GÓRNOŚLĄSKA WYŻSZA SZKOŁA HANDLOWA

im. Wojciecha Korfantego

w Katowicach

Łukasz Szulik

Rzecznik Praw Obywatelskich

Praca licencjacka napisana

w Katedrze Prawa i Administracji

Pod kierunkiem naukowym

Dr M. Jagielski

Katowice 2006

Katowice, dn. ………………………

………………………

/imię i nazwisko/

………………………

/wydział/

………………………

/kierunek/

OŚWIADCZENIE

Świadom/a odpowiedzialności prawnej oświadczam, że złożona praca licencjacka/magisterska* pt.: ……………………………………………………………..

………..…………………………………………………………………………………...…………………………………………………………………………………………….

została przeze mnie napisana samodzielnie.

Równocześnie oświadczam, że praca ta nie narusza praw autorskich innych osób w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.1994r. nr 24, poz. 83) oraz dóbr osobistych chronionych prawem cywilnym.

Ponadto niniejsza praca nie zawiera informacji i danych uzyskanych w sposób nielegalny i nie była wcześniej przedmiotem innych procedur urzędowych związanych z uzyskaniem dyplomów lub tytułów zawodowych uczelni wyższej.

…………………………….

/podpis autora pracy/

*niepotrzebne skreślić

Spis treści

WSTĘP…………………………………………………………………………………….......4

ROZDZIAŁ I GENEZA, EWOLUCJA ORAZ UTWORZENIE INSTYTUCJI OMBUDSMANA……………………………………………………………………………...6

1.1 Geneza i ewolucja instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich…………………………….6

1.2 Utworzenie i rozwój instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce………………9

ROZDZIAŁ II ISTOTA, POZYCJA, ZAKRES I FORMY INSTYTUCJI OMBUDSMANA…………………………………………………………………………….12

2.1 Istota instytucji……………………………………………………………………………12

2.2 Pozycja ustrojowa Rzecznika Praw Obywatelskich……………………………………15

2.3 Zakres i formy działania Rzecznika………………………………………………………17

ROZDZIAŁ III PODSTAWY PRAWNE FUNKCJONOWANIA RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH..............................................................................................................19

3.1 Powoływanie i odwoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich oraz jego pozycja

Ustrojowa……………………………………………………………………………………19

3.2 Podmiotowy i przedmiotowy zakres kompetencji Rzecznika Praw Obywatelskich……21

3.3 Organizacja urzędu i tryb działania Rzecznika Praw Obywatelskich……………………23

3.4 Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich……………………………………………………26

3.5 Rzecznik i jego biuro……………………………………………………………………29

ROZDZIAŁ IV EUROPEJSKI RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH……………31

4.1 Charakterystyka i przedstawienie Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich……31

4.2 Życiorys P. Nikiforos Diamandouros Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich…33

ROZDZIAŁ V DOTYCHCZASOWI I OBECNY RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH………………………………………………………………………..35

5..1 Rzecznik Praw Obywatelskich I kadencji ……………………………………………….35

5..2 Rzecznik Praw Obywatelskich II kadencji………………………………………………37

5..3 Rzecznik Praw Obywatelskich III kadencji……………………………………………39

5..4 Rzecznik Praw Obywatelskich IV kadencji……………………………………………..41

5..5 Rzecznik Praw Obywatelskich V kadencji………………………………………………44

ZAKOŃCZENIE…………………………………………………………………………….47

BIBLIOGRAFIA.....................................................................................................................49

WSTĘP

Rzecznik Praw Obywatelskich jest konstytucyjnym, niezależnym od innych organów i niezawisłym w swojej działalności organem ochrony prawnej, który działa na podstawie art. 208-212 Konstytucji oraz ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich.

Podstawowym zadaniem Rzecznika jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych aktach normatywnych. Stojąc na straży praw i wolności obywatelskich Rzecznik Praw Obywatelskich dąży do stworzenia realnych gwarancji przestrzegania praw obywateli. W przypadku ofiar przestępstw sprawą podstawową jest realizacja ustawowych zapisów przewidujących uwzględnienie prawnie chronionych praw pokrzywdzonego. Zadanie to Rzecznik realizuje przez badanie, czy na skutek działania lub zaniechania organów, organizacji albo instytucji zobowiązanych do przestrzegania i realizacji wolności człowieka i obywatela nie nastąpiło naruszenie prawa oraz zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej i - w razie stwierdzenia takiego naruszenia - podejmowanie stosownych działań.

Przedmiotem niniejszej pracy jest przedstawienie instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich. Pracę ujęta jest w pięciu rozdziałach, z czego pierwszy przedstawia genezę i ewolucję ombudsmana w Polsce jak i całej Europie.

Drugi rozdział poświęcony zostanie ogólnej charakterystyce instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich, jego pozycji jak i formie i zakresie działania. W kolejnym rozdziale są pokazane podstawy prawne funkcjonowania instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich takie jak powoływanie i odwoływanie, jego kompetencje oraz organizacja urzędu i tryb działania jego biura.

Natomiast w czwartym rozdziale zostanie przedstawiony Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich Pan P. Nikiforos Diamandouros jego życiorys a także charakterystyka instytucji ombudsmana stojącego na straży wolności i praw człowieka i obywatela w Unii Europejskiej.

W ostatnim rozdziale przedstawiono poczet Rzeczników Praw Obywatelskich, którzy dotychczasowo sprawowali funkcje ombudsmana w Polsce oraz podsumowanie 5-letniej kadencji naszego ostatniego Rzecznika, którym był prof. Andrzej Zoll.

Niniejszą pracę napisano w oparciu o pozycje książkowe w języku polskim materiały konferencji, artykuły prasowe jak i felietony z czasopism oraz materiały pozyskane z sieci Internet.

Chciałbym złożyć podziękowania prof. Mariuszowi Jagielskiemu, za pomoc w napisaniu pracy. Promotor wprowadził wiele cennych uwag i sugestii, które stały się inspirującym czynnikiem i wpłynęły znacząco na całokształt mojej pracy.

ROZDZIAŁ I

GENEZA, EWOLUCJA ORAZ UTWORZENIE INSTYTUCJI OMBUDSMANA

1.1 GENEZA INSTYTUCJI RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH

Dla wielu państw współczesnych charakterystyczne się stało istnienie instytucji ombudsmana (co dosłownie oznacza: pełnomocnik) jako szczególnego organu powiązanego z parlamentem i czuwającego nad prawidłowością postępowania administracji publicznej wobec obywateli.

Powszechnie uważa się, że archetypem instytucji powołanej do ochrony praw człowieka był Urząd Kanclerza Sprawiedliwości (justitiekansler) utworzony w 1709r. przez króla Szwecji Karola XII (1682-1718). Ten młodociany, bo w wieku 15 lat objął tron (1697), monarcha uwikłany w wojnę północną, w latach 1709-1714 przebywał w niewoli tureckiej. Zrazu jako internowany (w Varnicy), a później jeniec, miał okazję do obserwacji instytucji ustrojowych imperium otomańskiego. Stąd wielu historyków usiłuje dowieść, że w istocie rzeczy szwedzka instytucja kanclerza jest wynikiem królewskich refleksji związanych z zetknięciem się z Turcją. Być może więc tam , a nie w Szwecji - choć brzmi to paradoksalnie - zważywszy na ówczesny kształt ustroju tego państwa, należy szukać początków instytucji pośrednika pomiędzy obywatelem, a administracją sułtana.

W sto lat później powołano w Szwecji, na mocy konstytucji z 6 czerwca 1809 r., instytucję ombudsmana, który w odróżnieniu od kanclerza sprawiedliwości usytuowanego przy monarsze, był delegatem parlamentu. I aż do początku dwudziestego stulecia znany był tylko w Szwecji. Do końca XIX w. urząd ombudsmana pozostał specyfiką ustroju szwedzkiego. Dopiero w roku 1919 instytucja parlamentarnego ombudsmana pojawiła się w konstytucji Finlandii, a następnie, w latach pięćdziesiątych, w Danii i Norwegii. Poza Półwysep Skandynawski ombudsman przeniknął w drugiej połowie lat pięćdziesiątych - konkretnie w RFN wprowadzony został organ wzorowany na modelu szwedzkim, ale o znacznie ograniczonych, w stosunku do pierwowzoru, kompetencjach. Był to tzw. Pełnomocnik Bundestagu do spraw wojskowych, a zakres jego działania obejmował wyłącznie ochronę praw żołnierzy.

Instytucje podobnym do szwedzkiego ombudsmana charakterze powołano w latach sześćdziesiątych w niektórych krajach Wspólnoty Brytyjskiej (Gujana, Tanzania) oraz w Wielkiej Brytanii, która wypracowała własny model tej instytucji pod nazwą parlamentarnego komisarza do spraw administracji. Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte przyniosły upowszechnienie instytucji ombudsmana zarówno w Europie

(Francja, Portugalia, Austria, Irlandia, Hiszpania, Holandia, Polska), jak i innych kontynentach. Zaznaczyć przy tym należy, iż rozwiązania przyjmowane w poszczególnych państwach mniej lub bardziej odbiegały od modelu szwedzkiego. Znalazło to wyraz chociażby w stosowanym w tych państwach nazewnictwie. W Europie klasyczne określenie „ombudsman” przyjęto jedynie w państwach nordyckich i w Holandii. We Francji używa się miana „mediator”, w Portugalii - „rzecznik sprawiedliwości”, w Hiszpanii i Austrii - „obrońca ludowy”, a Polsce - „rzecznik praw obywatelskich”.

Od 27 września 1995 r. instytucja ombudsmana funkcjonuje również w strukturach Unii Europejskiej - postanowienia Traktatu z Maastricht przyznały bowiem Parlamentowi Europejskiemu prawo powoływania europejskiego ombudsmana . Jego zadaniem jest rozpatrywanie skarg obywateli państw członkowskich Unii, których prawa zostały naruszone na skutek decyzji oraz działań instytucji i organów Unii.

W większości państw omudsman przybrał charakter urzędu centralnego, wyposażonego w kompetencje o generalnym zakresie . Są jednak i takie, gdzie urząd ten funkcjonuje jedynie na szczeblu lokalnym, np. w USA, Kanadzie czy Japonii, bądź będąc organem centralnym posiada znacznie ograniczony przedmiotowo zakres działania (sprawy wojskowe, ochrona zdrowia, prawa więźniów itp.), jak ma to miejsce w Norwegii, Niemczech czy Wielkiej Brytanii.

Rzecznik Praw Obywatelskich pojawił się w Polsce w roku 1987, jako instytucja zupełnie nowa, nie znana dotychczas polskiej tradycji ustrojowej.

Zarówno w latach sześćdziesiątych, kiedy to urząd ombudsmana buł jedynie specyfiką państw nordyckich, jak i w latach siedemdziesiątych, gdy miał miejsce gwałtowny rozwój tej instytucji, polska doktryna w przeważającej większości stała na stanowisku, iż ombudsman - zarówno ze względów ideologicznych, jak i pragmatycznych - jest tworem całkowicie nieprzydatnym. Dopiero pod wpływem wydarzeń społecznych i politycznych roku 1980 i początków 1981 problem recypowania tej instytucji na grunt polski stał się przedmiotem poważnej dyskusji. Zainicjowała ją rezolucja Komitetu Nauk Prawnych PAN z 11 kwietnia 1981 r. w sprawie reformy organów sprawiedliwości i gwarancji niezawisłości sędziowskiej, w której po raz pierwszy w oficjalnej formie zgłoszony został postulat wprowadzenia do polskiego ustroju urzędu ombudsmana. Wprowadzenie stanu wojennego w grudniu 1981 r. sprawiło, że przez następne dwa lata idea ta funkcjonowała jedynie w obszarze debat czysto akademickich, nie przenikając do politycznych gabinetów.

Instytucja ta powstała zatem u nas równolegle z wprowadzeniem jej w innych krajach zachodnioeuropejskich. Był to w ówczesnej rzeczywistości krok niezwykle śmiały na drodze do przełamania zarówno oporów doktrynalnych, jak i tym bardziej utartej praktyki ustrojowej.

Dla pełni obrazu ewolucji instytucji dodać należy, że obok ombudsmanów usytuowanych na szczeblu centralnym coraz częściej są oni powoływani na poszczególnych szczeblach federalnej (Kanada, Australia) bądź administracyjnej (W. Brytania, Włochy) struktur państwa, aby ostatecznie zejść do szczebla najniższego - miast (Zurych, Haga).

Mamy więc w skali międzynarodowej do czynienia z postępującym procesem decentralizacji tej instytucji. Występuje też zjawisko swoistej „sektoryzacji”, wynikającej z faktu tworzenia wyspecjalizowanych ombudsmanów w poszczególnych sferach aktywności administracyjnej państwa (więziennictwo, służba wojskowa, służba zdrowia, ochrona indywidualnych danych komputerowych, wolność prasy itp.).

Coraz też częściej obserwuje się tendencje do powoływania w wielu państwach ombudsmanów przez organy samorządowe - Detroit (1973 r.), Haga 1979 r.). Pierwsze kroki w tym zakresie czyni się także w RP. bowiem 27 listopada 1991 r. powołany został Rzecznik Obywateli przy Radzie Miasta Gdyni .

1.2 Utworzenie i rozwój instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce

Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich uchwalona została w dniu 15 lipca 1987 r. (Dz.U. Nr 21, poz. 123). Obowiązuje ona nadal, chociaż była kilkakrotnie od tego czasu nowelizowana, w tym w sposób istotny w roku 1991, a więc już po zmianie ustroju oraz w roku 2000.

W pierwotnej wersji była poprzedzona preambułą zaczynającą się od słów: "W celu umocnienia socjalisty­cznej praworządności i stworzenia dalszych gwarancji praw i wolności obywateli..". Był to okres słabnącego monopolu władzy PZPR, udrapowanej nie­ równoprawnym partnerstwem z ZSL oraz SD. Próbowano wówczas wprowadzać rozwiązania instytucjonalne mające z jednej strony reformować państwo po wstrząsach 1980 i 1981 r., a z drugiej strony utrzymać jego ustrojowy charakter. Już wcześniej przywrócone zostało w 1980 r., po 40 latach, i sądownictwo admi­nistracyjne - Naczelny Sąd Administracyjny, a w roku 1985 utworzony został Trybunał Konstytucyjny. Oba organy rozpoczęły ocenianą bardzo pozytywnie działalność, chociaż ich kompetencje miały w pierwszych latach ograniczony zakres.

Zmianę tego stanu rzeczy przyniósł rok 1983 i uchwała podjęta w maju tego roku przez I Kongres PRON zawierająca postulat ustanowienia sejmowego strażnika praw obywatelskich. jako organu wyposażonego w ustawowe uprawnienia. wnikającego w skargi ludzi mających poczucie iż zostali skrzywdzeni przez decyzje i działania administracji. Ta pierwsza polityczna inicjatywa dotycząca urzędu ombudsmana stanowiła potwierdzenie tendencji do liberalizacji życia politycznego. Potrzeba na­prawienia politycznego wizerunku PRL w świecie zachodnim skłoniła rządzących do podjęcia działań mających stanowić sygnał demokratyzacji życia publicznego i me­tod sprawowania władzy w Polsce. Ich wyrazem było nie tylko wprowadzenie do Konstytucji w roku 1982 takich instytucji jak Trybunał Stanu czy Trybunał Konsty­tucyjny ale również podjęcie na forum publicznym problematyki wprowadzenia do polskiego ustroju ombudsmana. Jednak brak rzeczywistej woli rządzących do refor­mowania ustroju PRL sprawił iż musiały upłynąć lata, aby pomysł ten doczekał się realizacji. Na początku maja 1987 r. do laski marszałkowskiej wpłynął poselski pro­jekt ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Przyjęto w nim koncepcję Rzecznika jako centralnego organu państwowego powoływanego przez Sejm celem stworzenia dodatkowych form ochrony praw obywateli w związku z działalnością administracji państwowej oraz innych instytucji państwowych i społecznych. Ostatecznie 15 lip­ca 1987 r. Sejm uchwalił ustawę o RPO w której został on określony jako samodziel­ny organ państwowy. stojący na straży praw i wolności obywatelskich określonych w Konstytucji i innych przepisach prawa (art. l). W dniu 19 listopada 1987 r. Sejm, na wniosek swego Prezydium i po zasięgnię­ciu opinii Rady Krajowej PRON. powołał pierwszego w historii Polski Rzecznika Praw Obywatelskich. Została nim prof. Ewa Łętowska. W przeciwieństwie do Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego, urząd Rzecznika nie uzyskał od razu rangi kon­stytucyjnej. Było to spowodowane brakiem zaufania do instytucji która - choć w za­łożeniu politycznych decydentów fasadowa - mogła, zgodnie z przyznanymi jej usta­wowo kompetencjami podważać legalność działań organów państwowej administracji. Rychło okazało się. iż instytucja ta uzyskała, dzięki osobowości pierwszego Rzeczni­ka. duży autorytet społeczny. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997 roku uregulowała pozycję Rzecznika Praw Obywatelskich w Roz­dziale IX dotyczącym organów kontroli państwowej i ochrony prawa do których ustrojodawca zaliczył również Najwyższą Izbę Kontroli oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji .

Zgodnie z art. 209 ust. l Konstytucji Rzecznik powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu. Szczegółowy tryb wyboru określony został zarówno w ustawie, jak i w regulaminach obu izb parlamentu Kandydatów na urząd Rzecznika zgłaszać może Marszałek Sejmu oraz grupa posłów w liczbie co najmniej 35. Uchwała Sejmu w spra­wie powołania RPO zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Podjęta przez Sejm uchwała trafia następnie do Sena­tu. który ma miesiąc na to, by odnieść się do propozycji Sejmu. Termin ten biegnie od dnia przekazania uchwały Marszałkowi Senatu. Milczenie drugiej izby w tej spra­wie oznacza akceptację wyboru dokonanego przez Sejm. Natomiast podjęcie przez Senat. w ustawowym terminie uchwały wyrażającej brak zgody tej izby na kandy­daturę zaproponowaną przez Sejm powoduje prawną bezskuteczność uchwały sej­mowej i konieczność przeprowadzenia ponownego wyboru. Uchwała Senatu zapada zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby senato­rów. Kadencja Rzecznika Praw Obywatelskich wynosi 5 lat z możliwością jednokrotnej reelekcji. Początek kadencji wyznacza dzień złożenia przez Rzecznika ślubowania na forum Sejmu.

Ustawa z 1987 r. statuuje zasadę nie odwoływalności Rzecznika przed upływem kadencji. poza przypadkami wyraźnie przewidzianymi w ustawie. Należą do nich: a) zrzeczenie się urzędu b) trwała niezdolność do pełnienia obowiązków na skutek choroby ułomności lub upadku sił c) sprzeniewierzenie się ślubowaniu. O zaist­nieniu przynajmniej jednej z tych przesłanek a w konsekwencji o odwołaniu Rzecz­nika Praw Obywatelskich orzeka Sejm. Nowelizacja ustawy o Rzeczniku Praw Oby­watelskich przeprowadzona 12 maja 2000 r. zaostrzyła wymogi dotyczące odwołania Rzecznika, wzmacniając tym samym gwarancje jego niezależności. Aktualnie do pod­jęcia uchwały w tej sprawie wymagana jest większość co najmniej 3/5 głosów w obec­ności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Dotychczas jedynym inicjatorem wszczęcia procedury odwoławczej mógł być Marszałek Sejmu. Wspomniana noweli­zacja przyznała to uprawnienie również grupie 35 posłów. Problematyczny wydaje się udział w tej procedurze Senatu. Należy zgodzić się ze stanowiskiem P. Sarnec­kiego. iż z uwagi na brak wyraźnego przepisu, który upoważniałby Senat do wyraża­nia zgody na odwołanie RPO takie uprawnienie izbie tej nie przysługuje.

Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich jest strukturalnie i funkcjonalnie oddzielony od organów administracyjnych. sądownictwa i prokuratury. Stanowi to o jego nieza­leżności, która jednak nie ma charakteru absolutnego. Zarówno bowiem Konstytu­cja. jak i ustawa o RPO w sposób zdecydowany kształtują podległość tej instytucji względem parlamentu a przede wszystkim Sejmu, czemu Ustawa zasadnicza daje wyraz chociażby w art. 210 (in fine). Zależność "polskiego ombudsmana" od parla­mentu przejawia się nie tylko w sposobie kreacji tego organu ale również w sposo­bie jego odwoływania. Warto bowiem podkreślić iż to Sejm. według własnej oceny przesądza o zaistnieniu przesłanek umożliwiających odwołanie Rzecznika. Ważne jest również i to że aby przystąpić do wykonywania swych konstytucyjnych obowiązków. Rzecznik musi właśnie przed Sejmem złożyć ślubowanie. Ścisłe związki Rzecznika z parlamentem wyznacza ponadto nałożony na niego konstytucyjnie obowiązek corocznego informowania obu izb o swej działalności (art. 212). a także przedstawianie izbom określonych spraw z tej działalności wynikających czy też podejmowanie czynności w określonych sprawach na wniosek Marszałka Sejmu o któ­rych to obowiązkach stanowi z kolei ustawa. Należy także dodać iż to właśnie Sejm swoją postawą warunkuje skuteczność immunitetu chroniącego Rzecznika przed niesłusznym oskarżeniem i pozbawieniem wolności.

ROZDZIAŁ II

ISTOTA, POZYCJA, ZAKRES I FORMY INSTYTUCJI OMBUDSMANA

2.1 Istota instytucji

Urząd ombudsmana wywodzi się ze Szwecji. gdzie w 1713 r. na mocy ordonansu królewskiego Karola XII pojawił się jako organ nadzorujący działalność instytucji publicznych i ich funkcjonariuszy z punktu widzenia zgodności z prawem i rzetel­ności w wywiązywaniu się z urzędowych obowiązków.

Tak więc ojczyzną tej instytucji jest Szwecja, gdzie urząd ombudsmana (co dosłownie oznacza: pełnomocnik) pojawił się już w 1709 r., a ostateczny kształt zyskał w Konstytucji 1809 r. Działał on początkowo jako funkcjonariusz (pełnomocnik) parlamentu, powołany do kontrolowania urzędników królewskich, m.in. w oparciu o skargi wnoszone przez obywateli. Ombudsman mógł prowadzić postępowanie wyjaśniające, a jeśli uznał, że skarga jest uzasadniona, przedstawiał odpowiednie sugestie właściwym organom administracyjnym. Nie miały one mocy wiążącej, ale stał za nimi autorytet ombudsmana, który mógł też przedstawić problem parlamen­towi. Szwedzki Ombudsman stopniowo zaczął odgrywać coraz większą rolę w ochronie praw i wolności obywateli, przez długi czas nie miał jednak odpowiedni­ków w innych krajach. Dopiero w 1919 r. urząd ombudsmana pojawił się w nie­podległej Finlandii, a po drugiej wojnie światowej - w Norwegii (1952 r.) i w Danii (1953 r.). Rzeczywisty rozwój tej instytucji przypadł na ostatnie trzydziestolecie ­dzisiaj istnieje ona w różnych formach i pod różnymi nazwami w kilkudziesięciu państwach, m.in. w Wielkiej Brytanii, Francji, Austrii, Hiszpanii, Portugalii czy Holandii. Są jednak demokracje, które nadały ombudsmanowi wymiar ograniczony, jak np RFN, gdzie istnieje tylko Ombudsman ds. wojskowych, bądź nie utworzyły go w ogóle na szczeblu centralnym, jak np we Włoszech. Nie jest to też instytucja powszechnie występująca w krajach byłego obozu socjalistycznego.

W Europie klasyczne określenie „ombudsman” przyjęto jedynie w państwach nordyckich i w Holandii. We Francji używa się miana „mediator”, w Portugali - „rzecznik sprawiedliwości”, w Hiszpanii i Austrii - „obrońca ludowy”, a w Polsce „rzecznik praw obywatelskich”.

Od 27 września 1995 r. instytucja ombudsmana funkcjonuje również w strukturach Unii Europejskiej - postanowienia Traktatu z Maastricht przy­znały bowiem Parlamentowi Europejskiemu prawo powoływania europejskiego ombudsmana. Jego zadaniem jest

rozpatrywanie skarg obywateli państw członkowskich Unii, których prawa zostały naruszone na skutek decyzji oraz działań instytucji i or­ganów Unii.

Wskazać można cztery podstawowe elementy charakteryzujące współcze­snego ombudsmana:

1. Jest to samodzielny organ państwowy oddzielony w sposób wyraźny od ad­ministracji i sądownictwa, zwykle opierający swoje istnienie na normach konstytucyjnych.

2. Jest to organ powiązany z parlamentem. Powiązanie to ma z reguły charakter strukturalny, gdyż w większości państw ombudsman jest powoływany przez parlament, a zawsze - charakter funkcjonalny, gdyż. zadania ombudsmana mieszczą się wewnątrz funkcji kontrolnej parlamentu.

3. Jest to organ o dwojakich zadaniach. Z jednej strony, wysłuchuje on skarg obywateli na nieprawidłowe działania administracji, a niekiedy i sądownic­twa, oraz podejmuje kroki w celu naprawienia tych nieprawidłowości. Z drugiej strony, informuje on parlament (a niekiedy i opinię publiczną) o stanie praworządności (przestrzegania prawa) w funkcjonowaniu admini­stracji. Zainteresowania ombudsmana nie ograniczają się jednak tylko do kontroli legalności, zwykle może on też badać słuszność czy sprawiedliwość kwestionowanych rozstrzygnięć.

4. Jest to organ łatwo dostępny dla skarżącego się obywatela i działający w szybkim, odformalizowanym i bezpłatnym postępowaniu, co korzystnie od­różnia go od sposobu działania sądów. Zarazem jednak - i to stanowi o kolejnej różnicy w porównaniu z sądem - ombudsman ma zwykle swobodę w doborze spraw do podjęcia interwencji i pozbawiony jest samodzielnej władzy rozstrzy­gania spraw. Ombudsman może jedynie sugerować potrzebę sprawiedliwego rozwiązania określonej sprawy, efektywność tych sugestii zależy jednak tylko od autorytetu samego ombudsmana i stojącego za nim parlamentu.

Z punktu widzenia pozycji ustrojowej jest to samodzielny organ państwowy. kon­stytucyjny, powiązany strukturalnie i funkcjonalnie z parlamentem, niezależny zaś od innych organów. w szczególności sądowniczych i administracyjnych. Ścisły zwią­zek z władzą ustawodawczą wynika przede wszystkim z faktu obsadzania urzędu ombudsmana mocą decyzji parlamentu. Wyjątek od tej reguły występuje w krajach anglosaskich oraz we Francji. gdzie powołanie ombudsmana znajduje się w gestii głowy państwa. Powiązanie funkcjonalne przejawia się tym, że kompetencje ombud­smana wiążą się bezpośrednio z realizowaniem

przez parlament funkcji kontrolnej względem egzekutywy.

Organ ten wypełnia dwa podstawowe zadania:

Po pierwsze, chroni prawa i wolności obywatelskie oraz ogólnoludzkie naruszo­ne w wyniku nieprawidłowych decyzji. podjętych, przede wszystkim. przez organy administracyjne. choć niekiedy także i sądownicze (kraje skandynawskie, Polska). Tym samym. urząd ten wyposażony w prawo do ingerencji w sytuacjach spornych pomiędzy aparatem państwowym a obywatelem, po stronie tego ostatniego. stano­wi istotne ogniwo w systemie formalnoprawnych gwarancji ochrony praw i wolno­ści jednostki w państwie.

Po drugie, ombudsman informuje parlament o stanie praworządności w państwie. czym ułatwia kontrolę władzy ustawodawczej nad aparatem administracyjnym.

Ombudsman nie jest bowiem jeszcze jednym organem o charakterze biurokratycznym, anonimowym, oddalonym i chłodnym, ale właśnie konkretną osobą, do której można napisać, można przyjść lub zatelefonować i która przyjmuje każdego, wysłuchuje jego trosk i problemów, ocenia ich źródło i charakter w świetle prawa, a wreszcie proponuje sposób załatwienia i czasami bierze na siebie wystąpienie z właściwą interwencją.

„…Panuje u nas niska świadomość prawna. Powstaje bardzo duża dysproporcja miedzy tym, co wie urzędnik, a tym co wie obywatel. Urzędnik nie zawsze mówi wszystko. Albo mu się nie chce, albo sam jest nie dokształcony, albo chce być władzą. Urzędnik musi zapomnieć o tym, że jest władzą w stosunku do obywatela! Ma być przewodnikiem w załatwieniu jego sprawy…”.

2.2 Pozycja ustrojowa i funkcje Rzecznika Praw Obywatelskich

Rzecznik Praw Obywatelskich jest samodzielnym organem konstytu­cyjnym. Nie da się go wtłoczyć w tradycyjną klasyfikację trójpodziału władz, bo przedmiotem jego zainteresowań jest sfera funkcjonowania władzy wykonaw­czej, podejmuje swe działania w sposób i w formach nasuwających pewne analo­gie do działalności władzy sądowniczej, zarazem blisko jednak pozostaje powią­zany z władzą ustawodawczą, tj. Sejmem. Stąd najwłaściwszym określeniem ustrojowego charakteru urzędu rzecznika jest uznanie go za organ ochrony pra­wa, tak jak uczyniono to w tytule rozdziału IX Konstytucji. Jest to organ o zupeł­nie innym charakterze niż jego "sąsiedzi" z tego rozdziału, czyli Najwyższa Izba Kontroli i Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Zadania Rzecznika są bowiem zorientowane w znacznym stopniu na ochronę obywatela i z tego punktu widze­nia są one bliższe zadaniom władzy sądowniczej.

1. Zasada powiązania z Sejmem - jak zobaczymy, Sejm za zgodą Senatu doko­nuje wyboru Rzecznika, Rzecznik składa Sejmowi sprawozdania z działal­ności i ponosi przed nim odpowiedzialność, ale tylko na zasadach określo­nych w ustawie. Powiązanie z Sejmem nie przekreśla więc samodzielności i odrębności urzędu rzecznika.

2. Zasada niezależności od pozostałych organów państwa - organy te nie dyspo­nują wobec Rzecznika żadnymi kompetencjami pozwalającymi na kierowanie jego działalnością czy egzekwowanie jego odpowiedzialności. Rzecznik za­chowuje dystans wobec tych organów - odmiennie niż np Prezes Najwyższej Izby Kontroli czy Prezes Narodowego Banku Polskiego, nie bierze udziału w posiedzeniach Rady Ministrów. Rzecznik ma jednak szereg instrumentów od­działywania na te organy, a przede wszystkim na podległe im jednostki.

Zadaniem Rzecznika Praw Obywatelskich jest strzeżenie praw i wolności obywatelskich. Rzecznik powołany jest przez Sejm i tylko przed nim odpowiada, jest także obowiązany corocznie składać Sejmowi sprawozdania ze swej działalności. Rzecznik działa na wniosek obywateli lub organizacji społecznych albo z własnej inicjatywy. W swojej działalności jest niezawisły i całkowicie niezależny od innych organów państwa. Jedynie Sejm może mu zakazać złożenie informacji o określonych sprawach czy też podjęcie określonych czynności. Jednakże i w tej sytuacji nikt nie może narzucić Rzecznikowi swojej woli. Treść informacji czy wynik działalności zależne są jedynie od rozumienia prawa przez Rzecznika.

Po zbadaniu określonej sprawy Rzecznik może, zależnie od okoliczności, wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia praw i wolności obywateli albo poczynić stosowne kroki w celu usunięcia stwierdzonego naruszenia prawa.

Konstytucja z 1997 r. poświęca Rzecznikowi Praw Obywatelskich art. 208 do 212. Według art. 208 ust. 1 Konstytucji Rzecznikowi Praw Obywatelskich „ stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych nie tylko w Konstytucji oraz innych aktach normatywnych”. Podstawową funkcją RPO jest strzeżenie wolności i praw człowieka i obywatela określonych nie tylko w Konstytucji, ale także w innych aktach normatywnych, a więc w ustawach, umowach międzynarodowych, rozporządzeniach bądź w aktach prawa miejscowego.

Inną ważną funkcją Rzecznika jest przewidziana ustawowo możliwość wpływania na kształt porządku prawnego w sferze do­tyczącej praw i wolności obywateli. Może on to czynić w dwóch formach: przez występowanie do właściwych organów o podjęcie ini­cjatywy ustawodawczej lub o wydanie bądź zmianę innych aktów prawnych oraz - przez występowanie z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności aktu normatywnego Z Konstytucją lub ustawami.

Ta ostatnia możliwość, łącząca się również z odpowiednią, pierwszą dotychczas, zmianą ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, sytuuje Rzecznika Praw Obywatelskich wśród podmiotów mających pełne uprawnienia do wszczynania spraw przed Trybunałem, nie ograniczone - z wyjątkiem spraw obronności i bezpieczeństwa pań­stwa - pod względem przedmiotowym ani proceduralnym. Ze względu na pozycję i rolę ustrojową Rzecznika w dziedzinie ochrony praw obywatelskich można też zakładać, że uprawnienie to będzie aktywnie w praktyce wykorzystywane.

2.3 Zakres i formy działania Rzecznika

Zadaniem Rzecznika jest zatem z jednej strony ochrona tzw. praw podstawowych wymienionych w Kon­stytucji w szczególności w jej Rozdziale II (art. art. 30-89). z drugiej zaś - ochrona uprawnień jakie zagwarantowane zostały w innych niż Konstytucja źródłach prawa np. w ustawach czy innych aktach także tych niższego rzędu. o ile posiadają one znamię "normatywności". Zakresem ochrony ze strony Rzecznika objęte są również prawa i wolności człowieka przewidziane w ratyfikowanych przez Polskę umowach międzynarodowych. Należy przy tym podkreślić. iż poprzednia Konstytucja. przy­najmniej potencjalnie umożliwiała Rzecznikowi interweniowanie w przypadkach naruszeń praw i wolności obywatelskich w drodze wewnętrznych regulaminów lub statutów organizacji społecznych albo społeczno-zawodowych. Wynikało to zarów­no z brzmienia art. 36a Konstytucji z 1952 r. jak i z art. 1 ustawy o RPO. które mówi­ły o "staniu na straży praw i wolności obywateli. określonych w Konstytucji i in­nych przepisach prawa". co oznaczało objęcie kontrolą także aktów nie normatywnych. W tym sensie nowa Konstytucja zawęziła obszar działania Rzecznika. jednocześnie eksponując w treści przepisu art. 208 nie tylko wolności i prawa obywatelskie ale również prawa i wolności człowieka. Ma to związek z nowym. dostosowanym do demokratycznych standardów ujęciem w przepisach Konstytucji problematyki sta­tusu prawnego jednostki w państwie. Ustawa zasadnicza stanowi. iż każdy ma pra­wo wystąpić do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

Zakres podmiotowy kompetencji Rzecznika obejmuje zarówno obywateli polskich, jak i cudzoziemców oraz bezpaństwowców, o ile ich prawa i wolności, gwarantowane przez polskie prawo, zostały naruszone działaniem lub zaniechaniem ze strony organów władzy publicznej. Poza obszarem zainteresowań Rzecznika pozostają natomiast spory wynikające ze stosunków umownych pomiędzy osobami fizycznymi, gdyż ich rozstrzyganie spoczywa wyłącznie w gestii sądownictwa. Rzecznik może w te sprawy ingerować tylko w jednym przypadku - gdy miało miejsce naruszenie procedur sądowych skutkujące ograniczeniem praz i wolności człowieka i obywatela. Pod pewnymi względami zakres kompetencji RPO pokrywa się z zakresem działań sądów powszechnych, Naczelnego Sądu Administracyjnego, prokuratury czy też Najwyższej Izby Kontroli, uzupełniając tym samym system instytucjonalnych gwarancji przestrzegania oraz realizacji praw i wolności człowieka i obywatela.

Podstawowym kryterium. w oparciu o które Rzecznik podejmuje swe działania, jest zatem legalność działań i rozstrzygnięć administracji w odniesieniu do praw i wolności jednostki. Oprócz tego. Rzecznik Praw Obywatelskich ocenia poczynania administracji pod kątem zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej, co - jak wskazuje praktyka funkcjonowania urzędu - najczęściej ma zastosowanie w spra­wach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Przyjęcie przez ustawodaw­cę tej klauzuli generalnej daje Rzecznikowi możliwość oceniania decyzji organów administracji z punktu widzenia merytorycznej trafności oraz celowości. choć nadal w powiązaniu z prawami i wolnościami zawartymi w Konstytucji i innych aktach normatywnych. Daje mu to możliwość podejmowania interwencji w sferach nie objętych kompetencjami innych organów ochrony prawnej. Jednocześnie oparcie działań RPO o kryterium zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej gwarantuje mu większą swobodę w decydowaniu o podjęciu lub odmowie podjęcia konkretnej sprawy zgłoszonej przez wnioskodawcę.

ROZDZIAŁ III

PODSTAWY PRAWNE FUNKCJONOWANIA RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH

3.1 Powoływanie i odwoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich oraz jego pozycja ustrojowa

Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje Sejm. Jednakże czyni to za zgodą Senatu. Uprawnienie Senatu ma tu charakter weta absolutnego, tzn. brak zgody uniemożliwia wybór. Prawo zgłaszania kandydatów na stanowisko Rzecznika przysługuje Marszał­kowi Sejmu oraz grupie posłów w ilości co najmniej 35.

Kandydat na to stanowisko musi być obywatelem polskim, który wyróżnia się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym i działalnością społeczną, a ponadto cieszy się powszechnym autorytetem ze względu na swe wysokie walory moralne i wrażliwość społeczną. Tak określony zespół cech, jakimi po­winien legitymować się kandydat, w szczególności dotyczących jego społecznego i moralnego autorytetu, przyczynia się w praktyce do daleko idącej personaliza­cji instytucji.

Zastanawiać się jednak można, czy wymaganie legitymowania się wiedzą praw­niczą (czego nie należy rozumieć jako posiadania wykształcenia prawniczego) jest rzeczywiście niezbędne do pełnienia tej funkcji. Sądzi się, że tak nie jest. Rzecznik dysponuje bowiem zespołem współpracowników, w tym także wysoko kwalifikowa­nych prawników. Do nich właśnie należeć ma ocena zasadności prawnej wpływa­jących do niego skarg. Wszakże z drugiej strony, można wskazywać, że Rzecznik w dużej mierze, w związku z kompetencjami związanymi z zaskarżaniem przed Try­bunałem Konstytucyjnym aktów prawnych, musi nie tylko uzasadniać swoje wnio­ski, ale także występować przed tym organem. Stąd, być może, zapoczątkowana praktyka ustrojowa powoływania na to stanowisko osób z kręgu wybitnych specja­listów w zakresie prawa jest dobra. Bez wątpienia przyczyniła się ona do ugrunto­wania wysokiego prestiżu tego urzędu w dwu pierwszych kadencjach.

Uchwała Sejmu w sprawie wyboru Rzecznika podejmowana jest bezwzględ­ną większością głosów i przekazywana jest niezwłocznie Senatowi w celu zaję­cia stanowiska. Ustawa zobowiązuje Senat do podjęcia uchwały w sprawie wy­rażenia zgody na powołanie Rzecznika w ciągu l miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie przez Senat żadnej decyzji w powyższym terminie oznacza wyrażenie zgody. Jeżeli natomiast Senat odmawia wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika, Sejm podejmuje ponownie swoje czynności i w drodze uchwały wskazuje inną osobę na stanowisko Rzecznika. Uchwała wymaga za­twierdzenia przez Senat. W razie ponownego braku zgody procedura ta może być ponawiana aż do skutku.

Po wyborze Rzecznik, przed objęciem urzędu, składa ślubowanie i od tego dnia liczy się bieg jego kadencji. Ta sama osoba nie może być wybierana wię­cej niż na dwie kadencje. Ograniczenie czasu nieprzerwanego sprawowania urzę­du do 10 lat wydaje się mieć na względzie dwa podstawowe cele. Z jednej strony, pozwala uniknąć niepożądanej na tym stanowisku rutyny, oznaczającej często brak wrażliwości na ludzkie problemy, z drugiej zaś stanowi pełniejszą gwaran­cję jego niezależności i niezawisłości.

W trakcie kadencji odwołanie Rzecznika Praw Obywatelskich, na gruncie obowiązującej ustawy, jest bardzo trudne. Wzmacnia tu ona wyraźnie jego "nie­zawisłość". Sejm bowiem może odwołać Rzecznika przed upływem kadencji tylko w trzech przypadkach, tj.:

1. jeżeli zrzekł się wykonywania swoich obowiązków,

2. jeżeli stał się na trwałe niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby,

3. gdy sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu.

Na podkreślenie zasługuje fakt, że Sejm podejmuje taką uchwałę bez zgody Senatu.

Drugą przesłanką gwarantującą niezawisłość Rzecznika, jest przyznany mu immunitet formalny, polegający na uprzywilejowaniu go w zakresie pociągnięcia do odpowiedzialności za czyny karalne i delikty administracyjne. Zgodę na to w każdym przypadku musi wyrazić Sejm, co oznacza, że nie może on zostać ani aresztowany, ani zatrzymany bez jego zgody. Gwarancją niezależności pozostaje natomiast zasada incompatibilitas, która zabrania łączenia stanowiska Rzecznika z zatrudnieniem w innych organach, jak i z pełnieniem jakiejkolwiek innej funkcji publicznej.

Warto w podsumowaniu podkreślić, że pomimo ścisłych powiązań z Sejmem Rzecznik Praw Obywatelskich nie jest organem Sejmu. Stałoby to w sprzeczności z jego niezawisłością i niezależnością od innych organów państwowych, w tym od parlamentu. RPO jest swoistym organem kontroli w zakresie ochrony praw i wolno­ści człowieka. Natomiast z punktu widzenia jego miejsca w strukturze organów Pań­stwowych zajmuje on pozycję naczelnego organu, mającego oparcie konstytucyjne.

3.2 Podmiotowy i przedmiotowy zakres kompetencji Rzecznika Praw Obywatelskich

Podstawowym zadaniem Rzecznika jest ochrona praw i wolności obywateli określonych w Konstytucji i innych przepisach prawa, przy czym ustawodawca nie definiuje pojęcia "prawa obywatelskie". Z powyższego wynika intencja objęcia ochroną jak najszerzej rozumianych praw i wolności, a więc wynikających zarówno z Konstytucji, jak i innych aktów normatywnych, w tym obowiązujących w RP aktów prawa międzynarodowego, jak również ponadnarodowego, jeśli chodzi o eu­ropejski system ochrony i gwarancji respektowania praw i wolności człowieka.

Do podmiotowego zakresu kompetencji Rzecznika odnosi się treść przepisu art. 13 ust. l i ust. 2 powołanej ustawy skąd wynika, że zakresem jego działania objęte są: naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy admini­stracji rządowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych i społeczno-zawodowych oraz organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, a także organy i jednostki organizacyjne samorządu terytorial­nego. Może on ponadto żądać informacji o stanie sprawy od sądów, prokuratury i innych organów ścigania.

Pod względem przedmiotowym zakres uprawnień Rzecznika obejmuje wszelkie naruszenia praw i wolności obywateli we wszystkich sferach życia społecz­nego. Kompetencje Rzecznika obejmują także sprawy dotyczące ochrony praw i wolności osób stale przebywających w Polsce, których obywatelstwo polskie nie zostało stwierdzone, a które nie są obywatelami innego państwa. W ten sam sposób rozszerzono kompetencje Rzecznika w dziedzinie ochrony praw i wolno­ści na cudzoziemców przebywających w RP.

Po za ,, [ ... ] kompetencją Rzecznika pozostają uprawnienia wynikające ze szczególnych stosunków prawnych, np umownych, chociaż i w takim przypadku zainteresowany może zwrócić się do RPO z prośbą o interwencję, jeżeli uważa, że zostało naruszone jego prawo do dochodzenia roszczeń w ramach obo­wiązujących procedur". Nie mieści się więc w kompetencjach Rzecznika ochro­na praw jednostki wobec osób fizycznych; jest to przede wszystkim zadanie sądów i innych organów orzekających.

Oprócz podstawowej funkcji ochrony praw i wolności obywateli, Rzecznik wykonuje także funkcję oddziaływania na stosowanie obowiązujących przepi­sów prawnych. Urzeczywistnia ją, mając do dyspozycji następujące środki:

1) występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjaty­wy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę aktów prawnych w zakresie spraw dotyczących praw i wolności obywateli;

2) występowanie z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie sprzeczności z Konstytucją lub ustawami aktów prawnych albo poszczególnych ich postanowień, które w opinii Rzecznika naruszają prawa i wolności obywateli;

3) występowanie do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub których stosowa­nie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.

Rzecznik Praw Obywatelskich przy wykonywaniu swoich kompetencji kie­ruje się nie tylko kryterium legalności (czy nie nastąpiło naruszenie prawa), lecz także względami sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego.

3.3 Organizacja urzędu i tryb działania Rzecznika Praw Obywatelskich

Początkowo ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich stanowiła, że jest to urząd jednoosobowy, jednakże od 1991 r. przewidziana została możliwość powoływania przez Marszałka Sejmu na wniosek Rzecznika maksymalnie trzech zastępców Rzecznika. Poza tym ustawa stanowi, że Rzecznik za zgodą Sejmu może powo­ływać swoich pełnomocników terenowych, z czego w praktyce nie uczyniono jesz­cze użytku. Wykonuje on więc nadal swoje zadania jednoosobowo przy pomocy biura będącego jego aparatem wykonawczym i pomocniczym, w którym zatrud­nione są osoby z fachowym przygotowaniem. Biuro zostało podzielone na zespo­ły, każdy z nich zajmuje się rozpatrywaniem i przygotowaniem spraw w poszcze­gólnych dziedzinach tematycznych. Utworzono 12 zespołów tematycznych. Rzecznik podejmuje działania przewidziane w ustawie po uzyskaniu informa­cji wskazujących, że nastąpiło naruszenie praw lub wolności obywatela. Może je podjąć na skutek:

1. wniosków obywateli lub ich organizacji,

2. wniosków organów samorządowych,

3. z inicjatywy własnej.

Złożenie wniosku nie wymaga zachowania żadnych szczególnych form. Wystarczy wskazanie wnioskodawcy i określenie przedmiotu sprawy. Skarga wolna jest także od wszelkich opłat, od których zależałoby wszczęcie postępo­wania. Ustawa nie przewiduje również żadnego terminu, w którym zaintereso­wany powinien wystąpić. Wnioski mogą być wnoszone także w cudzym intere­sie. W praktyce, gdy chodzi o osoby dorosłe, nie ubezwłasnowolnione i pozosta­jące na wolności, Rzecznik zawsze uprzednio pyta, czy zainteresowany życzy sobie podjęcia sprawy. Warto także zauważyć, że złożenie wniosku może mieć miejsce niezależnie od wyczerpania środków prawnych, które przysługują pod­miotowi w toczącym się przed organem postępowaniu.

Rzecznik zobowiązany jest zapoznać się z każdym skierowanym do niego wnioskiem i podjąć decyzję co do dalszych czynności w sprawie. Zgodnie z art. 9 ustawy, Rzecznik może:

1. podjąć sprawę,

2. poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania,

3. przekazać sprawę według właściwości,

4. nie podjąć sprawy

We wszystkich wskazanych przypadkach zawiadamia wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy. Założeniem ustawy jest zasada, że Rzecznik nie jest zobo­wiązany do podjęcia działania w każdym konkretnym przypadku zgłoszonym we wniosku.

O ile Rzecznik podejmuje sprawę, wówczas może on prowadzić ją samodziel­nie lub przy pomocy właściwych organów, którymi mogą być organy prokura­tury, kontroli albo nadzoru. Rzecznik może także zwrócić się do Sejmu, aby ten zlecił Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenie kontroli dla zbadania określo­nej sprawy. Badając sprawę samodzielnie, Rzecznik może prowadzić postępo­wanie wyjaśniające na miejscu, a także zlecić sporządzenie ekspertyz i opinii kompetentnym organom lub instytucjom.

W czasie prowadzonego przez Rzecznika postępowania wyjaśniającego może on zobowiązać organy państwowe i inne podmioty do:

1. zapewnienia dostępu do akt i dokumentów,

2. udzielania Rzecznikowi żądanych przez niego informacji i wyjaśnień,

3. udzielania wyjaśnień dotyczących podstawy faktycznej i prawnej swoich rozstrzygnięć,

4. ustosunkowania się do jego ogólnych ocen, uwag i opinii.

W przypadku stwierdzenia przez Rzecznika na podstawie przeprowadzone­go postępowania wyjaśniającego naruszenia praw lub wolności obywatela, Rzecz­nik występuje do organu, organizacji albo instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie prawa, z odpowiednim wnioskiem zawierającym opinie i sugestie co do sposobu załatwienia sprawy. Z wnioskiem takim Rzecznik może zwrócić się także do organu nadrzędnego nad jednostką, która dopuściła się naruszenia prawa. Ponadto Rzecznik ma prawo występować z wnioskiem o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego lub zastosowanie sankcji służbowych wobec pracownika winnego stwierdzonych nieprawidłowości.

Ponadto do dyspozycji Rzecznika, w razie stwierdzenia naruszenia prawa, pozostają środki proceduralne związane z postępowaniem przed sądami i inny­mi organami orzekającymi. Ustawa przewiduje w tym zakresie następujące uprawnienia Rzecznika:

1. Może żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych lub wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi.

2. Może żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu.

3. Ma prawo wystąpić z wnioskiem o wszczęcie postępowania administracyj­nego, jak również zaskarżyć decyzję sądu administracyjnego i uczestniczyć w tych postępowaniach na prawach przysługujących prokuratorowi.

4. Ma prawo wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także uchylenie prawomoc­nego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.

5. Może również wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia na zasadach i w trybie określonym w odpowiednich przepisach proceduralnych.

Działania Rzecznika Praw Obywatelskich mają więc, jak widać, charakter głównie perswazyjny i inicjujący. „Rzecznik nie rozstrzyga spraw samodzielnie, nie wyręcza” w żadnym przypadku kompetentnych organów państwowych, samorządowych czy innych instytucji w podejmowaniu decyzji.

3.4 Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich

Rzecznik wykonuje swoje zadanie przy pomocy Biura, którym kieruje osobi­ście. Do zastępcy Rzecznika i pracowników Biura stosuje się odpowiednio przepisy o pracownikach urzędów państwowych. Biuro Rzecznika realizuje jego zadania w szczególności poprzez rozpatrywanie wniosków wnoszonych przez obywateli i inne podmioty, o któ­rych mowa w art. 9 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Przedstawia Rzecznikowi propozycje postępowania z tymi wnioskami, prowadzi postępowanie w podjętych sprawach indywidual­nych oraz opracowuje propozycje wystąpień generalnych. Pracownicy Biura działają z upoważnienia Rzecznika i w jego imieniu zgodnie z zasadami, którymi kieruje się Rzecznik przy sprawowaniu swego urzędu. Nie służy im natomiast prawo wnoszenia środków prawnych zastrzeżonych z mocy ustaw Rzecznikowi, a w razie jego nieobecności jego zastępcy .

Biuro dzieli się na zespoły oraz samodzielne wydziały. W ramach zespołów mogą być tworzone wydziały oraz działy. Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi Biura są:

1. Zespół Prawa Konstytucyjnego i Międzynarodowego

2. Zespół Prawa Karnego

3. Zespół Zabezpieczenia Społecznego

4. Zespół Prawa Cywilnego i Gospodarki Nieruchomościami

5. Zespół Prawa Administracyjnego i Spraw Mieszkaniowych

6. Zespół Prawa Gospodarczego, Danin Publicznych i Ochrony Praw Konsumenta

7. Zespół Prawa Karnego Wykonawczego

8. Zespół Prawa Pracy

9. Zespół Ochrony Praw Żołnierzy i Funkcjonariuszy Służb Publicznych

10. Zespół Administracji Publicznej, Zdrowia i Ochrony Praw Cudzoziemców

11. Zespół Prawa Rodzinnego i Ochrony Praw Osób Niepełnosprawnych

12. Zespół Klasyfikacji Wniosków

13. Zespół Przyjęć Interesantów

14. Zespół Prezydialny

15. Samodzielny Wydział Spraw Osobowych i Wynagrodzeń

16. Samodzielny Wydział Finansowy

17. Pion Ochrony Informacji Niejawnych

18. Komórka Audytu Wewnętrznego

19. Zespół Terenowy w Gdańsku

20. Zespół Terenowy we Wrocławiu

Biuro składa się z pracowników merytorycznych oraz administracyjnych.

Pierwsi rozpatrują sprawy wnoszone do Rzecznika o pomoc w ochronie wolno­ści lub praw oraz podejmowane przez Rzecznika z urzędu. Drudzy zabezpieczają działalność Biura pod względem obsługi biurowej, finansowej i technicznej. W ro­ku 2001 zatrudnionych było w Biurze 220 pracowników, w tym około 120 me­rytorycznych - w zdecydowanej większości prawników.

Na podstawie przepisów wspomnianej ustawy z 1982 r. o pracownikach urzędów państwo­wych, mających zastosowanie do pracowników Biura, wydaje regulamin wyna­gradzania oraz wymogów kwalifikacyjnych pracowników Biura. Uprawnienie to przyznała Rzecznikowi nowela ustawy o pracownikach urzędów państwowych z 1998 r. Wcześniej przepisy te wydawał Marszałek Sejmu.

Art. 22 ustawy przewiduje możność ustanowienia przez Rzecznika swoich pełnomocników terenowych. Akt ustanawiający pełnomocników wymaga zgody Sejmu. Pełnomocnicy nie są więc w systemie prawnym instytucji Rzecznika w sto­sunku do niego organami niższego stopnia, lecz jego funkcjonariuszami tereno­wymi W systemie innych organów państwowych odpowiadałoby to pojęciu ich terenowych ekspozytur (np. delegaturom Najwyższej Izby Kontroli). Ustawa nie zawiera żadnych bliższych dyspozycji odnośnie działania tych pełnomocników. Należałoby przyjąć, że mieliby oni zatem, w ramach statutu oraz zarządzenia Rzecznika, podobnie jak pracownicy Biura, prawo przyjmowania wniosków oraz podejmowania badania spraw na miejscu. Środki

prawne wnosiłby natomiast na ich wniosek Rzecznik. Do ustanowienia pełnomocników terenowych jednak do tej pory nie doszło, chociaż w końcowym okresie II kadencji Rzecznika (1995/1996) podjęto nawet wstępne czynności organizacyjne. Mieli oni początkowo być powołani na antypodach państwa z siedzibami w Rzeszowie oraz w Szczeci­nie. W Rzeszowie wpłynęły już nawet podania kandydatów na pełnomocnika i pracowników jego biura. Zaawansowane były też działania w obu miastach na rzecz pozyskania lokali biurowych przy czynnym wsparciu miejscowych władz. Inicjatywę tę wspierała sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka, je­dnakże Komisja właściwa w sprawach budżetu przy pierwszym podejściu obcięła w projekcie budżetu środki finansowe przewidziane na powołanie i działalność pełnomocników. Rzecznik III kadencji próbował jeszcze w pierwszym roku swo­jej działalności podjąć kolejną próbę, ale wobec ponownego negatywnego stano­wiska Komisji Finansów Publicznych nie ponawiał już później tego tematu. Nota bene nie było też entuzjazmu dla idei ustanowienia pełnomocników terenowych wśród dyrektorów zespołów w Biurze Rzecznika. Obawiano się, że będzie trudno utrzymać jednolitość poglądów co do wykładni przepisów prawa mogących bu­dzić wątpliwości Co prawda o podjęciu prawnego środka zaskarżenia decydo­wałby Rzecznik w Warszawie, ale załatwienie większości spraw, w których nie załatwia się już wniosków takimi środkami, następowałoby na miejscu. Wnoszo­no by skargi do Rzecznika na negatywny sposób załatwienia tych spraw przez pełnomocników. Obawiano się też wpływu na nich miejscowego politycznego establishmentu Być może, że gdyby nadano inną kolejność w działaniach na rzecz ustanowienia pełnomocników, doszłoby do ich powołania. Jeśli bowiem Sejm wyraził by zgodę uprzednio na ich ustanowienie, sejmowa Komisja Finan­sów Publicznych musiałaby to uwzględnić w swoich decyzjach finansowych.

1. Rzecznik i jego biuro.

- sprawdza fakty, powołane przez skarżącego, przy czym czyni to sam lub może zwrócić się z wnioskiem o zbadanie sprawy do innego organu kontrolnego

- może zbadać sprawę na miejscu oraz zażądać akt sprawy lub informacji o stanie sprawy od każdej instytucji,

- po zbadaniu sprawy i stwierdzeniu, że prawa i wolności człowieka i obywatela zostały naruszone, kieruje wystąpienie do właściwego organu, organizacji lub instytucji, w których działalności takie naruszenie nastąpiło lub do organu nadrzędnego o usunięcie naruszenia,

- może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi albo o zbadanie zgodności przepisów aktów niższego rzędu z aktami wyższego rzędu; z analogicznym wnioskiem co do zgodności aktu prawa miejscowego z aktami wyższego rzędu Rzecznik może wystąpić do wojewódzkiego sądu administracyjnego,

- choć Rzecznik sam inicjatywy ustawodawczej nie ma, może wystąpić do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej lub o wydanie albo zmianę aktu prawnego niższego rzędu,

- ma prawo wniesienia kasacji w sprawie karnej do Sądu Najwyższego.

Podstawą kasacji może być jedynie stwierdzenie, że nastąpiło rażące naruszenie prawa przez sądy.

Kasacja w sprawie karnej nie może być wniesiona wyłącznie z powodu niewspółmierności kary,

- może zażądać wszczęcia postępowania w sprawie cywilnej, a także wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu cywilnym , składać skargi kasacyjne do Sądu Najwyższego,

- żądać wszczęcia postępowania administracyjnego, brać udział w postępowaniu administracyjnym na prawach przysługujących prokuratorowi oraz wnieść skargę do sądu administracyjnego na akty i czynności organu administracji publicznej, oraz wnieść skargę kasacyjną od orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego do Naczelnego Sądu Administracyjnego,

- może zażądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawie karnej o przestępstwo ścigane z urzędu,

- może wystąpić z wnioskiem o ukaranie za wykroczenie, a także uchylenie przez sąd prawomocnego orzeczenia w sprawie o wykroczenie,

- ma prawo wystąpienia do sądu o stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych w sprawach osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

- Rzecznik przy załatwieniu spraw nie jest związany terminami wynikającymi z kodeksu postępowania administracyjnego. Na odmowę podjęcia przez niego czynności nie przysługuje żaden środek odwoławczy.

Możliwości Rzecznika są ograniczone zakresem jego kompetencji.

Wszystkie interwencje Rzecznika są uzależnione od wyników analizy okoliczności sprawy i ustalenia, czy zostały naruszone przepisy prawa oraz , że okoliczności te istotnie wymagają ingerencji Rzecznika.

Rzecznik:

- nie zastępuje organów administracji lub wymiaru sprawiedliwości w załatwianiu sprawy co do jej istoty (rozstrzygnięcia) należącej do ich kompetencji,

- nie podejmuje sprawy, w której nie wypowiedziały się jeszcze właściwe organy i instytucje,

- nie zajmuje się problemem, gdy np. sprawę rozpatrzono odmownie, a osoba, której sprawa dotyczy nie odwołała się do organu wyższej instancji i od razu zwróciła się z pismem do Rzecznika, pomimo, że służą jej środki ochrony praw,

- nie stosuje prawa łaski,

- nie przydziela mieszkań, leków, pieniędzy,

- nie rozpatruje sporów między obywatelami, podlegających rozpoznaniu przez sądy,

- nie bierze udziału w sporach zbiorowych o interesy, np. w sprawie podwyżki wynagrodzenia dla określonej grupy pracowników,

- nie podejmuje spraw gdy brak dowodów, że zaistniało naruszenie wolności lub prawa,

- nie interweniuje, gdy sprawa toczy się bez opóźnień w sądzie lub organie administracji, ani nie ingeruje w niezawisłość sędziowską, np. w ocenę dowodów przez sąd,

- nie może wszczynać postępowania prawnego, jeżeli przewidziany w ustawie termin do takiego wszczęcia upłynął,

- nie rozpatruje anonimów

ROZDZIAŁ IV

EUROPEJSKI RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

4.1 Charakterystyka i przedstawienie Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich

Europejskim Rzecznikiem Praw Obywatelskich jest Pan P. Nikiforos Diamandouros, były Rzecznik Praw Obywatelskich Grecji. Został on wybrany przez Parlament Europejski i sprawuje swój urząd od 1 kwietnia 2003 r. Pierwszy Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich został wybrany przez Parlament w 1995 r.

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich bada skargi złożone na niewłaściwe administrowanie w instytucjach i organach Unii Europejskiej, takich jak Komisja Europejska, Rada Unii Europejskiej oraz Parlament Europejski. Europejska Agencja Ochrony Środowiska oraz Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Miejscu Pracy stanowią kolejne przykłady struktur unijnych, których funkcjonowanie podlega zbadaniu. Spod jurysdykcji Europejskiego Rzecznika wyjęte są jedynie Trybunał Sprawiedliwości oraz Sąd Pierwszej Instancji, wykonujących swoje funkcje sądowe.

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich z reguły prowadzi postępowanie na podstawie skarg, może również wszcząć postępowanie z własnej inicjatywy.

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich nie może badać skarg złożonych na krajowe, regionalne lub lokalne władze, nawet jeśli skargi te dotyczą spraw związanych z Unią Europejską. Dotyczy to urzędów centralnych, agencji państwowych i rad miejskich. Europejski Rzecznik nie jest organem odwoławczym od decyzji wydanych przez sądy krajowe lub przez krajowych rzeczników praw obywatelskich . Nie może badać skarg wniesionych przeciwko firmom lub osobom fizycznym.

Europejski Rzecznik bada sprawy związane z niewłaściwym administrowaniem. Wiele skarg złożonych w Biurze Europejskiego Rzecznika dotyczy opieszałości administracji, braku przejrzystości lub odmowy dostępu do informacji. Niektóre sprawy dotyczą stosunków pracy między instytucjami europejskimi i ich pracownikami, rekrutacji personelu i prowadzenia konkursów kwalifikacyjnych. Inne sprawy są związane z umowami zawieranymi przez instytucje europejskie z firmami prywatnymi.

Jeśli Europejski Rzecznik nie może zbadać skargi — na przykład jeśli dotyczy ona administracji krajowej, regionalnej lub lokalnej lub jeśli skarga nie dotyczy niewłaściwego administrowania — będzie się starał skierować skarżącego do innego organu, który mógłby służyć pomocą. Może to być krajowy lub regionalny Rzecznik Praw Obywatelskich, albo komisja do spraw petycji Parlamentu Europejskiego.

Każdy obywatel Unii lub każda osoba fizyczna i prawna mająca miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim Unii Europejskiej może złożyć skargę do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, pocztą zwykłą, faksem lub pocztą elektroniczną. Formularz skargi jest dostępny w Biurze Europejskiego Rzecznika. Może też być pobrany ze strony internetowej Europejskiego Rzecznika.

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich może po prostu poinformować zaskarżoną instytucję o wniesionej skardze, sugerując rozwiązanie problemu. Jeśli sprawa nie zostanie rozwiązana w trakcie postępowania w sposób zadowalający, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich będzie próbował doprowadzić do polubownego rozstrzygnięcia sporu i naprawienia szkody wyrządzonej w wyniku nieprawidłowego administrowania oraz zadowolenia strony wnoszącej skargę. Jeśli polubowne rozwiązanie okaże się niemożliwe, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich może zarekomendować sposób rozwiązania danego problemu. Jeżeli instytucja nie akceptuje jego zaleceń, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich może sporządzić specjalny raport, poświęcony danej sprawie, który następnie zostaje skierowany do Parlamentu Europejskiego.

4.2 Życiorys P. Nikiforos Diamandouros Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich

Urodzony 25 czerwca 1942 roku w Atenach, w Grecji.

Żonaty, dwoje dzieci. Od 1 kwietnia 2003 roku P. Nikiforos Diamandouros jest Europejskim Rzecznikiem Praw Obywatelskich. W latach od 1998 do 2003, był pierwszym krajowym Rzecznikiem Praw Obywatelskich Grecji. Od 1993 jest profesorem nauk politycznych porównawczych na Wydziale Nauk Politycznych i Administracji Publicznej Uniwersytetu Ateńskiego (obecnie na urlopie bezpłatnym). Od 1995 do 1998 roku pełnił funkcję Dyrektora i Przewodniczącego Państwowego Instytutu Badań w zakresie Nauk Społecznych (EKKE).

W 1963 roku otrzymał licencjat (Bachelor of Arts) na Uniwersytecie Indiana. Na Uniwersytecie Columbia otrzymał w 1965 roku tytuł magistra nauk humanistycznych (Master of Arts), w 1969 roku tytuł magistra filozofii (Master of Philosophy) a w 1972 roku stopień doktorski. Zanim rozpoczął pracę na Uniwersytecie Ateńskim w 1988 roku, wykładał i prowadził badania na Uniwersytecie Stanowym w Nowym Jorku oraz na Uniwersytecie Columbia (1973-1978). Od 1980 do 1983 roku był Dyrektorem ds rozwoju w Athens College, w Atenach, w Grecji. Od 1983 do 1988 był Dyrektorem Programu dot. Europy Zachodniej i Bliskiego i Środkowego Wschodu w Radzie ds Badań w zakresie Nauk Społecznych (Social Science Research Council) w Nowym Jorku. Od 1988 do 1991 roku był Dyrektorem Greckiego Instytutu Studiów Międzynarodowych i Strategicznych w Atenach, tj. instytucji badawczej w zakresie polityki założonej przy wsparciu finansowym Fundacji Ford i MacArtur. W 1997 wykładał gościnnie nauki polityczne w Instytucie Zaawansowanych Badań nad Naukami Politycznymi im. Juan March w Madrycie.

Pełnił funkcję przewodniczącego Greckiego Stowarzyszenia Nauk Politycznych (1992-1998) oraz Stowarzyszenia Greckich Studiów Nowożytnych w USA (1985-1988). Na lata 1999 - 2000 został wybrany członkiem Greckiej Komisji Krajowej ds Praw Człowieka oraz Krajowej Rady ds Reformy Administracyjnej. W 2000 roku, uczestniczył w Konferencji Bilderberga. Od 1990 roku, jest współprzewodniczącym Podkomitetu ds Europy Płd. w Radzie ds Badań w zakresie Nauk Społecznych (Social Science Research Council) w Nowym Jorku, finansowanego przez Fundację Volsvagena. Jest także generalnym wydawcą "Serii o nowej Europie Płd" (Series on the New Southern Europe) publikowanej przez Johns Hopkins University Press. Otrzymał również granty badawcze Fulbright and National Endowment for the Humanities resarch.

Jest autorem licznych prac o polityce i historii Grecji, Europy Płd i Płd-wsch, a bardziej szczegółowo o procesach demokratyzacji, formowania państwa i narodu, a także o wzajemnej relacji między kulturą i polityką.

Zainteresowania: lektura, pisanie, muzyka klasyczna i filmy.

ROZDZIAŁ V

DOTYCHCZASOWI I OBECNY RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH ORAZ POSUMOWANIE 5-LETNIEJ KADENCJI PROFESORA ANDRZEJA ZOLLA

5.1 Rzecznik Praw Obywatelskich I kadencji

( 1987 - 1992 )

Prof. dr hab. Ewa Łętowska

Urodziła się 22 marca 1940 r. w Warszawie. W 1962 r. ukończyła Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1963-1965 odbyła aplikację sądową. W 1968 r. uzyskała stopień naukowy doktora nauk prawnych, a w 1975 r. doktora habilitowanego z zakresu prawa cywilnego. Od 1986 r. jest profesorem zwyczajnym. W latach 1977-1987 była kierownikiem Zespołu Prawa Cywilnego w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk. W 1987 r. powołana została na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich przez Sejm za zgodą Senatu, pełniła tę funkcję do lutego 1992 r. Od 1999 roku do 2002 roku była sędzią Naczelnego Sądu Administracyjnego. W maju 2002 r. została wybrana przez Sejm RP na sędziego Trybunału Konstytucyjnego.

Jest Prezydentem Fundacji Promocji Prawa Europejskiego (Foundation for the Promotion of European Law), od 2004 r. Przewodniczącą Rady Naukowej Instytutu Nauk Prawnych PAN, członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności (Wydział Historyczno - Filozoficzny), członkiem Académie de Droit Comparé w Paryżu, a także członkiem Komitetu Helsińskiego oraz International Commission of Jurists (Geneva).

Od 1993 r. jest ekspertem w Komisji do Spraw Stosowania Norm w Międzynarodowej Organizacji Pracy. W 1994 r. prowadziła wykłady na uniwersytecie w Paryżu (Sorbona).

W 1992 r. otrzymała tytuł „Kobieta Europy”, natomiast w 1993 r. otrzymała nominację do tytułu Kobiety Roku 1993. Jest laureatką nagród za działalność edukacyjną w zakresie prawa, w 1995 r. otrzymała nagrodę fundacji Friedricha Eberta („Human Rights 1994 r.”) Bonn, Niemcy za działalność w zakresie ochrony praw człowieka i umacnianie zasad państwa prawa, natomiast w 1996 r. została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

W 2000 r. uhonorowana medalem Zasłużony dla Tolerancji przyznawanym przez Fundację Ekumeniczną.

Jest autorką wielu publikacji naukowych z zakresu prawa cywilnego i konstytucyjnego, konstytucyjnego, między innymi: Graždanskij kodeks Pol"skoj Narodnoj Respubliki (1980), Code civil de la République Populaire de Pologne (1980), Civil code of the Polish Peopl"es Republic (1981), Obywatel - przedsiębiorstwo (1982), Tendencje rozwoju prawa cywilnego (1983), Poradnik konsumenta (1983), Węgierski kodeks cywilny (1984), Prace z prawa cywilnego (1985), Komentarz do ogólnych warunków umów konsumenckich (1986), Problèmes du droit civil contemporain en Pologne (1986), Proces i prawo (1989), Jak zaczynał Rzecznik Praw Obywatelskich (1992), Baba na świeczniku (1992), Podstawy prawa cywilnego (1993, 1995), Recueil de textes / République de Pologne. Défenseur des droits civiques (1994), Po co ludziom konstytucja (1994, 1995)Muza wiecznie kwitnąca czyli znów o operze (1995), O państwie prawa, administrowaniu i sądach w okresie przekształceń ustrojowych (1995), Poland - towards to the rule of law (1996), Sąd Najwyższy USA (1997), Vademecum operowe (1997), Prawo umów konsumenckich (1999, 2002), Bezpodstawne wzbogacenie (2000), Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów (2000, 2001), Ochrona niektórych praw konsumentów (2001), Europejskie prawo umów konsumenckich (2004), Nieuczciwe klauzule w prawie umów konsumenckich(2004, 2005). Jest również autorką ponad 300 studiów, artykułów, glos oraz książek o muzyce operowej .

5.2 Rzecznik Praw Obywatelskich II kadencji

( 1992-1996 )

Prof. dr hab. Tadeusz Zieliński

Urodził się 19 czerwca 1926 r. w Krakowie, zm. 28 września 2003 r. W 1947 r. ukończył Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, w roku 1950 uzyskał stopień naukowy doktora, w 1968 r. doktora habilitowanego, profesora nadzwyczajnego w 1977 r., natomiast w 1989 profesora zwyczajnego.

Profesor Uniwersytetu Śląskiego w latach 1969 - 1981, od 1982 r. profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego do przejścia na emeryturę w roku 1996.

W okresie od 1989 r. do 1991 r. był senatorem I kadencji Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. W 1992 r. powołany został na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich przez Sejm za zgodą Senatu, pełnił tę funkcję do marca 1996 r. Od stycznia do października 1997 r. był ministrem pracy i polityki socjalnej. Od 2001 szef resortowej Komisji do Spraw Kodyfikacji Kodeksu Pracy, a w latach 2002 - 2003 przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy.

Członek-korespondent PAN (1996 - 1998 Prezydium PAN), przewodniczący Komitetu Nauk Prawnych oraz Komitetu Problemów Prawa Pracy i Polityki społecznej PAN, Komitetu Helsińskiego, Rady Społeczno-Gospodarczej przy Sejmie IX kadencji (1988 - 1989), członek - korespondent Instytutu Prawa Pracy w Bochum, Niemcy, Russian, Association for Labour and Social Security, przewodniczący Komisji ds. Reformy Prawa Pracy (od 1990 - 2000 r.), doradca NSZZ "Solidarność" (1980 - 1989), przewodniczący polskiej sekcji Societe International de Droit du Trawvail et de Securite Sociale w Genewie, wiceprezydent Europejskiego Instytutu Ombudsmana (1994 - 1996), uczestnik obrad Okrągłego Stołu.

W 1976 r. odznaczony Krzyżem Kawalerskim, natomiast w 1996 r. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, pośmiertnie uhonorowany medalem Zasłużony dla Tolerancji (2003 r.).

Wśród 232 publikacji mających charakter naukowy znajduje się aż 16 książek. Obok nich blisko dwie setki felietonów i artykułów publicystycznych, nie do zliczenia wywiady, sporo wykładów gościnnych w Polsce i za granicą.

Nieważne rozwiązania stosunku pracy (1968), Stosunek prawa pracy do prawa administracyjnego (1977), Prawo pracy. Zarys systemu (cz. 1-3 1986), Prawo pracy (1986, 1996, 1997, 1999, 2000, 2001, 2003), Podstawy rozwoju prawa pracy (1988), Klauzule generalne w prawie pracy (1988), i Podstawy rozwoju prawa pracy (1988), Podstawy rozwoju prawa pracy (1989), Poglądy profesora Tadeusza Zielińskiego Rzecznika Praw Obywatelskich (1992, 1993, 1995), Rozważania profesora Tadeusza Zielińskiego Rzecznika Praw Obywatelskich (1992, 1993, 1994, 1995), Ombudsman - możliwości i granice działania Rzecznika Praw Obywatelskich Rzeczypospolitej Polskiej. (1994), Ubezpieczenie społeczne pracowników (1994), Raport o stanie prawa mieszkaniowego w świetle praktyki Rzecznika Praw Obywatelskich (1994), Recueil de textes sur la protection des droits civiques (1995), Défenseur des droits civiques (1995), Ład społeczny w Polsce i Niemczech na tle jednoczącej się Europy (1999), Die Sozialordnung in Polen und Deutschland in einem zusammenwachsenden Europa (1999), Czas prawa i bezprawia (1999), Komentarze do kodeksu pracy (2000, 2001, 2003), Labirynt praw i obyczajów (2001), Droga do Ziemi Obiecanej (2002). Jest również autorem glos do orzeczeń SN, recenzji.

5.3 Rzecznik Praw Obywatelskich III kadencji

( 1996 - 2000 )

Prof. dr hab. Adam Zieliński

Urodził się 28 czerwca 1931 r. w Pruszkowie. W 1953 r. ukończył Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (specjalizacja prawo cywilne). W 1968 r. uzyskał stopień naukowy doktora nauk prawnych, w 1975 r. doktora habilitowanego, Od 1989 roku jest profesorem zwyczajnym.

Był pracownikiem wymiaru sprawiedliwości: w latach 1955-1961 - sędzią Sądu Powiatowego dla m. st. Warszawy, 1961-1982 - sędzią Sądu Okręgowego dla m. st. Warszawy.

W 1970 r. objął funkcję dyrektora departamentu prawnego, a w latach 1994 -1995 sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości. W latach 1982 -1992 był sędzią i Prezesem Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Był członkiem Rady Naukowej Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk (1994 r.), Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów (1976-1984, 1986-1989, sekretarz w latach 1976-184), Zrzeszenia Prawników Polskich (1954 r.). W latach 1986 - 1990 pełnił funkcję Prezesa Zarządu Głównego Związku Prawników Polskich. W latach 1989 - 1991 został Posłem Sejmu kontraktowego.

Był także członkiem Komitetu Praw Człowieka przy Organizacji Narodów Zjednoczonych (1985-1988) oraz Komitetu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk. W latach 1996 - 1997 był członkiem Izby Praw Człowieka w Bośni i Hercegowinie.

W roku 1996 r. został wybrany przez Sejm RP za zgodą Senatu RP na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich, piastował ten urząd do 2000 r. Jako RPO podpisał porozumienie United Nations Development Programme w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych. Podpisał również porozumienie z Regionalnym Biurem na Europę i Kraje WNP Programu Narodów Zjednoczonych ds. rozwoju o współpracy mającej na celu udzielanie pomocy krajom Europy Środkowej i Wschodniej w tworzeniu instytucji ochrony praw człowieka. W 1999 r. został wiceprezydentem European Ombudsman Institute. Jest pracownikiem Instytutu Prawa Cywilnego Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Jest również członkiem Komitetu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk.

Został odznaczony Krzyżem Kawalerskim w 1970 roku oraz dwukrotnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski w 1978 r. oraz 1984 r.

Był członkiem zespołów redakcyjnych czasopism prawniczych jak „Państwo i Prawo” oraz „The International Ombudsman Yearbook”.

Jest autorem ponad 150 publikacji naukowych, popularno - naukowych oraz książek głównie z zakresu prawa i postępowania cywilnego oraz prawa administracyjnego, m. in.: O nowym kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (1965), Ochrona roszczeń pracowników w sądowym postępowaniu cywilnym (1969), Sądownictwo opiekuńcze w sprawach małoletnich (1975). Był współautorem komentarza do kodeksu postępowania administracyjnego oraz kodeksie postępowania cywilnego .

5.4 Rzecznik Praw Obywatelskich IV kadencji

( 2000 - 2006 )

Prof. dr hab. Andrzej Zoll

Urodził się 27 maja 1942 r. w Sieniawie. Ukończył Wydział Prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Stopień naukowy doktora nauk prawnych uzyskał w 1968 r., a doktora habilitowanego w 1973 r. W 1988 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego a w roku 1991 - profesora zwyczajnego. Specjalizuje się w prawie karnym. Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego (pracownik naukowy od 1964 r.). Był prodziekanem Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz kierownikiem Katedry Prawa Karnego Materialnego UJ.

Jest czynnym członkiem Wydziału Historyczno - Filozoficznego Polskiej Akademii Umiejętności. W ramach Komisji Prawniczej tego wydziału utworzono „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych”, które ukazuje się od 1997 r. pod redakcją Andrzeja Zolla. Jest również członkiem Komitetu Etyki w Nauce Polskiej Akademii Nauk, Polskiego PEN - Clubu oraz Akademii Nauki i Sztuki w Salzburgu.

W roku 1989 był uczestnikiem rozmów przy Okrągłym Stole ("podstoliczek prawniczy"), w latach 1990-1993 - przewodniczącym Państwowej Komisji Wyborczej. W latach 1989-1993 był sędzią Trybunału Konstytucyjnego, a w roku 1993 został powołany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na stanowisko Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, sprawował tę funkcję do roku 1997. Od 1998 r. do połowy 2000 r. był przewodniczącym Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów. W latach 1989-2000 był wiceprzewodniczącym Komisji ds. Reformy Prawa Karnego. W czerwcu 2000 roku został wybrany przez Sejm RP i zatwierdzony przez Senat RP na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich. W maju 2002 r. został wybrany na wiceprezydentem Europejskiego Instytutu Ombudsmana.

Profesor Andrzej Zoll wygłaszał wielokrotnie wykłady na uniwersytetach niemieckich, austriackich i szwajcarskich. Był opiekunem kilkuset prac magisterskich oraz promotorem 19 rozpraw doktorskich. Trzech uczniów Profesora uzyskało stopień doktora habilitowanego. Był recenzentem w kilkunastu przewodach doktorskich i habilitacyjnych, a także w kilku przewodach o nadanie tytułu profesora.

Prof. Andrzej Zoll - jako Rzecznik Praw Obywatelskich realizował w swoim biurze szereg programów proobywatelskich jak: Ruch Przeciw Bezradności Społecznej, Edukacja dla Rozwoju, Poradnictwo Prawne i Obywatelskie, Konkurs na Najlepszą Inicjatywę Obywatelską „Pro Publico Bono” oraz Krajowy Program na Rzecz Ofiar Przestępstw.

Ponadto jest Przewodniczącym Kapituły Konkursu Pro Publico Bono. Wchodził także w skład Kapituły III Edycji Konkursu organizowanego przez Fundację Uniwersyteckich Poradni Prawnych pt. ”Prawnik Pro Bono”.

W roku 1996 otrzymał tytuł Doktora Honoris Causa Uniwersytetu w Moguncji, a w 2004 roku Uniwersytetu w Wilnie oraz Akademii Medycznej we Wrocławiu w 2005 r. W roku 1997 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Wielkim Krzyżem Zasługi z Gwiazdą Republiki Federalnej Niemiec, Orderem Zasługi z Gwiazdą na Wstędze Republiki Austrii oraz Orderem Wielkiego Księcia Gedymina Republiki Litewskiej. W 2002 r. otrzymał medal św. Brata Alberta przyznawany za niesienie pomocy niepełnosprawnym. W 2003 r. otrzymał nagrodę im. Aleksandra von Humboldta za dorobek w zakresie prawa karnego oraz za udział w demokratycznych przemianach w Polsce po 1989 r.

Prof. Andrzej Zoll jest autorem ok. 180 prac z zakresu prawa karnego, prawa konstytucyjnego i filozofii prawa. Współautor polskiego kodeksu karnego z 1997 r.

Jest autorem około 180 prac naukowych z zakresu prawa karnego i konstytucyjnego oraz filozofii prawa publikowanych w czasopismach naukowych polskich i zagranicznych, a ponadto kilkudziesięciu publikacji o charakterze popularno- naukowym w dziedzinie publicystyki społecznej. Do najważniejszych prac należy zaliczyć monografie pt.: Okoliczności wyłączające bezprawność czynu oraz Odpowiedzialność lekarza za niepowodzenie w leczeniu a także studium O normie prawnej z punktu widzenia prawa karnego. Jest współautorem i redaktorem kolejnych wydań Komentarza do Kodeksu Karnego oraz podręcznika Polskie prawo karne. „Die rolle der Verfassungsgerichtsbarkeit in politischen Transformationsprozessen: Gemeinschaftsveranstaltung der Juristischen Studiengesellschaft und des Bundesverfassungsgerichts anlässlich der fünfzigjährigen Gründungsjubiläen am 22. März 2001“.

W roku 2005 Metropolita Krakowski, Abp. Dziwisz powierzył Profesorowi funkcję Przewodniczącego Rady Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się” .

5.5 Rzecznik Praw Obywatelskich V kadencji

( 15-02-2006 )

dr Janusz Kochanowski

Janusz Kochanowski urodził się w Częstochowie 18 kwietnia 1940, żonaty (Ewa Chmiel -filolog polski), dwoje dzieci; Marta - prawnik, Mateusz - student prawa.

Jest absolwentem Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, Aplikację sądową odbył w Sądzie Wojewódzkim dla m.st. Warszawy w latach 1964-66; pracę doktorska nt. subiektywnych granic odpowiedzialności karnej, obronił w roku 1980.

Janusz Kochanowski był wykładowcą na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1966 - 1990 oraz 1997 - 2005r. Był ekspertem Senackiej Komisji Praw Człowieka i Praworządności w latach 1989-91. Następnie konsulem generalnym Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie w latach 1991-95. Później w okresie 1996 - 1997 był visiting fellow na Uniwersytecie Cambridge.

Dr Janusz Kochanowski jest od 1995 roku członkiem Okręgowej Rady Radców Prawnych w Warszawie; był w latach 1980-91 członkiem NSZZ "Solidarność". W latach 1989 - 2003 członkiem założycielem, sekretarzem i członkiem honorowym Rotary Club of Warsaw. Był poza tym członkiem London Diplomatic Association 1991-95, Consular Corps in London 1991-95, The London European Society and European Luncheon Club 1993-97, European Atlantic Group w Londynie 1993-97, Polskiego Club "Ognisko" w Londynie 1991-1995, Oxford & Cambridge University Club w Londynie 1997-99, British-Polish Legal Association w Londynie, którego jest dożywotnim członkiem honorowym, Transparency International - gdzie był członkiem zarządu, Polskiej Rady Ruchu Europejskiego. Jest także członkiem założycielem Stowarzyszenia Pamięci Narodowej, członkiem International Adviser Journal of Criminal Law and Philosophy oraz członkiem komitetu doradczego europejskiego Caselex.

W roku 1998 był członkiem zespołu ds. oceny tworzenia służby cywilnej i autorem opracowanego wówczas raportu. W latach 2000-2001 był członkiem zespołu przy Ministrze Sprawiedliwości d/s nowelizacji kodeksu karnego. W latach 2000-2006 prezesem fundacji "Ius et Lex", której celem jest wspomaganie inicjatyw naukowych i oświatowych dotyczących polskiego prawa oraz działanie na rzecz realizacji założeń państwa prawa. Ostatnio pod kierunkiem Dr J. Kochanowskiego fundacja przygotowała program reformy wymiaru sprawiedliwości. W latach 2003-2004 założyciel i pierwszy przewodniczący Porozumienia Samorządów Zawodów Prawniczych i Organizacji Prawniczych, którego celem jest jednoczenie działań przedstawicieli wszystkich zawodów prawniczych na rzecz reformy polskiego wymiaru sprawiedliwości i naprawy systemu obowiązującego prawa oraz podnoszenie standardów profesjonalnych i moralnych zawodów prawniczych. W latach 2003- 2005 prowadził konwersatorium (think-tank) poświęcone analizie zagadnień państwa i przygotowania jego reformy, którego prace zostały podsumowane tomem rozpraw zatytułownym" O naprawie Rzeczypospolitej".

Jest redaktorem naczelnym magazynu "Ius et Lex" twórcą i redaktorem serii klasyków filozofii prawa, w ramach której ukazały się m.in. takie książki jak D. Lyonsa: Etyka i Rządy Prawa; J. Raza, Autorytet prawa; J. Finnisa: Prawo naturalne i uprawnienia naturalne L. Fullera : Moralność prawa. Wszystkie one mają na celu wpływanie na zmianę rozumienia i stosowania prawa w naszym kraju. Był redaktorem specjalnego opracowania wydanego w tym roku w Stanach Zjednoczonych przez American Behavioral Scientist zatytułowanego "International Terrorism Through Polish Eyes".

W swoje karierze naukowej Dr Janusz Kochanowski był kilkakrotnie visiting fellow w Max -Planck-Institute für Ausländsiches und Internationales Strafrecht we Freiburgu, na Uniwersytecie w Augsburgu, Uniwersytecie w Oxfordzie - w Jesus College, w szeregu collegach Uniwersytetu w Cambridge, jak Wolfson College, Robinson College, gdzie został wybrany senior member, Clare Hall gdzie został wybrany członkiem dożywotnim oraz w Peterhouse College. W roku 2001 został zaproszony jako visitng fellow przez Akademię Brytyjską.

Dr Janusz Kochanowski jest autorem ponad 100 prac nt. prawa karnego, administracyjnego i konstytucyjnego oraz stosunków międzynarodowych. W tym trzech monografii; Subiektywne granice sprawstwa i odpowiedzialności karnej 1985, Zagadnienia odpowiedzialności za przestępstwa drogowe i przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji 1990; Redukcja odpowiedzialności karnej 2000. Jest autorem i współautorem kilku komentarzy jak; Przestępstwa i wykroczenia drogowego z 1991 oraz klasycznych już zbiorowych komentarzy do kodeksu drogowego.

Szereg z tych opracowań zostało opublikowanych w języku niemieckim i angielskim jak np. Über die Wandlung der strafrechtlichen Verantwortung und die sich verringernde Rolle dieser Verantwortung im gesellschaftlichen Leben "Zeitschrift für Rechtsvergleichung 1978, Zur Problematik der Verkündung von Strafgesetzen in Polen, "Jahrbuch für Ostrecht" 1986, "Reasonable Man" Standards in Continental Law, "The Journal of Legislative Studies (1995), Penal Law in Confrontation with the Nightmares of the Past and Challenges of the Present Day (Penal law in relation to the change in the political system in Poland between 1990 and 2000). "Managerial Law" Volume 44 Number 5, 2002.

Jest autorem opracowań na użytek Sejmu oraz Rządu takich jak Projekt ustawy o służbie zagranicznej, na zlecenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych (1998) , Raportu o tworzeniu służby cywilnej w latach 1996 - 97 w ramach komisji powołanej przez Prezesa Rady Ministrów , Analizy i oceny kodeksu karnego z 1997 na tle innych polskich kodyfikacji karnych na zlecenie Biura Studiów i Ekspertyz Sejmu RP (1999) oraz wielu innych ekspertyz opracowanych na użytek Sejmu .

ZKOŃCZENIE

W raporcie z działalności w 2005 roku, przesłanym marszałkom Sejmu i Senatu, rzecznik praw obywatelskich zawarł krytyczne spostrzeżenia o stanie państwa i prawa. Jest to już ostatni rok kończącej się 30 czerwca kadencji prof. Andrzeja Zolla na tym stanowisku. Toteż obecną informację należy potraktować jako ogólniejszą refleksję nad kilkoma minionymi latami.

Najwięcej krytyki zbiera aktualny stan prawa. Obywatele, inne podmioty, a także organy władzy nie są w stanie przestrzegać norm, z którymi - z uwagi na ich wielkość, zmienność i niejasność - w praktyce nie mają szans nawet się zapoznać, a co dopiero w pełni je sobie przyswoić. Utrzymuje się, sygnalizowana również w ubiegłych latach, niespójność nadmiernie rozbudowanego i skomplikowanego prawa podatkowego. Oprócz innych wad nadal cechuje je niepewność i nieprzewidywalność rozwiązań. Dowodzi tego choćby powszechna krytyka przepisów o podatku VAT, uznanych przez media za najgorsze uchwalone w 2004r.

Szczególnie troski wymaga dostosowywanie polskiego prawa do norm obowiązujących w Unii Europejskiej. Powrócić należałoby do prac nad projektem ustawy o tworzeniu prawa. Miałaby ona stanowić swoisty gorset prawny, hamujący polityków przed popełnianiem legislacyjnych błędów.

Czas trwania wielu spraw w prokuraturach i sądach narusza konstytucyjne prawo do ich rozpatrzenia bez nieuzasadnionej zwłoki oraz wiążące Polskę normy traktatowe. Prowadzi to do przedawnienia karalności w niektórych sprawach karnych. Latami ciągną się sprawy cywilne. Pilnej reformy instytucjonalnej wymaga, zdaniem rzecznika, prokuratura. Należałoby opracować nowe prawo prasowe. Wykorzystywanie przez media prawa do informacji nie może jednak prowadzić do krzywdy ludzkiej na wielką skalę i naruszać godności człowieka.

Negatywne skutki wywołuje przepełnienie zakładów karnych i brak pracy dla skazanych. Jednocześnie rośnie zjawisko niewykonywania dużej liczby kar. Zastrzeżenia budzi sposób wykonywania kar nie izolacyjnych, jak np. kary ograniczenia wolności. Powszechne jest zagrożenie przestępstwami, i to zarówno drobnymi (głównie kradzieżami), jak i najpoważniejszymi, jak: zabójstwa, porwania, wymuszenia.

Obywatele domagają się szybkich i skutecznych działań organów ścigania. Rzecznik postuluje wzmocnienie pozycji osób pokrzywdzonych w procesach karnych, zapewnienie im należytej ochrony i uzyskania zadośćuczynienia. Trzeba przyspieszyć prace nad projektem ustawy o państwowym funduszu kompensacyjnym i stworzyć krajowy program na rzecz ofiar przestępstw.

Profesor Zoll sygnalizuje również wiele innych kwestii, jak: walka z bezrobociem, dekompozycja systemu ochrony zdrowia, obniżenie realnej wartości rent i emerytur, dramatyczna sytuacja niepełnosprawnych i bezdomnych, niekonsekwentne wprowadzenie reformy edukacji, plaga narkomanii i alkoholizmu, niewystarczająca ochrona konsumencka. Raport można więc odczytywać jako rachunek społecznych bolączek. Część tych zjawisk to swoisty spadek po minionych latach, inne pojawiły się niedawno bądź zaostrzyły. Rzecznik ocenia je ze swojego punktu widzenia. Sam jednak niewiele nie zdziała. Sygnalizuje natomiast potrzebę działań - i to wielopłaszczyznowych - w różnych sferach, nie ograniczających się tylko do polityków, lecz pozostawiających pole również dla inicjatyw i organizacji obywatelskich.

Na wszystkie te kwestie rzecznik patrzy m.in. przez pryzmat przychodzących do niego listów. Ich liczba rośnie. Prawie 760 tyś. Spraw, które wpłynęły do rzecznika od 1988 r., czyli od początku istnienia w Polsce tego urzędu w, w 2004 r. było ich przeszło 59 tyś. - o cztery tysiące więcej niż w 2003 r. najczęściej zwracano się o interwencje w sprawach karnych, zabezpieczenia społecznego, mieszkaniowych, gospodarki nieruchomościami, podatków i innych danin publicznych oraz ochrony praw konsumenta. Zaczyna ich część miała więc charakter socjalny. Jak ocenia prof. Andrzej Zoll, coraz szerszy jest zakres biedy i bezradności, mimo że oficjalne wskaźniki dokumentują wzrost gospodarczy.

Bibliografia

1. L. Garlicki: Polskie prawo konstytucyjne zarys wykładu, Liber wydanie 8, Warszawa 2004r.

2. S. Gebethner Przesłanki ustanowienia Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce, Warszawa 2001 r.

3. Z. Jarosz Rzecznik Praw Obywatelskich, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 1997 r.

4. J. Łętowski Prawo administracyjne dla każdego, Warszawa 1995 r.

5. J. Mikołajewicz Wiedza o życiu w społeczeństwie, PWN, Warszawa 2000r.

6. E. Ochendowski, Prawo administracyjne, TONiK, Toruń 2003 r.

7. S. Sagan : Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskie, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2001r

8. Polskie prawo konstytucyjne, praca zbiorowa pod redakcją W. Skrzydło, Lublin 1998 r.

9. W. Skrzydło Polskie prawo konstytucyjne, Verba, Lublin 2003 r.

10. J. Świątkiewicz Rzecznik Praw Obywatelskich w polskim systemie prawnym, Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2001 r.

11. Art. 208 Konstytucja RP

12. Art. 209 Konstytucja RP

13. Art. 9 Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich

14. Art. 13 Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich

15. Art. 22 Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich

16. Dz.U z 1991 Nr 83, poz. 371 oraz z 2000 Nr 48, poz. 552; tekst jednolity - obwieszczenie Marszałka Sejmu - Dz.U z 2001 r. Nr 14 poz. 147

17. M. Domagała [w:] T. Szymczak (red.), Materiały pomocnicze do nauki prawa konstytucyjnego (1980 - 1991), Łódź 1992 r, s.81

18. D. Frey,: Bilans społecznych bolączek, Rzeczpospolita, 11 maja 2005r., nr 109(7098), s. 3

19. A. Góra: Jawność przede wszystkim, „Dziennik Zachodni”, 18 lutego 2005r. nr14, s. 12

20. A. Kubiak, Rzecznik praw obywatelskich, „Państwo i Prawo” 1987, nr 12, s. 3

21. A. Karnicka, Rzecznik Praw Obywatelskich, „Państwo i Prawo”1989, nr 11 s.10

22. A. Kubiak, Rzecznik Praw Obywatelskich, Państwo i Prawo” 1987, nr 11, s. 10

23. T. Zieliński, Ombudsman - możliwości i granice skutecznego działania, PIP 1994, nr 9

24. Strona internetowa - http://www.brpo.gov.pl

25. Strona internetowa - http://www.ombudsman.europa.eu

26. Strona internetowa - http://pl.wikipedia.org/wiki/Rzecznik_Praw_Obywatelskich

L. Garlicki: Polskie prawo konstytucyjne zarys wykładu, Liber wydanie 8, Warszawa 2004r., s.409

S. Sagan : Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskie, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2001r., s.223

³ ibid.

⁴ Polskie prawo konstytucyjne, praca zbiorowa pod redakcją W. Skrzydło, Lublin 1998, s.453

Polskie prawo konstytucyjne, praca zbiorowa pod redakcją W. Skrzydło, Lublin 1998, S.454

ibid.

Polskie prawo konstytucyjne, praca zbiorowa pod redakcją W. Skrzydło, Lublin 1998, s.437

S. Sagan: Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskie ,Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2001, s.229

Dz.U z 1991 Nr 83, poz. 371 oraz z 2000 Nr 48, poz. 552; tekst jednolity - obwieszczenie Marszałka Sejmu - Dz.U z 2001 r. Nr 14 poz. 147

J. Świątkiewicz Rzecznik Praw Obywatelskich w polskim systemie prawnym, Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2001, s 25

S. Gebethner Przesłanki ustanowienia Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce, Warszawa 2001, s. 35

Polskie prawo konstytucyjne, praca zbiorowa pod redakcją W. Skrzydło, Lublin 1998, s.439

Art. 209 Konstytucja RP

W. Skrzydło: Polskie ..., op. cit., s. 440

ibid

W. Skrzydło Polskie prawo konstytucyjne, Verba, Lublin 2003, s.436

L. Garlicki: Polskie prawo konstytucyjne zarys wykładu, Liber wydanie 8, Warszawa 2004r., s.409

W. Skrzydło Polskie prawo konstytucyjne, Verba, Lublin 2003, s.437

L. Garlicki: Polskie prawo konstytucyjne zarys wykładu, Liber wydanie 8, Warszawa 2004r., s.410

T. Zieliński, Ombudsman - możliwości i granice skutecznego działania, PIP 1994, nr 9

W. Skrzydło Polskie prawo konstytucyjne, Verba, Lublin 2003, s.437

J. Łętowski Prawo administracyjne dla każdego, Warszawa 1995, s. 249

A. Góra: Jawność przede wszystkim, „Dziennik Zachodni”, 18 lutego 2005r. nr14, s. 12

L. Garlicki: Polskie prawo konstytucyjne zarys wykładu, Liber wydanie 8, Warszawa 2004r., s.411

Art. 208 Konstytucji RP

J. Mikołajewicz Wiedza o życiu w społeczeństwie, PWN, Warszawa 2000r., s. 211

Art. 208 Konstytucja RP

E. Ochendowski, Prawo administracyjne, TONiK, Toruń 2003, s. 398

Z. Jarosz Rzecznik Praw Obywatelskich, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 1997 r. s. 65

Polskie prawo konstytucyjne, praca zbiorowa pod redakcją W. Skrzydło, Lublin 1998, s.442

J. Świątkiewicz, Rzecznik Praw Obywatelskich w polskim systemie prawnym, PWN, Warszawa 2001

W. Skrzydło: Polskie ..., op. cit., s. 443

A. Kubiak, Rzecznik praw obywatelskich, „Państwo i Prawo” 1987, nr 12, s. 3

S. Sagan : Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskie, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2001r.,s. 230

Art. 13 Ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich

A. Karnicka, Rzecznik Praw Obywatelskich, „Państwo i Prawo”1989, nr 11 s.10

M. Domagała [w:] T. Szymczak (red.), Materiały pomocnicze do nauki prawa konstytucyjnego (1980-1991), Łódź 1992, s. 81.

S. Sagan: Polskie ..., op. cit., s. 231

ibid

A. Kubiak, Rzecznik Praw Obywatelskich, Państwo i Prawo” 1987, nr 11, s. 10

Art. 9 Ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich

http://pl.wikipedia.org/wiki/Rzecznik_Praw_Obywatelskich

Art. 22 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich

http://www.brpo.gov.pl

http://www.brpo.gov.pl

ibid

http://www.ombudsman.europa.eu

http://www.ombudsman.europa.eu

http://www.brpo.gov.pl

http://www.brpo.gov.pl

http://www.brpo.gov.pl

http://www.brpo.gov.pl

http://www.brpo.gov.pl

D. Frey,: Bilans społecznych bolączek, Rzeczpospolita, 11 maja 2005r., nr 109(7098), s. 3

3

---