Początkiem finansów międzynarodowych były lata 70 - 80-te, kiedy doszło do globalizacji gospodarki światowej, przejawiającej się tworzeniem ścisłych powiązań finansowych.

Przyczyną wyodrębnienia takiej dyscypliny było:

• wprowadzenie płynnych kursów walut;

• deregulacja ...

• liberalizacji handlu.

Ponadto wzrost znaczenia finansów międzynarodowych spowodowany jest:

• wzrostem handlu międzynarodowego;

• działalnością międzynarodowych korporacji,

• globalizacją i przenoszeniem się impulsów kryzysowych

• zmianą w systemach komunikacji i informacji.

Globalizacja niesie za sobą szereg zagrożeń - chodzi tu o inwestycje portfelowe (inwestycje w obligacje, które można w każdej chwili odsprzedać, co może doprowadzić do chaosu w gospodarce kraju, z którego one pochodzą). Takie inwestycje sprzyjają przenoszeniu impulsów kryzysowych gdyż inwestorzy oceniają rynki finansowe globalnie, a rynki te działają na zasadzie naczyń połączonych. Miało to miejsce np. we wrześniu, kiedy to na skutek kryzysu w Rosji wycofano z Polski 1 mld USD. Aby przeciwstawić się wpływom kapitału spekulacyjnego na stan gospodarki państwa powinny utrzymywać odpowiednie rezerwy walutowe - uważa się, że bezpieczny poziom rezerw to taki, który siedmiokrotnie przewyższa poziom zobowiązań importowych.

Taki stan gospodarki światowej oraz kolejne kryzysy finansowe (Meksyk - 70r., Meksyk - 94/95r., Azja - 97r., Rosja - 97r., Brazylia - 97r.) spowodowały konieczność kooperacji i współpracy państw. Zauważono konieczność istnienia organizacji zajmujących się stabilizacją rynku walutowego i finansowego. Konieczność uregulowania ram procesów finansowych w skali międzynarodowej zainicjowała powstanie takich instytucji jak: MFW, czy Bank Rozliczeń Międzynarodowych z siedzibą w Bazylei, skupiający różne instytucje ustalające jednolite warunki udzielenia kredytów.

Rynek walutowy i finansowy

Rynek walutowy - miejsce, gdzie dochodzi do konfrontacji podaży i popytu na instrumenty finansowe o najwyższym stopniu płynności pochodzące z dwóch różnych krajów. Jest to rynek fizycznie rozproszony i zdecentralizowany: kantory, niebankowe instytucje finansowe, instytucje brokerskie.

Waluta (dewiza) - krótkoterminowe należności, które z uwagi na swoją formę i płynność mogą być natychmiast użyte do zapłaty w obrocie międzynarodowym. Waluta może występować w formie: czeków, weksli, banknotów, depozytów, należności na rachunkach a'vista.

Rynek walutowy. jest ze swej natury rynkiem międzynarodowym, gdyż druga waluta zawsze pochodzi z innego kraju.

Rynek ten pełni określone funkcje:

• umożliwia porównanie cen towarów i usług w różnych krajach,

• ułatwia rozwój handlu międzynarodowego,

• umożliwia pogłębienie międzynarodowego podziału pracy,

• umożliwia dokonanie transferu siły nabywczej,

• wiąże narodowe rynki finansowe, a w szczególności pieniężny i kapitałowy oraz rynek instrumentów finansowych, przyczyniając się do tworzenia międzynarodowego rynku finansowego,

• za jego pośrednictwem dokonuje się transfer kapitału w skali międzynarodowej, dotyczy to inwestycji bezpośrednich jak i pośrednich,

Różnica między rynkiem walutowym a rynkiem finansowym polega na tym, że o ile przedmiotem transakcji walutowych są instrumenty o najwyższym stopniu płynności, denominowane w jednostkach pieniężnych dwóch różnych krajów, to w transakcjach finansowych chodzi o instrumenty finansowe o różnym stopniu płynności denominowane w jednostce pieniężnej jednego kraju.

Istota transakcji finansowych polega na zamianie instrumentu o najwyższym stopniu płynności na mniej płynny ale dochodowy instrument finansowy (gotówka na akcje) lub odwrotnie. Jednak oby dwa instrumenty muszą być denominowane w tej samej jednostce pieniężnej.

Międzynarodowy rynek walutowy jest największym rynkiem na świecie i funkcjonuje bez przerwy, 24h. Do najważniejszych rynków lokalnych, składających się na międzynarodowy rynek walutowy, należą: Hong Kong, Singapur, Frankfurt, Paryż, Londyn, Nowy Jork, Los Angeles, Tokio. Dominującą rolę na tym rynku pełnią banki komercyjne, a dominującą walutą jest USD.

Rynek ten składa się z dwóch segmentów:

• rynku bieżącego - spot market - na nim dokonują się transakcje kupna i sprzedaży walut z natychmiastową dostawą po kursie bieżącym

• rynku terminowego - forward market - oferuje możliwość kupna i sprzedaży walut z dostawą w późniejszym terminie po kursie wcześniej ustalonym

Uczestnikami gry rynkowej są:

• bankowi i niebankowi dealerzy - zarabiają na różnicach kursowych

• osoby fizyczne i firmy profesjonalnie uprawiający działalność inwestycyjną - eksporterzy, importerzy, inwestorzy, turyści,

• spekulanci i arbitrażyści - traktują te rynki jako źródło dodatkowych dochodów

• banki centralne i administracja skarbu państwa - nabywają konieczne waluty i upłynniają nadwyżki walutowe,

• walutowi brokerzy - działają jako pośrednicy

Kurs walutowy - cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej.

Czynniki wpływające na poziom kursu walutowego:

• ekonomiczne - popyt i podaż na waluty obce, stan bilansu płatniczego, różnice w poziomach stóp procentowych, różnice w stopach inflacji, przepływy kapitałowe, polityka pieniężna i walutowa

• polityczne - wojny, wypowiedzi polityków

• psychologiczne - optymistyczne, bądź pesymistyczne oczekiwania co do koniunktury; czynniki spekulacyjne - gra na zwyżkę lub zniżkę kursu.

Prawidłowy kurs walutowy - jest to kurs, który spełnia wymogi utrzymania równowagi bilansowej

Zmiany kursu dokonują się poprzez:

• dewaluację - obniżenie kursu waluty krajowej wobec walut obcych, w tym przypadku płaci się więcej waluty krajowej za jednostkę waluty obcej

• rewaluację - podwyższenie kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych, w tym przypadku płaci się mniej waluty krajowej za jednostkę waluty obcej

Zarówno dewaluacja jak i rewaluacja są przeprowadzane przez władze monetarne danego kraju, są decyzjami urzędniczymi. Natomiast inne procesy - deprecjacja lub aprecjacja - są zjawiskami rynkowymi. W przypadku gdy spada kurs waluty krajowej na rynkach walutowych o więcej niż oficjalny kurs to wówczas dana waluta jest nadwartościowa (przeszacowana) i wówczas to zjawisko usuwane jest za pomocą dewaluacji. Jeżeli natomiast kurs rynkowy jest wyższy od oficjalnego to waluta ta jest niedoszacowana i konieczna jest jej rewaluacja.

MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY

Międzynarodowy system walutowy - obejmuje zespół układów, reguł, instytucji, zasad i zwyczajów, które określają warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w sferze stosunków międzynarodowych.

Rodzaje systemów walutowych:

• system waluty złotej;

• system dewizowo - złoty;

• system z Bretton Woods i jego kolejne modyfikacje.

Pierwszym systemem walutowym była system waluty złotej. System ten powstał w Wielkiej Brytanii w 1816 roku i trwał do I Wojny Światowej.

Przed tym systemem obowiązywał bimetalizm. Z czasem wraz ze wzrostem wydobycia srebra jego wartość spadła i w obiegu pozostało tylko złoto.

W tym systemie prawnym środkiem płatniczym były złote monety, obok których funkcjonowały banknoty, w każdym momencie wymienialne na złoto. Cechą charakterystyczną systemu złotego było to, że nie wynikał on z żadnych umów.

Podstawowymi zasadami tego systemu było:

• w systemie tym emisja banknotów była podporządkowana wymogowi pokrycia ich w złocie - co oznacza, że podaż pieniądza byłą limitowana;

• bank centralny był zobowiązany do kupna złota po stałej cenie w walucie krajowej - oznaczało to stały kurs walutowy;

• występowała pełna wymienialność wszystkich form pieniądza na złoto;

• istniała swoboda przywozu i wywozu złota w skali międzynarodowej.

System ten uważany jest przez wielu za optymalny dzięki automatycznemu doprowadzaniu do równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Równowaga ta przywracana była za pomocą:

• eksportu i importu i powiązania z nimi wartości pieniądza (zbyt duży eksport => napływ złota => wzrost ilości pieniądza => większy popyt krajowy => spadek eksportu)

• akcji kredytowej banków (zmiany w stopie dyskontowej banku centralnego).

System waluty złotej działa automatycznie - zarówno na kraje które mają (...). Mechanizm wyrównywania bilansu płatniczego działał symetrycznie - prowadził jednocześnie do redukcji deficytów i nadwyżek bilansu płatniczego. Dzięki temu umożliwiało to utrzymywanie międzynarodowej równowagi płatniczej.

Warunki, które muszą być spełnione, aby system ten działał sprawnie:

• duża elastyczność cen i płac (ulegały one zwyżce lub zniżce w zależności od podaży pieniądza);

• zmiany elastyczności stanu zatrudnienia, spadku produkcji i dochodów;

• przestrzeganie zasady wolnej inicjatywy i wolnego handlu, która najlepiej sprzyja rozwojowi gospodarczemu. Zasada ta oznaczała ograniczenie interwencji państwa co dodatkowo sprzyjało równowadze budżetowej.

System ten sprzyjał rozwojowi handlu międzynarodowego. W latach 1900 - 1904 rozpoczął się proces ekonomizacji złota. Polegał on na zastępowaniu złota środkami płatniczymi, które są tylko jego reprezentantem i symbolem.

Przyczynami procesu ekonomizacji złota były:

• niższe koszty finansowania transakcji handlowych i kapitałowych przy pomocy technik bankowych (czeki, weksle)

• fundusze przechowywane w bankach (waluty narodowe) przynosiły znaczne odsetki - co przyczyniało się do umiędzynarodawiania tych walut i co w konsekwencji oznaczało, że stały się one (...)

System waluty złotej został zawieszony po I Wojnie Światowej. Nastąpiło wówczas przejście do emisji pieniądza papierowego, który nie miał związku ze złotem. Oprócz uniezależnienia emisji pieniądza od złota zakazano jego wywozu za granicę. Po wojnie jedynie USA wróciły do systemu waluty złotej, natomiast systemy europejskie pozostawały w chaosie. Na konferencji w Genewie w 1922 roku stwierdzono, że należałoby powrócić do tego systemu. Jako pierwsza do tego systemu wróciła Wielka Brytania w 1925 roku - ale nie był to czysty system waluty złotej lecz system sztabowo - złoty. Jednak ze względu na wysoki kurs funta ta decyzja nie była trafna. System sztabowo - złoty polegał na tym, że złoto wprawdzie było wymieniane, ale tylko na określoną ilość pieniądza, a nie dowolnie.

W latach 1925 - 1930 inne kraje zaczęły powracać do systemu waluty złotej - ale w jego zmodyfikowanej formie - do systemu dewizowo - złotego. W systemie tym oprócz złota rolę środka wymiany pełniły także dewizy - środki płatnicze krajów o wymienialności pieniądza na złoto. System ten zniósł mechanizm samoregulacji, który obowiązywał w systemie waluty złotej. Brak tego mechanizmu doprowadził do kryzysu w latach 30 - tych.

W okresie tym miały miejsce także inne eksperymenty walutowe, które przejawiały się min. w :

• zastępowaniu stałego i jednolitego kursu walutowego systemem manipulowanych kursów walutowych, które polegały na ciągłej deprecjacji w celu stymulowania eksportu;

• wprowadzaniu reglamentacji dewizowych i ilościowych w obrotach z zagranicą, upowszechnił się system clearingu walutowego;

• powstawaniu w tym okresie bloków walutowych i stref handlowych zapoczątkowanych próbą zachowania pozycji funta szterlinga.

System ten charakteryzował się uniezależnieniem pieniądza od złota - co wzmacniało inflację oraz sprzyjało kapitałom spekulacyjnym.

W lipcu 1944r. w Bretton Woods odbyła się konferencja poświęcona stabilizacji systemów walutowych. Zdawano sobie sprawę, że nie jest możliwy powrót do systemu waluty złotej. Dlatego też w systemie z Bretton Woods złoto nadal pozostało podstawą tego systemu, ale nie w takim wymiarze w jakim było to w systemie waluty złotej.

Zasad nowego systemu dewizowo-złotego:

• waluty krajów członkowskich wyrażone są w złocie, jego wartość jest stała i wynosi 35 USD za uncję,

• obowiązek wpłacania kwoty do MFW, której 25% musiało być płacone w złocie,

• oficjalne transakcje złotem i walutami oparte są na parytecie złota i tolerowane są w tych transakcjach odchylenia w wysokości ±1%.

• MFW podejmuje się technicznej obsługi transakcji kupna / sprzedaży złota między krajami członkowskimi.

Był to pierwszy system oparty na międzynarodowych porozumieniach. Nie był to jednak system waluty złotej, ponieważ nie zostały spełnione główne cechy tego systemu:

• nie było uzależnienia podaży pieniądza od posiadanych rezerw złota,

• brak było stałość kursów walutowych (teoretycznie o ± 1%)

• w nowym systemie istniała możliwość nakładania restrykcji walutowych w sytuacji trudności w zrównoważeniu bilansu płatniczego,

• brak swobody obrotu złotem w systemie z Bretton Woods.

Układ z Bretton Woods zrównywał złoto z USD. Było to spowodowane pozycją USA po II Wojnie Światowej - po jej zakończeniu kraje europejskie były zniszczone i straciły znaczną ilość rezerw złota na rzecz USA z tytułu rozliczeń za dostawy broni. W 1948r. USA posiadało złoto wartości 24mld 350mln USD, a Europa Zachodnia tylko 5mld 155mln USD. Rząd amerykański zdecydował się na finansowanie nadwyżek importowych przez kraje europejskie udzielając im kredytu. Ponadto krajom europejskim opłacało się trzymać rezerwy w USD, bo dawały one odsetki. Pod koniec lat 50-tych ponad 50% światowych obrotów płatniczych rozliczane było w USD.

O tym, że USD stał się walutą kluczową zadecydowała:

• wymienialność dolara na złoto dla zagranicznych banków centralnych;

• duża stabilność dolara, w przeciwieństwie do walut krajów europejskich;

• jego dostępność dzięki polityce kredytowej USA, które miało z tego tytułu wiele korzyści - min. w Nowym Jorku rozwinął się rynek finansowy

• mała podaż złota.

Z pozycji dolara wynikały dla USA pewne korzyści:

• możliwość finansowania przez USA swojego deficytu;

• pozycja ta sprzyjała rozwojowi USA jako centrum finansowego świata.

W latach 1945 - 1958 dolar stał się niekwestionowanym substytutem złota. Taka sytuacja trwała do początku lat 60-tych. Początek załamania tego systemu upatruje się we wprowadzeniu zewnętrznej wymienialności walut zachodnioeuropejskich w 1958r. Usunęło to trudności w zrównoważeniu bilansu płatniczego tych krajów, jednocześnie nastąpiło zwiększenie liczby walut, które mogły służyć jako międzynarodowe środki płatnicze, co poprawiło stan międzynarodowej płynności.

W latach 60-tych wystąpiła na szeroką skalę liberalizacja obrotu płatniczego i kapitałowego. Jej rezultatem był wzrost konkurencji międzynarodowej, wzrost możliwości specjalizacji produkcji i alokacji zasobów, ale także wzrost spekulacyjnego przepływu kapitału, który prowadził do niestabilności walutowej i kryzysów walutowych. Pojawiły się pewne oznaki słabości UDS. Do spadku wartości dolara przyczyniła się permanentny deficyt płatniczy USA oraz poziom inflacji. Czynnikiem pogłębiającym ograniczenie zaufania do dolara był także wzrost rynku eurodolarowego. Ponieważ w owym czasie w Europie stopy procentowe były wyższe niż w USA kapitał zaczął przepływać z USA do Europy. W ten sposób powstawały eurodolary - depozyty w dolarach umieszczony w bankach europejskich. Na ich kreację władze monetarne USA nie miały wpływu.

Słabość dolara powodowała, że zaczęto poszukiwać innego środka wymiany - i powrócono do złota, co spowodowało wzrost wartości złota. Ponieważ banki, które zgromadziły ogromne rezerwy w dolarach i miały możliwość wymiany tych dolarów na złoto, zaczęły masowo wymieniać dolary na złoto to trzeba było zawiesić wymienialność dolara na złoto. W dniu 15.08.71 USA zawiesiło jego wymienialność, tym samym załamały się podstawy systemu z Bretton Woods.

Jednocześnie USA wprowadziły zmienny kurs walutowy, a za nimi postąpiły inne kraje. Przed zawieszeniem wymienialności dolara proponowano zrewaloryzować wartość złota, ale USA ze względów politycznych zdecydowały zawiesić wymienialność dolara. Jednak osłabienie dolara spowodowało, że w 1971r. został zdewaluowany o 0,7 i 0,8%, cena złota wzrosła z 35 do 38 USD za uncję. Druga dewaluacja, która miała miejsce w 1973r. (10%) spowodowała, że za uncję złota płacono 42 USD.

W związku z kryzysem dolarowym MFW postanowił zreformować system walutowy z Bretton Woods. Min. wprowadzono SDR, które weszły w życie w sierpniu 1969 roku. Była to istotna modyfikacja systemu z Bretton Woods - oprócz dewiz (złota, USD oraz walut zachodnioeuropejskich) pojawiły się SDR jako środki rezerw. Początkowo SDR wymieniane były tylko na złoto, ale w 1974 roku oparto je na koszyku walut 16 krajów. Koszyk ten ulega modyfikacjom i np. w 1985 roku ograniczono go do 5 walut: dolara, marki niemieckiej, franka francuskiego, jena i funta szterlinga.

W SDRach jest realizowana rachunkowość MFW. Służą one do wyrównywania bilansów, ale mogą także służyć do zawierania transakcji długoterminowych

SYSTEMY WIELODEWIZOWE

Modyfikacje, które nastąpiły po 1973r., a które znalazły formalne potwierdzenie w przyjętej zmianie MFW na konferencji na Jamajce, spowodowały, że MFW zaczął ewoluować w kierunku systemu wielodewizowego. Przyczynił się do tego wzrost znaczenia i siły walut wymienialnych innych krajów, zwłaszcza europejskich (DEM, funt szterling, frank francuski, frank szwajcarski) oraz spadek USD.

Od połowy lat 70 - tych w międzynarodowym systemie walutowym zaczął się wykształcać system wielodewizowy. Bezpośrednimi przyczynami rozwoju tego systemu była:

• dywersyfikacja rezerw walutowych;

• rozwój międzynarodowego rynku kredytowego oraz eurorynku pieniężnego i kapitałowego.

Podstawą dywersyfikacji rezerw był dla banków centralnych motyw przezorności i bezpieczeństwa - w warunkach płynnych kursów walutowych opłacało się utrzymywać rezerwy w wielu walutach. Ponadto okazało się, że w sytuacji płynnych kursów walutowych, opłacalne jest trzymanie rezerw w różnych walutach, co powoduje kompensowanie ujemnych skutków spadków czy wzrostu wartości dolara.

Natomiast banki handlowe i korporacje kierowały się dodatkowo motywem dochodowości - w wyniku deprecjacji dolara stopy procentowe w Europie były korzystniejsze niż w USA. Tak więc powstanie systemu wielodewizowego było sposobem dostosowania się międzynarodowego systemu walutowego do zmieniających się warunków.

System wielodewizowy - w szerszym znaczeniu system ten składa się z różnego rodzajów pieniądza międzynarodowego - m.in. złota, walut międzynarodowych, SDR - ów i innych. Natomiast w węższym ujęciu system wielodewizowy oznacza wielość walut międzynarodowych.

W systemie wielodewizowym o tworzeniu pieniądza decydują:

• producenci i eksporterzy złota;

• władze pieniężne USA (kreator USD);

• władze walutowe pozostałych krajów, których waluty występują w obiegu międzynarodowym;

• władze MFW ze względu na możliwość kreacji SDR - ów;

• rynek eurowalutowy.

Mechanizm funkcjonowania systemu wielodewizowego można przedstawić w oparciu o funkcje walut. Do funkcji tych zaliczamy:

• funkcję waluty rezerwowej - funkcja ta oznacza, że kraje mogą utrzymywać swoje rezerwy w złocie, SDR - ach lub w dewizach (USD, DM, JPY i innych). Utrzymywanie rezerw w tych walutach pozwala w warunkach płynnych kursów osiągnięcie optimum i unikanie strat;

• funkcję waluty interwencyjnej - przez walutę interwencyjną rozumie się taką walutę, w której banki centralne lub inne instytucje monetarne przeprowadzają operacje na rynkach walutowych w celu niedopuszczenia do nadmiernych odchyleń kursów walutowych. W Europejskim Systemie Walutowym jako waluty interwencyjnej oprócz marki niemieckiej używa się także guldena holenderskiego i franka francuskiego;

• funkcję waluty lokacyjnej - waluta lokacyjna jest to waluta w której nierezydenci utrzymują swoje należności oraz zobowiązania i w której dokonywane są emisje międzynarodowych akcji i obligacji przez inwestorów indywidualnych lub instytucjonalnych. Podstawową walutą lokacyjną jest USD;

• funkcję waluty transakcyjnej - waluta transakcyjna to taka waluta, która występuje w obrotach na rynkach walutowych oraz jest używana do fakturowania eksportu i importu. Dominującą rolę odgrywa USD.

EUROPEJSKA UNIA GOSPODARCZO - WALUTOWA

W 1968 roku Reimond Bar opracował projekt wprowadzenia wspólnej waluty. Jego plan postulował stworzenie zorganizowanego obszaru gospodarczego i walutowego. Do tego planu nawiązał w 1970 roku. Werner, który zaproponował wieloetapowy plan realizacji unii gospodarczej i monetarnej. Został on przyjęty przez wspólnoty europejskie w 1971 roku i zakładał zrealizowanie europejskiej unii gospodarczo - monetarnej w przeciągu 10 lat. Plan ten był podzielony na trzy etapy. W I etapie w latach 1970 - 73 próbowano wprowadzić pierwsze postanowienia planu Wernera. Jednak na skutek perturbacji finansowych na świecie i wprowadzenia płynnych kursów walutowych oraz wysokiej inflacji w 1973 roku plan ten zwieszono. Do planu powrócono w 1978 roku, kiedy to w Kopenhadze rozpatrzono możliwość ustabilizowania sytuacji walutowej w Europie (okazało się, że płynne kursy walutowe stanowią poważną przeszkodę w rozwoju handlu światowego). Ta propozycja była kontynuowana na spotkaniu w Bremie 6 - 7 lipca 1978 roku, kiedy to jego uczestnicy stwierdzili, że pożądane byłoby stworzenie w EWG strefy stabilnych kursów walutowych. Koncepcja Europejskiego Systemu Walutowego zatwierdzona została przez Radę EWG w grudniu 1978 roku, a ESW zaczął funkcjonować od 13 marca 1979 roku. Europejski System Walutowy oparty jest na trzech głównych zasadach:

• stałym kursie walutowy,

• podziale kosztów interwencji kursowych,

• rozwoju współpracy między krajami członkowskimi.

Zasady te realizowane są za pomocą specjalnie utworzonych do tego celu instrumentów:

• wspólna jednostka walutowa ECU,

• system interwencyjny,

• system kursowy,

• system kredytowy banków handlowych,

• Europejskie Fundusze Współpracy Walutowej.

Ponadto wprowadzono nową jednostkę ECU, która jest:

• denominatorem walut krajów członkowskich ESW,

• podstawą wskaźnika odchyleń kursów,

• jednostką obrachunkową operacji interwencyjnych i kredytowych,

• instrumentem rozliczania i wyrównywania sald między instytucjami walutowymi ESW,

• pełni funkcję aktywu rezerwowego i znajduje coraz szersze zastosowanie w operacjach banków komercyjnych na rynku kredytowym.

W dniu wejścia w życie (w 1979 roku) wartość ECU była ustalana na podstawie koszyka 9 - ciu walut. We wrześniu 1984 roku do tego koszyka włączono drachmę grecką, w 1989 roku pesetę hiszpańską i escudo portugalskie. Obecnie w skład koszyka wchodzi 12 walut krajów członkowskich. Udział walut krajów członkowskich jest uzależniony od potencjału gospodarczego, czyli udziału danego kraju w PKB całej wspólnoty oraz udziału w handlu wewnętrznym w ramach wspólnoty. Największy udział w koszyku w 1990r. miała marka niemiecka - 30,4%, dalej frank francuski - 19,3%, funt szterling - 12,8%, lir włoski - 9,9%, gulden holenderski - 9,6%, frank belgijski - 7,8%, peseta hiszpańska - 5,2%, korona duńska - 2,5%, funt irlandzki - 1,1%, drachma grecka - 0,7%, escudo portugalskie - 0,8%, frank luksemburski - 0,3%. Udział ten ciągle się zmienia, ze względu na coroczne zmiany wielkości PKB i zmiany udziału poszczególnych krajów w handlu zagranicznym wspólnoty. W skład koszyka nie wchodzą: szyling austriacki, korona szwedzka i marka fińska, ponieważ zgodnie z Traktatem z Maastricht z dniem 1 stycznia 1994roku skład koszyka został zamrożony (pomimo zapisu w momencie jego tworzenia, że koszyk jest otwarty).

Ważną kwestią dla stabilności waluty jest określenie dopuszczalnego marginesu wahań dla danej waluty. W Europejskim Systemie Walutowym ECU było elementem mechanizmu kursowego i interwencyjnego, który ma zapewnić stabilność tego koszyka. W systemie tym każda z walut, która wchodzi do koszyka ECU ma ustalony kurs centralny wobec ECU, a także kursy bilateralne w stosunku do pozostałych walut oraz maksymalny margines wahań.

Podstawową zasadą Europejskiego Systemu Walutowego jest to, że kursy są w zasadzie stałe - mogą się wahać, ale tylko w określonym przedziale wokół kursu odniesienia, czyli tzw. bilateralnego kursu centralnego. Przedział wahań został określony na ± 2,25%. Natomiast w stosunku do niektórych walut (funt brytyjski i peseta hiszpańska) kurs mógł wahać się w przedziale ± 6%. W tym przedziale kursy mogły się wahać do 1993 roku. W tymże roku w wyniku wprowadzenia w 1992 roku liberalizacji przepływu kapitału wystąpiły pewne zakłócenia i w rezultacie, aby utrzymać stabilny kurs trzeba było rozszerzyć ten przedział do ± 15%.

System stabilizacji kursów walutowych oparty był na siatce kursów bilateralnych. W tym systemie automatycznie wyznaczana jest waluta interwencyjna, zaś obowiązek interwencji spoczywa na kraju, którego waluta osiągnęła minimalny pułap wahań, jak i na kraju, którego waluta osiągnęła pułap maksymalny. Interwencja w krajach o słabej walucie prowadziła do zmniejszania się rezerw walutowych, a w krajach o silnej walucie rezerwy te wzrastały w wyniku interwencji. Ponadto danemu krajowi, aby mógł utrzymać kurs w danym przedziale, udzielana jest pomoc finansowa w walutach krajów członkowskich. Pomoc ta może być krótkookresowa (z terminem spłaty do 60 dni), średniookresowa (z terminem spłaty od 3 do 9 miesięcy) lub średnioterminowa ( z terminami spłaty od 2 do 5 lat pod warunkiem przedstawienia programu sanacji).

Europejski System Walutowy został ustanowiony w 1973 roku. Celami tego systemu były:

• stabilność kursów walutowych;

• pomoc przy kontroli inflacji;

• współpraca w zakresie polityki gospodarczej.

Okazało się, że system ten przyczynił się do stabilizacji kursów walut europejskich - były one walutami bardziej stabilnymi od innych walut światowych (m.in. od dolara amerykańskiego i jena japońskiego). Dodatkową korzyścią z Europejskiego Systemu Walutowego był wzrost wykorzystania ECU w obrotach oficjalnych - ECU zostało wykorzystane do interwencji, do rozliczeń między bankami i rozliczeń między bankami a innymi podmiotami oraz w obrocie międzynarodowym wraz z rozpowszechnieniem się innowacji finansowych.

Te pozytywne doświadczenia posłużyły za podstawę poszerzenia współpracy w ramach Europejskiego Systemu Walutowego. W 1989 roku Jacques Delors zaproponował finalizację Unii Monetarnej w trzech etapach. Aby móc wprowadzić te zmiany należało dokonać wcześniej zmian w traktacie o utworzeniu EWG. Traktat Z Maastricht z lutego 1992 roku, oprócz uregulowań zawartych w Traktacie Rzymskim, zawierał także inne uregulowania. Traktat ten przewidywał utworzenie Europejskiej Unii Gospodarczo - Walutowej w trzech etapach:

• W etapie pierwszym (od 1990 do końca 1993 roku) szczególny nacisk położono na większą zbieżność banków centralnych oraz wyeliminowanie barier związanych z przepływem kapitału w stosunkach wewnętrznych w Unii Europejskiej.

• W etapie drugim (od 1 stycznia 1994 do 1996/98 roku) podstawowym zadaniem było powołanie Europejskiego Instytutu Monetarnego, który miał stworzyć instytucjonalne uwarunkowania dla przyszłej działalności unii walutowej, a w szczególności do działania Europejskiego Banku Centralnego. Podstawowymi strategiami działania, które zaprezentował ten Instytut, były dwie koncepcje:

• monitorowania bezpośrednich celów inflacyjnych (tę koncepcję forsował Bank Angielski);

• cele pośrednie polegające na sterowaniu podażą pieniądza w obiegu (za tą koncepcją opowiadał się Bank Niemiec).

Ostatecznie wybrano strategię mieszaną. Ponadto Instytut ten wskazał na operacje otwartego rynku jako na podstawowy instrument przyszłego banku centralnego. Ponieważ główny nacisk położono na autonomię Europejskiego Banku Centralnego to w tym etapie należało zwiększyć niezależność Banków Centralnych krajów członkowskich na wzór Deutche Bank.

• W etapie trzecim Europejski Instytut Monetarny miał przekształcić się w Europejski Bank Centralny - co stało się w czerwcu 1998 roku. Podstawowym celem jego polityki jest stabilizacja poziomu cen i popieranie polityki gospodarczej wspólnoty. W tym etapie kursy wymiany walut w stosunkach między uczestniczącymi krajami są nieodwołalnie ustalone na stałym poziomie, a w krajach UE musi nastąpić pewne zbliżenie czyli konwergencja działań gospodarczych i finansowych, która to może stanowić o wprowadzeniu wspólnej waluty.

Kryteria konwergencji

1. Kryteria monetarne:

• Stopa inflacji nie może przekraczać więcej niż 1,5 punktu średniego poziomu dla 3 państw EWG o najmniejszej stopie inflacji ( osiągnięcie wysokiego stopnia stabilizacji cen). Podstawą kwalifikacji jest rok 1997.

• Długoterminowe stopy procentowe w ostatnich 2 latach nie mogą przewyższać o więcej niż 2 punktu średniej stopy dla 3 krajów o najniższym oprocentowaniu

2. Kryteria fiskalne:

• Zadłużenie sektora publicznego nie może przekraczać 60% PKB,

• Deficyt budżetowy musi być niższy od 3% PKB.

3. Kryterium walutowe:

• Stabilizacja kursów walut w ESW przez co najmniej 2 poprzednie lata.

PAKT O STABILIZACJI

Pakt o stabilizacji i wzroście przewiduje:

• unikanie nadmiernych deficytów;

• zgodność jednolitej polityki walutowej z krajowymi politykami dotyczącymi budżetów;

• zabezpieczanie stałego, niskiego poziomu oprocentowania;

• cele operacyjne takie jak:

• deficyt nie wyższy niż punkt wyjściowy zgodności (3% PKB);

• budżety zrównoważone w średnim okresie czasu.

Sankcje przewidziane w Pakcie w przypadku jego nieprzestrzegania:

• zalecenia ECOFIN - przy stwierdzeniu deficytu ECOFIN (komitet złożony z ministrów gospodarki i finansów) kieruje do poszczególnych rządów określone zalecenia;

• sankcje - w razie niedostosowania się do zaleceń ECOFINu nakładane są określone sankcje:

• konieczność złożenia określonego depozytu nie przynoszącego odsetek;

• jeżeli ten nadmierny deficyt utrzymywać się będzie przez ponad 2 lata to depozyt zostaje zamieniony na karę.

Dopuszczona jest możliwość braku sankcji w sytuacji gdy przekracza on 3% - ale musi być on spowodowany poważną recesją (spadek PNB o 0,75% lub więcej)

STRUKTURA EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO

Rada Zarządzająca

ZALETY I WADY WSPÓLNEJ WALUTY

Do zalet wspólnej waluty należą:

• sprawnie funkcjonujący jednolity rynek;

• większa przejrzystość;

• większa konkurencja;

• brak jednostronnych dewaluacji, które zniekształcałyby konkurencję;

• brak konieczności wymiany walut - brak marży wynikającej z wymiany;

• brak kosztów związanych z ryzykiem;

• EURO stanie się najważniejszą walutą po USD i JPY;

• płynne rynki kapitałowe w EURO.

Ujemne strony zmian:

• koszty zmian dla przedsiębiorców;

• strata dochodów w bankach;

• naciski w kierunku racjonalizacji na rynku pracy;

• ryzyko ominięcia etapów podczas adaptacji;

• potrzeba ustanowienia nowych cen progowych wyrażonych w EURO;

• problemy wynikające z konkurencji przy zaokrąglaniu cen w dół.

WADY EUROPEJSKIEGO OBSZARU WALUTOWEGO (EMU)

Do wad tych należą:

• brak indywidualnej krajowej polityki walutowej, przy czym jeden kraj to jeden głos;

• brak możliwości dewaluacji;

• niebezpieczeństwo napięć społecznych i politycznych.

Bilans płatniczy

Bilans płatniczy - jest to zestawienie wszystkich transakcji zagranicznych, obejmujących zarówno przepływy towarowe jak i przepływy usług.

Transakcje te mogą być:

• odpłatne - kupno i sprzedaż towarów i usług za gotówkę lub na kredyt, zamiana towaru lub usługi na inny towar lub usługę, wymiana jednego elementu finansowego na drugi, np.: zakup zagranicznych obligacji z rachunku obrotowego w banku zagranicznym.

• nieodpłatne - otrzymanie lub przekazanie elementów finansowych, towarów lub usług.

Każdy bilans płatniczy posiada 2 strony:

1. Winien - po tej stronie są zapisywane te elementy transakcji zagranicznych, które powodują powiększenie rzeczowych lub finansowych aktywów kraju (wartość towarów importowanych);

1. Ma - po tej stronie jest zapisywana wartość towarów eksportowanych;

W skład bilansu płatniczego wchodzą 2 części:

1. Rachunek bieżący (current account) - obejmuje on niefinansowe elementy transakcji zagranicznych - a więc towary i usługi oraz dochody z pracy i kapitału, transfery nieodpłatne.

1. Rachunek kapitałowy (capital account) - obejmuje on finansowe elementy transakcji zagranicznych.

MFW opracował zasady, metody sporządzania bilansu płatniczego. W jego skład wchodzą następujące pozycje:

Rachunek bieżący

1. Towary

2. Wysyłka towarów - obejmuje ona:

• frachty,

• ubezpieczenie,

• inne usługi (przygotowanie towarów do przesyłki, składowanie, przeładunek, spedycja);

3. Inne usługi transportowe - takie jak:

• przewozy pasażerów,

• remonty statków w portach,

• wyładunki i załadunki statków,

• pilotaż;

4. Podróże - obejmują one:

• wartość towarów sprzedanych cudzoziemcom,

• wartość towarów zakupionych przez krajowców zagranicą.

5. Dochody z inwestycji:

• portfelowych,

• bezpośrednich (zyski należące się inwestorowi);

• innych dochody

6. Inne towary usługi, dochody - pozycja ta obejmuje różne transakcje, które nie zostały wcześniej wymienione: m.in. utrzymanie placówek dyplomatycznych, dochody z patentów, z nieruchomości, ubezpieczenie na życie.

7. Transfery nieodpłatne - są to jednostronne przekazanie towarów lub usług, w tym:

• prywatne (np.: spadki);

• rządowe (np.: renty, emerytury, odszkodowania, stypendia dla obcokrajowców).

Rachunek kapitałowy

1. Kapitały z wyłączeniem rezerw (kapitały te zostały podzielone według różnych kryteriów):

8. Inwestycje bezpośrednie za granicą

9. Inwestycje portfelowe

10. Inne kapitały długoterminowe

• rządowe

• banków komercyjnych

• przedsiębiorstw i osób

11. Kapitały krótkoterminowe

• rządowe

• banków komercyjnych

• przedsiębiorstw i osób

12. Saldo błędów i opuszczeń - pozycja wynika z konieczności szacowania powyższych danych, z powodu braku dokładnych danych.

2. Rezerwy - do rezerw walutowych zaliczamy aktywa finansowe, które należą do władz monetarnych kraju i wykorzystywane są przez nie do pokrycia deficytu bilansu płatniczego:

13. Złoto monetarne

14. SDR

15. Pozycja rezerwowa z MFW

16. Dewizy

Obie części bilansu pozostają w ścisłym związku. Obroty bieżące wywołują wpływ na stan należności i zobowiązań. Druga część bilansu wyjaśnia z jakich źródeł został sfinansowany deficyt wypłat nad wpływami w obrotach bieżących, bądź na co została zużyta nadwyżka wpływów nad wypłatami.

Dla określenia rozmiarów deficytu lub nadwyżki bilansu płatniczego, należy wszelkie transakcje wchodzące w jego skład, podzielić na transakcje podstawowe i wyrównawcze.

Do pierwszej grupy zalicza się wszystkie obroty bieżące towarowe i usługowe oraz transfery nieodpłatne, a ponadto ruch kapitału długoterminowego.

Do transakcji wyrównawczych zalicza się ruch kapitału krótkoterminowego, a więc zmiany zagranicznych rachunków bankowych i stan innych kredytów krótkoterminowych, łącznie z saldem błędów i opuszczeń oraz ruch złota monetarnego.

Czynniki zakłócające równowagę w bilansie płatniczym.

Czynniki te mogą mieć albo źródła wewnętrzne albo zewnętrzne. Do czynników powodujących zakłócenia w równowadze bilansu płatniczego (zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych) możemy zaliczyć:

• zmiany w rozmiarach i strukturze dochodu narodowego, które z kolei oddziałują na import i eksport. W okresie wyżu koniunkturalnego import rośnie szybciej niż eksport, mamy bowiem wtedy do czynienia z dużą dynamiką inwestycji, co jest związane z ogromnym popytem na maszyny, urządzenia, a także surowce i materiały. W rezultacie na tym etapie rozwoju zdolności wytwórcze kraju są niewystarczające na to, aby pokryć to zapotrzebowanie. Rośnie więc import i powiększa się deficyt płatniczy.

• rozbieżny ruch poziomu kosztów i cen w kraju i za granicą. Jeżeli ceny krajowe idą w górę, a ceny zagraniczne pozostają na nie zmienionym poziomie lub wzrastają w mniejszym stopniu, to przy stałym kursie waluty krajowej w stosunku do walut obcych zmniejsza się eksport, a wzrasta import.

• zmiany wzajemnej relacji światowych cen towarów eksportowanych i importowanych przez dany kraj, czyli terms of trade. Jeżeli np.: ceny towarów eksportowanych spadły o 10%, to aby zachować import na tym samym poziomie należałoby więcej wyeksportować, w przeciwnym wypadku nastąpi spadek importu. Jednakże spadek cen towarów eksportowanych może stanowić bodziec dla wzrostu eksportu w przyszłości, ponieważ towary danego kraju mogą okazać się tańsze i bardziej konkurencyjne.

• zmiany w wysokości stóp procentowych pomiędzy krajami. Różnice w stopach procentowych powodują przepływ kapitału, przy czym przepływ ten dokonuje się z kraju o niskiej stopie procentowej do kraju o wysokiej stopie procentowej. W rezultacie w krajach o niskiej stopie procentowej pojawi się deficyt, a w kraju o wysokiej - nadwyżka.

• różnice w kształtowaniu się stopy zysku w kraju i za granicą.

• czynniki psychologiczne - np. przekonanie, że waluta jakiegoś kraju w najbliższym czasie ulegnie dewaluacji. Powoduje to masową ucieczkę kapitału i może doprowadzić do deficytu w bilansie płatniczym.

• czynniki naturalne i klęski żywiołowe (susze, powodzie, nieurodzaje).

• zmiany w strukturze popytu jakie mają miejsce na rynku światowym (np.: zastępowanie surowców naturalnych przez surowce sztuczne), zwłaszcza, gdy zmiany te następują nagle i kraje nie są do nich przygotowane.

• czynniki polityczne. Mogą one oddziaływać pozytywnie lub niekorzystnie. Przykładem może być wojna w Zatoce Perskiej - w wyniku nałożenia na Irak sankcji, Polska straciła możliwość sprzedaży broni na tamtejszym rynku.

Następstwa zakłóceń w bilansie płatniczym.

W wyniku deficytu następuje utrata rezerw walutowych (odpowiednio w wyniku nadwyżki występuje wzrost rezerw walutowych). Następstwem są też ruchy międzynarodowego kapitału w postaci udzielonych lub zaciągniętych kredytów.

Zakłócenia w BP mogą naruszyć stabilizację międzynarodowego ładu płatniczego i walutowego. Dlatego istnieją pewne zalecenia MFW, które powinny być podejmowane przez kraje, w których wystąpił deficyt lub nadwyżka w BP.

METODY PRZYWRACANIA RÓWNOWAGI W BILANSIE PŁATNICZYM

Możemy mówić o dwóch grupach metod przywracania równowagi bilansu płatniczego:

1. Procesy przystosowawcze zachodzące automatycznie lub zainicjowane przez państwo - polegają one na przywracaniu równowagi za pomocą mechanizmu rynkowego - działa się tutaj na ogólne rozmiary i strukturę produkcji.

1. Środki polityki gospodarczej korygujące rozmiary określonych rodzajów obrotów rzeczowych i finansowych.

Pierwsza grupa - procesy zachodzące automatycznie są związane z aktualną sytuacją jaka się ukształtowała. W przypadku deficytu, w bilansie z danego kraju następuje odpływ dewiz (czyli rezerw dewizowych), a w rezultacie oznacza to nadwyżkę importu nad eksportem. W kraju, z którego odpłynęły dewizy, jest mniejszy ich zasób w systemie bankowym. To oznacza, że banki mogą udzielać mniejszych ilości kredytów. Maleje produkcja i zatrudnienie, spada globalny popyt, a w rezultacie maleje popyt na dobra importowane. Niejako w sposób samoczynny deficyt w bilansie płatniczym doprowadzi do równowagi. Z drugiej strony - w kraju, w którym nastąpi nadwyżka mamy do czynienia ze wzrostem rezerw w systemie bankowym, co oznacza wzrost akcji kredytowej, rośnie produkcja i zatrudnienie, a także popyt na dobra importowane, co po pewnym czasie doprowadzi do wyrównania.

Te samoczynne procesy wymagają zwykle długiego okresu czasu i są związane z wysokimi kosztami, dlatego państwo nigdy nie czeka, aż mechanizm rynkowy doprowadzi do samoczynnego uregulowania bilansu płatniczego, ale samo inicjuje procesy dostosowawcze. Rządy krajów okazują tutaj aktywną postawę inicjując i kontrolując przebieg procesów przystosowawczych, za pomocą różnych środków polityki gospodarczej. Środki te są związane z pozostającymi do dyspozycji każdego rządu różnego rodzaju politykami - m.in.:

• środkami polityki pieniężnej - w sytuacji deficytu bilansu płatniczego polityka pieniężna będzie polegać na stosowaniu strategii drogiego pieniądza, poprzez ograniczenie emisji pieniądza, podrożenie kredytu, podwyższenie stopy dyskontowej, sprzedaży papierów wartościowych w ramach polityki otwartego rynku, podwyższenie wysokości rezerw obowiązkowych,

• środkami polityki finansowej - polityka finansowa przy deficycie bilansu płatniczego polegać będzie na ograniczeniu wydatków budżetowych, co zmniejszy dochody ludności i przedsiębiorstw, produkujących na potrzeby państwa, a także na podniesieniu podatków, co ograniczy globalny popyt pojawiający się na rynku i w efekcie doprowadzi do ograniczenia importu i przy innych nie zmienionych warunkach - do poprawy bilansu płatniczego.,

• środkami polityki kontroli dochodów - polityka kontroli dochodów przy deficycie polega na ograniczeniu wzrostu płac oraz zysków w drodze odpowiedniej akcji rządowej w stosunku do związków zawodowych i przedsiębiorstw, w formie zaleceń, a nawet przymusowych zarządzeń.

• zmiany kursu walut - jest to bardzo skuteczny instrument polityki gospodarczej, który powoduje natychmiastowe efekty w bilansie płatniczym. Kiedy w warunkach jakiegoś kraju waluta zostaje urzędowo zdewaluowana lub obniży się jej płynny kurs na rynku, wówczas cudzoziemcy płacą mniej jednostek waluty własnej za walutę danego kraju. W wyniku dewaluacji:

• następuje wzrost w walucie krajowej cen towarów importowanych z krajów, w których waluta nie uległa dewaluacji,

• następuje wzrost cen towarów importowanych i krajowych, w których są zawarte koszty materiałów importowanych,

• wzrost cen towarów importowych powoduje wzrost popytu na te towary krajowe, które mogą zastąpić towary importowane,

• spadek kursu waluty krajowej sprawia, że towary stają się tańsze dla cudzoziemców, w wyniku czego rośnie eksport,

• wskutek wzrostu cen krajowych towarów importowanych mogą wzrosnąć koszty utrzymania, co może spowodować naciski na wzrost płac. Wzrost płac poprzez wzrost kosztów produkcji może znaleźć odzwierciedlenie we wzroście ogólnego poziomu cen - czyli inflacji. Dlatego, aby zneutralizować to zagrożenie konieczna jest kontrola poziomu płac

Nie zawsze wiadomo, czy działanie państwa w ramach polityki gospodarczej i jej środków będzie w tym zakresie, w jakim jest ono pożądane. Dlatego często korzysta się z odcinkowych środków korygujących.

W celu powiększenia eksportu można skorzystać z takich instrumentów jak:

• subwencje eksportowe wypłacane ze środków budżetowych eksporterom;

• ulgi podatkowe dla eksporterów;

W celu ograniczenia wydatków na import można wykorzystać znacznie więcej sposobów:

• wprowadzenie lub podwyższenie ceł;

• ustanowienie kontyngentów ilościowych;

• wprowadzenie obowiązku posiadania licencji;

• wprowadzenie obowiązku deponowania przez importerów pewnej sumy w banku w związku z zamierzonym importem;

• wprowadzenie reglamentacji dewizowej;

W zakresie transakcji kapitałowych stosuje się zmiany stóp procentowych.

Odcinkowe środki korygowania bilansu płatniczego mają wiele zalet. Przede wszystkim działają szybko i skutecznie w kierunku przywracania równowagi bilansu płatniczego na zagrożonych odcinkach. Nie usuwają jednak istotnych ekonomicznych przyczyn zakłóceń równowagi bilansu. Ich usunięcie jest możliwe jedynie poprzez procesy dostosowawcze.

DEFICYT W POLSCE

Czynniki wpływające na deficyt płatniczy w Polsce
Czynniki pobudzające wzrost importu	Czynniki utrudniające wzrost eksportu
estrukturyzacja i modernizacja gospodarki jest uwarunkowana importem inwestycyjnym i zaopatrzeniowym; szerokie otwarcie polskiego rynku - elementy ochronne są systematycznie likwidowane i obecnie dotyczą głównie artykułów rolno - spożywczych. W 1999 roku średni poziom ceł na towary importowane zmniejszy się do 3,3% wobec 4,55 % w 1998 i 9,44% w 1995 roku; wysoka imortochłonność polskiej gospodarki; napływ inwestycji zagranicznych. Badania empiryczne wykazują, że każdy dolar zainwestowany w Polsce powoduje w okresie realizacji inwestycji wzrost importu o 40 centów. Po uruchomieniu inwestycji sytuacja powinna się zmienić: każdy ulokowany w Polsce dolar może przynieść 2 dolary wpływów eksportowych;	struktura eksportu - dominują towary nisko przetworzone, wrażliwe na wahania koniunktury; zaostrzenie konkurencji wobec polskich dostawców na rynku UE ze strony innych państw Europy Środkowo - Wschodniej, z którymi UE zawarła umowy o stowarzyszeniu i udzieliła podobnych jak Polsce preferencji; dekoniunktura na rynkach światowych w odniesieniu do podstawowych towarów polskiego eksportu; relatywnie niska konkurencyjność wielu polskich wyrobów. Z uwagi na tanią siłę roboczą krajowi producenci powinni mieć przewagę nad dostawcami zagranicznymi, ale koszty kredytów i energii powodują ostatecznie, że nasze towary często przegrywają z ofertami konkurentów; niedorozwój infrastruktury instytucjonalno - finansowej i organizacyjnej w obszarze kredytowania, ubezpieczenia i promocji
Aprecjacja złotego w stosunku do USD i DEM powoduje względne potanienie importu, a równocześnie pogorszenie rentowności polskiego eksportu

PRZEPŁYWY KAPITAŁOWE

W bilansie płatniczym każdego kraju ważną rolę odgrywają bezpośrednie inwestycje bezpośrednie i inwestycje portfelowe. Dzięki nim bowiem możliwe jest równoważenie bilansu płatniczego.

W ostatnich latach obserwowane są intensywne przepływy tych inwestycji - głównie z krajów wysoko rozwiniętych do innych krajów wysoko rozwiniętych. Te przepływy są efektem liberalizacji przepisów związanych z przepływami.

Podstawowym bodźcem tych przepływów jest motyw zysku - zysku większego niż w kraju macierzystym. Pozatym kraje, które mają deficyt kapitału, stosują różnorodne metody zachęcające zagraniczne podmioty do lokowania w tym kraju kapitału. Innym motywem jest niedostateczna akumulacja w danym kraju.

Według kryterium własności kapitał może pochodzić z dwóch źródeł:

• kapitał ze środków publicznych - może on mieć postać:

• kredytów rządowych,

• kredytów organizacji międzynarodowych.

Kredyty te mogą być udzielane na warunkach preferencyjnych lub na warunkach rynkowych.

• kapitał prywatny - może on występować w postaci:

• bezpośrednich inwestycji zagranicznych,

• inwestycji portfelowych,

• kredytów banków komercyjnych,

• kredytów handlowych.

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie (wg definicji MFW i OECD) - to lokowanie kapitału w przedsiębiorstwie zagranicznym, użyte w celu uzyskania trwałego wpływu na jego działalność.

Zasadniczą cechą zagranicznych inwestycji bezpośrednich jest uzyskanie kontroli nad danym przedsiębiorstwem. OECD i MFW przyjmują, że minimalny udział pozwalający na efektywny wpływ na zarządzanie zagranicznym przedsiębiorstwem wynosi 10% kapitału lub udziałów uprawniających do głosowania. Niektóre kraje przyjmują wyższą wartość - generalnie mieszczą się w przedziale od 10 do 20%.

Jeżeli udziały w zagranicznym przedsiębiorstwie są tak niskie, że nie wpływa się na podejmowanie decyzji przez innych partnerów spółki, to mają one charakter inwestycji portfelowych lub aliansu ekonomicznego. (5 - 10% głosów).

Zasadnicze różnice pomiędzy inwestycjami bezpośrednimi a portfelowymi polegają więc na możliwości zarządzania i sprawowania kontroli nad inwestowanym kapitałem w przypadku inwestycji zagranicznych i jej braku w przypadku inwestycji portfelowych.

Formy bezpośrednich inwestycji zagranicznych

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie występują dwóch postaciach:

• samodzielne prowadzenie działalności przez przedsiębiorstwo na rynku zagranicznym (solo ventures),

• prowadzenie działalności gospodarczej wspólnie z innymi partnerami (joint ventures).

Z prawnego punktu widzenia inwestycje te mogą wystąpić w dwóch formach:

• podmiotu prawa kraju przyjmującego (filie) - podmiotem prawa obcego jest najczęściej przedstawicielstwo zagranicznego przedsiębiorstwa w formie: oddziału, agencji, biura. Są to jednostki nie posiadające osobowości prawnej w tym kraju. Pozostają w znacznym stopniu uzależnione od organu macierzystego. Kraje przyjmujące kapitał zazwyczaj ograniczają możliwość zakładania przedsiębiorstwa na bazie prawa obcego.

• podmiotu prawa obcego (oddziały) - w przeciwieństwie do oddziału filie posiadają osobowość prawną, utworzone są zgodnie z prawem kraju przyjmującego.

Z punktu widzenia przyjętej strategii działalności inwestycyjnej inwestycje te możemy podzielić na:

• bezpośrednie inwestycje zagraniczne rozpoczynające działalność od podstaw - green field investment - w tym przypadku inwestor rozpoczyna budowę zakładu od fundamentu, decyduje o profilu, kadrze, sposobach zarządzania. Jest to forma wygodna, ze względu na brak konfliktów z pracownikami już zatrudnionymi (co zdarza się w joint venture). Wiąże się ona jednak z dużym ryzykiem inwestycyjnym - może okazać się, że nie ma zbytu na produkty nowego zakładu.

• rozpoczęcie działalności poprzez fuzje i akwizycje przedsiębiorstw w kraju przyjmującym - ryzyko inwestycyjne występujące w przypadku inwestycji zagranicznych w formie joint venture (fuzje lub akwizycje) jest o wiele mniejsze gdyż taka działalność polega na połączeniu kapitału zagranicznego z już istniejącymi przedsiębiorstwami, posiadającymi własne produkty, sieci zbytu. Takiemu przedsiębiorstwu jest taniej zaistnieć na rynku.

Fuzja - polega na połączeniu dwóch lub więcej niezależnych przedsiębiorstw w jedno nowe. Dotychczasowe podmioty gospodarcze, podlegające łączeniu ulegają likwidacji, a w ich miejsce powstaje nowy podmiot..

Akwizycja - jest to nabywanie przez przedsiębiorstwo innych firm lub osiąganie w nich przewagi decyzyjnej poprzez wykupienie ponad 50% udziałów. W wyniku akwizycji przestaje istnieć jako podmiot przedsiębiorstwo nabywane. Jako podmiot funkcjonuje nadal nabywca.

W praktyce zjawiska fuzji i akwizycji są traktowane jako synonimy, ze względu na podobne efekty, jakie powstają w wyniku łączenia się podmiotów gospodarczych. Jednak za wyodrębnianiem tych zjawisk przemawiają odmienne procedury ich przygotowania i realizacji.

Typy fuzji i akwizycji

Możemy mówić o czterech typach fuzji lub akwizycji:

• poziome (horyzontalne) - polegają na łączeniu przedsiębiorstw będących konkurentami, mających jednakowe produkty i rynki. Celem takiej akwizycji jest uzyskanie korzyści skali i większego udziału w rynku.

• pionowe (wertykalne) - polegają na nabywaniu przedsiębiorstw pokrewnych technologicznie lub rynkowo powiązanych ze sobą fazami procesu produkcyjnego.,

• dywersyfikacji powiązanej (koncentryczne) - występują, gdy następują połączenia przedsiębiorstw należących do różnych sektorów, ale prowadzących działalność powiązaną w zakresie technicznym lub handlowym. Osiągnięcie korzyści z tej formy akwizycji jest związane z możliwością transferu wiedzy i umiejętności posiadanych w dotychczasowej dziedzinie do nowych obszarów,

• konglomeratowe - polegają na przejmowaniu przedsiębiorstwa i rozszerzaniu zakresu działania o niepokrewne i nie powiązane ze sobą obszary działalności. Wynikają one ze strategii finansowej danego podmiotu. Nie ma w nich więzi technologicznych (nie są więc pionowe ani poziome)..

Jedną z najkorzystniejszych form wchodzenia na nowe rynki jest fuzja (akwizycja) horyzontalna - pozwala bardzo szybko wejść na rynek przez połączenie się z istniejącym przedsiębiorstwem, które ma swoją własną sieć dystrybucji, własne rynki. Taka fuzja oznacza przejęcie przedsiębiorstwa w ruchu z jego produktami i rynkami. Dopiero brak odpowiednich przedsiębiorstw możliwych do przejęcia zmusza inwestorów do innych form inwestowania - np. green field investments.

Najbardziej rozpowszechnioną formą bezpośrednich inwestycji zagranicznych są wspólne przedsięwzięcia inwestycyjne - czyli joint ventures. W szerszym znaczeniu pojęcie to obejmuje każdą formę więzi między partnerami, prowadzącą do współpracy w dłuższym czasie. Natomiast w węższym znaczeniu joint venture oznacza współpracę partnerów z różnych państw w ramach przedsiębiorstwa.

W przypadku joint venture mogą jednak występować konflikty między partnerami w trzech zasadniczych kwestiach:

• zarządzanie wspólnym przedsiębiorstwem,

• udostępnianie i przenikanie posiadanych przez partnera informacji, wiedzy i tajemnic,

• podział dochodów między wspólników.

Ze względu na ograniczenie kontroli i konflikty związane z joint venture wydaje się, że lepsze dla inwestora zagranicznego będzie solo venture.

KREDYTY MIĘDZYNARODOWE

Kredyt zagraniczny - jest to stosunek ekonomiczny wynikający z odstąpienia przez jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie (dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub w towarze na warunkach zwrotu równowartości w ustalonym terminie. Kosztem tego kredytu jest jego oprocentowanie.

Prawo bankowe przewiduje, że tylko banki mogą udzielać kredyty gotówkowe. Jednak przedsiębiorstwa także udzielają kredyty - ale w postaci towarowej (kredyt towarowy za odroczoną płatnością).

Klasyfikacja kredytów:

1. Według kryterium podmiotowego kredyty dzielimy na:

• kredyty bankowe - kredyty te są udzielane przez banki zagranicznym bankom lub przedsiębiorcom. Kredyty te są zawierane na podstawie umów pomiędzy bankami z dwóch krajów. Obecnie następuje wzrost ich znaczenia.

• kredyty handlowe (kupieckie) - kredyty te są udzielane przez przedsiębiorstwo, które kredytuje zagranicznego kontrahenta; są one zawierane bezpośrednio pomiędzy dwoma przedsiębiorstwami i są związane z określoną transakcją. Kredytodawcą może być eksporter (przekazując importerowi towar za który zapłata nastąpi w terminie późniejszym) lub importer (wpłacając zaliczkę lub całość kwoty przed otrzymaniem towaru).

• kredyty rządowe (państwowe) - w tym przypadku rząd danego kraju udziela kredytu drugiemu państwu. Są to w większości kredyty długoterminowe udzielane na towary z kraju kredytodawcy. Te kredyty są formą popierania eksportu i są one zaliczane do pomocy rządowej z racji swojego niskiego oprocentowania. W ich przypadku często otrzymywane są dodatkowo gwarancje bankowe.

• kredyty instytucji lub organizacji międzynarodowych - znaczenie tych kredytów wzrasta po II Wojnie Światowej.

2. Według kryterium przedmiotowego kredyty dzielimy na:

• kredyty towarowe - przeznaczane na finansowanie zakupów w kraju wierzyciela (forma popierania eksportu);

• kredyty finansowe - w ich przypadku brak jest powiązania z obrotem towarowym;

3. Ze względu na okres spłaty kredyty dzielimy na:

• kredyty krótkoterminowe

• kredyty średnioterminowe

• kredyty długoterminowe

Oprócz powyższych kredytów występują także pewne specyficzne kredyty - takie jak:

• kredyt konsorcjalny - udzielany jest przez grupę banków - tzw. konsorcjum. Na czele takiego konsorcjum stoi bank zarządzający, który organizuje transakcje. Takie konsorcja tworzone są w sytuacji, gdy pojedynczy bank nie jest w stanie udzielić kredytu na daną inwestycję;

• kredyt finansowy - ich źródłem jest rynek eurowalutowy, który daje możliwość uzyskania kredytu na inwestycje;

• kredyt emisyjny - polega on na emisji papierów własnościowych (akcje, obligacje) na rynkach światowych. Ujemną stroną takiego kredytu są jego wysokie koszty, ale za to taki kredyt nie jest powiązany z konkretną transakcją i możliwe jest jego niezależne wykorzystywanie.

Znaczenie kredytu w gospodarce:

• kredyt tworzy dodatkowy popyt;

• kredytobiorcy nabywają dzięki kredytowi dodatkowe środki techniczne (stwarza to dodatkowe warunki dla integracji);

• kredyt może pełnić rolę stymulatora eksportu.

UBEZPIECZENIE KREDYTU

Odroczenie płatności przez eksportera wiąże się z ryzykiem. Ryzyko to możemy podzielić na:

• ryzyko handlowe - obejmuje ono straty, na które narażony jest eksporter w wyniku odmowy spłaty, niewypłacalności lub bankructwa zagranicznego dłużnika;

• ryzyko polityczne - to ryzyko obejmuje straty, które wynikają z różnych, niezależnych od zagranicznego kontrahenta zdarzeń (np. ogłoszenia memorandum płatniczego, wojny, rewolucji strajków, itp.). W ubezpieczaniu tego typu ryzyka główne znaczenie mają instytucje państwowe;

• ryzyko katastroficzne - obejmuje ono takie sytuacje jak: powodzie huragany itp.;

• ryzyko kursowe - występuje w wyniku zmiany kursu w czasie pomiędzy zaciągnięciem kredytu a jego spłatą.

Ubezpieczeniem zajmują się wyspecjalizowane instytucje, które ze względu na rolę i udział państwa w ich działalności możemy podzielić na:

• ubezpieczalnie państwowe - np. w Japonii, Wielkiej Brytanii;

• instytucje rządowe - np. w USA, Belgii, Kanadzie;

• spółki założone przez rząd - np. we Francji, Niemczech, Holandii, czy też w Polsce (KUKE S.A.)

Jednak nigdy instytucje te nie ubezpieczają całości kredytu - przy każdej transakcji kredytodawca musi wnieść także udział własny. Ubezpieczenie kredytu odbywa się na podstawie dwóch rodzajów umów:

• polis indywidualnych - w tym przypadku ubezpieczane są pojedyncze transakcje;

• polis generalnych - w tym przypadku ubezpieczana jest całość wymiany z danym podmiotem gospodarczym lub wieloma podmiotami.

Instytucje ubezpieczeniowe ubezpieczając dany kredyt biorą pod uwagę min.:

• standing kredytów

• sytuację w kraju kredytobiorcy

• ilość ryzyk od których ubezpiecza się kredytodawca;

• okres czasu.

Korzyści z ubezpieczenia:

• bezpieczeństwo działania - eksporterzy uniezależniają się od sytuacji importera;

• informacja o kontrahentach;

• poprawa płynności dla eksportera (nie musi tworzyć funduszy rezerwowych na wypadek strat);

• zabezpieczenie finansowania.

BANKOWOŚĆ MIĘDZYNARODOWA

Międzynarodowy rynek finansowy nie mógłby finansować efektywnie, gdyby nie rozwinęła się bankowość międzynarodowa. Jej początki sięgają XIII w., ale jej prawdziwy rozwój rozpoczął się po II Wojnie Światowej. Rozwój ten rozpoczął się dopiero w latach 50-tych po ustabilizowaniu się sytuacji w Europie. Istotną cechą rozwoju bankowości w tamtym okresie była uniwersalność banków (nie tylko przyjmowały one depozyty i udzielały kredyty, ale finansowały także długotrwałe inwestycje, skupowały waluty obce, itp.) - a więc prowadziły szeroko rozumiane operacje na rynkach kapitałowych. W efekcie rozwinęła się zagraniczna działalność wkładowo - pożyczkowa.

W ten sposób w latach 60/70-tych pojawiły się banki międzynarodowe, prowadzące działalność wkładowo - pożyczkową w walucie obcej na rzecz zagranicy, ale świadczące również usługi wewnątrz kraju, ale w walutach obcych. Dużą część banków międzynarodowych stanowiły banki świadczące usługi w eurowalutach - tzw. eurobanki, które są podstawowymi uczestnikami eurorynku. Banki międzynarodowe były zazwyczaj zakładane przez wielkie banki amerykańskie, japońskie, a także europejskie. Rozwojowi tego systemu sprzyjał rozwój nowoczesnych technik łączności.

Formy organizacyjne bankowości międzynarodowej

Do form tych zaliczyć możemy:

• biuro przedstawicielskie - jest to forma najprostsza; jest to zagraniczne biuro banku krajowego, w którym jedna lub kilka osób reprezentuje bank. Biuro takie nie przyjmuje wkładów ani nie udziela kredytów, zbiera natomiast informacje i przekazuje je do centrali banku, ewentualnie do innego oddziału. Banki międzynarodowe uznały tę formę organizacyjną za bardzo dogodną dla badania możliwości działania za granicą, głównie prowadzenie rozeznania rynku.

• agencja - ma cechy pośrednie między biurem przedstawicielskim a oddziałem. Nie może przyjmować wkładów, ale może udzielać kredyty. Środki na tę działalność agencja pozyskuje poprzez zaciąganie pożyczek na lokalnym międzybankowym rynku pieniężnym lub eurowalutowym. Agencja może także pożyczyć środki od swojego banku macierzystego lub innych banków afiliowanych przez bank macierzysty.

• bank afiliowany - jest to bank lokalny, działający wg prawa miejscowego, w którym bank zagraniczny posiada mniejszą część udziału, nie dającą mu kontroli nad tym bankiem. Dzięki bankowi afiliowanemu bank zagraniczny ma pełny dostęp do działalności wkładowo-pożyczkowej na lokalnym rynku finansowym. Wadą tej formy jest to, że bank zagraniczny ma tam mniejszościowe udziały i w związku z tym często może dochodzić do konfliktów pomiędzy bankiem zagranicznym a pozostałymi udziałowcami.

• oddział zagraniczny - jest to przedłużenie działalności banku macierzystego poza granicę. Oddział nie jest jednostką prawnie wyodrębnioną, nie emituje oddzielnie akcji, nie ma także aktywów i zobowiązań. Mimo to, oddział może prowadzić cały wachlarz transakcji finansowych w skali krajowej i międzynarodowej ze wszystkimi ograniczeniami nakładanymi przez lokalne przepisy prawne: przyjmuje wkłady, udziela kredytów, zawiera transakcję z bankami lokalnymi i zagranicznymi. Zabezpieczeniem tej działalności jest cały kapitał zagranicznego banku macierzystego.

• bank pomocniczy - różni się on tym od oddziału, że jest to odrębna organizacja bankowa, w której zagraniczny bank posiada taką część udziału, która pozwala mu kontrolować jego działalność. Nie zawsze jest 51% akcji, może to być mniejsza ilość, oczywiście jeżeli akcje są rozproszone a bank posiada pakiet kontrolny.

• bank konsorcjalny - jest to forma bardzo często występująca na rynku kredytowym i kapitałowym, jest to jednostka będąca wspólnym przedsięwzięciem kilku banków zagranicznych, na stale prowadząca międzynarodową działalność bankową. Powołanie takiego banku jest istotne dla małych banków, które nie mogłyby zaistnieć w centrach finansowych świata, ponieważ w pojedynkę mają za mały kapitał, a przez to małą możliwość oddziaływania. W przeciwieństwie do banku konsorcjalnego konsorcjum bankowe to grupa banków, z których każdy jest odrębną instytucją finansową i działa we własnym imieniu. Banki te połączone są jedynie więzami wynikającymi z faktu udzielenia wspólnego kredytu zagranicznego. Zwykle dzieje się tak wtedy, kiedy pojedynczy bank nie jest w stanie udzielić tak dużego kredytu. Konsorcjum zanika z chwilą, kiedy kredyt zostanie spłacony.

Ze względu na kierunki działalności banki konsorcjalne możemy podzielić na:

• banki konsorcjalne wyspecjalizowane w udzielaniu średnioterminowych kredytów eurowalutowych;

• banki konsorcjalne ukierunkowane na międzynarodową działalność lokacyjną, świadczące wyspecjalizowane usługi finansowe, w szczególności na rynkach kapitałowych (np. fuzje, przejęcia akcji, porady finansowe dla przedsiębiorstw, finansowanie konkretnych projektów inwestycyjnych);

• banki konsorcjalne nastawione za granicą na penetrację lokalnego rynku finansowego, zarówno hurtowego, jak i detalicznego. Przy czym, zadaniem tego typu banków jest opanowanie danego terytorium, trudnego do zdobycia tylko przez jednego udziałowca;

• banki konsorcjalne stworzone w celu prezentowania interesów zagranicznych banków handlowych, tam gdzie koszty założenia własnego oddziału przewyższyłyby zyski przez długie lata.

Na świecie mamy do czynienia z tendencją do zakładania banków konsorcjalnych na tych obszarach, gzie występują korzyści podatkowe.

• bank zagraniczny korespondent - jest to bank zagraniczny, z którym bliżej współpracuje bank krajowy. Współpracujące banki świadczą sobie nawzajem szereg usług, wymieniają informacje oraz prowadzą swoje rachunki. Chodzi o to, aby dokonywać na tych rachunkach wzajemnych przepływów, udzielać sobie kredytów w rachunku otwartym i przesyłać w razie potrzeby gotówkę. Bank zagraniczny korespondent bierze za te usługi określoną prowizję. Często okazuje się, że koszty prowadzenia filii oddziałów są wyższe niż korzystanie z usług korespondenta, w związku z tym ta forma rozpowszechnia się coraz bardziej.

KORZYŚCI I WADY BANKOWOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ

Bankowość międzynarodowa niesie za sobą określone korzyści. Banki mają duże kapitały, są wobec tego w stanie stosować najnowocześniejsze techniki, przez co mają bardzo nowoczesną ofertę usług bankowych, niższe koszty i dlatego stanowią konkurencję dla bankowości krajowej, lokalnej. Dzięki temu wymuszają na bankach krajowych rozszerzenie wachlarza oferowanych usług, obniżenie cen usług i stóp procentowych.

Tak więc banki międzynarodowe wywierają korzystny wpływ na gospodarkę kraju przyjmującego, który przejawia się min.:

• pojawieniem się zagranicznej konkurencji dla banków krajowych;

• polepszeniem się efektywności finansowej i zwiększenie wydajności pracy bankowej;

• rozszerzenie wachlarzu oferowanych usług.

Wady bankowości międzynarodowej są związane z tym, że banki te są często eksterytorialne. Nie poddają się władzy monetarnej danego kraju ani kraju macierzystego. Istnieje tu niebezpieczeństwo destabilizacji nie tylko krajowego systemu finansowego, ale także bardzo często międzynarodowego systemu walutowego.

Ogólnie do wad bankowości międzynarodowej zaliczyć możemy:

• dążenie do unikania przepisów i kontroli władz monetarnych zarówno kraju macierzystego jak i kraju przyjmującego;

• destabilizujący wpływ na wewnętrzną politykę monetarną.

RYNEK EUROWALUTOWY

Międzynarodowa działalność bankowa prowadzona jest przede wszystkim na rynku eurowalutowym - na rynku euroobligacji i eurokredytów. Rynek eurowalutowy wywodzi się z rynku eurodolarowego, który był pierwowzorem tego rynku. Eurodolarami nazywamy wkłady w dolarach ulokowane w bankach działających poza granicami USA. Eurodolary przemieszczane są z rynku USA na rynki europejskie i kreowane są na ich podstawie kredyty, na które nie mają wpływu władze monetarne USA. Stopniowo operacje wkładowo - pożyczkowe w dolarach rozszerzyły się także na inne waluty i stąd mamy euromarki, eurofunty, eurofranki czyli eurowaluty.

Do przyczyn pojawienia się rynku eurodolarowego możemy zaliczyć:

• zakaz udzielania kredytu w funtach na finansowanie handlu zagranicznego przez władze Wielkiej Brytanii w okresie Kryzysu Sueskiego w 1956r. W konsekwencji banki stwierdziły, że opłaca się dla nich przyjmować depozyty w USD na wyższym oprocentowaniu niż w USA. W ten sposób banki poradziły sobie z tą decyzją i zaczęły udzielać kredytów w dolarach.

• przywrócenie zewnętrznej wymienialności walut europejskich - co oznaczało łatwość wymiany dolarów na inne waluty.

• wysoki deficyt bilansu płatniczego USA - co powodowało napływ dolarów do Europy, gdzie były one lokowane w bankach europejskich, ponieważ miały wyższą stopę oprocentowania niż banki amerykańskie. Stany Zjednoczone zlikwidowały oprocentowanie wkładów a'vista, co spowodowało, że w tej sytuacji korzystniejsze było trzymanie rezerw w bankach europejskich, a nie w amerykańskich.

• wprowadzenie w 1963 roku przez władze USA podatku wyrównawczego od dochodów z procentów;

• zainicjowanie przez rząd USA w 1965 roku programu dobrowolnych ograniczeń eksportu kapitału z USA. Ograniczenia te dotknęły przede wszystkim wielkie korporacje amerykańskie

• różnice w oprocentowaniu na korzyść Europy w porównaniu z USA

Rynek eurowalutowy można określić jako rynek wierzytelności w walutach wymienialnych poza granicami ich pochodzenia. Na rynku tym działają przede wszystkim eurobanki, które ze szczególną intensywnością rozwinęły się w latach 60-tych. Rynek eurowalutowy jest przede wszystkim rynkiem międzybankowym, dzięki któremu znacznie wzrosła mobilność krótkoterminowych kapitałów w skali światowej. Rynek ten jest bardzo elastyczny - potrafi on jedno lub trzydniowy depozyt przekształcić w 10-letni kredyt.

Źródłem podaży walut na ten rynek mogą być:

• bank centralne, które deponują swoje rezerwy na tym rynku;

• banki komercyjne,

• korporacje ponadnarodowe

• inwestorzy indywidualni - minimalna kwota umożliwiająca im obrót na tym rynku to 100.000 USD. Dla mniejszych inwestorów stworzono tzw. certyfikaty depozytowe o wartości 25.000 USD.

ROLA EURORYNKU FINANSOWEGO

Do korzyści funkcjonowania rynku eurowalutowego zaliczyć możemy:

• rynek ten umożliwia finansowanie deficytu bilansów płatniczych (np.: sprawa petrodolarów),

• wpłynął on na wzrost mobilności kapitału w skali ogólnoświatowej,

• oddziałuje wyrównawczo na stopy procentowe - banki krajowe nie mogą same ustalać stóp procentowych, ale muszą brać pod uwagę stopę na rynku eurowalutowym - gdyby była ona znacznie niższa, to nastąpiłaby ucieczka z rynku krajowego na rynek eurowalutowy,

• przyczynił się do wzrostu zainteresowania utrzymaniem rezerw w postaci dolarów - dzięki temu, iż dolar odgrywa na tym rynku dominującą rolę.

Natomiast do wad rynku eurowalutowego zaliczamy:

• możliwość konfliktu interesów pomiędzy celami polityki pieniężnej danego kraju a ukształtowanymi stopami procentowymi na rynku eurowalutowym,

• niedostateczna przejrzystość tego rynku - co może stanowić zagrożenie dla międzynarodowego ładu finansowego,

• w czasie kryzysów walutowych rynek eurowalutowy przysparza władzom walutowym wiele kłopotów, ponieważ następuje ucieczka pieniądza.

Rynek euroobligacji.

Drugim segmentem międzynarodowego rynku finansowego czyli eurorynku jest rynek euroobligacji. Rynek euroobligacji jest formą międzynarodowego rynku kapitałowego, na którym zawiera się transakcje kredytowe w długoterminowych papierach wartościowych (obligacjach), wyrażonych w obcych walutach. Zaistnienie rynku euroobligacji zostało sprowokowane wprowadzeniem przez władze amerykańskie w 1963r. podatku wyrównującego dochody z oprocentowania. Miał on za zadanie zniechęcenie inwestorów zagranicznych do emitowania obligacji na amerykańskim rynku kapitałowym (zaciągania tą drogą pożyczek). Spowodowało to, że międzynarodowe korporacje, które pozyskiwały w ten sposób niezbędne dla ich działalności kapitały, zaczęły emitować te obligacje w dolarach na rynku europejskim.

Procedura plasowania euroobligacji

Plasowaniem obligacji zajmują się wyspecjalizowane banki, najczęściej są to pewne grupy banków występujące w formie syndykatu lub konsorcjum.

System organizacji syndykatu emisyjnego składa się z trzech grup:

• Grupa kierownicza - główną rolę wśród grupy kierowniczej zajmuje bank prowadzący lub wiodący. Pozostaje on w ścisłym kontakcie z emitentem, wypracowuje koncepcję emisji i ustala jej warunki czyli typ instrumentu finansowego, kwotę emisji i termin spłaty.

• Grupa subskrypcyjna - subskrypcją zajmuje się bank z grupy subskrypcyjnej wraz z bankami z grupy kierowniczej. Polega ona na zakupie od emitenta obligacji w celu ich odsprzedaży ostatecznym inwestorom. W ten sposób subskrybenci gwarantują otrzymanie umownej kwoty bez względu na to, na jakich warunkach będą w stanie uplasować dane obligacje wśród inwestorów. Kupując obligacje po ustalonej cenie subskrybenci angażują w procesie emisji własny kapitał i przejmują na siebie ryzyko odsprzedaży ostatecznym inwestorom. Pomiędzy grupą subskrypcyjną a grupą kierowniczą jest zawarta umowa partycypacyjna. Banki grupy kierowniczej zawierają odrębną umowę między sobą, ustala ona ich wzajemne funkcje i obowiązki. Natomiast w umowie partycypacyjnej każdy ze subskrybentów zobowiązuje się do wykupienia po cenie emisyjnej części obligacji nie sprzedanych inwestorom - część ta ustalana jest w proporcji do udziałów (tu widoczne jest ryzyko banku). Dla banków z grupy kierowniczej umowa ta spełnia rolę gwarancyjną, gdyż pozwala im przerzucić część ryzyka na pozostałych subskrybentów.

• Grupa sprzedająca - celem grupy sprzedającej jest dystrybucja obligacji wśród inwestorów. Duża część obligacji jest rozprowadzona przez samych subskrybentów. Banki z grupy kierowniczej zawierają umowę również z grupą sprzedającą. Jest to umowa sprzedaży, która zobowiązuje banki sprzedające do przejęcia obligacji, przydzielonych im do sprzedaży i zapłacenia za nie. Formalne rozpoczęcie procesu emisji rozpoczyna się w momencie ogłoszenia publicznego, że dana emisja ma miejsce. W tym dniu bank prowadzący wysyła teleksy do wszystkich banków z zapytaniem, czy ewentualnie podjęłyby się subskrypcji lub sprzedaży tych obligacji. Przez dwa tygodnie następuje rozpoznanie rynku. Banki, które podjęłyby się roli subskrybenta testują rynek. W oparciu o wyniki tego testu są ustalane ostateczne warunki emisji. Dane są przekazywane bankowi prowadzącemu z grupy kierowniczej, który w oparciu o nie ustala warunki emisji. Bardzo często, już po wstępnym rozpoznaniu rynku właściwie cała emisja znajduje zbyt. Po tych dwóch tygodniach są podawane drogą teleksową do banków, które wyraziły chęć subskrybowania bądź sprzedaży tych obligacji i zawiera się z nimi umowę. Następuje proces plasowania obligacji na rynku kapitałowym. Jest to proces długotrwały, dlatego też w praktyce korzysta się z przyspieszonych procedur plasowania obligacji na rynku międzynarodowym.

Schemat międzynarodowego syndykatu emisyjnego:

	Emitent (issuer)
	Grupa kierownicza (management group)		Bank prowadzący
	Grupa subskrypcyjna (underwriting group)
	Grupa sprzedająca (selling group)

Proces ten jest procesem długotrwałym. W związku z czy w ostatnich latach wypracowano dwie metody skróconej emisji obligacji:

• emisja o warunkach ustalonych z wyprzedzeniem - w ramach tej metody bank prowadzący wraz z grupą kierowniczą subskrybuje od razu całą emisję o definitywnie ustalonych warunkach. Te same banki rozprowadzają następnie daną emisję korzystając z marginalnej jedynie pomocy wyselekcjonowanej grupy banków sprzedających;

• emisja kupiona - polega na tym, że bank prowadzący subskrybuje całą emisję na ustalonych warunkach na własny rachunek, następnie samodzielnie organizuje syndykat banków dla redystrybucji obligacji.

Obie te metody gwarantują dużą oszczędność czasu, ale obarczają większą odpowiedzialnością bank prowadzący. Podobnie wygląda plasowanie akcji.

BANKI INWESTYCYJNE

DEFINICJA I ZAKRES DZIAŁALNOŚCI BANKÓW INWESTYCYJNYCH

Bank inwestycyjny - w tradycyjnym ujęciu jest to pośrednik finansowy, instytucja koncentrująca się na usługach związanych z emisją i obrotem papierami wartościowymi oraz z przejmowaniem i ... przedsiębiorstw.

W tym ujęciu nie uwzględnia się innych rodzajów działalności, usług, które są ujmowane w ujęciu szerokim. Do usług tych należy:

• doradztwo finansowe i zarządzanie finansami (corporate finance);

• zarządzanie funduszami (fund management);

• działalność towarzystw zwiększonego ryzyka finansowego (venture capital);

• technik obrony przed ryzykiem kursowym (hedging);

• działalność badawcza i analityczna.

Typowe usługi oferowane przez banki inwestycyjne można podzielić na cztery grupy:

1. Obrót papierami wartościowymi i zarządzanie funduszami:

• organizowanie emisji papierów wartościowych dla innych podmiotów (w tym dla jednostek samorządu terytorialnego, agend rządowych i fundacji prowadzących działalność gospodarczą);

• organizacja emisji własnych papierów wartościowych (akcji i obligacji);

• pośrednictwo w zakresie sprzedaży papierów wartościowych (selling agent);

• gwarantowanie emisji (underwriting);

• bezpośrednia sprzedaż papierów wartościowych wybranym inwestorom (private placement);

• działalność brokerska (kupno i sprzedaż akcji i obligacji na własny rachunek i we własnym imieniu);

• inwestowanie własnych kapitałów w instrumenty rynku finansowego oraz w inne przedsięwzięcia gospodarcze;

• zarządzanie płynnymi aktywami przedsiębiorstw, funduszy towarzystw ubezpieczeniowych, funduszy emerytalnych przedsiębiorstw i instytucji oraz osób fizycznych (portfolio management);

• zarządzanie pakietami akcji lub udziałów należących do innych podmiotów gospodarczych (np. banków komercyjnych, towarzystw ubezpieczeniowych i innych instytucji);

• organizowanie oraz wybór źródła i formy finansowania projektów inwestycyjnych;

• działalność inwestycyjna w ramach towarzystwa zwiększonego ryzyka inwestycyjnego (venture capital fund);

• tworzenie towarzystw inwestycyjnych i zarządzanie nimi;

2. Doradztwo finansowe i zarządzanie finansami - w tym zakresie działania banków inwestycyjnych na rynku finansowym wiążą się ściśle z obrotem papierami wartościowymi. Działania te mają na celu:

• tworzenie strategii finansowej zakładającej pozyskiwanie relatywnie taniego kapitału;

• pozyskiwanie odpowiednich źródeł finansowania - akcje, kapitał zakładowy lub elementów długu - obligacje;

• maksymalizowanie wskaźnika zwrotu z inwestycji.

Usługi w tym zakresie dotyczą w szczególności działań, których celem jest poprawianie zarządzania aktywami podmiotów gospodarczych i przez to uzyskania lepszych wyników finansowych. Usługi te obejmują:

• opracowywanie koncepcji i przeprowadzanie restrukturyzacji finansowej i organizacyjnej przedsiębiorstwa;

• wybór optymalnego wariantu prywatyzacji i nadzór nad jego realizacją, w tym poszukiwanie dla danego przedsiębiorstwa inwestorów krajowych i zagranicznych;

• organizowanie i przeprowadzanie transakcji wspomaganego wykupu przedsiębiorstw przez zarząd i inwestorów strategicznych (tzw. MBO - management buy-out albo LBO - leverage buy-out);

• przejmowanie i łączenie przedsiębiorstw (marges i acquisitions) - wybór partnerów transakcji, wycena przedsiębiorstw lub opracowanie strategii obrony przed niepożądanym przejęciem;

• opracowanie koncepcji i przeprowadzenie sekurytyzacji kredytów bankowych na zlecenia banków komercyjnych i innych instytucji;

• sporządzenie studiów wykonalności projektów inwestycyjnych (feasibility studies) i poszukiwanie odpowiednich źródeł finansowania;

• organizowanie kredytów syndykalnych - tj. kredytów opiewających na duże kwoty, które przekraczają limity kredytowe pojedynczego banku komercyjnego;

• systematyczne analizowanie bieżącego stanu koniunktury gospodarczej, w tym rentowności poszczególnych instrumentów finansowych (analiza techniczna i fundamentalna inwestycji w akcje i obligacje), regulacji prawnych, sytuacji finansowej kluczowych przedsiębiorstw i całych branż gospodarki.

3. Operacje na rynku pieniężnym:

• kupno i sprzedaż certyfikatów depozytowych;

• transakcje terminowe (typu forward) w odniesieniu do stopy procentowej i walut;

• transakcje typu „repo” (repurchase agreement) - sprzedaż należących do banku rządowych papierów wartościowych z jednoczesnym warunkiem ich odkupienia;

4. Operowanie instrumentami pochodnymi - banki inwestycyjne są aktywnymi uczestnikami operacji instrumentami pochodnymi. Instrumentem pochodnym jest ten, którego wartość zależy od innego, zwanego pierwotnym. Instrumentami pierwotnymi mogą być akcje, obligacje, a także instrumenty nie istniejące rzeczywiście - indeksy, koniunktury giełdowe. Termin instrumenty pochodne obejmuje więc zarówno transakcje typu put (opcja sprzedaży akcji, obligacji, towarów) oraz operacji wymiany typu swap walut, stopy procentowej (interest and exchange rate swaps)

DZIEDZINY DZIAŁALNOŚCI BANKÓW INWESTYCYJNYCH

Wśród dziedzin działalności banków inwestycyjnych wyróżnić możemy:

• transakcje rynku pierwotnego - przygotowanie emisji i plasowanie papierów wartościowych;

• transakcje rynku wtórnego (funkcja dealerska i brokerska);

• doradztwo inwestycyjne - doradztwo w zarządzaniu majątkiem oraz zarządzanie majątkiem (portfelem);

• usługi w zakresie doradztwa dla podmiotów gospodarczych i instytucji publicznych - koncepcje dotyczące finansowania i prywatyzacji, inżynieria finansowa, zarządzanie ryzykiem, fuzje i przejęcia.

MODELE INSTYTUCJI BANKOWYCH

Wyróżniamy dwa podstawowe modele tych instytucji:

• model anglosaski (USA, Wielka Brytania, Australia) - opiera się na bankach wyspecjalizowanych, a działalność banków komercyjnych jest oddzielona od działalności banków inwestycyjnych;

• model europejski (kontynentalny - np. Niemcy, Francja, Szwajcaria, Skandynawia) - w systemie tym dominującym modelem jest model banku uniwersalnego, który oferuje szeroką ofertę (zarówno przyjmowanie depozytów i udzielanie kredytów jak i inwestowanie na rynku kapitałowym oraz gwarantowanie emisji)

Obecnie różnice te stopniowo się zacierają. Powstają także tzw. „mega banki”.

Źródłem dochodów w ujęciu tradycyjnym dla banków komercyjnych była różnica w oprocentowaniu kredytów i oprocentowaniu płaconym klientom za udzielone depozyty.

Działalność banków inwestycyjnych skupiała się głównie na pośrednictwie finansowym, przygotowaniu emisji papierów wartościowych od strony technicznej, prawnej i organizacyjnej oraz usługach związanych z obrotem papierami wartościowymi (w tym także inwestowanie własnych kapitałów oraz gwarantowanie nowych emisji papierów wartościowych oraz doradztwo finansowe)

FAZY EWOLUCJI SYSTEMU FINANSOWEGO

Fazy te zostały wyznaczone w oparciu o rodzaj związków między korporacjami finansowymi (bankami) a niefinansowymi.

Nazwa fazy. Cechy	I. Faza kapitalizmu właścicielskiego	II. Faza kapitalizmu menedżerskiego	III. Faza Kapitalizmu instytucjonalnego.
Typ gospodarki	Gospodarka typu rolniczego i gospodarka początkowego okresu uprzemysłowienia	Gospodarka typu przemysłowego, główny udział przemysłu w tworzeniu dochodu narodowego	Gospodarka, w której główny udział w tworzeniu dochodu narodowego ma sektor usług.
Główne instytucje finansowe	Banki komercyjne	Departamenty inwestycyjne banków uniwersalnych lub wydzielone banki inwestycyjne	Fundusze ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, fundusze powiernicze.
Główne cechy	Indywidualne firmy są zarządzane przez tę samą osobę (rodzinę). Brak konfliktu pomiędzy wykonującymi funkcje właściciela a zarządzającym.	Coraz większa rola rynków kapitałowych jako instrumentów monitorowania. Słabnąca rola banków komercyjnych w systemie alokacji kapitału. Tworzenie pozabankowych instytucji finansowych. Powstaje konflikt interesów pomiędzy właścicielami a menedżerami. Groźba przejęcia kontroli nad spółką notowaną na giełdzie przez zakup akcji. Anglosaski i niemiecko - japoński typ kapitalizmu menedżerskiego.	Główna rola rynków kapitałowych i pieniężnych. Niezależność dużych firm od banków komercyjnych. Długoterminowe finansowanie spółek w drodze bezpośrednich emisji papierów wartościowych. Krótkoterminowy kapitał na działalność bieżącą spółek uzyskiwany w drodze emisji obligacji na rynkach pieniężnych. Celem działania każdej spółki jest osiągnięcie wielkości i pozycji, która umożliwi zmniejszenie kosztu kapitału.

W kapitalizmie menedżerskim i instytucjonalnym wyróżnia się dwa modele systemu finansowania:

• model anglo - amerykański - model ten zorientowany jest rynkowo, główną rolę odgrywają w nim rynki kapitałowe; w modelu tym dominują inwestorzy instytucjonalni i fundusze venture capital; banki komercyjne realizują funkcje płatnicze i rozliczeniowe, ich rola sprowadza się do zarządzania systemem płatniczym i zaspokajania krótkookresowych potrzeb przedsiębiorstw; dopływ kapitału do przedsiębiorstw następuje przez emisję zbywalnych instrumentów finansowych; model ten oparty jest na giełdzie i rynkach kapitałowych.

• model niemiecko - japoński - jest to model zorientowany bankowo z dominującą rolą banków uniwersalnych; banki te są zorientowane na zaspokajanie krótko i długoterminowych przedsięwzięć, głównie na podstawie umów kredytowych; powiązania banków z korporacjami gospodarczymi za pomocą umów kredytowych są dodatkowo wzmacniane związkami kapitałowymi.

STRUKTURA ORGANIZACYJNA BANKU INWESTYCYJNEGO

				Zarząd
Obrót papierami wartościowymi i zarządzanie funduszami (departament finansowo i organizacyjnie wydzielony)			Doradztwo finansowe i zarządzanie finansami					Operacje rynku pieniężnego

Banki inwestycyjne są najczęściej częścią holdingu finansowego, który skupia kilka powiązanych ze sobą instytucji finansowych. W wielu krajach utworzenie takiego holdingu było wymuszone przez ustawodawstwo.

Przykładowo w USA zabroniona była działalność banku w ponad jednym stanie, natomiast zgrupowaniu banków w postaci holdingu zezwalano na działalność w kilku stanach. Na proces tworzenia się holdingów w USA wpłynął dodatkowo Glass Steagal Act, której celem było rozdzielenie bankowości komercyjnej od inwestycyjnej.

Holding daje możliwość zminimalizowania ryzyka, głównie w przypadku oferowania na rynku usług nie mieszczących się w granicach działania tradycyjnych banków komercyjnych.

Dzięki holdingowi bank komercyjny uzyskuje możliwość lepszego rozwiązania problemu wtórnego zadłużenia i prywatyzacji oraz zaspokajania potrzeb klientów w zakresie nowych usług finansowych (w tym typowych dla banku inwestycyjnego).

Bank komercyjny		Towarzystwo leasingowe
Bank inwestycyjny		Towarzystwo podwyższonego ryzyka inwestycyjnego
Fundusz Inwestycyjny Restrukturyzacyjny		Bank złych długów

GLOBALIZACJA RYNKÓW FINANSOWYCH

Globalizacja - polega ona na w dużym stopniu na funkcjonalnym powiązaniu i silnym zespoleniu narodowych rynków walutowych, pieniężnych i kredytowych w jeden globalny rynek finansowy. Dla banków inwestycyjnych stwarza to szansę na rozwój poprzez powstanie nowych produktów - takich jak:

• międzynarodowe plasowanie dłużnych i właścicielskich papierów wartościowych;

• instrumenty zarządzania ryzykiem walutowym;

• doradztwo inwestycyjne, uwzględniające istnienie różnych krajowych i międzynarodowych rynków finansowych oraz możliwość inwestowania na nich;

• doradztwo przy ponadnarodowych transakcjach.

VENTURE CAPITAL

Venture capital - jest to zorganizowana jednostka lub osoba:

• która może udowodnić, że zarządza finansowaniem przez dostarczany kapitał przeznaczany dla małych i średnich początkujących przedsiębiorstw, nowo powstających lub rozwijających się, nie notowanych na giełdzie, charakteryzujących się dużym potencjałem rozwojowym w zakresie produktu, usług lub technologii;

• której głównym celem jest uzyskanie zysku z kapitału jako wynagrodzenia, rekompensatę z tytułu podjętego ryzyka;

• która może dostarczyć aktywną pomoc w zarządzaniu przedsiębiorstwem gdzie zainwestowała swój kapitał.

Venture capital - jest inwestycją z reguły w firmy młode, będące w początkowej fazie rozwoju, niedysponujące wystarczającym kapitałem i sprawnym w działaniu kierownictwem ani utrwaloną pozycją na rynku. Firmy te dysponują natomiast sprawdzonymi, zyskownymi produktami lub usługami oraz kompletnym biznes planem wskazującym na możliwość osiągnięcia zysku w przyszłości

BUDOWA FUNDUSZU TYPU VENTURE CAPITAL

Na fundusz ten składają się cztery główne elementy:

1. Masa kapitałowa - pochodzi ona od inwestorów i jest organizowana w postaci odpowiedniej struktury prawnej.

2. Inwestorzy - są to podmioty działające w sferze finansowej lub poza finansowej, które są osobami prawnymi lub fizycznymi, i które poprzez wniesienie kapitału do wspólnej masy kapitałowej obejmują w zamian stosowne udziały w wielkości w odpowiednim stosunku do wniesionego kapitału.

3. Podmiot zarządzający - jest to podmiot, który na podstawie kontraktu formalnie zarządza masą kapitałową pochodzącą od inwestorów.

4. Przedmiot inwestycji - jest to przedsiębiorstwo będące w fazie wzrostowej posiadające dobry, nowoczesny produkt, sprawny zarząd. Przedsiębiorstwo to musi być zaakceptowane przez inwestorów jako miejsce inwestycji.

Oprócz tych wymienionych podmiotów mogą także występować inne podmioty, których zadaniem będzie wspomaganie podmiotu zarządzającego w formie doradztwa lub rewidujący jego działalność. Tymi podmiotami mogą być np.:

• komitety doradcze w skład których wchodzić mogą eksperci zewnętrzni doradzający menedżerom funduszu;

• komitet inwestycyjny - składa się z udziałowców lub ich przedstawicieli a jego zadaniem jest zatwierdzanie projektów inwestycyjnych zaproponowanych przez podmiot zarządzający;

• zgromadzenie udziałowców lub rada nadzorcza.

Dawcy venture capital

Inwestorzy publiczni

Inwestorzy prywatni

Osoby prywatne

Inwestorzy instytucjonalni

Przedsiębiorstwa przemysłowe

Instytucje finansowe

Pozostali inwestorzy

ROLA BANKU INWESTYCYJNEGO W FUNDUSZACH VENTURE CAPITAL

Bank inwestycyjny może spełniać dwojaką rolę:

• zbierać fundusze dla danego przedsiębiorstwa za wynagrodzeniem bez dalszego angażowania się;

• aktywny wpływ na zarządzanie przedsięwzięciem.

Finansowanie danego przedsięwzięcia może dotyczyć różnych etapów rozwoju działalności przedsiębiorstwa, w których jest różne zapotrzebowanie na kapitał i wsparcie w zarządzaniu oraz odmienny poziom ryzyka. Tak więc to finansowanie możemy podzielić ze względu na stopień ryzyka na następujące rodzaje (od najbardziej do najmniej ryzykownego):

• finansowanie wstępne;

• finansowanie fazy startu;

• finansowanie pierwszej fazy ekspansji;

• finansowanie drugiej fazy ekspansji;

• finansowanie fazy finalnej.

Dla dawców kapitału duże znaczenie ma zdolność banku inwestycyjnego do takiego zarządzania funduszami, aby w kolejnych fazach zmniejszać ich udział ...

Fundusz powinien być zdywersyfikowany pod względem udziałowego zaangażowania. W przypadku finansowania aż do wejścia na giełdę bank może zapewnić finansowanie pomostowe oraz oferty ...

Na fundusze typu venture capital wpływ zarówno bliższe jak i dalsze otoczenie - min:

• polityka rządowa;

• otoczenie lokalne;

• instytucje;

• otoczenie kulturalno - socjalne;

• kapitał;

• rynek;

• organizacje wspierające;

• ludzie (innowacyjność przedsiębiorcy).

INNOWACJE FINANSOWE

Rynek instrumentów pozabilansowych - jest to rynek na którym występują instrumenty finansowe służące do zabezpieczania się przed wahaniami kursów walut i stóp procentowych. Oprócz kontraktów futures i kontraktów walutowych do rynku instrumentów pozabilansowych zaliczane są rynki SWAP - owe.

TRANSAKCJE SWAP

Według Banku Rozrachunków Międzynarodowych SWAP to transakcja finansowa, gdzie obie strony zgadzają się wymienić strumienie płatności w przyszłości.

Istnieje SWAP procentowy i walutowy, które razem tworzą rynek SWAP. Rynek ten pozwala uniknąć niedogodności związanych z ograniczeniami dewizowymi, ryzykiem kursowym i wahaniami stóp procentowych. Operacje te są dość skomplikowane, ale są o wiele tańsze od innych technik funkcjonujących na współczesnym rynku finansowym.

Wśród operacji SWAP - owych wyróżniamy SWAP stopy procentowej - transakcja taka nosi nazwę w literaturze interest rate swap. Transakcja zamiany stopy procentowej opiera się na porozumieniu 2 partnerów zainteresowanych w zamianie wzajemnych płatności odsetkowych w ściśle określonym terminie od pewnej jednakowej i z góry odnotowanej kwoty pożyczonego kapitału.

Większość transakcji SWAP - owych obejmuje transakcje średnioterminowe i długoterminowe, przeważnie od 5 do 15 lat.

Wyróżnia się dwie podstawowe rodzaje transakcji zamiany stopy procentowej:

• zamiana kuponowa - w tej transakcji partnerzy dokonują zamiany płatności odsetkowych naliczanych od tzw. odnotowanej kwoty kapitału według stałej stopy procentowej w ciągu całego okresu trwania porozumienia,

• zamiana bazowa - w tej transakcji każda ze stron tego porozumienia płaci odsetki od swego partnera, naliczane według zmiennej stopy procentowej w ciągu całego okresu trwania porozumienia.

PRZYKŁAD

Załóżmy, że mamy przedsiębiorstwo EUROLEAS i bank komercyjny LANDBANK. EUROLEAS jest przedsiębiorstwem o charakterze leasingowym, tzn. oddaje w leasing maszyny i urządzenia i z tego otrzymuje dochód w postaci rat leasingowych, naliczanych według określonej stałej stopy procentowej (15,35% rocznie). Przedsiębiorstwo to, aby sfinansować maszyny i urządzenia zaciągnęło pożyczkę konsorcyjną i jest zobowiązane płacić odsetki od tej pożyczki w wysokości zmiennej stopy LIBOR + 60 punktów bazowych (1 pkt. bazowy = 0,01%). Bank komercyjny z drugiej strony udzielił pożyczki firmom handlowym na taką samą kwotę, jak to przedsiębiorstwo leasingowe (100mln DEM). Od tych pożyczek otrzymuje odsetki w wysokości LIBOR + 80 punktów bazowych. Aby udzielić tych pożyczek bank komercyjny musiał wyemitować obligacje i od tych obligacji płaci stałe odsetki wynoszące 12%. Obydwie firmy nie są zadowolone z aktualnej formy spłat stóp procentowych, ponieważ według ich kalkulacji stanowią one zagrożenie dla ich rentowności i dlatego postanowiły szukać partnerów porozumienia, którzy byliby skłonni pójść na wymianę płacenia tych odsetek. Firma EUROLEAS stwierdziła, że w przypadku, gdy stopa LIBOR będzie kształtowała się na poziomie 15,35%, to wtedy odsetki płacone za zaciągnięty kredyt konsorcyjny będą wyższe aniżeli odsetki jakie firma leasingowa otrzymuje od przedsiębiorstw, którym oddała maszyny. Dlatego, aby zabezpieczyć się przed taką ewentualnością szuka możliwości zamiany płaconych przez siebie stóp procentowych. Po drugiej stronie mamy bank komercyjny, który udzielił pożyczek firmom handlowym na 6 lat w kwocie 100mln i na sfinansowanie tych kredytów wyemitował obligacje na kwotę 100mln, od których płaci odsetki w wysokości 12%. Sytuacja tego banku może się pogorszyć, kiedy odsetki, które musi zapłacić od wyemitowanych obligacji będą wyższe niż LIBOR + 0,8%. Dlatego też szuka możliwości wymiany płaconych przez siebie stóp procentowych.

Rysunek 1.

Obsługa finansowa długu firmy EUROLEAS i banku LANDBANK przed zawarciem porozumienia o zmianie stopy procentowej.

Aktywa produkcyjne w leasingu

100mln DEM

Udzielona na 5 lat pożyczka bankowa

100mln DEM

15,35% LIBOR + 0,8%

EUROLEAS

inwestor

LANDBANK

pożyczkobiorca

LIBOR + 0,6% 12%

Zobowiązanie odsetkowe

z tytułu obligacji

6-letnich na 100mln

Odsetki naliczane według zmiennej stopy procentowej od 100mln

w ciągu 6 lat

(bank zagraniczny)

Dla wyeliminowania ryzyka stopy procentowej EUROLEAS planuje zawarcie transakcji SWAP - owej, umożliwiającej zamianę płatności odsetkowych według stałej stopy procentowej na płatności odsetkowe generowane przez zmienną stopę procentową.

Rysunek 2.

Transakcje zamiany stopy procentowej pomiędzy EUROLEAS a BANKSERVICE. Firma EUROLEAS zawarła umowę z bankiem pośredniczącym, który nosi nazwę BANKSERVICE. Firma leasingowa będzie płaciła mu stałą stopę procentową 13,25%, natomiast BANKSERVICE będzie w zamian płacić jej LIBOR. Jeżeli teraz sprawdzimy rentowność i płynność finansową firmy leasingowej to okaże się, że EUROLEAS otrzymuje raty leasingowe w wysokości 15,35%, na rzecz BANKSERVICE płaci 13,25%, a ten z kolei płaci jej LIBOR, oprócz tego EUROLEAS płaci jeszcze 0,6%. Łączne koszty EUROLEAS wynoszą więc 13,25 + 0,6 = 13,85%, jej dochody wynoszą 15,35%, czyli ma 1,5% osłony zysku.

Aktywa

produkcyjne

15,35% LIBOR

EUROLEAS

BANKSERVICE

(odnotowana kwota pożyczki 100mln)

LIBOR + 0,6% 13,25%

Odsetki naliczane według zmiennej stopy procentowej od 100mln (6lat)

Firma EUROLEAS zawarła porozumienie z BANKSERVICE na przeprowadzenie operacji zamiany stóp procentowych i uzgodniła, że od kwoty 100mln, stanowiącej odnotowaną wielkość pożyczki kapitałowej, będzie płacić odsetki w wysokości 13,25% w ciągu 6-letniego okresu trwania umowy, a BANKSERVICE będzie płacił odsetki według sześciomiesięcznej stopy LIBOR, a więc na bieżąco aktualizowanej w każdym kolejnym okresie wartości odsetkowej. W efekcie zawartej transakcji zamiany stopy procentowej EUROLEAS zdołał wyeliminować niebezpieczeństwo spadku poziomu swoich przyszłych dochodów spowodowanych fluktuacjami stopy procentowej w ciągu całego sześcioletniego okresu trwania umowy. Równocześnie zapewnia sobie stałą marżę zysku w wysokości 1,5% w rezultacie oddania w leasing aktywów produkcyjnych.

Rysunek 3.

Transakcja zamiany stopy procentowej pomiędzy LANDBANKIEM a BANKSERVICE. LANDBANK udzielił pożyczek firmom handlowym i otrzymuje z tego tytułu odsetki wg. stopy LIBOR+0,8%. Bank ten chce zabezpieczyć się przed zmianami stóp procentowych i dlatego negocjuje z BANKSERVICE i zgadza się na to, aby BANKSERVICE płacił stałe odsetki w wysokości 12,25%, w zamian za co LANDBANK będzie płacił na rzecz BANKSERVICE LIBOR, czyli odsetki wg. zmiennej stopy procentowej. Przy takim układzie LANDBANK także zabezpiecza sobie zysk. Otrzymuje 12,25% + 0,8% = 13,05%, a płaci 12%. Osłonięta marża zysku w przypadku LANDBANKU wynosi 1,05%

Udzielana na 6 lat

pożyczka bankowa

w kwocie 100mln DEM

BANKSERVICE

odnotowana kwota

pożyczki 100mln

LIBOR + 0,8%

12,25%

LANDBANK

LIBOR

12%

Płatność odsetek od wyemitowanych obligacji 6-letnich w kwocie 100mln

Komentarz.

BANKSERVICE płaci LANDBANKOWI 12,25%, natomiast od EUROLEAS otrzymuje 13,25%. Pozostałe płatności odsetkowe: od LANDBANKU otrzymuje LIBOR, który przekazuje na rzecz EUROLEAS. W wyniku tego pośrednictwa otrzymuje prowizję w wysokości 1% czyli zarabia 1mln DEM. BANKSERVICE w tym przypadku zestawia 2 przeciwstawne strumienie płatności odsetkowych, które wzajemnie się wyrównują, a tym samym w całości eliminują ryzyko stopy procentowej.

Rachunek wynikowy:

EUROLEAS :

• Przychody z leasingu środków trwałych - 15,35%

• Płatności odsetkowe na rzecz BANKSERVICE - 13,25%

• Należności odsetkowe od BANKSERVICE - LIBOR

• Płatności zobowiązań odsetkowych z tytułu zaciągniętego kredytu - LIBOR+0,6%

• Koszt obsługi długu 13,25% + 0,6% = 13,85%

• Osłonięta marża zysku - 1,5%.

LANDBANK:

• Przychody od udzielonych kredytów - LIBOR+0,8%

• Spłata zobowiązań odsetkowych na rzecz BANKSERVICE - LIBOR

• Należności odsetkowe od BANKSERVICE - 12,25%

• Płatności zobowiązań odsetkowych z tytułu euroobligacji - 12%

• Dochody LANDBANKU 12,25% + 0,8% = 13,05%

• Osłonięta marża zysku - 1,05%

BANKSERVICE:

• Należności odsetkowe od firmy EUROLEAS - 13,25%

• Spłata zobowiązań odsetkowych na rzecz LANDBANKU - 12,25%

• Należności odsetkowe od LANDBANKU - LIBOR

• Płatności zobowiązań pożyczkowych na rzecz firmy EUROLEAS - LIBOR

• Marża banku pośredniczącego BANKSERVICE - 1%

SWAP WALUTOWY

Firmy muszą zabezpieczać się nie tylko przed wahaniami stóp procentowych, ale także przed wahaniami kursów walutowych.

PRZYKŁAD

Firma w Anglii:

• potrzebuje pożyczki w wysokości 200mln USD, chce ją uzyskać według zmiennej stopy procentowej,

• chce udzielić pożyczki w wysokości 100mln GBP według stopy procentowej 10,5% w stosunku rocznym,

• ma możliwość uzyskania tej pożyczki dolarowej na rynku poza SWAP - owym, ale wtedy musiałaby przyjąć oprocentowanie LIBOR + 1%.

Firma w USA:

• chce pożyczyć 100mln GBP według stałej stopy procentowej;

• może uzyskać taką pożyczkę poza rynkiem SWAP - owym płacąc 11% w skali rocznej;

• jest w stanie udzielić pożyczki w wysokości 200mln USD według zmiennej stopy procentowej LIBOR + 50 punktów bazowych;

Możliwości obu firm pokrywają się. Firma brytyjska zapłaci w SWAP za pożyczkę dolarową LIBOR + 0,5%, a poza rynkiem SWAP - LIBOR + 1%. Firma amerykańska zapłaci w SWAP za pożyczkę w GBP 10,5%, a poza rynkiem SWAP 1% w skali rocznej. Dokonanie operacji jest korzystne dla obu firm.

W pierwszym etapie obydwie firmy dokonują emisji obligacji na swoich rynkach narodowych. Brytyjska dokonuje emisji za 100mln GBP według stałej stopy procentowej 10,5%, natomiast amerykańska dokonuje emisji za 200mln USD, według zmiennej stopy procentowej LIBOR + 0,5%. Następnie strony wymieniają uzyskane wpływy z emisji obligacji po obowiązującym w danym momencie kursie natychmiastowym, który wynosi (założenie) 1GBP=2USD.

Emisja

obligacji

za 100mln GBP

Emisja

obligacji za

200mln USD

Początkowa zamiana

wpływów z emisji

obligacji

100mln GBP

Firma z

Wielkiej Brytanii

Firma z

USA

200mln USD

Drugi etap trwający 5 lat, polega na periodycznym np. co pół roku, dokonywaniu płatności odsetkowych przez obie firmy. Brytyjska płaci firmie amerykańskiej zmienne oprocentowanie według stopy LIBOR + 0,5%, natomiast amerykańska płaci brytyjskiej w GBP według stałej stawki 10,5% w stosunku rocznym.

Nabywcy obligacji

w GBP

Nabywcy obligacji

w USD

Okresowe płatności

odsetek od obligacji

10,5% LIBOR + 0,5%

Firma z

Wielkiej Brytanii

Firma z

USA

10,5% (GBP)

LIBOR+0,5%(USD)

W trzecim etapie następuje zwrot pożyczek między firmą brytyjską i amerykańską, które z kolei spłacają swoich wierzycieli (nabywców obligacji). Również i tutaj mamy do czynienia ze ścisłym dopasowaniem potrzeb pożyczkowych firm.

Nabywcy

obligacji w USD

Nabywcy

obligacji w GBP

Kapitałowa zamiana wpływów

z emisji obligacji oraz ich wykup

100mln GBP 200mln USD

Firma z

Wielkiej Brytanii

Firma z

USA

200mln USD

100mln GBP

FUNKCJE SWAPÓW WALUTOWYCH

1. Możliwość obejścia ograniczeń dewizowych.

2. Ochrona przed zmianami stopy procentowej i kursów walutowych

3. Możliwość wykorzystania różnic w stopie procentowej tych samych instrumentów finansowych na różnych rynkach lub w zależności od pożyczkobiorcy (funkcja arbitrażowa w zakresie stopy procentowej)

4. Możliwość stosowania ich w zarządzaniu wierzytelnościami i zobowiązaniami

Arbitraż stopy procentowej

Może zdarzyć się taka sytuacja, że na rynkach finansowych w różnych częściach świata mamy do czynienia z różnymi stopami oprocentowania od udzielonych wkładów i depozytów.

PRZYKŁAD

Taka sytuacja występuje przykładowo między Nowym Jorkiem a Frankfurtem. Notowania kursów walut i stóp procentowych w Nowym Jorku i we Frankfurcie kształtują się następująco:

• kurs kasowy USD - 0,7186DEM,

• 90-dniowy kurs terminowy USD -0,7301DEM

• 3-miesięczna stopa procentowa: w DEM - 8,2% w skali roku, w USD - 7,2% w skali roku,

Procedura transakcji arbitrażowej przebiega następująco:

• pożyczyć dolary na 3 miesiące w Nowym Jorku - 7,2%;

• wymienić po kursie kasowym w Nowym Jorku dolary na marki;

• zainwestować we Frankfurcie marki jako depozyt - 8,2%;

• po trzech miesiącach sprzedać marki na rynku terminowym premią w stosunku do dolara - 6,5%;

• 
  zysk netto - 7,5%;

Przepływy pieniężne w osłoniętym arbitrażu stopy procentowej
Okres	Transakcja	USD	DEM
1.01	Pożyczka 3-miesięczna w USD na 7,2%; Zakup marki po kursie USD - 0,7186DEM; Inwestycje DEM w 3-miesięczną lokatę na 8,2%; Sprzedaż DEM z dostawą 3-miesięczną za dolary; Przepływy miesięczne netto:	100000 -100000 bez przepływu 0	139150 bez przepływu 0
31.03	Likwidacja lokaty bankowej W DEM, marzec - odsetki= 0,082x139150x3/12=2852; Spłata pożyczki bankowej w USD, odsetki=0,072x100000x3/12=1800; Dostawa DEM na podstawie kontraktu terminowego z 1.01 w zamian za USD po kursie terminowym 1USD - 0,7301DEM; Przepływy pieniężne netto:	-101800 103675 1875	142002 -142002 0

Innowacje finansowe oprócz korzyści mogą także przynosić zagrożenie, jeżeli w transakcje te zaangażują się spekulanci.

FUNKCJONOWANIE MIĘDZYNARODOWYCH ORGANIZACJI FINANSOWYCH

• główną przyczyną rozwoju międzynarodowych organizacji finansowych jest globalizacja gospodarki światowej i wzrost współzależności finansowych i gospodarczych między krajami.

• do przyczyn szczegółowych zalicza się:

• wzrost zapotrzebowania na płynność w skali międzynarodowej związaną z rozwojem handlu i koniecznością rozliczania międzynarodowych transakcji finansowych;

• kryzysy światowego systemu walutowego związane ze wzrostem ryzyka kursowego i nierównowagą bilansów płatniczych;

• gospodarcze uzależnienie się krajów od postępu technicznego, zwłaszcza technik komunikowania się i transportu;

• przekonanie o korzyściach związanych z przynależnością do danej organizacji.

• międzynarodowa organizacja finansowa - zinstytucjonalizowana forma współpracy suwerennych państw w dziedzinie finansów.

• cechą współpracy w ramach międzynarodowej organizacji finansowej jest istnienie stałych organów podejmujących decyzje dotyczące wspólnych zadań i środków służących do ich organizacji.

• międzynarodowe organizacje finansowe ze względu na zasięg ich działania dzielimy na:

• organizacje o zasięgu światowym: MFW, Bank Światowy, Bank Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei;

• organizacje o zasięgu regionalnym: Azjatycki Bank Rozwoju, Amerykański Bank Rozwoju, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju;

• organizacje o zasięgu subregionalnym: Europejski Bank Inwestycyjny.

• do funkcji międzynarodowych organizacji finansowych zalicza się:

• funkcję kredytową - polega na udzieleniu przez daną organizację kredytu dla swoich członków

• często kredyty te są udzielane na preferencyjnych warunkach, korzystniejszych niż na rynkach finansowych

• funkcję regulacyjno-stabilizacyjną - oznacza, że organizacja finansowa stanowi źródło norm i regulacji prawnych obowiązujących wśród jej członków

• funkcję integracyjną - wyraża się w stopniowym ograniczaniu władzy monetarnej i samodzielności finansowej państw członkowskich na rzecz organów ponadnarodowych

• funkcję konsultacyjną (doradczą) - dana organizacja odgrywa rolę stałego forum konsultacji i współpracy krajów członkowskich.

• EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY

• powstał równolegle z powołaniem EWG w 1958 roku z siedzibą w Luksemburgu

• jego członkami są wszystkie państwa członkowskie UE.

• podstawową misją, celem EBI jest wspieranie celów UE poprzez umożliwianie długoterminowego finansowania kluczowych inwestycji.

• do szczegółowych celów powołania EBI zalicza się:

• rozwijanie regionów zacofanych strukturalnie i wyrównywanie w ten sposób różnic pomiędzy regionami oraz gospodarcza aktywizacja tych regionów;

• zwiększanie konkurencyjności przemysłu europejskiego (np. poprzez rozwój nowych technologii lub wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw);

• poprawa infrastruktury europejskiej;

• ochrona środowiska, wspieranie rozwoju terenów zurbanizowanych, zabezpieczanie dziedzictwa architektonicznego i środowiskowego UE;

• zaopatrzenie w energię

• w strukturze organizacyjnej EBI wyróżnia się następujące organy:

• Radę Gubernatorów

• w jej skład wchodzą ministrowie finansów krajów członkowskich.

• do jej zadań należy:

• ustalanie dyrektyw polityki kredytowej EBI i kontrola jej realizacji;

• zatwierdzanie bilansu płatniczego i raportów rocznych;

• zatwierdzanie finansowania projektów poza obszarem UE;

• podejmowanie decyzji o podwyższeniu kapitału;

• zatwierdzanie członków Rady Dyrektorów, Komitetu Kierowniczego i Komitetu Kontrolerów;

• Radę Dyrektorów

• organ wykonawczy, który jest odpowiedzialny za zarządzanie bankiem zgodnie z wyznaczonymi celami (np. decydowanie o udzieleniu kredytów i ich oprocentowaniu, zaciąganiu pożyczek przez inne banki);

• Komitet Kierowniczy

• rekomenduje decyzje Rady Dyrektorów i jest odpowiedzialny za ich wykonanie

• składa się z prezesa i 7 wiceprezesów;

• Komitet Kontrolerów - weryfikuje sposób prowadzenia operacji banków przez EBI.

• w kapitale EBI największe udziały mają największe państwa UE: Niemcy (18%), Francja (18%), Włochy (18%), Wielka Brytania (18%).

• środki EBI są głównie przeznaczane na wspieranie celów UE poprzez udzielanie pożyczek prywatnym i publicznym podmiotom na duże projekty.

• pożyczki te mogą mieć charakter:

• pożyczek indywidualnych ... - są umową między EBI, a pożyczkobiorcą... .

• pokrywają z reguły 25 - 50% planowanego projektu → pożyczkobiorcy muszą poszukiwać także innych pożyczkodawców

• okresy spłaty są indywidualnie negocjowane, ale ogólne terminy w przypadku pożyczek przemysłowych wynoszą 7-12 lat, a infrastrukturalnych nawet 20 lat;

• pożyczek globalnych

• instrument wspierania małych i średnich przedsiębiorstw

• udzielane w formie linii kredytowych bankom współpracującym z EBI (około 130 takich banków)

• linii kredytowych.

• wnioski o pożyczki kierowane są bezpośrednio do siedziby głównej EBI w Luksemburgu lub do jednego z biur EBI (np. Rzym, Lizbona, Madryt).

• natomiast wnioski o pożyczki globalne kierowane są do jednego z tych 130 banków współpracujących z EBI.

• EBI przywiązuje dużą wagę do weryfikacji tych wniosków - przez ekspertów EBI sprawdzane jest zarówno czy cele pożyczki są zgodne z celami EBI, jak i rentowność tych projektów ... (czy ... projektu gwarantuje zwrot pożyczki w odpowiednim terminie wraz z odsetkami).

• po sprawdzeniu wniosku decyzję o udzieleniu pożyczki podejmuje Rada Dyrektorów.

• EBI monitoruje na bieżąco realizowanie pożyczek - czy dane pożyczki są przeznaczane na cele zgodne z celami wskazanymi we wniosku i celami EBI → bank ten sprawuje nadzór nad pożyczką w ciągu całego okresu jej spłaty.

• EBI w latach 1959 - 95 udzielił następujących pożyczek:

• na obszarze UE łącznie: 170607, 8 mln ECU;

• na obszarze poza UE: 16826,6 mln ECU;

• łącznie: 190434,4 mln ECU.

• do 1975 roku głównym celem pożyczek EBI był rozwój regionalny UE

• od 1975 roku tą dziedzinę przejął Fundusz Rozwoju Regionalnego → EBI udziela także pożyczek w innych dziedzinach takich jak: rozwój energetyki, modernizowanie ..., ... nowoczesnych technologii, ochronę środowiska, integrację gospodarczą i tworzenie jednolitego obszaru gospodarczego oraz wspieranie procesów restrukturyzacyjnych w krajach UE (zwłaszcza gdy środki własne krajów czy regionów są niewystarczające).

• oprócz obszaru UE bank ten wspiera także inne regiony - min.: AKP (kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku), kraje obszaru śródziemnomorskiego, RPA, Europę Środkowo - Wschodnią, Azję i Amerykę Łacińską

• w krajach tych EBI udziela pożyczek głównie w sektorach: energetycznym, komunikacyjnym, zarządzania zasobami wodnymi i kanalizacją, przemysłowym, usługowym a także udziela pożyczek globalnych dla małych i średnich przedsiębiorstw.

• ważnym kierunkiem działania EBI jest wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw ze względu na to, że:

• są one „drożdżami” w gospodarce rynkowej, utrwalają wolną konkurencję;

• zatrudniają dużo osób.

• W 1995 roku na szczycie w Cannes stwierdzono, że należy wspierać rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, gdyż mają one największy udział w tworzeniu nowych miejsc pracy

• powierzono EBI zarządzanie ... funduszem wspierania małych i średnich przedsiębiorstw.

• fundusz ten w 1995 roku wyniósł 1 mln ECU.

• oprócz wspierania małych i średnich przedsiębiorstw EBI podejmuje także działania w zakresie oszczędności energii (zwłaszcza w latach kryzysu energetycznego ważne stało się wspieranie rozwoju technologii energooszczędnych) oraz ochrony środowiska (EBI przyczynił się zwłaszcza do ochrony Bałtyku, a także wspierał walkę z zanieczyszczeniami na terenie byłej NRD).

• EBI udziela także kredyty dla krajów Europy Środkowo - Wschodniej

• w latach 1959 - 95 EBI udzielił 78 kredytów na łączną sumę 3 631 923 300 ECU, z czego jednak część nie została wykorzystana ze względu na konieczność udzielenia dla nich gwarancji rządowych (a więc konieczność posiadania odpowiednich środków na ich pokrycie).

• jedynie kredyty dla małych i średnich przedsiębiorstw nie wymagają gwarancji rządowych

• wśród państw naszego regionu Polska uzyskała najwięcej (15) kredytów na łączną sumę 1 006 655 600 ECU.

• kredyty EBI dla regionu Europy Środkowo - Wschodniej w latach 1990 - 1996 przeznaczane były głównie na: transport (39%), energetykę (22%), telekomunikację (18%), ochronę środowiska (15%) oraz inne.

• EBI najchętniej udziela pożyczek na rozwój infrastruktury.

• Największym kredytobiorcą EBI są PKP i TP SA, a także banki (np. Polski Bank ...), które uzyskane środki przeznaczają na pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom, udzielanie pożyczek dotyczących przetwórstwa rolno - spożywczego, turystykę, ochronę środowiska i zmniejszenie zużycia energii.

• Do zalet finansowania przez EBI zaliczyć można:

• korzystne oprocentowanie (LIBOR + 0,25%);

• długi okres kredytowania (większość pożyczek na okres 17 lat z 4 - 5 letnim okresem karencji);

• brak opłat za ... ( w przeciwieństwie do Banku Światowego czy EBOiR);

• możliwość wyboru waluty kredytu przez kredytobiorcę (z grona walut UE);

• jasny harmonogram spłaty kredytu;

• niezmienna transza - raz ustalone oprocentowanie obowiązuje do końca spłaty (co umożliwia obliczenie dokładnego kosztu kredytu).

• kredyty EBI mają przewagę nad kredytami EBOiR oraz BŚ ze względu na ich większą elastyczność

• jednak kredyty te mają także swoje wady:

• finansują one tylko 50% wartości projektu, resztę muszą zgromadzić sami kredytobiorcy;

• nie finansują one projektów socjalnych, służby zdrowia czy nauki i kultury;

• w stosunku do krajów Europy Środkowo - Wschodniej kredyty te nie mogą być przeznaczane na te sektory, które mogłyby stać się konkurencyjne dla UE, oraz te, które są sektorami schyłkowymi (np. hutnictwo).

TEMAT: MIĘDZYNARODOWY FUNDUSZ WALUTOWY.

Wg. Financial Times: MFW to organizacja uczestnicząca w „gaszeniu pożarów na rynkach finansowych świata”.

MFW z siedzibą w Waszyngtonie powstał w 1944r., przy czym jego statut wszedł w życie 27.XII.45r., a działalność operacyjną rozpoczął 1.III.47r.

Organy:

Rada Gubernatorów - każde państwo członkowskie posiada 1 Gubernatora i jego zastępcę. Rada zbiera się na jesiennych sesjach, na których omawiana jest polityka MFW i jest zatwierdzane sprawozdanie roczne.

Dyrektorzy Wykonawczy - reprezentują państwa o największych kwotach. Wybierają Dyrektora Zarządzającego, który jest najważniejszym funkcjonariuszem Funduszu, przewodniczy Dyrektorom Wykonawczym, ale sam nie uczestniczy w głosowaniu. Dyrektorzy Wykonawczy mogą rozpatrywać tylko te sprawy, które Dyrektor Zarządzający opiniuje pozytywnie.

Cele MFW są sformułowane w jego statucie:

Art.1 układów sformułował 6 zadań, które miał realizować MFW:

1. Popieranie międzynarodowej współpracy monetarnej w trybie konsultacji i kooperacji w zakresie międzynarodowych zagadnień walutowych.

1. Wspieranie rozwoju i zrównoważonego wzrostu wymiany międzynarodowej, a przez to popieranie i utrzymanie wysokiego poziomu zatrudnienia i realnego dochodu oraz wspomaganie rozwoju zasobów produkcyjnych.

2. Przyczynianie się do stabilizacji systemu walutowego, utrzymywanie uporządkowanych stosunków walutowych wśród państw członkowskich i unikanie konkurencyjnej deprecjacji walut.

3. Pomoc w stworzeniu multilateralnego systemu regulującego bieżące należności z tytułu transakcji między członkami i eliminowanie restrykcji dewizowych, hamujących wzrost handlu światowego.

4. Stwarzanie zaufania między członkami za pomocą przekazywanych im środków 9przy odpowiednim zabezpieczeniu), przeznaczonych do korygowania bilansów płatniczych.

5. Dzięki działaniom już wymienionym, skracanie czasu trwania oraz zmniejszanie nierównowagi międzynarodowych bilansów płatniczych państw członkowskich.

Funkcje podstawowe MFW:

Regulacyjna - nadzorowanie stosowanych przez kraje członkowskie ograniczeń walutowych i przestrzegania zasad kursowych, tj. wprowadzania i podtrzymywania wymienialności walutowej.

Kredytowa - dostarczanie krajom członkowskim dodatkowych środków finansowych.

Konsultacyjna - odgrywanie roli stałego forum konsultacji i współpracy krajów członkowskich.

Celem MFW jest stabilizacja gospodarki światowej, popieranie międzynarodowej współpracy walutowej, ułatwienie rozwoju wymiany międzynarodowej, usuwanie ograniczeń dewizowych.

Pomoc udzielana krajom członkowskim jest uzależniona od realizacji programu gospodarczego, uzgodnionego z Funduszem, który nie udziela kredytów w całości lecz transzami. Kolejne transze są uzależnione od realizacji zadań. Przyznawanie kredytów jest świadectwem wiarygodności kredytobiorcy, co ułatwia mu uzyskanie kredytu z innych źródeł.

Formy kredytów:

Transze kredytowe (credit tranche) - są podstawową formą kredytów udzielanych przez Fundusz krajom członkowskim. Zakupy walut są dokonywane w ramach 4 transzy kredytowych, z których każda odpowiada 25% kwoty. Górna granica zadłużenia z tytułu polityki transzowej zostaje osiągnięta wtedy, gdy zapas waluty narodowej kraju dłużnego w Funduszu, łącznie z wykorzystaniem transzy rezerwowej (reserve tranche - różnica pomiędzy wysokością kwoty a zapasem waluty własnej kraju członkowskiego, będącej w posiadaniu Funduszu) osiągnie 200% jego kwoty. Ciągnienia w ramach wyższych transz kredytowych (druga, trzecia, czwarta) dokonywane są w ratach, przy czym każda kolejna rata jest postawiona do dyspozycji kraju pod warunkiem realizowania uzgodnionego programu stabilizacyjnego. Występują one w połączeniu z procesami kredytowymi.

Promesy kredytowe (stand-by arrangements) - dają prawo dokonania ciągnień uzgodnionej sumy walut w danym okresie pod warunkiem spełnienia określonych kryteriów wykonawczych (performance criteria), zawartych w porozumieniu danego kraju z MFW. Kryteria wykonawcze dotyczą polityki kredytowej państwa, deficytu budżetowego, poziomu rezerw zadłużenia zewnętrznego i wewnętrznego oraz polityki w zakresie handlu i ograniczeń płatniczych. Promesy kredytowe obejmują okres od 12 do 18 miesięcy, ale mogą być wydłużone do 3 lat. Kredyty są udzielane ratami w czasie trwania porozumienia. Aktualnie kraj członkowski może uzyskać środki w ramach promesy w wysokości 68% kwoty rocznie i kumulatywnie 300% kwoty.

Kredyty rozszerzone (Extended Found Facility - EFF) - zostały wprowadzone w 1974r. W celu udzielenia wsparcia krajom członkowskim MFW w dłuższym okresie i w większym wymiarze w stosunku do kwot, niż przewidują to transze kredytowe. Kraj ubiegający się o kredyt musi przedstawić Funduszowi program uzdrowienia gospodarki, obejmujący cały okres kredytowania wraz ze szczegółowym planem działań na najbliższe 12 miesięcy. Kredyty są przyznawane na okres 3 lat z możliwością przedłużenia do 4 lat. Spłata następuje w okresie od 4,5 do 10 lat. Kredyty takie można zaciągnąć do wysokości 140% kwoty.

Wzmocnione finansowanie dostosowań strukturalnych (Enhanced Structural Adjustment Facility - ESAF) - zostało utworzone w 1987r. i zwiększone w lutym 94r. W ramach tego okienka MFW udziela wsparcia finansowego krajom słabo rozwiniętym o najniższych dochodach na głowę ludności, realizującym średnioterminowy program przemian strukturalnych. Kredyty są przyznawane na okres 10 lat z 5,5 letnim okresem karencji i oprocentowaniem 0,5% rocznie. Na dzień 1.08.94 r. 78 krajów upoważnionych było do korzystania ze środków ESAF. Aktualnie kraj może uzyskać z tego okienka 190% kwoty w ciągu 3 lat, który to limit może być w wyjątkowych przypadkach przekroczony, ale tylko do 255% kwoty. W 04.93r. podjęto decyzję o przedłużeniu ESAF do końca 96r.

MFW nie ma stałego zestawu kredytów oferowanych krajom członkowskim. MFW jest elastyczny i stara się dostosować do potrzeb gospodarki światowej i zmian w niej zachodzących. Dlatego powstały następujące instrumenty:

Systemic Transformation Facility - utworzony w związku z trudnościami w bilansach płatniczych w krajach Europy Śr. - Wschodniej, w celu ułatwienia im przekształcenia struktur eksportu i importu. Kraje te bowiem nie spełniały warunków do przydzielenia im klasycznych transz kredytowych. Ten instrument wsparcia został powołany na określony czas. Skorzystało z niego wiele państw: Rosja, Kazachstan, Rumunia, Bułgaria. Polska z tego rodzaju pomocy nie skorzystała.

Oprócz powyższych MFW udziela również kredytów:

• na pokrycie kosztów związanych ze wzrostem cen importowanych surowców i zbóż;

• dla wsparcia w sytuacjach klęsk żywiołowych;

• na kredytowanie utrzymujących się przez wiele lat deficytów w bilansach płatniczych.

W 1950r. Polska wystąpiła z MFW, aby na powrót wstąpić do Funduszu w 1986r. Otrzymała z niego 2 duże pożyczki, których ostatnie raty spłaciła w 1995r.

Rola MFW ulegała pewnym zmianom, związanym z przeobrażaniem gospodarki światowej i sytuacją na międzynarodowym rynku finansowym. Aby nie dopuścić do jego załamania, MFW „wpompowała” 50,7mld USD w gospodarkę Meksyku, gdzie w 1995r. miał miejsce kryzys. Jeśli nie doszłoby do wsparcia gospodarki Meksyku, to istniało duże prawdopodobieństwo, że kryzys ten zachwiałby stabilnością całej gospodarki światowej. Warunkiem udzielenia kredytu była sanacja finansów publicznych, która miała być dokonana przez rząd Meksyku. Miało się to odbyć na drodze: prywatyzacji i wprowadzenia restrykcyjnej polityki monetarnej (maksymalne zdyscyplinowanie finansowe państwa, ze względu na bardzo wysoki deficyt budżetowy). Działania MFW napotkało na krytykę - powyższe zmiany miały rzekomo wprowadzić gospodarkę Meksyku w jeszcze większy kryzys. Do takiej sytuacji jednak nie doszło.

W 1997r. MFW zdecydował się wesprzeć Tajlandię, Indonezję i Koreę Płd. w czasie trwania tamtejszego kryzysu. Pomoc ta miała służyć odwróceniu ucieczki inwestorów z tych krajów i otwarciu możliwości korzystania ze środków międzynarodowego rynku finansowego. Wysokość udzielonej pomocy:

Korea Płd. - 57mld USD z czego 21mld pochodziło z MFW;

Indonezja -40mld USD, z MFW - 10mld;

Tajlandia - 17,2mld USD, z MFW - 4mld.

Oprócz MFW w pomocy brały również udział: Bank Światowy, Azjatycki Bank Rozwoju i inne.

Ten pakiet wzbudził kontrowersje wśród ekonomistów. Kryzys był rezultatem braku reguł ostrożnościowych ze strony banków koreańskich przy udzielaniu kredytów (przydzielane holdingom koreańskim kredyty wielokrotnie przekraczały wielkość majątków, stanowiących zabezpieczenie).

MFW sam nie posiada odpowiedniej ilości środków finansowych do „gaszenia pożarów”. Namawia więc do pomocy inne instytucje finansowe. Do dyspozycji MFW pozostaje General Agreement to Borrow - jest to pomoc kredytowa Klubu Dziesięciu, którego kraje członkowskie zadeklarowały pomoc w wysokości 17,4mld SDR czyli 25mld USD. W Hongkongu 25 państw przemysłowych zaproponowało podwojenie tej kwoty do 45mld USD - było to tzw. New Arrangement to Borrow.

MFW dążył, aby wg. wzorca pomocy dla Azji, ustalić stałe reguły prowadzenia pomocy. Stąd propozycja wprowadzenia Supplemental Reserve Facility, dzięki którym MFW będzie mógł w krótkim czasie postawić do dyspozycji wysokie kredyty, które jednak będą wyżej oprocentowane i szybciej spłacane niż normalne kredyty pochodzące z MFW.

Ustalenie stałych reguł dla przyszłych akcji ratunkowych.

Ideą SRF jest to, że MFW w przypadku wybuchu kryzysu zaufania może szybko i z dużymi środkami wkroczyć do akcji ratunkowej. Pomoc ta jest krótkoterminowa (do 3 lat w 4 transzach) i oprocentowana od 2 do 4% wyżej od klasycznych kredytów. To powinno zmusić do szukania innych możliwości pozyskania kredytów na rynkach finansowych świata.

Kryzys w Brazylii

W pomocy udzielonej Brazylii uczestniczył Bank Światowy (4,5mld USD), czołowe państwa przemysłowe (udzieliły one pomocy w wysokości 14,4mld USD, z tego państwa UE - 7,55mld, a USA - 5mld), MFW zaproponował kredyty w wysokości 18mld USD ( z czego 30% to klasyczne transze, a 70% - SRF). W sumie pomoc dla Brazylii wyniosła 41,5mld USD. Kredyty zaoferowane Brazylii charakteryzują się tym, że nie są zabezpieczone (w przeciwieństwie do kredytów udzielonych Meksykowi, które były zabezpieczone przez dochody ze sprzedaży ropy naftowej. Kredyty te nie są udzielane w transzach - na początku Brazylia otrzyma 90% całości kredytu. Do końca 99r. Brazylia będzie więc mogła dysponować 37mld USD, pozostała kwota zostanie postawiona do dyspozycji w następnych 2 latach. Ryzyko związane z tym pakietem tkwi w zagrożeniach niezrealizowania reform. Brazylia musi:

dokonać cięć w budżecie, zwiększyć podatki, zobowiązać się do bardzo restrykcyjnej polityki pieniężnej, zreformować system rentowy, zrezygnować z dewaluacji.

Wobec rysującej się recesji oraz sprzeciwu kongresu dotyczącego podwyżek podatków, szanse realizacji powyższych, wydają się niewielkie.

37

Zarząd

Prezesi Narodowych Banków

Centralnych państw nie będących członkami obszaru EURO

Prezes

Wiceprezes

Prezesi Narodowych Banków Centralnych państw członkowskich obszaru EURO

Pozostali członkowie

Umowa subskrypcyjna

(subscription agreement)

Umowa między kierownikami

Umowa partycypacyjna

(sub - underwriting agreement)

Umowa sprzedaży emisji

(selling group agreement)

Centrum holdingu

---