Czym sie różni ekonomia klasyczna od instytucjonalnej?
Nowa Ekonomia Instytucjonalna:
Indywidualizm metodologiczny,
Instytucje analizowane są przez pryzmat kontraktów,
Podstawową funkcją ekonomiczną instytucji jest efektywność,
Istniejące instytucje są optymalne,
O efektywności decydują koszty transakcji,
Zasadniczy wpływ na charakter instytucji ma ograniczona racjonalność ludzi, ich skłonność do oportunizmu oraz asymetryczna informacja,
Raczej ograniczona rola państwa.
Nowa ekonomia instytucjonalna obejmuje: ekonomię kosztów transakcji, ekonomię praw własności oraz teorię agencji.
| EKONOMIA KLASYCZNA | EKONOMIA INSTYTUCJONALNA |
|---|---|
| Brak kosztów transakcji | Występują koszty transakcji i są bardzo istotne |
| Przedsiębiorstwo jako „czarna skrzynka” z funkcją produkcji | Przedsiębiorstwo jako struktura zarządzania |
| Maksymalizacja zysków | Ekonomizowanie Maksymalizacja zysków, ale z uwzględnieniem kosztów transakcji |
| Homo oeconomicus (jednostka racjonalna, egoistyczna, maksymalizująca użyteczność) | Odrzucenie koncepcji homo oeconomicus |
| Stałość i zewnętrzny charakter instytucji | Instytucje mają zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania gospodarki i powinny być przedmiotem analizy ekonomicznej |
| Pełna racjonalność | Racjonalność: silna, ograniczona i słaba |
| Występują: asymetria informacji oraz oportunizm |
Koszty transakcji:
Koszty transakcji koszty zawarcia i wykonania transakcji (ew. kontraktu)
Koszty ex ante (poszukiwania informacji, negocjacji, sporządzenia kontraktu)
Koszty ex post (monitorowania drugiej strony transakcji, egzekwowania kontraktu i ewentualnie ściągania odszkodowań, ochrony praw własności przed osobami trzecimi)
Transakcja/Kontrakt:
Transakcja akt wymiany, nie tylko rynkowej, ale także wewnątrz przedsiębiorstwa. Dobra i usługi przechodzą przez granice techniczne.
Kontrakt transakcja o wyraźnie zarysowanej strukturze (kontrakt formalny i nieformalny).
Kontrakt dwustronna transakcja, w której obie strony zgadzają się co do swoich zobowiązań.
Na czym polega relacja agencji? Kwestia agencji.
Relacja agencji powstaje wtedy, kiedy jeden podmiot jest zależny od działalności drugiego podmiotu, któremu zleca pewne zadanie do wykonania. Pierwszy podmiot określany jest mianem zwierzchnika, a drugi agenta.
Relacja agencji – kontrakt, w którym jedna strona kontraktu (pryncypał) angażuje drugą stronę (agenta) do świadczenia usług w swoim imieniu, co pociąga za sobą delegację części uprawnień decyzyjnych na agenta.
Kwestia agencji: istnieje asymetria informacji, funkcje celu zwierzchnika i agenta nie pokrywają się.
Przykłady relacji agencji, kto komu co sygnalizuje? Kto jest kim?
kierownik – podległy pracownik
akcjonariusze – menadżerowie
właściciel – wynajmujący
bank – pożyczkobiorcy
wyborcy – posłowie
Agentowi opłaca się ujawniać informację o nim niedostępną potencjalnemu zwierzchnikowi. Jest to tak zwane zjawisko sygnalizowania.
Czym są koszty transakcji? Jakie znasz rodzaje? Przykłady.
Koszty wykonania i zawarcia transakcji (kontraktu). Wynikają z konieczności zaangażowania zasobów w celu mierzenia, monitorowania i egzekwowania kontraktów oraz realizacji wszelkiego rodzaju polityk związanych z funkcjonowaniem gospodarki.
Instytucje determinują zarówno koszty transformacji, jak i koszty transakcji.
Kenneth Arrow: „Koszty transakcji są to koszty funkcjonowania systemu gospodarczego”
Rodzaje kosztów:
Koszty wykorzystywania rynku
Koszty wykonywania prawa do wydawania poleceń
Koszty działania i dostosowania do ram instytucjonalnych systemu politycznego
Stałe
Zmienne
Ex ante
Ex post
Co to są instytucje? Jakie znasz rodzaje instytucji?
Instytucja jest to regularność (reguła) zachowań ludzkich, akceptowana przez członków grupy społecznej, która określa ich zachowanie w konkretnych sytuacjach. Jest przestrzegana przez nich dobrowolnie lub egzekwowana przez władzę zewnętrzną.
|
|
|
|---|---|---|
|
|
|
Od czego zależy wybór „transakcja rynkowa czy hierarchiczna”? Kiedy lepsza jest alokacja zasobów przez instytucje (organizacje) niż przez rynek?
Wg Williamsona
transakcje organizowane przez rynek
(rynek - M),
transakcje, w której relacje między partnerami przyjmują postać hierarchiczną (hierarchia - H),
formy pośrednie (hybrydowe).
Od czego zależy R-H?
charakter zasobów zaangażowanych w transakcję
częstotliwość transakcji
stopień związanej z nimi niepewności
Rynek – silne bodźce (wynagrodzenie to cała różnica pomiędzy przychodem ze sprzedaży, a opłatą za zakupione czynniki produkcji).
Hierarchia – ograniczone lub osłabione bodźce.
Według Williamsona stosowanie silnych bodźców wewnątrz organizacji hierarchicznej pociąga za sobą dwa niebezpieczeństwa:
nadmierna eksploatacja zasobów w celu osiągnięcia krótkookresowych korzyści,
możliwość niekorzystnego manipulowania strumieniami finansowymi w celu osiągnięcia krótkookresowych korzyści.
Czego dotyczy twierdzenie Coase’a? Jaka własność jest efektywniejsza, prywatna czy publiczna? Uzasadnij.
Twierdzenie Coase’a dotyczy TPW
Twierdzenie, że prywatne uprawnienia własnościowe, jeśli nie istnieją koszty transakcji, zawsze zapewniają optymalną alokację zasobów.
Wyjściowa alokacja uprawnień własnościowych ma jedynie wpływ na podział dochodów.
Coase: przypisanie i przeniesienie uprawnień własnościowych napotyka na trudności tam, gdzie trudno jest ograniczyć dostęp do korzyści płynących z używania zasobu i trudno jest określić przyczyny ewentualnych negatywnych skutków jak i sprawić, że
osoba za nie odpowiedzialna da odpowiednią rekompensatę
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIE BADAWCZE TEORII PRAW WŁASNOŚCI (TPW):
Uprawnienia własnościowe jako prawo konkretnych osób fizycznych podejmujących decyzje związane z własnością niezależnie od formalnych tytułów własności.
Każda osoba kieruje się maksymalizacją indywidualnej funkcji użyteczności.
Własność w sensie ekonomicznym – wiązka uprawnień przysługujących właścicielowi w stosunku do przedmiotu własności.
przedmiotem wymiany są nie tyle dobra, ile wiązki uprawnień do dóbr.
zmiana części uprawnień własnościowych wpływa na ocenę wartości dobra przez jednostkę.
Ekonomiczna teoria własności rozważa w jaki sposób:
własność może być ustanawiana tak, aby umożliwiała prywatne transakcje,
gdzie własność może mieć charakter prywatny a gdzie publiczny,
powstają efekty zewnętrzne własności (własność prywatna jednych osób nie może naruszać własności innych osób).
Centralne twierdzenie teorii praw własności – (teoremat Coase’a) zasadnicze znaczenie dla efektywności, z jaką wykorzystywany jest dany zasób ma motywacja osoby dysponującej tym zasobem, a motywacja ta zależy od pełności uprawnień własnościowych.
Stopień pełności uprawnień własnościowych decydujący o suwerenności właściciela w stosunku do przedmiotu własności ma dwa wymiary: wyłączność (ekskluzywność) i przenośność (transferowalność).
Możliwe mechanizmy nadzoru a cele zwierzchnika i agenta.
mechanizm kontraktowy – kontrakt oparty na wynikach; korzyści osiągane przez każdą ze stron zależą od tego samego rodzaju działań, a to oznacza, ze agent jest bardziej skłonny zachowywać się zgodnie z interesami pryncypała.
bezpośredni monitoring poczynań agenta – ogranicza to oportunistyczne zachowania agenta, gdyż ma on świadomość, że istnieje skuteczna możliwość monitorowania jego zachowań.
Czym są: asymetria informacji, negatywna selekcja i ryzyko moralne?
Ryzyko moralne (moral hazard) umyślne narażanie kontrahenta na szkodę swoimi działaniami (np. umyślne wywołanie pożaru w celu wyłudzenia odszkodowania, niezamykanie samochodu ubezpieczonego od kradzieży) – oportunizm ex post.
Negatywna selekcja (adverse selection) umyślne narażanie kontrahenta na szkodę ukrywaniem pewnych istotnych informacji (np. człowiek palący, a więc taki, u którego jest wyższe ryzyko raka płuc, chętniej się ubezpieczy) – oportunizm ex ante.
Asymetria informacji: Strony mają różną wiedzę na temat przedmiotu transakcji: Ubezpieczony, Sprzedawca, Pracownik
Jakie znasz rodzaje dóbr? Czym się charakteryzują?
Dobra prywatne,
Dobra wspólne, których cechą charakterystyczną jest współposiadanie.
Dobrami wspólnymi będą: dobra klubowe, dobra publiczne i dobra wspólne w węższym zakresie (wspólne zasoby), są niedofinansowane i nadmiernie eksploatowane.
W praktyce często trudno jest wyodrębnić „czyste” dobra poszczególnych kategorii (np. drogi jako dobro publiczne, wspólne lub klubowe).
Zasoby uniwersalne i wyspecjalizowane. Czym są? Przykłady. Na co wpływają?
Uniwersalne:
Zasoby uniwersalne mają podobną wartość w różnych zastosowaniach. Mobilność.
Wyspecjalizowane:
Zasoby wyspecjalizowane mają poza daną transakcją wartość mniejszą niż w danej transakcji. W skrajnym przypadku wartość poza transakcją może być bliska zeru. Ograniczona przenośność do innych zastosowań.
Zasoby te wpływają na wysokość kosztów transakcyjnych.
Zastosowanie zasobów wyspecjalizowanych zamiast zasobów uniwersalnych pozwala na obniżenie kosztów produkcji, natomiast konsekwencją wykorzystywania wyspecjalizowanych zasobów jest uzależnienie stron kontraktu.
Uzależnienie to może być jednostronne lub wzajemne.
Podmiot uzależniony, narażony na eksploatację przez partnera umowy, może jej uniknąć zastępując relacje rynkowe przez relacje hierarchiczne (czyli organizacje formalne).
KOSZTY TRANSAKCJI A STOPIEŃ WYSPECJALIZOWANIA ZASOBÓW:
Koszty transakcji są rosnącą funkcją stopnia wyspecjalizowania zasobów używanych w transakcji. Dla zasobów nie wyspecjalizowanych (uniwersalnych) wysokość kosztów transakcji rynkowej (M) jest niższa niż wysokość kosztów transakcji zorganizowanej hierarchicznie (H).
Co to są dobra publiczne? Dlaczego trudno jest określić optymalną ilość dostarczanego dobra publicznego?
niewykluczalne, niekonkurencyjne, zerowy społeczny koszt krańcowy (po poniesieniu kosztów wytworzenia dobra publicznego konsumowanie go przez kolejne osoby nie pociąga za sobą dodatkowych kosztów ani nie ogranicza możliwości konsumowania go przez dotychczasowych konsumentów; wyjątki???).
Krańcowy koszt wytworzenia dobra publicznego jest to koszt okazji użycia zasobów do jego produkcji zamiast do produkcji innych dóbr (koszt alternatywny).
Krańcowa społeczna korzyść - suma krańcowych korzyści wszystkich obywateli skłonnych płacić za to dobro.
TRUDNOŚCI:
Trzeba znać popyt każdego konsumenta.
„Jazda na gapę” (problem gapowicza) – uczestnik rynku chciałby korzystać z dostarczanego dobra publicznego nie płacąc za nie.
Nawet wtedy, gdy ludzie są skłonni zapłacić za dobro publiczne więcej niż kosztuje jego wytworzenie, prywatne rynki mogą zawieść w jego dostarczaniu.
Jakie znasz prawne formy kontraktu? Jak się w nich postępuje w wypadku nie wywiązania się z umowy?
Kontrakt klasyczny: tożsamość stron kontraktu nie ma większego znaczenia, określona jest dokładnie treść przedmiotu umowy, określone jest postępowanie w przypadku wystąpienia konfliktu pomiędzy stronami umowy. Typowy dla transakcji jednorazowych, a w przypadku konfliktów – rozstrzygnięcia sądowe. Przykład: gwarancje dla konsumenta.
Kontrakt relacjonalny: przeciwieństwo klasycznego, ma ramowy charakter, a jego głównym celem jest podtrzymanie relacji między stronami. Treść kontraktu jest ujęta elastycznie, a tożsamość stron kontraktu ma zasadnicze znaczenie. Umowy zbiorowe czy prawo korporacji, konflikt - prywatne rozwiązywanie sporów.
Neoklasyczne prawo kontraktu: forma pośrednia, względne nieokreślenie przedmiotu umowy i elastyczność w wyborze środków rozstrzygania konfliktów między stronami. Umowy długoterminowe albo do złożone transakcje jednorazowych. Strony dążą do samodzielnego rozwiązywania konfliktów, w przypadku sporów, częstszy niezależny arbitraż strony trzeciej niż procesy sądowe.
Co to są efekty zewnętrzne? Jakie znasz ich rodzaje? Podaj przykłady.
Efekty zewnętrzne są to szkodliwe lub korzystne efekty uboczne występujące w procesie produkcji lub konsumpcji niektórych dóbr, odbierane przez ludzi nie uczestniczących bezpośrednio w procesie wymiany rynkowej. Korzystne efekty zewnętrzne są to korzyści zewnętrzne, a szkodliwe – koszty zewnętrzne.
Efekty zewnętrzne występują, gdy produkcja lub konsumpcja jednego podmiotu wpływa na użyteczność innego podmiotu w sposób nie uwzględniony w transakcji rynkowej pomiędzy nimi.
Przykład – korzyści zewnętrzne konsumpcji
Szczepienie przeciw chorobie.
Przykład – koszty zewnętrzne konsumpcji
Dym tytoniowy.
Przykład – koszty zewnętrzne produkcji
Zanieczyszczenie środowiska przez przedsiębiorstwo.
Przykład – korzyści zewnętrzne produkcji
Droga dojazdowa.
Efekty zewnętrzne (podobnie jak dobra publiczne) mają charakter nierywalizujący i niewykluczalny.
Jakie są możliwe postawy ludzi wobec ryzyka? Czym się charakteryzują?
Skłonność do ryzyka – decydent preferuje grę ryzykowną nad zdarzenie pewne o takiej samej wartości oczekiwanej.
Obojętność wobec ryzyka – decydent tak samo ceni sobie sytuację pewną jak grę o takiej samej wartości oczekiwanej.
Awersja do ryzyka – decydent preferuje sytuację pewną nad grę o takiej samej wartości oczekiwanej.
Jakie są możliwe formy organizacyjne dużych przedsiębiorstw? Czym się charakteryzują.
Organizacja zróżnicowana funkcjonalnie ale będąca jednym oddziałem (organizacja unitarna „U-form”)
Gospodarka rynkowa preindustrialna: organizacje hierarchiczne niezróżnicowane. Wewnątrz przedsiębiorstwa nie występują ściślej wyodrębnione części składowe. Na czele stoi kierownik, ale hierarchia nie ma więcej szczebli.
Rozwój gospodarki przemysłowej : powstawały organizacje o wieloszczeblowej strukturze hierarchicznej i zróżnicowane funkcjonalnie.
Wyodrębnienie różnych szczebli zarządzania: stworzenie bardziej racjonalnych reguł zarządzania, kiedy to szczeble nadrzędne wyznaczały zadania szczeblom podporządkowanym, a te były zobowiązane do dostarczania sprawozdań z własnej działalności
Zróżnicowanie funkcjonalne – wyodrębnienie części ze względu na pełnioną funkcję. Zwykle były to piony: produkcyjny, zaopatrzenia, zbytu, finansowy, badań i rozwoju. Ta forma organizacyjna zdominowała większe przedsiębiorstwa przed drugą wojną światową.
Zalety w porównaniu z organizacjami niezróżnicowanymi:
lepsze wykorzystanie i rozwijanie wyspecjalizowanych kwalifikacji pracowników oraz uproszczony przepływ informacji dzięki jej selekcji,
pewne innowacje w dziedzinie sprawozdawczości, księgowości czy finansów przedsiębiorstwa.
Organizacja zróżnicowana dywizjonalnie (organizacja wielodziałowa „M-form”) – oddziały wyodrębnione przedmiotowo ze względu na produkt lub położenie geograficzne
Oddziały są wyodrębnione przedmiotowo na zasadzie produktowej lub geograficznej. Po drugiej wojnie światowej struktura ta zdominowała duże przedsiębiorstwa (w małych i średnich przeważa nadal forma unitarna).
Zalety M-form w porównaniu z U-form w dużych przedsiębiorstwach:
ułatwia motywowanie menadżerów poszczególnych pionów poprzez wyodrębnienie rezultatów ich działalności,
silniejsze powiązanie celów menadżerów z celami przedsiębiorstwa,
oddzielenie decyzji strategicznych od operacyjnych.
W przedsiębiorstwach wielooddziałowych (M-form) oddziały stanowią „profit centers”, tzn. przychody i koszty każdego z nich liczone są oddzielnie.
Organizacja wielooddziałowa nadaje zarządzaniu przedsiębiorstwem charakter zdecentralizowany, mimo że z formalnego punktu widzenia wymagała dodania jeszcze jednego szczebla zarządzania (generalna dyrekcja przedsiębiorstwa).
Struktura wielooddziałowa stała się obecnie główną formą organizacyjną wielkich korporacji.
Organizacja hybrydowa („M-U-form”)
obok niezależnych oddziałów mogą istnieć pewne piony funkcjonalne (np. przedsiębiorstwo podzielone jest na oddziały produktowe, ale wspólna jest funkcja marketingowa ze względu na to, że oddziały działają na jednym rynku)
Organizacja holdingowa („H-form”) – brakuje głównej dyrekcji
Właściwie jest to przedsiębiorstwo wielooddziałowe (M-form) pozbawione generalnej dyrekcji (General Office) – gdyż poszczególne oddziały nie znajdują się pod wspólnym zarządem, ale mają jednego właściciela, co oznacza w praktyce większą niezależność.
Korzyści z formy holdingowej polegają na koncentracji właścicielskiej – korzyści zachowania wspólnej własności bez konieczności wspólnego zarządzania (koncentracja własności wzmacnia pozycję przedsiębiorstwa na rynku finansowym zwiększając dostęp do zewnętrznego kapitału)
Jakie są możliwe metody kontroli managerów przez właścicieli przedsiębiorstwa?
znaczne rozproszenie własności akcji.
Kontrolowanie menadżerów przez uprawnienia akcjonariuszy na walnym zgromadzeniu, na którym wybiera się radę nadzorczą. (konieczne porozumienie części akcjonariuszy)
Ściślejsze powiązanie wynagrodzeń menadżerów z efektami działalności przedsiębiorstwa (np. premia od zysków). Zagrożenie: duże ryzyko, co może powodować nadmierną ostrożność.
Opcje na zakup akcji dla menadżerów
Kontrola przez rynek kapitałowy (inwestorów):
Zmiany kursów akcji,
Przejęcia przedsiębiorstw (przedsiębiorstwa trafiają w ręce właścicieli sprawujących najbardziej efektywną kontrolę),
Wymuszone przejęcia (dokonywane przez inwestorów, którzy dostrzegają okazję do zarobienia przez usunięcie niesprawnych menadżerów)
Kontrola przez wierzycieli przedsiębiorstw:
Konieczność terminowej spłaty długu czynnikiem dyscyplinowania menadżerów,
Kiedy przedsiębiorstwo jest niewypłacalne – uruchamiana procedura bankructwa zmiana po stronie własności lub zmiana menadżerów
Kontrola przez rynek pracy menadżerów
Wynagrodzenie, szansa na awans, reputacja
Wymień i scharakteryzuj elementy wiązki uprawnień własnościowych.
Prawo użycia ( wykorzystania) przedmiotu własności- usus
Prawo przejęcia korzyści z wykorzystania przedmiotu własności- usus fructus
Prawo zmiany formy i zawartości przedmiotu własności- abusus
Prawo przekazania ( transferu) wszystkich lub niektórych z w/w praw innym osobom na uzgodnionych warunkach ( zwłaszcza cenowych)
BYŁO W MOICH PYTANIACH NA KARTCE:
TRZY POZIOMY RACJONALNOŚCI:
Silna racjonalność – dążenie do maksymalizacji indywidualnych funkcji użyteczności.
Ograniczona racjonalność– ludzie jako podmioty gospodarujące napotykają na intelektualne granice w dążeniu do uzyskiwania ekonomicznych efektów – działają więc biorąc pod uwagę te efekty ale nie są wstanie ich maksymalizować (Williamson określa to jako ekonomizowanie). Podmioty gospodarcze są w intencjach racjonalne, ale tylko w ograniczonym zakresie.
Słaba racjonalność – człowiek jako podmiot gospodarujący podejmując decyzje jest zdeterminowany przez kulturę, nawyki, środowisko w którym żyje.