieka: system europejski stwo­rzony na mocy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, pod­pisanej w Rzymie 4 XI 1950 r. i protokołów dodatkowych do niej; system amerykański utworzony na mocy Konwencji z 22 XI1969 r podpisanej w San Jose; system afrykański utworzo­ny na mocy Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów uchwalonej w Nairobi w lipcu 1981 r.; system arabski utworzo­ny na mocy Arabskiej Karty Praw Człowieka uchwalonej 15 września 1994 r. przez Ligę Państw Arabskich. Karta ta dotych­czas jednak nie weszła w życie.

Każdy z regionalnych systemów promocji i ochrony praw człowieka dysponuje organami kontroli przestrzegania praw i podstawowych wolności zawartych w wymienionych konwen­cjach i kartach.

Funkcjonuje również ogólnoeuropejski mechanizm promocji praw człowieka w ramach Organizacji Bezpieczeństwa i Współ­pracy w Europie. Jego fundamentem jest Akt Końcowy KBWE podpisany w Helsinkach l sierpnia 1975 r.

Lista praw człowieka i podstawowych wolności nie jest za­mknięta. Trwa proces uznawania, proklamowania i ustanawia­nia nowych praw człowieka i podstawowych wolności. Przebie­ga on zarówno w wymiarze uniwersalnym, regionalnym, jak i narodowym. Postępuje proces upowszechniania praw czło­wieka i podstawowych wolności. NZ proklamowały w ostatnich latach prawo do pokoju, prawo do rozwoju, prawo do środowi­ska naturalnego, zdrowego i ekologicznie zrównoważonego, jak również prawo do poszanowania wspólnego dziedzictwa ludzkości. Kształtuje się opinia, że istnieje prawo do pomocy humanitarnej.

Współczesny francuski teoretyk praw człowieka K. Vasak uważa, że ostatnio wymienione prawa człowieka powinny sta­nowić treść Trzeciego Międzynarodowego Paktu Praw Człowie­ka, praw solidarności albo - jak niektórzy je nazywają - praw człowieka trzeciej generacji. Skłonność do mnożenia praw człowieka i podstawowych wolności ma niewątpliwie szlachetne motywy. Rzecz w tym aby określonym wartościom i postulatom nadać wysoki prestiż moralny i polityczny. Ale skłonność ta niesie ze sobą rów­nież poważne niebezpieczeństwo: im praw człowieka i podsta­wowych wolności jest więcej, tym, ich prestiż słabnie. I tu bo­wiem sprawdza się opinia, że kto wiele obejmuje, ten słabo ściska.

Tak więc podsumowując idee, które stały się inspiracją praw człowieka pojawiły się najpierw w myśli filozoficznej, głównie w etyce, która określała zasady postępowania wobec dobra i zła.

Swój wkład w rozwój idei praw człowieka miała także Polska.

Współcześnie - pojęciem " praw człowieka" określamy pakiet dokumentów i postanowień międzynarodowych, dotyczących ochrony prawnej wartości uniwersalnych, przeniesionych w różne sfery życia.

Są to prawa:

• ekonomiczne,

• polityczne,

• socjalne,

oparte o zasadę:

• wolności,

• równości,

• swobodnego rozwoju.

Prawa człowieka wzbogacono głównie w XX wieku o idee zawarte w społecznej nauce Kościoła, głoszącej konieczność poszanowania godności osoby ludzkiej.

Godność osoby ludzkiej stała się fundamentem współczesnych praw człowieka.

Przyznają one, że każdy człowiek jest przede wszystkim osobą, której należy się szacunek. Oznacza to, że w drugim człowieku szanujemy osobę, a nie funkcję jaką ona pełni.

Stąd żaden człowiek nie może być wykorzystywany jako narzędzie do realizacji celów innych ludzi, żaden człowiek nie może być zmuszany do czynów zabronionych prawem stanowionym i moralnym, nie może być dyskryminowany za kolor skóry, swoje poglądy, wierzenia.

Nie wolno wobec człowieka stosować przemocy zarówno: moralnej jak i fizycznej, oraz technik manipulacyjnych ograniczających swobodę jego indywidualnych decyzji.

Godność człowieka jest fundamentem jego praw. Każdy człowiek ma prawo do:

• wolności,

• pracy,

• swobodnego poruszania się i zamieszkania,

• godziwych warunków socjalnych,

• korzystania z dóbr kultury,

• nauki,

• wypoczynku,

• ochrony przed przemocą i wielu innych praw gwarantujących mu rozwój jako osoby.

Czy filozofia praw człowieka, będąca podstawą współczesnych demokracji - winna traktować człowieka jako jednostkę, czy jako osobę?

Każda polityka zależy od wizji człowieka. Możliwe są różne interpretacje zasady szacunku dla człowieka i jego godności, prawa demokratycznego państwa mogą stanowić gwarancje przede wszystkim dla autonomicznej jednostki lub tez raczej dla osoby jako człowieka historycznej wspólnoty.

Współczesne ustroje demokratyczne mogą zakorzenić się w jednej lub drugiej koncepcji człowieka np.: "czy na większy szacunek zasługuje prawo kobiety do posiadania dziecka bez ojca, czy prawo dziecka do posiadania rodziny"?

Przyszłość społeczeństw europejskich zależy od wyznawanej przez nie koncepcji człowieka, bowiem prawa człowieka nie pozwalają ominąć pytania obecnego w tle: kim jest ów człowiek, którego chcemy respektować?

d. Koncepcje praw człowieka a prawa człowieka i podstawowe wolności

Czym innym jest koncepcja praw człowieka, a czym innym same te prawa i podstawowe wolności ustanowione przez po­szczególne państwa czy przez społeczność międzynarodową. Od koncepcji praw człowieka do praw człowieka droga jest dłu­ga i uciążliwa. Najpierw ukształtowała się koncepcja praw czło­wieka formułowana przez XVII i XVIII-wiecznych myślicieli oparta na założeniu, że istnieją naturalne prawa. Niektóre my­śli należące do tej koncepcji znalazły odzwierciedlenie w de­klaracjach i ustawodawstwie USA, Francji, W. Brytanii i kilku innych państw. W ten sposób ze sfery teoretycznych rozważań przeszły do sfery obowiązującego praw. Rosła liczba państw, w ustawodawstwie których prawa człowieka sugerowane przez różne koncepcje praw człowieka stawały się stopniowo pra­wem obowiązującym. Po II wojnie światowej - o czym była już mowa wcześniej - prawa człowieka i podstawowe wolności we­szły do różnego rodzaju umów międzynarodowych - uniwer­salnych, regionalnych a także dwustronnych.

Gdy dziś mówimy o prawach człowieka i podstawowych wolnościach, mamy na myśli prawa i wolności ustanowione lub proklamowane w aktach prawotwórczych poszczególnych państw lub w prawie międzynarodowym. Prawa człowieka i podstawowe wolności są składnikiem prawa obowiązującego w wielu państwach, a także prawa międzynarodowego. Przestały być tylko koncepcjami teoretycznymi, postulatami mo­ralnymi i politycznymi światłych umysłów. Prawa człowieka ujęte w aktach prawotwórczych - krajowych czy międzynaro­dowych - są ważną częścią obowiązującego porządku praw­nego-prawa człowieka i podstawowe wolności uznane w Paktach praw człowieka czy konwencjach NZ mają zasięg uniwersal­ny.

Prawa człowieka i podstawowe wolności uznane w konwen­cjach regionalnych mają zasięg regionalny. Prawa człowieka i podstawowe wolności uznane lub ustanowione w konstytucji państwa i jego ustawodawstwie mają zasięg krajowy.

W swej treści jednak prawa człowieka i podstawowe wolności formuło­wane w dokumentach uniwersalnych, regionalnych czy naro­dowych różnią się od siebie niewiele albo w ogóle się nie róż­nią. Na przykład o prawie do życia mówią dokumenty uniwer­salne, regionalne i narodowe, ale w każdym wypadku chodzi o to samo prawo do życia.

Na treść i na katalog praw człowieka i podstawowych wolno­ści uznanych w dokumentach uniwersalnych, regionalnych czy narodowych wywierają wpływ różne koncepcje praw czło­wieka. Prawo jest jedno, koncepcji jest wiele. Każda z nich pre­tenduje do wpływania na treść praw człowieka i podstawowych wolności oraz na sposób ich realizacji.

W tym kontekście warto wymienić kilka żywotnych koncep­cji praw człowieka i podstawowych wolności. Wyróżnia się kon­cepcję: francuską, amerykańską, judaistyczną, chrześcijańską, katolicką, anglikańską, islamską, buddyjską, hinduistyczną, azjatycką, afrykańską, socjalistyczną, chińską, masońską i in­ne, np. socjaldemokratyczną, liberalną, a także koncepcje in­dywidualne poszczególnych myślicieli.

Prawa człowieka i podstawowe wolności są dziś istotną czę­ścią prawa krajowego i międzynarodowego. Obowiązują tak samo jak inne tej samej rangi prawnej normy obowiązującego prawa. Cieszą się one jednak znacznie większym prestiżem niż pozostałe normy prawa obowiązującego. U ich podstaw bo­wiem leżą wartości szczególnie bliskie człowiekowi, wartości osiągalne, choć nader często nie osiągane. O uznawanie i reali­zację praw człowieka i podstawowych wolności toczy się walka. Nadal bowiem nie brak takich, którzy mając władzę, nie chcą szanować praw człowieka, gdy chodzi o innych ludzi. Realiza­cja wielu praw człowieka wymaga też wielkich środków mate­rialnych. Nie wszyscy je posiadają.

e. Prawa człowieka: osiągnięcie czy zagrożenie ludzkości?

Nader powszechnie panuje pogląd, że prawa człowieka i pod­stawowe wolności są wielkim osiągnięciem ludzkości. Liczni autorzy twierdzą, że wypływają one z natury człowieka, ale nie brak i opinii przeciwnych.

Reprezentują je głównie biolodzy. Np. J. Hamburger - współ­czesny wybitny biolog francuski twierdzi, jak wielu innych, na których się powołuje, że ...koncepcja praw człowieka nie jest inspirowana przez naturalne prawo życia, przeciwnie, jest buntem przeciwko prawu naturalnemu.

Prawem natury jest bowiem bezlitosna walka o przetrwanie, o byt. Giną słabe indy­widua, co sprzyja przetrwaniu gatunku. W związku z tym nie brak myślicieli, którzy sądzą, że ludzie, formułując koncepcję praw człowieka, stworzyli ją na nieszczęście ludzkości, odrzu­cając niesprawiedliwe i okrutne reguły biologiczne, które za­pewniają równowagę w świecie zwierząt, z którego człowiek się wywodzi. W tym ujęciu prawa człowieka są wypaczeniem reguł w skutecznej grze o życie. Czy wypaczenie to nie jest nie­pokojącym błędem? J. Hamburger, inaczej niż niektórzy inni biolodzy, uważa, że prawa człowieka są moralnym osiągnięciem, które jeszcze silniej odróżnia człowieka od świata zwie­rząt- Ma nadzieję, że ludzie pojmą, że prawa człowieka nie są darem natury, ale stałą walką ludzkości przeciwko powrotowi do statusu zwierząt. Nadają one życiu ludzkiemu sens, orygi­nalność, szlachetność, co może się stać czynnikiem bardziej mobilizującym i skutecznym niż działanie biologicznego pra­wa walki o byt.

3. Postępowanie społeczne - główne cele polityki społecznej.

1. polityka społeczna

Polityka społeczna, rozumiana jako działalność państwa i organizacji pozarządowych (w przeciwieństwie do polityki społecznej jako dziedziny naukowej), służy rozwiązywaniu kwestii socjalnych.

Ma zatem na celu kształtowanie warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich, zwłaszcza w środowisku zamieszkania i pracy. Obowiązek prowadzenia przez władze państwowe polityki społecznej wynika z zapisów Konstytucji RP.

W najbardziej ogólny sposób formułuje tę regułę art. 2, który stanowi, że Rzeczpospolita Polska jest państwem "urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej". Poszczególne przepisy ustawy zasadniczej konkretyzują ten zapis, nakładając na rząd obowiązki w takich dziedzinach jak:

• ochrona zdrowia,

• stosunki pracy,

• edukacja,

• pomoc socjalna i innych.

Polityka społeczna nie jest tylko i wyłącznie domeną jednego resortu, ale realizuje ją cały rząd, a także inne niż resorty pracy i zabezpieczenia społecznego, takie jak edukacji, kultury, rolnictwa.

Zgodnie z podziałem kompetencji w ramach administracji rządowej, dokonanym przez ustawę o działach administracji rządowej z dn. 4 września 1997 r. (Dz. U. nr 82, poz. 928), minister pracy odpowiada tylko za pewną sferę polityki społecznej:

• dialog społeczny,

• rynek pracy,

• warunki pracy,

• wynagrodzenia w sferze budżetowej,

• pomoc społeczną,

• rehabilitację społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych,

• ubezpieczenia społeczne, a także za sprawy kombatantów i osób represjonowanych oraz współpracę międzynarodową w wymienionych dziedzinach, w tym integrację europejską.

Polityka społeczna rozpoznaje:

• podstawowe prawidłowości,

• analizuje patologie,

• negatywne skutki nierównowagi pomiędzy podażą i popytem na pracę,

• zajmuje się tendencjami rozwoju w sferze społecznej i sygnalizuje narastające problemy.

Jednak ujmuje ona tylko najbardziej ogólne problemy pracy i zatrudnienia, próbując wykorzystać dorobek innych dyscyplin naukowych.

Polityka społeczna zajmuje się aspektami pracy i zatrudnienia, które są związane z potrzebami człowieka, tj. zajmuje się doradztwem dla młodzieży i rodziców w zakresie wyboru zawodu, w związku z optymalizacją wykorzystania zasobów siły roboczej.

Następnie polityka formułuje wnioski pod adresem polityki ekonomicznej w sprawie pełniejszego wykorzystania zasobów pracy, pod adresem systemu kształcenia w sprawie struktury kształcenia. Polityka społeczna stwarza również podstawy do badań i zastosowań w zakresie zarządzania kadrami w ramach teorii zarządzania.

W kwestii bezrobocia społeczna ocena dotyczy dwóch sytuacji, kiedy mamy do czynienia z poziomem dopuszczalnym ze względów społecznych oraz ponad dopuszczalną granicę. Problemem jest ustalenie dopuszczalnej granicy bezrobocia, a następnie działanie aby go nie przekroczyć. Ten bowiem poziom daje pracownikowi możliwość uzyskania pracy.

W Polsce pracownik właściwie za swoją osobistą zdolność nie może uzyskać podstaw egzystencji. Zróżnicowanie form bezrobocia wskazuje, że każdym kraju, regionie różna jest przyczyna bezrobocia, w związku z tym inne będą wszędzie środki przeciwdziałania.

W krajach uprzemysłowionych, przechodzących transformację systemu kumulują się różne czynniki, np.:

• katastrofa gospodarcza wynikająca z załamania się rynku RWPG,

• zmiany strukturalne w związku z pojawieniem się systemu rynkowego.

W Polsce jest to oczywiście kwestia społeczna. Rozwiązanie tego problemu jest przede wszystkim zadaniem polityki ekonomicznej , wynika z działania określonych mechanizmów gospodarki rynkowej i może być skutecznie ograniczone lub rozwiązane poprzez korektę niektórych instytucji rynku i przy pomocy instrumentów ekonomicznych.

Do zadań realizowanych w kraju zaliczyć można:

• tworzenie nowych miejsc pracy,

• ochronę prawną przed utratą pracy,

• świadczenia socjalne,

• utrzymywanie zagrożonych zakładów pracy.

Natomiast polityka społeczna ingeruje w ramach ochrony jednostki:

• przed utratą miejsca pracy,

• ochrona egzystencji osób pozbawionych pracy,

• pomoc w znalezieniu pracy.

Świadczenia społeczne dla bezrobotnych w Polsce reguluje ustawa o zatrudnieniu. Powinny one zapewnić bezrobotnemu minimum życiowe, ale także powinny zachęcić do podjęcia pracy.

Występuje proces racjonalizacji oparty o przesłanki społeczne i ekonomiczne, tzn. uwzględnia się różnice:

• regionalne,

• wiekowe bezrobotnych

Z punktu widzenia polityki społecznej wobec ograniczenia bezrobocia konieczne jest założenie, że bezrobocie nie ma charakteru koniunkturalnego , ale jest cechą współczesnej gospodarki rynkowej. Kolejną swoistą dziedziną polityki społecznej jest polityka ochrony zdrowia.

Jest to z jednej strony dziedzina samodzielna i bardzo obszerna, ale z drugiej - jest integralną częścią polityki społecznej. Istotną rolę odgrywa w rozpatrywaniu problemów zabezpieczenia społecznego. Polityka społeczna bowiem bada rzeczywistość w aspekcie realizacji w życiu społecznym podstawowych wartości związanych z godnością człowieka, jako że zdrowie należy do najważniejszych wartości człowieka jako osoby.

Pojęcie polityki ochrony zdrowia jest jednak szersze od pojęcia polityki opieki lekarskiej.

Pełna polityka ochrony obejmuje oddziaływanie na wszystkie czynniki bezpośrednie i pośrednie, mające wpływ na stan zdrowia człowieka, dlatego też przyjmuje się, że polityka ochrony zdrowia obejmuje politykę:

• kształtowania kultury zdrowotnej,

• politykę ochrony środowiska naturalnego,

• politykę bezpieczeństwa pracy,

• politykę ochrony konsumenta przed szkodliwymi składnikami żywności.

W polityce społecznej można wyróżnić kilka dziedzin, posiadających zróżnicowane uwarunkowania. Między innymi wspomnieć należy o:

• polityce społecznej w zakresie zabezpieczenia społecznego,

• polityce ochrony zdrowia,

• polityce społecznej wobec problemów pracy, zatrudnienia i bezrobocia

Nie można również pominąć ujęcia polityki społecznej w odniesieniu do Unii Europejskiej, tym bardziej że Polska, jako bliska członkowska, też musi się dostosowywać do wymogów organizacji i w tej kwestii. W odniesieniu do polityki społecznej w zakresie zabezpieczenia społecznego stykamy się z bardzo obszernym działem, nie tylko jako nauki ale również jako praktyki społecznej.

2. System zabezpieczenia społecznego

Pojawiają się bardzo zróżnicowane definicje zabezpieczenia społecznego, najbardziej jednak powszechne jest wytłumaczenie A. Rajkiewicza, który uznaje, że jest to system świadczeń, do których obywatele maja prawo lub z których mają możliwość korzystania na podstawie określonych przepisów. Dział ten stale się rozbudowuje, w takim tempie i kierunku, jak zmieniają się poglądy i rozumienie roli państwa i wspólnot międzynarodowych, społeczności terytorialnych na wspieranie obywateli pomocą w koniecznych do tego sytuacjach.

Coraz powszechniejszym staje się przejmowanie w kręgach cywilizacji europejskiej przez państwo lub inne społeczności terytorialne szerszego zakresu zadań w dziedzinie udzielania pomocy w trudnych sytuacjach życiowych obywateli. Powodem takiego stanu rzeczy jest obiektywna potrzeba tego typu rozwiązań, która to ma swoje korzenie nie w niedawnych kryzysach, ale sięga nawet do kryzysu gospodarczego lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku, związane tez wydaje się być ze zwiększającym się poczuciem solidarności narodowej zwłaszcza w okresie drugiej wojny światowej, a także w rozwoju społecznej nauki Kościoła Katolickiego.

Z aktów prawnych, w których idea zabezpieczenia społecznego znalazła odzwierciedlenie, najważniejsza jest :

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948r

• oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.

Natomiast lista Międzynarodowej Organizacji Pracy zawiera:

• ryzyka socjalne, wśród których wymienia m.in. zagrożenia zdrowia, zagrożenie starością, zagrożenie trwałą niesprawnością, a najważniejsze w obecnej sytuacji naszego kraju wydaje się być zagrożenie bezrobociem.

W związku z rozwojem cywilizacji i pojawiającymi się problemami, takimi jak powyżej wymienione, towarzyszy, a nawet jest elementem tego rozwoju, postęp w zakresie zabezpieczenia społecznego. Co więcej za tym idzie, to poszerza się odpowiedzialność państwa za tę sferę życia społecznego(następuje przesuwanie merytorycznych zadań oświatowych, opieki lekarskiej, z rodzin na wspólnoty społeczne, a w tym na państwo; pojawia się przecież pojęcie państwa opiekuńczego).

Głównym celem zabezpieczenia społecznego jest oczywiście konieczność zagwarantowania bezpieczeństwa socjalnego. Działania podjęte w tym kierunku są nakierowane na zmniejszeniu ryzyka wystąpienia zagrożeń i kompensowaniu ich następstw, zaliczanych do wyżej wymienionych ryzyk.

Zabezpieczenie obejmuje więc różnego rodzaju: ( zakres przedmiotowy)

• ubezpieczenia społeczne,

• świadczenia o charakterze zaopatrzeniowym,

• pomoc społeczną,

• ochronę zdrowia,

• rehabilitację inwalidów,

• uzupełniające świadczenia socjalne,

• ubezpieczenia majątkowe i osobowe ludności,

• świadczenia dla bezrobotnych.

Zakres podmiotowy zabezpieczenia społecznego to: wszyscy obywatele.

Dla polityki społecznej, najistotniejsze jest takie skonstruowanie zabezpieczenia społecznego, aby zachowana została godność człowieka, zwłaszcza starego i niepełnosprawnego oraz takie ich ukształtowanie w stosunku do wkładu danej osoby w pomyślność społeczeństwa i jego rozwój gospodarczy, by odpowiadały poczuciu sprawiedliwości.

Z tytułu zabezpieczenia przewidziane są świadczenia, takie jak:

• ubezpieczenia ( chorobowe, wypadkowe, emerytalne, od bezrobocia),

• pomoc społeczna, polegająca na wspieraniu ludzi w trudnych sytuacjach życiowych, w których nie są oni w stanie poradzić samodzielnie( realizacja tego zadania spoczywa na administracji rządowej i samorządowej, nieodłącznie jednak z organizacjami społecznymi, organizacjami charytatywnymi; pomoc obejmuje pomoc pieniężną, rzeczową i usługową).

3. Praca socjalna

W każdym niemal kraju istnieją partie polityczne. W pewnej części krajów działają grupy nacisku. Natomiast w każdym kraju działają liczne i różnorodne inne organizacje, które dla odróżnienia ich od państwa nazywa się organizacjami spo­łecznymi. Każda z tych organizacji pozostaje w jakimś stosun­ku do aparatu państwowego. Są organizacje, które starają się układać stosunki z państwem na zasadzie pewnej niezależno­ści i współdziałania. Dotyczy to dużej części kościołów i innych związków wyznaniowych. Większość organizacji społecznych działa w ramach obowiązującego porządku prawnego i uznaje nad sobą zwierzchni nadzór ze strony państwa. Każda organi­zacja społeczna zaspokaja jakieś potrzeby swoich członków, a niekiedy także i nie członków. Każda organizacja społeczna ma swoje cele, dysponuje określonymi środkami działania, ma swoją organizację wewnętrzną. Ich różnorodna aktywność wzbogaca życie społeczeństwa. Zaspokajają one potrzeby, któ­rych nie może czy nie chce zaspokajać państwo.

W każdym kraju istnieją również organizacje niepożądane przez państwo. Niektóre z nich z różnych względów państwo toleruje, tzn. przystaje na ich działalność, choć jej zakres ogra­nicza dostępnymi środkami prawnymi (działalność reglamen­towana). Ale są też organizacje zabronione przez państwo, nie­legalne. Państwo zwalcza tego rodzaju organizacje wszystkimi sobie dostępnymi środkami. Są wśród nich organizacje poli­tyczne, które zwalczają, często metodami przemocy, istnieją­cy rząd bądź ustrój państwa. Walczą one niekiedy o szlachetne cele, np. o wyzwolenie swego narodu czy kraju spod obcej oku­pacji, o lepszy ustrój państwa.

W każdym kraju zdarzają się też organizacje przestępcze, po­wstałe dla popełniania czynów kryminalnych, np. organizacje producentów i sprzedawców narkotyków, fałszerzy pieniędzy, złodziei samochodów, oszustów giełdowych. Przynoszą one szkodę społeczeństwu, które często krytykuje aparat państwo­wy, że nie dość skutecznie zwalcza tego rodzaju organizacje.

Pomoc społeczna to wg ONZ- zespół czynników ułatwiających jednostką, rodzinom, grupą i społecznościom - przezwyciężanie trudnych sytuacji socjalnych, których źródło tkwi w zachodzących zmianach.

Pomoc społeczna - to działalność zakładająca świadome współuczestnictwo w zmaganiach z trudnościami życiowymi podopiecznego, zmierzająca do zwiększenia optymalnego wykorzystania jego aktywności, opieka społeczna zaś związana jest z przejęciem odpowiedzialności za podopiecznego, połączona z niewykorzystaniem jego własnej zaradności.

Przyczyną udzielania pomocy społecznej jest:

• ubóstwo,

• sieroctwo,

• bezdomność,

• potrzeba ochrony macierzyństwa,

• bezrobocie,

• upośledzenie fizyczne lub umysłowe,

• długotrwała choroba,

• alkoholizm,

• narkomania itp.

d. system pomocy społecznej w Polsce:

• na szczeblu wojewódzkim: regionalne ośrodki pomocy społecznej,

• na szczeblu powiatowym: powiatowe centra pomocy rodzinie, domy opieki społecznej,

• na szczeblu gminnym: gminne i miejskie ośrodki pomocy społecznej,

• na szczeblu pozarządowym: organizacje kościelne, charytatywne, instytucje, stowarzyszenia,

• specjalne programy pomocy: przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, dożywianie dzieci z rodzin najuboższych, organizowanie im wakacji, schroniska dla samotnych matek z dziećmi i kobiet w ciąży.

W celu realizacji zadań polityki społecznej zostały utworzone w Polsce ośrodki pomocy społecznej. Działają one w gminach, powołuje się w nich pracowników socjalnych. Pracownicy tacy mogą być zatrudniani w zakładach pracy, szpitalach, zakładach karnych.

Problematyka pracy i zatrudnienia jest częścią ogólniejszych problemów społecznych i ekonomicznych.

Praca człowieka jest przedmiotem analizy wielu dyscyplin naukowych, m.in. polityki społecznej. Wśród wyrażających się ilościowo najbliżej tego problemu jest kwestia kształtowania się aktywności zawodowej ludności. Pojęcie to pozwala na ustalenie, jaka część społeczeństwa jest aktywna zawodowa. Jeśli chodzi o pracę, to jest rozpatrywana jako odrębna dziedzina stosunków społecznych, które to obejmują w gospodarce rynkowej relacje między pracownikami i pracodawcami oraz stosunki między państwem a pracodawcami i pracownikami. W stosunku do pierwszych relacji, to stanowią one podstawową sferę stosunków pracy i zatrudnienia.

Wyodrębnia się w oparciu o podział zatrudnienia, sferę pracy najemnej i na własny rachunek.

Dla rozważań istotne są rozważania nauki dotyczące pracowników fizycznych. Ponieważ proces transformacji gospodarki od systemu nakazowo rozdzielczego do systemu rynkowego zrodził nową sytuacje tej klasy, tj. ograniczenie zatrudnienia w przemyśle.

Współcześnie, przemiany społeczno-gospodarcze w skali światowej, ograniczenie zapotrzebowania na pracę w organizacjach na skutek komputeryzacji, powodują wzrost znaczenia pracy umysłowej i grupy społecznej pracowników wszelkiego rodzaju usług.

Praca powinna stwarzać warunki rozwoju osobowości każdego człowieka, umożliwiać poznanie i stosowanie zasad dobrej pracy, pozwalać na rozwijanie inicjatyw i wdrażanie nowych pomysłów, a także zaspokajać zmieniające się potrzeby ludzi.

Społeczne systemy pracy oraz organizacje życia politycznego i społecznego powinny umożliwiać wszystkim członkom społeczeństwa uzyskiwanie pożądanego przez ludzi poczucia przynależności do określonej grupy i uznania w oczach jej członków.

e. cele społeczne polityki zdrowotnej dotyczą :

• zapewnienia wszystkim równych szans rozwoju i ochrony zdrowia,

• zapobiegania chorobom,

• zgonom ,

• niepełnosprawnością oraz taką organizację leczenia z troską o chorego i poszanowaniem jego godności.

Cele te w skali krajowej określa ustawa zasadnicza, natomiast na arenie międzynarodowej są to pakty praw człowieka i obywatela uchwalone przez ONZ.

Głównym zagadnieniem społecznych aspektów polityki ochrony zdrowia jest zagadnienie społecznej dostępności do usług zdrowotnych i ich jakość.

W Polsce zestawienia wskazują, że wydatki na ochronę zdrowia są 10-krotnie niższe, niż w krajach gospodarczo rozwiniętych. Do tego dochodzą ceny leków, które kształtują się na poziomie światowym, przy nieproporcjonalnie małych zarobkach.

W modelowym ujęciu ochrony zdrowia wyróżnia się takie elementy, jak :wolność i godność człowieka chorego, starego i biednego, opierające się na idei solidaryzmu społecznego.

W Polsce obecne oczekiwania są nieracjonalnie wysokie, a możliwości wręcz na poziomie kryzysowym. W świadomości społecznej jednak leży przekonanie o takiej interwencji medycznej, która angażuje jak największe zasoby sprzętu specjalistycznego.

Wnioski i twierdzenia polityki społecznej, zarówno nauki jak i praktyki, opierają się na badaniach sfery realnej, więc poparte są badaniami warunków życia i pracy społeczeństwa oraz na analizie, obejmującej w skali światowej uwarunkowania i rozwiązania instytucjonalne, prawne i ekonomiczne.

Dla polityki społecznej istotne są uwarunkowania, dotyczące zasad przyjętych przez organizacje międzynarodowe w formie paktów, kart i konwencji, a także związane z wnioskami z analizy przemian, które mają kluczowe znaczenie dla oznaczenia zadań polityki społecznej.

Na podstawie kilkunastu dokumentów międzynarodowych postaram się przedstawić, jakie kierunki rozwoju w nich przyjęto.

Na początku należy ustosunkować się do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, która uważana jest za pierwszy międzynarodowy dokument, zawierający szeroki katalog społecznych i kulturalnych praw człowieka. Przyjęta została w roku 1948. W czasie prac nad deklaracja nie obyło się bez kontrowersji, dotyczących roli i pojęcia tego dokumentu, jak i zakres ujętych praw. Ostatecznie ustalono, że dokument nie będzie zawierał gwarancji i zobowiązań stron, które zapewnią ścisłe przestrzeganie i realizację podstawowych praw i wolności.

Deklaracja przyjęła zbudowanie świata, w którym ludzie korzystać będą z wolności od lęku i niedostatku jako, najważniejszy cel dla ludzkości.

Kolejne pakty, to:

• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych , Społecznych i Kulturalnych

• oraz Międzynarodowy Pakt 777 Praw Obywatelskich i Politycznych, stanowiące swoistą całość.

Ich przyjęcie polegało na rozwiązaniu kompromisowym, spór dotyczył pytania czy dokument powinien zawierać prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne. Ostatecznie tekst został zredagowane przez Komitet ds. Społecznych, Humanitarnych i Kulturalnych i uchwalony w 1966r. Ten akt, w przeciwieństwie do poprzedniego, nakłada obowiązki na państwa, które go podpisały i ratyfikowały. Polska przyjęła pakt w 1977roku.

Jedynym dokumentem przyjętym przez ONZ, podejmującym problematykę postępu społecznego jest Deklaracja o Postępie Społecznym i Rozwoju.

Wymienia on zasady pomocy i opieki nad rodziną, jako podstawową komórką społeczeństwa,:

• pełne wykorzystanie zasobów ludzkich przez popieranie twórczej inicjatywy,

• szerokie rozpowszechnienie informacji o zmianach zachodzących w społeczeństwie,

• prawo do pracy i swobodnego wyboru zatrudnienia,

• szybki wzrost i sprawiedliwy podział dochodu narodowego.

Następnie na uwagę zasługuje Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Zawiera zestawienie praw politycznych, poza tym również dotyczy dochodzenia swych praw przez obywateli.

Polska ratyfikowała Konwencję w styczniu 1993 roku. Uzupełnieniem Konwencji o prawa ekonomiczne i społeczne jest Europejska Karta Społeczna.

Ustala ona, że układające się strony przyjmują za cel swojej polityki osiągnięcie warunków, w których mogą być skutecznie realizowane takie prawa, jak::

• możliwość pracy w wybranym przez siebie zawodzie,

• sprawiedliwe warunki pracy,

• prawo do bezpieczeństwa i higieny pracy,

• do godziwego wynagrodzenia,

• prawo do swobodnego zrzeszania się,

• prawo do pomocy społecznej i lekarskiej.

Katalog tych praw jest obszerny i w dalszej części dotyczy:

• prawa pracy,

• prawa do szkolenia zawodowego,

• a także szczegółowiej omawia prawo do ochrony zdrowia.

Karta Socjalna Wspólnoty Europejskiej określa minimalne standardy socjalne, które powinny być stosowane we wszystkich krajach. Ma charakter deklaratywny, nie jest więc podstawa roszczeń.

Stanowi natomiast dyrektywę, wg której państwa sygnatariusze powinny kształtować własną politykę społeczną.

Omawia się w niej m.in. prawa socjalne pracowników w dziedzinie:

• swobody wyboru miejsca zamieszkania (tj. swoboda przemieszczania się i wykonywanie każdego zajęcia we Wspólnocie),

• w dziedzinie poprawy warunków życia i pracy,

• ochrony socjalnej,

• swobody zrzeszania się i negocjowania umów zbiorowych,

• kształcenia zawodowego,

• ochronie zdrowia i bezpieczeństwa pracy,

• w dziedzinie ludzi starszych i niepełnosprawnych.

Kolejna bardzo istotna podstawą kształtowania się polityki społecznej są Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy.

Określają one podstawy krajowych systemów prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Z jednej strony wyrażają poglądy międzynarodowych społeczności rządów, organizacji pracodawców i pracowników, a z drugiej po ratyfikacji, państwo zobowiązane jest zastosować się do jej postanowień.

Konwencjami objęto następujące kwestie:

• sprawę bezrobocia,

• określenie najniższego wieku dopuszczania dzieci do pracy przemysłowej,

• w sprawie odszkodowań za wypadki przy pracy,

• ubezpieczeń na wypadek choroby i wiele innych.

W Konstytucji MON odwołano się do zasad sprawiedliwości społecznej.

Podstawowe prawa właściwe rodzinie, uporządkowane i pełne zebrane zostały w Karcie Praw Rodziny, przedłożonej przez Stolicę Apostolską w roku 1983.

Wg jej założeń społeczeństwo i państwo powinny zrobić wszystko w celu zabezpieczenia wszelkiej pomocy:

• politycznej,

• ekonomicznej,

• społecznej

• i prawnej rodzinie, rodziny maja prawo oczekiwać od państwa sprawiedliwej, nie dyskryminującej polityki rodzinnej.

Osobno ONZ poświęca uwagę prawom dziecka - Konwencja Praw Dziecka, przyjętej w 1989roku. Również wiele zaleceń dotyczących polityki społecznej zawartych jest w zaleceniach końcowych Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Np. w Dokumencie Końcowym spotkania Wiedeńskiego w 1986r.

Zawarto postanowienia związane z zapewnieniem skutecznego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności, państwa uczestniczące uznały, że popieranie praw ekonomicznych, społecznych, kulturalnych, obywatelskich i politycznych jest niezbędne dla zachowania godności ludzkiej, państwa potwierdziły zapewnienia dotyczące równouprawnienia kobiet i mężczyzn

Jak już wcześniej wspomniałem, Polska jako kraj stowarzyszony musi nie tylko gospodarczo, ale również na bazie polityki społecznej dostosowywać się do wymogów Wspólnoty.

Problem integracji powinien być poprzedzony rozpoznaniem rozwiązań, oraz dobraniu takich środków dostosowania, aby współgrały ze strukturą i cechami społeczeństwa i stanem gospodarki kraju.

W Traktacie Rzymskim, który powołał do życia Wspólnotę sformułowane zostały cele społeczne, którym integracja ma służyć, takie jak:

• zapewnienie postępu społecznego,

• i podnoszenie standardu życia.

Z powstaniem Wspólnego Rynku związane jest powstanie i rozwój europejskiego prawa socjalnego, które obejmuje dziedzinę prawa pracy i zabezpieczenia społecznego.

Na funkcjonowanie państw coraz większy wpływ mają normy o charakterze międzynarodowym, które są przyjmowane i ratyfikowane. Zgodnie bowiem z najbardziej ogólnym założeniem UE, państwa członkowskie w przyszłości mają stworzyć jeden ponadpaństwowy i ponadnarodowy organizm z władzami międzynarodowymi. Stąd też integracja idzie w tak wielu różnych kierunkach i obejmuje swoim działaniem tyle dziedzin.

Tak wiec i na politykę społeczną w każdym kraju coraz większy wpływ wywierają uwarunkowania międzynarodowe. Jednym ze zjawisk w skali światowej jest bardzo szerokie otwarcie granic dla przepływu kapitałów, towarów i siły roboczej, co przyjmuje się nazywać globalizacją.

Rewolucja w tej dziedzinie dotyczy zwiększającego się tempa przepływu informacji w skali całego globu. W tej sytuacji każdy kraj jest uzależniony od najbogatszych krajów, od mechanizmów międzynarodowego podziału pracy, jest zagrożony skutkami niszczenia środowiska naturalnego, na jego terenie działają przedsiębiorstwa międzynarodowe.

Dla krajów nadmiernie zadłużonych wzrost ten odbił się negatywnie, jak np. dla Polski. Kraje takie podejmują wysiłki zwiększenia swego udziału w międzynarodowym podziale pracy i osiągania z niego większych korzyści, co jednak odbywa się zbyt wielkim kosztem.

Mechanizm rynkowy w skali światowej stwarza lepsze warunki krajom bogatym niż biednym. Powstaje więc potrzeba i pole do działań polityki społecznej w wymiarze ogólnoświatowym. Świadomość, że dojrzewają warunki do przełomu zarówno w sposobie myślenia, jak i funkcjonowania rynku światowego, przenika do szerokich kręgów intelektualistów i polityków.

Kwestie rozwoju gospodarczego w skali światowej obejmują gospodarkę dobrami rzadkimi, również dotyczą problemu granicy wzrostu z punktu widzenia ekologicznego, koordynację działań poszczególnych państw w sprawach ważnych dla całego globu.

Problemy dostosowywania się do tych nowych wyzwań mają ścisły związek z kształtowaniem się polityki społecznej. Jest to dal niej zupełnie nowe zadanie, zarówno jako nauki, jak i praktyki.

Dominacja form rynkowych w państwach wysoko rozwiniętych eliminuje możliwość wyboru nierynkowych mechanizmów działania, co stwarza konieczność stosowania zasad i działań polityki społecznej.

Rozszerza się płaszczyzna współzależności gospodarki kraju od sytuacji w innych krajach, a w rezultacie prowadzi do zależności kształtowania się polityki społecznej związanej z gospodarowaniem. Wszelkie wzrosty i zmiany w innych krajach stymulują podobne działania w krajach średnio rozwiniętych, np. podnoszenie konkurencyjności wyrobów poprzez obniżanie cen w wyniku obniżania kosztów pracy.

W skali globalnej narastają czynniki do krytycznej analizy niektórych elementów działania mechanizmów rynkowych, które wynikają z dużych rozmiarów bezrobocia i pogłębiania się różnic między krajami bogatymi i ubogimi.

Wzrasta znaczenie rozwinięcia szerokiej edukacji ekonomicznej społeczeństwa, uwydatniającej współzależność rozwoju ekonomicznego i społecznego oraz znaczenie celów strategicznych w polityce ekonomicznej i społecznej

Czynnikiem, który polityka społeczna powinna uwzględniać w badaniach jest obszerna dziedzina wiedzy o człowieku i jego potrzebach i miejscu w społeczeństwie.

Wybrane zagadnienia zostały ustalone ze względu na potrzeby polityki społecznej. Z interesującego nas punktu istotne jest spojrzenie na potrzeby człowieka, jako jednostki ludzkiej, członka rodziny, szerszych społeczności , lokalnych, regionalnych, narodowych.

Rozwiązywanie problemów wzrostu gospodarczego, rozwoju wymiany międzynarodowej, bezrobocia czy inflacji nie ogranicza się jedynie do nauki ekonomii, ale jest ściśle związane z aspektami społecznymi. Narzędzia ekonomiczne, przy pomocy których, w gospodarce rynkowej określa się warunki funkcjonowania wolnego rynku, wywołują konsekwencja społeczne, a płaszczyzna społeczna w określonych sytuacjach wywiera decydujący wpływ na wybory rozwiązań w sferze polityki ekonomicznej. Polityka społeczna nie może pominąć problematyki określenia roli człowieka, jego potrzeb i aspiracji duchowych, materialnych i społecznych w kształtowaniu podstaw teoretycznych, niezbędne jest więc wykorzystanie dorobku innych dyscyplin naukowych.

Najbardziej ogólnym ujęciem koncepcji człowieka jest określenie jego miejsca w otaczającej rzeczywistości. W Polsce mieliśmy do czynienia z ujęciem katolickim i marksistowskim.

Warta przeanalizowania jest pierwsza z nich, zorientowana przede wszystkim osobo centrycznie, personalistycznie - koncepcja ta głosi bezwzględny prymat osoby, zarówno nad rzeczami, jak i wszelkimi tworami społecznymi.

Jednym z ważniejszych dokumentów Watykanu jest Instrukcja o wolności chrześcijańskiej i wyzwoleniu, w którym zawarty jest katalog zasad stanowiących podstawę chrześcijańskiej nauki społecznej.

Podkreśla się rolę człowieka w procesie społecznym i jego równoczesne uzależnienie od społeczności ludzkiej. W ekonomii zaś człowiek występuje w roli zasobów ludzkich i kapitału ludzkiego. Jest traktowany przedmiotowo, jako czynnik rozwoju, jeden z wielu. kategorią, na którą zwracam teraz uwagę, będzie postęp społeczny.

1. postęp społeczny

Składa się on z trzech elementów:

• z rozwoju gospodarczego,

• z poprawy jakości życia, która jest efektem doskonalenia stosunków międzyludzkich w skali międzynarodowej, krajowej, lokalnej

• oraz ze swoistej nowej jakości całości życia społecznego, ukształtowanego na bazie dwóch poprzednich czynników.

Postęp społeczny powinien się charakteryzować działaniem na rzecz:

• przekształceń warunków bytu i pracy,

• stosunków międzyludzkich,

• struktury społecznej,

• osobowości ludzkiej.

Ponadto powinien się charakteryzować dążeniem do postępu w kierunku określonego ideału.

Polityka społeczna określając cele wkracza na grunt wartościowania, więc z badaniach tej dziedziny nie można pominąć takich wartości, jak równość, sprawiedliwość.

Polityka, jako nauka ustosunkowuje się do konkretnych zagadnień związanych z realizacją zasady sprawiedliwości i równości.

W najlepszym ujęciu pojęcie sprawiedliwości społecznej stosuje się do:

• oceny społeczno - ekonomicznej struktury społeczeństwa,

• zasad podziału podstawowych dóbr,

• zasad udziału jednostek i grup społecznych w procesach rządzenia i podejmowania istotnych decyzji politycznych.

Z pojęciem sprawiedliwości związane jest pojęcie równości. Idea równości głoszona jest m.in. prze rewolucje francuską i przez półtora stulecia rozumiana była jako likwidacja przywilejów politycznych, ale nie ekonomicznych.

Równość jednak to przede wszystkim problem podziału dóbr i wartości w społeczeństwie.

Problem równości staje się szczególnie ważny, gdy jest wystarczająca ilość dóbr, by wszystkim zapewnić minimum, ale wciąż nie ma obfitości i każdy nie może mieć wszystkiego pod dostatkiem.

Sprawiedliwość jest wartością w życiu społecznym, którą w szczególności podkreślają - społeczna nauka Kościoła Katolickiego i fundamentalne zasady ideologii socjaldemokratycznej. Także w teoriach polityki społecznej sprawiedliwość jest jedną z głównych zasad tej nauki.

Bibliografia:

1. A. Łopatka - "Prawo".

2. K. Głąbicka - " Polityka społeczna w Unii Europejskiej, aspekty aksjologiczne i empiryczne "

3. M. Kolankiewicz - " Polityka społeczna, służby socjalne i kształcenie pracowników socjalnych w Europie"

4. W. Kaczocha - "Demokracje - studia z dziejów myśli w Polsce"

5. Ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej.

14

14

---