Ocenianie i dostosowywanie wymagań do umiejętności uczniów ze specjalnymi potrzebami�ukacyjnymi

Szkoła to miejsce, które powinno zapewnić wszystkim dzieciom wszechstronny rozwój i dostęp do wiedzy. Aby tak się stało, rozpoznawanie i zaspakajanie elementarnych potrzeb musi dotyczyć wszystkich uczniów - zarówno tych najzdolniejszych, jak i tych przeciętnych, zaś w szczególności uczniów z dysfunkcjami rozwojowymi i zaburzeniami. Założenie to powinno być następstwem akceptowania faktu, że różnice między ludźmi są czymś normalnym i naturalnym. Dlatego też wszystkim uczniom powinno zapewnić się możliwość osiągnięcia sukcesu mierzonego nie tylko skalą ocen, ale przede wszystkim poczuciem systematycznego przyrostu wiedzy i umiejętności zarówno w obszarach aktywności dydaktycznej jak i wychowawczej (M. Iwanowska, M. Kazimierowicz, Uczeń z trudnościami, Nowa Szkoła 4/2004 s. 32.).
Reforma polskiego systemu oświaty z 1998 roku szczególną uwagę zwróciła na problem wyrównywania szans edukacyjnych oraz funkcjonowanie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
W opracowaniu niniejszym przyjrzę się bliżej sytuacji szkolnej uczniów z różnego typu dysfunkcjami i zaburzeniami.
Problem jest o tyle istotny, że liczba zdiagnozowanych uczniów wzrasta z roku na rok. Być może przyczynił się do tego wzrost świadomości rodziców, którzy coraz rzadziej traktują wizytę u specjalistów w poradniach psychologiczno - pedagogicznych, jako zło konieczne. Z pewnością nie bez znaczenia pozostaje fakt, że na każdym etapie edukacyjnym czeka uczniów sprawdzian lub egzamin, a orzeczenie specjalistów może zapewnić dziecku dostęp do pewnych ulg, co w rezultacie może przyczynić się do uzyskania lepszego wyniku.
Aby jednak zalecenia zawarte w orzeczeniach nie były jedynie dokumentem zwalniającym ucznia z wielu obowiązków, potrzebny jest wysiłek zarówno nauczycieli, jak i samych uczniów, a przede wszystkim racjonalna postawa rodziców.
Indywidualne podejście do każdego dziecka jest warunkiem prawdziwego wyrównywania szans, ale czy w zbyt licznych klasach jest to postulat realny?
Jak czuje się uczeń w grupie rówieśniczej, jakie role pełni w zespole klasowym, czy ma szansę wykazać się swoimi mocnymi stronami wśród prawidłowo rozwijających się rówieśników, jakie są jego obawy i plany związane z przyszłością oraz jakiej pomocy oczekuje od otoczenia. Czy założenia reformy są w pełni realizowane i faktycznie przyczyniają się do wyrównywania szans edukacyjnych? To tylko kilka z istotnych pytań, na które powinien odpowiedzieć każdy z nauczycieli i wychowawców w nowoczesnej szkole. Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi -teoria i praktyka.
Pojęcie specjalnych potrzeb edukacyjnych funkcjonuje w opinii środowisk oświatowych od wielu lat. Zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów, w tym również uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, zasady przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w publicznych sześcioletnich szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 21 marca 2001 r (Dz. U. z 2001 r., Nr 29, poz. 323). W § 6 stwierdza ono, że

„Nauczyciel jest obowiązany, na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej lub innej publicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania edukacyjne, o których mowa w § 4 ust. 1, do indywidualnych potrzeb ucznia, u którego stwierdzono trudności w uczeniu się, w tym specyficzne trudności, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom”.
Właśnie konieczność dostosowania wymagań egzaminacyjnych do potrzeb i możliwości uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi pozwala mówić o rzeczywistym wyrównywaniu szans i stworzeniu im warunków równego dostępu do odpowiedniego poziomu wykształcenia. Co zatem rozumie się przez specjalne potrzeby edukacyjne?
Specjalne potrzeby edukacyjne to potrzeby, które w procesie rozwoju dzieci i młodzieży wynikają z ich niepełnosprawności lub powstałe z innych przyczyn trudności w uczeniu się.
(Reforma Systemu Kształcenia ..., 1998).
Szczególnie sformułowanie „powstałe z innych przyczyn trudności w uczeniu się” jest niejednoznaczne, stąd pewna dowolność w jego interpretowaniu.
W publikacjach Centrum Metodycznej Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, w dziale dotyczącym wspierania uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, znajdujemy następujący podział tych potrzeb - potrzeby uczniów:
· z różnymi rodzajami niepełnosprawności,
· specyficznymi trudnościami w uczeniu,
· nadpobudliwością,
· wybitnymi zdolnościami.
Na uwagę zasługuje szczególnie punkt ostatni, który w kręgu zainteresowań stawia nie tylko ucznia z dysfunkcjami, ale również ucznia rozwijającego się powyżej normy intelektualnej.
Uogólniając, można stwierdzić, że do specjalistów najczęściej trafia dziecko, u którego zauważono trudności w uczeniu lub inne niepowodzenia szkolne. Bardzo rzadko trafia uczeń zdolny , choć jak wskazuje obserwacja także taki może borykać się z trudnościami w nauce i funkcjonowaniem w szkole.
Reasumując, uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi to taki uczeń, u którego niepowodzenia szkolne wynikają przede wszystkim z szeroko pojętych zaburzeń rozwojowych czyli różnego rodzaju dysfunkcji, w tym także uczniowie ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się (dyslektycy). Będą to również uczniowie, u których stwierdzono problemy w uczeniu się spowodowane innymi przyczynami, a którzy, aby prawidłowo funkcjonować w środowisku szkolnym, wymagają dostosowywania wymagań edukacyjnych do ich potrzeb, zgodnie z zaleceniami zawartymi w opiniach poradni psychologiczno - pedagogicznych.
Na uwagę zasługuje również wyjaśnienie zapisu rozporządzenia MENiS dotyczącego dostosowywania wymagań edukacyjnych, gdyż przede wszystkim do tego punktu odnoszą się zalecenia poradni w zakresie indywidualizacji nauczania i szczególnego traktowania uczniów z trudnościami w uczeniu się.
Jak pisze autorka artykułu „Ocenianie uczniów ze zdiagnozowanymi zaburzeniami” (Wiercioch.,2003 s.29-33) pojęcie „dostosować” często utożsamiane jest z pojęciem „obniżyć” lub „zwolnić” (np.dysortografika z konieczności poprawnego pisania).
Co zaś w praktyce powinien oznaczać ten zapis?
W zależności od rodzaju dysfunkcji dostosowanie wymagań edukacyjnych będzie dotyczyło albo formy sprawdzania wiedzy, albo treści, albo formy i treści jednocześnie.
I tak na przykład jeśli u dziecka zdiagnozowano :
· dysgrafię - dostosowanie wymagań będzie dotyczyło formy tj. sprawdzenie pracy może być niekonwencjonalne (uczeń może sam odczytać pracę lub napisać ją na komputerze),
· dysortografię - można również zmienić formę sprawdzania wiedzy, zaś w żadnym wypadku nie należy zwalniać ucznia z konieczności nauki ortografii,
· dysleksję - zaburzenie to dotyczy dzieci w normie intelektualnej, dlatego nie daje podstaw do obniżania wymagań jakościowych i może dotyczyć tylko formy sprawdzania wiedzy,
· sprawność intelektualną niższą od przeciętnej - w przypadku tych uczniów konieczne jest dostosowanie zarówno w zakresie formy, jak i treści. Właściwie tylko w tej grupie możemy mówić o obniżeniu wymagań. Trzeba również pamiętać o tym, że w grupie tej często występują uczniowie z zaburzeniami sprzężonymi i program szkoły ogólnodostępnej jest dla nich zbyt trudny i zbyt szybko przerabiany (tamże, s.31, 32).
Osobną grupę będą stanowili uczniowie z dysfunkcjami narządów percepcyjnych oraz narządów ruchu, gdyż w tych przypadkach dostosowywanie potrzeb i wymagań będzie ściśle związane z typem i stopniem ich niepełnosprawności.
Jak więc oceniać i czego wymagać od uczniów z różnego rodzaju zaburzeniami?
Pamiętać należy o dwóch elementarnych zasadach:
1. Nie można zejść poniżej podstawy programowej, a zakres wiedzy i umiejętności powinien dać szansę na sprostanie wymaganiom kolejnego etapu edukacyjnego.
2. Należy oceniać ucznia według kryteriów ogólnodostępnych przy jednoczesnym uwzględnianiu wkładu pracy i wysiłku adekwatnego do jego możliwości.
Ważne jest aby ocena pełniła przede wszystkim funkcję motywującą, a ocenianie:
· służyło dziecku i pozwalało korygować jego dotychczasowe postępowanie,
· uruchamiało samoocenę dziecka,
· miało jasno sformułowane kryteria.
Tak rozumiana ocena, uwzględniająca powyższe obszary, stwarza dziecku perspektywę, daje mu nadzieję na zmianę i tę zmianę umożliwia (Hetman., Szkoła Specjalna 3/2001).
Dostosowywanie wymagań edukacyjnych i ocenianie to jeden z najważniejszych aspektów funkcjonowanie ucznia ze specjalnymi potrzebami w środowisku szkolnym.