Spis zagadnień

2. Socjologia jako nauka

3. Socjologia potoczna a socjologia naukowa

4. Zakres badań socjologii

5. Przydatność socjologii dla ekonomisty - funkcje socjologii

6. Metody i techniki badań socjologii

7. Podstawowe nurty teoretyczne współczesnej socjologii

8. Funkcjonalizm

9. Teoria konfliktu

10. Interakcjonizm symboliczny

11. Teoria wymiany społecznej

12. Proste zbiory społeczne a zbiorowości społeczne

13. Grupa społeczna /pojęcie i rodzaje/

14. Zachowania jednostki w grupie - wpływ grupy na jednostkę

15. Pojęcie społeczeństwa i jego rodzaje ze względu na: poziom gospodarki, rozwój, ruchliwość społeczną, stratyfikację społeczną

16. Społeczeństwa pierwszego, drugiego i trzeciego świata, k. nowo-uprzemysłowione;

17. Społeczeństwa przednowoczesne, s. współczesnego świata i s. ponowoczesne

18. Ruchliwość społeczna: s. zamknięte, otwarte;

19. Stratyfikacja społeczna i jej przykłady: system stanowy, kastowy, klasowy

20. Rodzina jako grupa społeczna – elementy i funkcje

21. Kryzys rodziny

22. Kultura pojęcie, elementy i wpływ kultury na życie społeczne

23. Dziedzictwo a dyfuzja kultury

24. Konflikt kultury

25. Osobowość – typy i uwarunkowania

26. Procesy społeczne, ich rodzaje – przyczyny i skutki

27. Proces globalizacji – szanase i zagrożenia

28. Kluczowe wyzwania dotyczące przyszłości społeczeństwa polskiego

1. Socjologia jako nauka

Socjologia to jeden ze sposobów poznania życia ludzkiego. Dlaczego ludzie tworzą grupy, wspólnoty i społeczeństwa, czemu jednoczą się w trakcie pracy, czemu niektórzy są bogaci, a niektórzy biedni, z jakiego powodu ludzie żenią się i rozwodzą, czemu ludzie przestrzegają pewnych reguł w swoich działaniach, wierzą w coś, cenią coś, a coś potępiają, czemu prowadzone są wojny i wybuchają rewolucje, czemu rodzice uczą swoje dzieci, aby te zachowywały się w określony sposób - na te i wiele innych pytań dotyczących tego, co się dzieje z ludźmi w społeczeństwie, próbuje odpowiedzieć socjologia. Socjologia należy do grupy nauk społecznych, która w sposób naukowy bada społeczeństwo i stosunki społeczne. Podmiotem socjologii, to znaczy tym, co interesuje socjologię w tak złożonym przedmiocie jakim jest społeczeństwo jest całokształt stosunków społecznych na konkretnym etapie rozwoju społecznego.

W "Międzynarodowej Encyklopedii Nauk Społecznych" przedmiot badań socjologicznych jest definiowany jako poznanie zbiorowości i grup społecznych, instytucji i organizacji, jak również przyczyn i skutków zmian zachodzących w nich.

Opisując przedmiot socjologii w sposób bardziej szczegółowy, można powiedzieć, że socjologia bada stosunki pomiędzy jednostkami i grupami oraz miejsce jakie zajmują one w społeczeństwie, tj. struktury społeczne. Socjologia bada instytucje i organizacje społeczne, ich elementy i warunki funkcjonowania, jak również procesy społeczne, związane z dynamiką rozwoju społeczeństwa i obejmujące różne aspekty działalności ludzkiej.

Socjologia jest nauką młodą. Powstała półtora wieku temu. W starożytności powstały pierwsze w dziejach europejskiej myśli teorie społeczeństwa. Autorami najbardziej znanych koncepcji byli Platon i Arystoteles. - starożytni greccy filozofowie V i IV wieku przed naszą erą. Poglądy społeczne Platona znajdują odzwierciedlenie w dialogu "Państwo". U podstaw budowy idealnego państwa wg Platona leży zasada podziału pracy. Społeczeństwo znajduje się w stanie chaosu, zanim nie będzie ustanowiony taki porządek, w którym obywatel wykonuje swoje obowiązki i nie ingeruje w sprawy innych obywateli. W nauce Platona są zalążki tego, co będzie w przyszłości stanowić przedmiot socjologii - formy i sposoby współdziałania ludzi, którzy wszyscy razem tworzą społeczeństwo. Platon uważa, że powstanie społeczeństwa czy państwa - które to pojęcia są dla niego tożsame - zaczyna się od przestrzeni ludzkiego współdziałania.

Po wyodrębnieniu typów politycznego państwa Platon wyciąga wniosek, że główną przyczyną zepsucia społeczeństwa i ustroju państwa jest chciwość i jej zgubny wpływ na ludzi. Społeczno-polityczne formy przekształcają się w swoje przeciwieństwo. Dzieje się tak przede wszystkim w wyniku działań tych czy innych grup społecznych burzących istniejący tryb rządów. Jeszcze bliższa socjologii jest analiza jakiej dokonał Arystoteles w swoim dziele "Polityka". Wg Arystotelesa fundament porządku społecznego stanowi średnia klasa, niedoskonałość społeczeństwa należy korygować moralnym doskonaleniem ludzi, a nie jednakowym rozdziałem dóbr. W epoce Odrodzenia pojawiła się nowa wiedza o życiu społeczeństwa. Erazm z Rotterdamu, Tomasz Morus, Mikołaj Machiavelli, Michael Montaigne rozpatrując problematykę stosunków międzyludzkich, porządku społecznego, zasad moralnych, próbowali stworzyć model społeczeństwa idealnego. Pod koniec epoki Oświecenia w sposób zasadniczy zmieniają się poglądy na społeczeństwo i miejsce człowieka w nim. Przyczynia się do tego intensywny rozwój produkcji i innych dziedzin życia społecznego oraz coraz bardziej złożony charakter stosunków międzyludzkich. Stopniowo kształtuje się potrzeba poznania problemów społecznych co można rozpatrywać jako zwiastun socjologii. W XVIII wieku francuski myśliciel Charles Louis Montesquieu (Monteskiusz 1689 - 1755) w swoim głównym dziele "O duchu praw" zaproponował nową wizję natury praw rządzących życiem społecznym. Usiłował on wytłumaczyć naturę człowieka za pomocą zewnętrznych czynników bytu ludzkiego. Rozwój życia społecznego wg Monteskiusza zależy nie tyle od czysto przyrodniczych warunków ile od procesów ekonomicznych, prawnych i politycznych. W dziełach Monteskiusza teoretyczne idee dotyczące bytu społecznego są podbudowane bogatym materiałem empirycznym. Francuscy myśliciele Jean Jacques (1712 - 1778), Claude Henri de Saint - Simon (1760 - 1825) przeanalizowali rzeczywistą sytuację społeczno-polityczną, sformułowali podstawy funkcjonowania społeczeństwa, podkreślili rolę jednostki jako aktywnego uczestnika procesu dziejowego. W Rosji do prekursorów socjologii zalicza się P. Czadajewskiego (1794-1856), który sformułował program rosyjskiej myśli społecznej i dał impuls socjologicznym badaniom w Rosji. W Polsce do prekursorów należy Józef Supiński (1804 - 1893). Termin socjologia, który oznacza naukę o społeczeństwie po raz pierwszy wprowadził francuski filozof August Comte (1798 - 1857). Dążył on do tego, żeby nowa nauka o społeczeństwie stała się podobna do fizyki, nazywając ją pierwotnie "fizyką społeczną". Kontrował własną teorię socjologiczną jako "statystykę społeczną" i "dynamikę społeczną". Comte jest znany jako twórca pozytywistycznej socjologii. Definiował to, co pozytywistyczne jako naukową, pozytywną wiedzę u postaw której leży obserwacja i eksperyment, wiedzę dostępną i pożyteczną dla ludzkości. Comte głosił ideał porządku i postępu. Przez porządek rozumiał - symetrię i równowagę elementów strukturalnych społeczeństwa, zaś postęp traktował jako wykorzystanie wiedzy o społeczeństwie w celu rozwiązywania konkretnych problemów. Państwo jest wg niego strażnikiem porządku publicznego. przestrzeganie porządku publicznego, podporządkowanie się państwu i jego prawu uważał za święty obowiązek każdego obywatela. Comte po raz pierwszy uzasadnił konieczność naukowego badania społeczeństwa w ramach jednej nauki i poruszył kwestię badań empirycznych w socjologii. Angielski uczony Herbert Spencer (1820 - 1903) rozpatrywał społeczeństwo analogicznie do biologicznego organizmu. Podobnie jak Karol Darwin Spencer podtrzymywał teorię "naturalnego doboru" w stosunku do życia społecznego, zgodnie z którą spośród ludzi zostają przy życiu najbardziej dostosowane jednostki. Niemiecki uczony Karol Marks (1818 - 1883) jest autorem koncepcji formacji społecznej na podstawie materialistycznego ujęcia historii. Marks rozpatrywał społeczeństwo jako organizm społeczny, jako jednolity system społeczny, jako obiektywną samorozwijającą się rzeczywistość, uznając oddziaływanie wielu czynników na rozwój społeczeństwa. Przeanalizował społeczeństwo przez pryzmat warunków życia ludzi. Wspólnie z Fryderykiem Engelsem jako jeden z pierwszych wykorzystał empiryczne badania socjologiczne w pracach teoretycznych - "Ankieta dla robotników", "Sytuacja klasy robotniczej w Anglii". Za jedną z najbardziej wpływowych postaci w socjologii uznaje się francuskiego uczonego Emila Durkheima (1858 - 1917). Jego dzieła do dnia dzisiejszego wywierają szczególny wpływ na rozwój socjologii. W swojej pracy "Zasady metody socjologicznej" wysunął tezę, że fakty społeczne należy rozpatrywać jak rzeczy. Czynniki społeczne (rzeczy) istnieją poza człowiekiem i zmuszają go do działania. Rzeczywistość społeczna wg Durkheima jest najwyższą rzeczywistością. Uważał, że siłą, która łączy ludzi w społeczeństwie jest podział pracy społecznej. Podział pracy w sposób naturalny prowadzi do solidarności.

Durkheim wysunął problem tego, co normalne i tego co patologiczne w rozwoju społeczeństwa. Przez pojęcie "anomia" rozumie on taki stan społeczeństwa, który charakteryzuje się brakiem precyzyjnej regulacji moralnej zachowań jednostki. Niemiecki socjolog Max Weber (1864 - 1920) jest twórcą socjologii "rozumiejącej" i teorii działań społecznych. Weber wychodzi z założenia, że socjologia powinna uwzględniać nie tylko obiektywne lecz i subiektywne aspekty zjawisk społecznych to jest motywacje, potrzeby i cele działalności ludzkiej. Socjolog powinien zrozumieć sens i znaczenie działań ludzkich. Weber szczególnie podkreślał konieczność badań zachowań jednostki i znaczenia, jakie ludzie nadają swoim działaniom i działaniom innych ludzi. W rzeczywistości społecznej upatrywał przyczyn i skutków skomplikowanych stosunków międzyludzkich.

Socjologia wg Webera jest rozumiejąca, ponieważ bada zachowania jednostki, która nadaje swoim działaniom sens. Działanie człowieka nabiera cech społecznych pod warunkiem, że zawiera dwa aspekty:

- subiektywną motywację jednostki i

- orientację na inną osobę lub osoby.

Trzonem Weberowskiej socjologii jest idea racjonalności. Uzasadnił możliwość maksymalnego racjonalnego zachowania, które występuje we wszystkich dziedzinach stosunków międzyludzkich. Idea racjonalności znalazła powszechne zastosowanie w praktyce, jej modyfikacje można odnaleźć w teorii zarządzania i menagemencie.

Weber stworzył bazę współczesnej teorii stratyfikacji społecznej. Stratyfikacja społeczna to podział na warstwy (wyższa, średnia i niższa). Zgodnie z Weberem przynależność człowieka do tej czy inne warstwy społecznej uzależniona jest od jego stanu zamożności, władzy i prestiżu. Współczesną socjologię (od lat dwudziestych XX wieku do dnia dzisiejszego) cechuje przede wszystkim rozpowszechnienie wiedzy socjologicznej wszerz i w głąb. Socjologia rozpowszechniła się stopniowo na cały świat i obecnie nie ma kraju, w którym by jej nie było.

1. Socjologia potoczna a socjologia naukowa

naukowa: socjologia jako nauka ma 3 cechy charakterystyczne:

• systematyczność badań – musi ona systematycznie prowadzić badania, opiera się zawsze o wyniki badań, każda teoria powstaje na bazie badań, mogą one dotyczyć nowych zjawisk jak i zjawisk obecnych już w społeczności, badania te są powtarzalne i systematycznie powtarzane np. co 10 lat dla danego zjawiska,

• jednolity aparat pojęciowy – powinna mieć ustalony jednoznacznie aparat pojęciowy, precyzyjne określenie terminologii, pod każdym terminem kryje się konkretne sformułowanie (np. społeczność – zbiorowość o charakterze formalnym np. mieszkańcy, społeczeństwo – grupa, której istotą są więzi, pochodzenie, kultura, miejsce zamieszkania),

• weryfikacja, sprawdzanie tez, hipotez i twierdzeń – wszystko trzeba zweryfikować, badania przeprowadzone w jakiejś grupie powinny zostać zweryfikowane na większej populacji a wszelkie hipotezy musza być poparte o wynikami badań

potoczna:

• oparta jest na intuicji,

• oparta na zdrowym rozsądku,

• opiera się na własnych doświadczeniach.

Błędy w socjologii potocznej, mylne założenia socjologii potocznej:

1. subiektywna znajomość rzeczywistości, własna selekcja tego co jest dla nas ważne, patrzymy z własnego punktu widzenia, ocena przez pryzmat tego co wiemy i ile wiemy na dany temat,

2. niewłaściwy dobór metody, analiza faktów z naszego punktu widzenia, metody dobieramy do własnego wyobrażenia,

3. izolacja postrzeganych faktów, rozpatrywanie faktów w izolacji od szerszych całości społecznych, schemat postępowania,

4. uogólnianie własnych doświadczeń, błędne założenie, że ludzie reagują tak samo jak my.

SOCJOLOGIA OGÓLNA I SZCZEGÓŁOWE

ogólna bada ogólne zjawiska zachodzące w społecznościach lokalnych, przekładanie wyniku, (jeśli jest taki sam w różnych społcznościach lokalnych) uogólnianie wyniku np. na cały kraj, rozwija dwie teorie o powszechnym zasięgu:

1. teoria struktur społecznych – szczegółowe badania nad typami i formami życia ludzi, ustala ogólne prawa rządzące grupami,

2. teoria zmian – dotyczy procesów przemian zachodzących w poszczególnych grupach.

szczegółowe: szczegółowe teorie zmian ludzkich.

1. charakter środowiska (miasta, wsi, rodziny, uczelni)

2. charakter działalności człowieka (wychowania, pracy, odpoczynku, turystyki, spotu)

Zakres tematyczny socjologii/zakres badań/podział i klasyfikacja zjawisk i procesów

• instytucje społeczne, powołanie organizmu społecznego prawem (instytucje wychowawcze, rodzina, szkoły, partie polityczne, kościół),

• typy zbiorowości, działy badające zespolone zbiorowości grup ludzkich (wieś, miasto, kategorie zawodowe, bezrobotni, młodzież, klasy i kasty społeczne),

• procesy społeczne, dział badający procesy zachodzące w społeczeństwie, proces to coś co trwa jakiś czas i wpływa na społeczność i powoduje jakieś w niej zmiany (alkoholizm, przestępczość, migracje, przyrost naturalny)

1. Zakres badań socjologii

1. Społeczna istota człowieka. (Socjologia ogólna i socjologie szczegółowe)

2. Społeczeństwo, jego makro i mikro-struktury

1. Zbiory społeczne

2. Zbiorowości społeczne

3. Grupy społeczne

4. Społeczność lokalna

5. Rodzina jako pierwotna grupa społeczna.

6. Naród i grupy etniczne.

7. Praca i zakład pracy

3. Świadomość i kultura w społeczeństwie

1. Pojęcie świadomości społecznej

2. Rola tradycji w kształtowaniu świadomości społecznej

3. Utopie w życiu społecznym

4. Rola idei w życiu społecznym

5. Opina publiczna

6. Pojęcie kultury w socjologii

7. Kultura a struktura społeczna

8. Dziedziczenie i dyfuzja kultury9. Kultura masowa

9. Wpływ kultury na życie społeczne

4. Socjologiczna koncepcja osobowości

1. Osobowość jej elementy

2. Typy osobowości

3. Makro i mikrospołeczne uwarunkowania osobowości

4. Zachowania społeczne postawy jednostki

5. Zmiany procesy społeczne

1. Pojęcie i rodzaje procesów społecznych

2. Industrializacja i dezindustrializacja

3. Urbanizacja i ruralizacja

4. Ruchliwość społeczna /horyzontalna i wertykalna/

5. Zjawiska dezorganizacji i patologii społecznej

6. Przemiany i wyzwania wobec społeczeństwa polskiego

7. Proces globalizacji

1. Przydatność socjologii dla ekonomisty - funkcje socjologii

Ekonomia skupia się na poznaniu sfery produkcji materialnej, rynku, działalności organizacji finansowych, działalności organizacji finansowych, działalności gospodarczej ludzi. Ekonomia bada wewnętrzne specyficzne prawa sfery ekonomicznej. Ekonomię interesują w pierwszej kolejności relacje między włożonymi środkami w produkcję a zyskiem, między kosztami produkcji i efektywnością działalności człowieka. W stosunku do nauk ekonomicznych socjologia jest bardziej ogólną nauką rozpatrującą tę sferę jako jeden z podsystemów na równi z politycznym, kulturowym, edukacyjnym i innymi podsystemami społecznymi. Podsumowanie:

• głównym zagadnieniem są nie różnice czy podobieństwa lecz wzajemnepowiązania i częściowe wzajemne przenikanie się socjologii i innych nauk społecznych przy zachowaniu granic przedmiotów badań tych nauk;

• socjologia jest ogólną teorią społeczeństwa. Bada prawidłowości i tendencje funkcjonowania społeczeństwa w jego podsystemach. Socjologia pozwala lepiej zrozumieć badane zjawiska.

• wspólne zainteresowania socjologii i innych nauk społecznych znajdują potwierdzenie w powstaniu nauk międzydyscyplinarnych - psychologii społecznej, socjologii ekonomicznej, socjologii polityki, itd.;

tak naprawdę możemy wyznaczyć kilka typów i rodzajów socjologii:

1. Teoretyczna - zebrane informacje socjologowie próbują układać w całość, tworzą teorie twierdzenia, generalizacje, stawiają sobie hipotezy i odpowiadają na nie.

   1. poznawcza

   2. metodyczna

1. Praktyczna -  polega na tym, że dorobek socjologii zdolny jest do wywarcia pozytywnego wpływu na rozwój społeczeństwa. Nawet ten fakt, że te albo inne zjawiska społeczne są przedmiotem zainteresowań socjologów, zmusza społeczeństwo do zwrócenia się w stronę tych problemów, przystąpienia do ich praktycznego rozwiązania.

   1. diagnostyczna – dostarcza wiedzy praktykom pewnej wiedzy na temat rzeczywistości społecznej

   2. prognostyczna - związana jest z uzasadnieniem prognoz naukowych o tendencjach rozwoju procesów społecznych w przyszłości. Badają różnorodne problemy socjologia dąży do opracowania optymalnych dróg ich rozwiązania, naświetlenia perspektywy i możliwych wyników. Bez tego również teoretyczno-poznawcza funkcja nie będzie ułomna

   3. kontrolna

   4. socjotechniczna - polegającą na tym, że wiedza socjologiczna służy do podjęcia konkretnych decyzji o wyborze działań zmieniających rzeczywistość społeczną. Socjotechniczna funkcja socjologii polega na dostarczeniu wiedzy, rad, ekspertyz np. o sposobach kierowania ludźmi, o podejmowaniu decyzji, o powodowaniu pożądanych lub ograniczeniu niepożądanych zachowań ludzi itp., stawia sobie za cel wypracowanie technik skutecznego stosowania nauk społecznych w praktyce.

   5. Humanistyczna - polega na tym, że rozwijając teorię życia społecznego, opisując i wyjaśniając zjawiska i procesy społeczne, socjologia oddziałuje na świadomość społeczną. W ten sposób wpływa na postawy i motywy postępowania, a tym samym na zachowania się ludzi

1. Metody i techniki badań socjologii

Poziomy badań socjologicznych:

Badania teoretyczne Badanie obejmuje powiązany ze sobą zbiór pojęć i twierdzeń składający się z na określoną teorię socjologiczną, która pozwala powiedzieć: dlaczego cos się dzieje jak będzie w przyszłości co zrobić aby było tak jak my chcemy nie ma nic bardziej praktycznego od teorii, która ma wszystko wyjaśnić. Teoretyk może dzięki wiedzy wskazać główne i uboczne przyczyny zjawisk społecznych. Znajomość teorii poprzez : Umożliwienie trafnej diagnozy Wybór właściwych środków Pozwala uwolnić się od mitów. Niebezpieczeństwem teoretycznych rozwiązań jest formalizm, czyli dążenie do tworzenia ahistorycznych schematów społecznych

Badania empiryczne Dotyczą aktualnie istniejących stanów społecznych, realizowane głównie w ramach socjologii szczegółowych. Na poziomie badań empirycznych chodzi głownie o zebranie danych faktycznych io przygotowanie ich do uogólniających analiz teoretycznych. Istota badań empirycznych polega na zebraniu i analizie danych podporządkowanych jakiejś teorii. W socjologicznych badaniach empirycznych wyróżnia się dwa typy badań: Badania weryfikacyjne, których celem jest empiryczne sprawdzenie prawdziwości jednego bądź całego zespołu twierdzeń ogólnych o związkach między pewnymi, ogólnie zdefiniowanymi klasami zjawisk. Badania takie z reguły ukierunkowane są przez hipotezy ogólne stwierdzające, iż jest tak a tak i poprzez badanie hipotezy te usiłujemy sprawdzić: zweryfikować -potwierdzić lub sfalsyfikować - obalić. Badania diagnostyczne, których celem jest ustalenie cech czy zasad funkcjonowania pewnego konkretnego wycinka rzeczywistości społecznej, będącego przedmiotem naszych zainteresowań. Badania takie z reguły dotyczą problemów otwartych lub eksploracyjnych, wyrażających chęć poznania, popartą naszą ciekawością. Problem w tego rodzaju badaniach przybiera zazwyczaj postać pytań, zaczynających się od słów: czy prawdą jest że..? jak …? ile…? Prowadzenie owych badań wymaga znajomości teorii, ale i znajomości zasad i metod opisu zjawisk społecznych.

Procedury badawcze – sposób organizacji badań, uwzględniający ogólne zasady stosowania metod i technik badawczych oraz zespół założeń technicznych i organizacyjnych dotyczących doboru określonych faktów do badań, ustalenia danej godziny, miejsca, etc. Dokładne określenie tego wszystkiego zależy od bardzo złożonych przedsięwzięć, rzutujących na efektywność procesu badawczego. Do najczęstszych metod badania w socjologii zaliczamy:

• Obserwację - W tym przypadku badacz znajduje się w sytuacji naturalnej, wymaga się od niego obserwowania i zapisywania tego, co widzi. Dzięki temu można odkryć najrozmaitsze niuanse, kontekst, interakcje i poznać lepiej przebieg wydarzeń. Jedną z odmian tego rodzaju badania jest obserwacja uczestnicząca polegająca na tym, że badacz zostaje członkiem badanej grupy, organizacji bądź społecz­ności. Istnieje także obserwacja ukryta, gdy badacz nie jest uczestnikiem, lecz stoi z boku i zapisuje to, co się dzieje. W tym przypadku traci się osobiste zaangażowanie i bezpośredni ogląd, które są zaletą obserwacji uczestniczącej, unika natomiast niebezpieczeństwa choćby bezwiednej ingerencji w bieg wy­darzeń, a tym samym zniekształcenia wyników obserwacji. Często tego rodzaju badanie stanowi wstęp do badań ankietowych, ponieważ umożliwia osobom budującym kwestionariusz takie sformułowanie i dobór pytań, aby responden­ci nie mieli trudności z ich zrozumieniem. Zaletą badań opartych na obserwacji jest możliwość badania realnej rzeczywistości, a nie sztucznych konstrukcji modeli eksperymentalnych i zestawów pytań kwestionariuszo­wych. Wadą natomiast jest to, iż każdy obserwator może dostrze­gać co innego, w zależności od własnych upodobań i nastawień. Poza tym badania oparte na obserwacji trudno jest odtworzyć.

• Wywiad – metoda polegająca na przeprowadzeniu rozmowy w wybranym respondentem, w której toku próbuje się uzyskać jego odpowiedź na pewien zestaw pytań. Jest najbardziej elastyczną i wnikliwą metodą badawczą, pozwalającą szybko sięgnąć w przeszłość i odtworzyć subiektywną stronę problemu.

ZALETY WYWIADU	WADY WYWIADU
Daje możliwość obserwowanie reakcji na zadawane pytania Pozwala określić: poglądy, motywy, potrzeby, aspiracje ludzi	Błędy sytuacyjne wynikające z niewłaściwego dobory miejsca, czasu i sposobu prowadzenia wywiadu Błędy o podłożu psychologicznym, zły wpływ na respondenta Błędy o podłożu socjologicznym, wynikające z rozbieżności ról Błędy w ogranizacji wywiadu, niejasność stawianych pytań Deformacja wypowiedzi respondenta

• Ankietę

Najczęstszym modelem badań w socjologii są badania ankietowe, w których zadaje się ludziom pytania na interesujący badacza temat. Pytania te może zadawać prowadzący badania, który siedzi naprzeciwko respondenta, albo – co jest znacznie bardziej rozpowszechnione – są one zestawione w kwestionariuszu, który respondent sam wypełnia. Cechy idealne tego rodzaju badań:

• respondenci stanowią całą populację interesującą badacza lub, co zdarza się znacznie częściej, tworzą reprezenta­tywną próbkę owej populacji.

• wszyscy respondenci chcą odpowiadać na pytania.

• odpowiadają dokładnie na te same pytania.

Socjologowie chętnie stosują ten typ badań, ponieważ łatwo można je poddawać opracowa­niom statystycznym. Poza tym socjolo­gowie na ogół interesują się często tym, co ludzie myślą, jak postrzegają i w co wierzą, a badania ankietowe są stosunkowo łatwym sposobem poznawania ludzkich poglądów, uczuć i emocji.

ZALETY ANKIETY	WADY ANKIETY
Szybkie tempo gromadzenia danych Zapewnienia anonimowości Możliwość zebrania danych niedostępnych innymi metodami	trudność ankiety, może przeszkodzić w jej wypełnieniu

• Pomiar socjometryczny- jest metodą pozwalającą na stosunkowo szybkie poznanie wzajemnych oddziaływań zachodzących między poszczególnymi członkami w małych grupach społecznych. Technika ta jest przydatna szczególnie w polityce krajowej, jeśli chcemy kształtować zespoły, w których szczególną rolę odgrywają podstawy współpracy i współdziałania. Pomiar socjometryczny pozwala określić zachowania i upodobania członków grupy, zdolność grupy do realizacji powierzonych zadań, strukturę społeczną grupy i zmiany ilościowe w niej zachodzące oraz rysujące się w grupie podziały.

ZALETY POMIARU SOCJOMETRYCZNEGO	WADYY POMIARU SOCJOMETRYCZNEGO
Racjonalne możliwość organizacji pracy w grupie Wydrebnienie osob cieszących się zaufaniem Integracja w czasie i przestrzeni	Nie dostarcza informacji o zjawiskach i ich przyczynach

• Testy i skale - należą do najbardziej specjalistycznych metod poznania zakładu pracy. Przeprowadza się je za pomocą przyrządów zadań, pytań, sytuacji wywołujących określone, obserwowalne i najczęściej mierzalne reakcje. Prowadzenie testów i sporządzanie skal wymaga specjalistycznego przygotowania. Zaletą testów i skal jest to, że w porównaniu z innymi metodami znacznie ułatwiają prognozę funkcjonowania zakładu pracy w związku z przewidywaniem zachowań pracowników w pracy, określają ich uzdolnienia specjalne, sprawność ruchową, skłonności, cechy osobowości, inteligencję, wiedzę, upodobania itp. Cechy pracowników, które należy mierzyć, powinny wynikać i być określone potrzebami zakładu. Sprawą socjometrii jest natomiast tak opracować i dobrać testy, aby dały najlepsze wyniki przewidywania zachowań pracowników.

• Analizę dokumentów- polega na uzyskiwaniu informacji o stanie zakładu na podstawie badania takich dokumentów, jak: statut, księgi służb, zakresy obowiązków, schemat organizacyjny, protokoły z kontroli itp. Dokumenty możemy podzielić na sposób wg którego zostają zbierane:

  • Systematycznie

    • Naukowe, obejmujące książki fachowe, raporty, sprawozdania

    • Statystyczne, obejmujący zestawienia i sprawozdania statystyczne

    • Kompilacyjne, np. kartoteki, książka telefoniczna

  • Okolicznościowo – ze względu na treść i formę mają charakter bardzo subiektywny, takie dokumenty jak – pamiętnik, listy, dziennik

  • Metoda analizy dokumentów osobistych - Florian Znaniecki

rozumiana była bardzo szeroko jako całość złożona założeń: 
a)  ontologicznych (czym jest rzeczywistość społeczna), 
b) metodologicznych (jaki typ materiałów jest najbardziej właściwy do opisu tej rzeczywistości). 

Thomas i Znaniecki podkreślali konieczność uwzględnienia czynnika subiektywnego (jeśli chodzi o założenia ontologiczne), więc konsekwencją w założeniach metodologicznych było stwierdzenie, że dla poznania rzeczywistości społecznej wystarczające si najlepsze materiały to dokumenty osobiste. 

• Sprawozdanie bądź raport z badań –opracowanie wyników badań, które zawiera :

  1. określenie przedmiotu badań i problemu badawczego, jakie usiłowano rozwiązać,

  2. charakterystykę procesu badawczego, tzn. hipotez, metod technik badawczych, dzięki którym problem rozwiązano,

  3. prezentację wyników:

     1. w formie ilościowej - za pomocą tabel statystycznych, wykresów, itd.

     2. w formie jakościowej – w postaci:

        1. deskryptywnej (opisowej),

        2. demonstracyjnej (doświadczalnej),

        3. eksplikacyjnej (tłumaczącej),

        4. definicyjnej (określającej),

        5. eksplanacyjnej (wyjaśniającej),

        6. diagnostycznej (konstatującej),

        7. prognostycznej (przewidującej) itd.

  4. wnioski wynikające z badań, zarówno teoretyczne, dotyczące tego, co osiągnięto w zakresie poznania lub wyjaśniania badanych zjawisk, nowych hipotez, jak i praktyczne, tzn. ukazujące możliwości i celowość zastosowania rezultatów badawczych.

1. Podstawowe nurty teoretyczne współczesnej socjologii

Teorią – nazywamy powiązany ze sobą zbiór pojęć i twierdzeń dotyczących wyjaśnienia zjawisk i procesów w pewnym obszarze rzeczywistości.

Teorią socjologiczną – nazywamy powiązany ze sobą zbiór pojęć i twierdzeń dotyczących wyjaśnienia współżycia społecznego ludzi.

1. Czym jest społeczeństwo?

(społeczeństwo to twór analogiczny do organizmów biologicznych, czy im przeciwstawny?)

Odp. Naturalizm - antynaturalizm

1. Jak społeczeństwo badać? (społeczeństwo należy badać tak samo jak każdy element świata przyrody, czy przy pomocy metod humanistycznych, nieznanych przyrodoznawstwu?)

Odp. Pozytywizm - humanizm

1. Jaki jest zbiór twierdzeń i obserwacji empirycznych ukazujących charakterystyczne dla życia społecznego prawidłowości.

Teorie socjologiczne charakteryzuje:

1. Abstrakcyjność

2. Uniwersalność

3. Sprawdzalność

1. Funkcjonalizm

W opisie społeczeństwa teoria funkcjonalistyczna nawiązuje do tradycji organicyzmu (Spencer i Durkheim) oraz do badań an­tropologów społecznych (B. Malinowski), którzy w latach dwu­dziestych badali izolowane społeczności lokalne wysp Pacyfiku. Ukazywali mechanizmy społeczne (wzory, instytucje), przywra­cające tym zamkniętym i wewnętrznie harmonijnym zbiorowościom równowagę społeczną w wypadku sprzeczności.

Przedstawiciele funkcjonalizmu (Kingsley Davis, Wilbert E. o Moore, Talcott Parsons, Robert K. Merton) ujmowali społe­czeństwo jako system, całość, składającą się z powiązanych wzajemnie elementów, podsystemów (kulturowych, ekonomi­cznych, politycznych). Zarówno system, jak i jego elementy pełnią w stosunku do siebie odpowiednie funkcje, przyczyniają się do utrzymania pewnych całości w stanie równowagi. Wszelkie części składowe systemu mają własne specyficzne potrzeby, które należy tak zaspokajać, aby nie naruszyć integracji w danym systemie. Nie wszystkie składniki systemu pełnią jednak funkcje pozytywne. Niektóre podsystemy mogą utrudniać realizację potrzeb i być wobec systemu dysfunkcjonalne (np. alkoholizm, przestępczość, niska dyscyplina pracy). Istotne funk­cje w systemie pełnią instytucje kontroli, usuwające wartości i normy wywołujące napięcia, ograniczające funkcje dezintegracyjne. Dlatego też niezbędnym wymogiem systemu jest ist­nienie instytucji socjalizujących, wychowujących, kontrolują­cych, które mają prowadzić wspólnie do uwewnętrznienia war­tości, ich akceptacji w systemie w celu jego utrzymania.

Nowsze wersje tej orientacji wyraźnie rozszerzają perspektywy na zagadnienia sprzeczności, napięć i konfliktów społecznych występujące w społeczeństwach współczesnych. Podejmują rozważania nad całościowymi zmianami społe­czeństw. Tym samym głoszą, że podstawową tendencją systemu społecznego jest postępujące różnicowanie strukturalne jego elementów, podsystemów (instytucji, ról, pozycji społeczno-zawodowych).

1. Teoria konfliktu

Teoria konfliktu w przeciwieństwie do teorii funkcjonalnej, dowodzi, że zmiana społeczna nie jest czymś wyjątkowym i patologicznym, a normalnym stanem każdego społeczeństwa (Karol Marks, Georg Simmel, Max Weber, Ralf Dahrendorf). Konflikt społeczny, tj. brak zgody co do podstawowych wartości i interesów grupowych, nie jest zjawiskiem patologicznym, lecz pełni pozytywne funkcje, prowadząc do postępowych zmian społeczeństwa. Wynika on z organizacji społeczeństw, ich gos­podarki, polityki, kultury. Zbiorowości ludzkie zawsze są zor­ganizowane według reguł podporządkowania jednych grup innym grupom społecznym. Porządek ten utrwalony jest systemem normatywnym, świadomością społeczną, zabezpieczony sankc­jami społecznymi, czyli nagrodami i karami wymierzanymi przez odpowiednie instytucje. Interesy grup panujących i podporządkowanych w sferze gospodarczej, politycznej lub innej są z natury sprzeczne. To znaczy, że pierwsze dążą do utrwalenia sytuacji panowania, a drugie do zmiany tej sytuacji. Kiedy wytworzy się łączność, poczucie wspólnoty między członkami grup podporządkowanych, rozwiną się warunki ich zorganizowania, zostaje wyłoniony przy­wódca i powstaje jawny, otwarty konflikt. Konflikt ten może prowadzić do zmiany całego systemu społecznego, jeśli grupa podporządkowana uzyska wystarczająco szerokie poparcie społe­czne. Istotna jest tu również skuteczność mechanizmów społecz­nych tłumiących ów konflikt. Konflikty nie tylko prowadzą do naruszania równowagi całego społeczeństwa, do zmiany społecznej. Między danymi grupami konflikty pełnią funkcje równoważące i stabilizujące. Zwiększają wewnętrzną ich spójność i integrację. Znana bowiem prawid­łowość mówi o tym, że konflikt zewnętrzny lub zagrożenie zewnętrzne sprzyjają integracji wewnątrzgrupowej, są więc dla grupy funkcjonalne

1. Interakcjonizm symboliczny to

Wpływowy kierunek wywodzący się z koncepcji, które formułował G.H. Mead (1863-1931), bliski w pewnych elementach koncepcjom F. Znanieckiego. Przedmiotem socjologii według tej koncepcji jest życie grupowe rozpatrywane jako proces wzajemnego dostosowania linii postępowania członków społeczeństwa w drodze komunikowania się poprzez system symboli, znaków, którym przypisuje się określone znaczenie, dopasowując swe działania do pragnień, uczuć i postaw innych ludzi. Rozwój osobowy człowieka polega nie na jednostronnym uczeniu się znaków, sposobu myślenia, wartości, lecz także na wzajemnym oddziaływaniu na otoczenie społeczne. W różnych współczesnych roz­winięciach (np. H. Blumer, E. Goffman) bada się proces komunikowania się przy pomocy symboli, manipulowania symbolami, narzucania i przyj­mowania roli, swoistego „przedstawiania się” w teatrze życia społecz­nego. Formułuje się też koncepcje tzw. etnometodologii, która koncent­ruje uwagę na ludzkich wysiłkach zmierzających do tworzenia wspólnego sensu rzeczywistości społecznej przez jednostki w pewien sposób inter­pretujące sytuacje, z jakimi mają do czynienia.

współżycia społecznego za pomocą procesów

1. Teoria wymiany społecznej

Teoria wymiany społecznej nawiązuje do tradycji behawioryzmu, tj. do teorii zachowań ludzkich, interakcji wzajemnego oddziały­wania jednostek na siebie. Społeczeństwo nie jest tu pojmowane jako swoisty, całościowy system, lecz jako sieć międzyludzkich wzajemnych oddziaływań, interakcji. Zachowanie pojedynczego człowieka jest tłumaczone jako wyuczona reakcja na zachowania innych ludzi, kierowana dążeniem do maksymalizacji „nagród” i minimalizacji „kar”, tj. „zysków” i „kosztów”. Całokształt życia społecznego, według teorii wymiany społecznej, to swoisty rynek ekonomiczny, na którym dokonują się bezustannie transakcje, w których toku ludzie wymieniają między sobą wartości nagradzające i karzące zarówno w sensie materialnym, jak i moralnym (np. głód, ból, stan zdrowia, ordery, awanse, pieniądz, prestiż, sława). Każdy uczestnik interakcji dokonuje mikroekonomicznej analizy zainwestowanych kosztów i uzys­kanych efektów. Saldo tak prowadzonej kalkulacji warunkuje dynamikę i czas interakcji, która stanowi elementarne zachowa­nie społeczne.

Teoria wymiany społecznej wyjaśniana jest przez zasady instrumentalnego uczenia się. Jedna z nich polega na tym, że jeśli ‘ w przeszłości, reagując na zachowanie innych ludzi, człowiek ‘ uzyskał nagrodę, to w przyszłości, ilekroć napotka sytuację podo­bną, będzie miał tendencję do reagowania w podobny sposób. I odwrotnie - jeśli w przeszłości doznał kary, będzie unikał tego typu reakcji. Inna zasada polega na tym, że wartość nagrody otrzymywanej w wyniku określonego zachowania jest tym mniej­sza, im częściej nagroda ta była uprzednio otrzymywana. Jest to tzw. prawo malejącej użyteczności krańcowej. Współczesne wer­sje teorii wymiany uwzględniają szerszy kontekst norm, instytucji, stosunków społecznych, w których obrębie zachodzą interakcje międzyludzkie. Kontekst taki wskazuje na nierówność wyjścio­wych pozycji partnerów wymiany i wpływa na przebieg transakcji. Przedstawicielami tej koncepcji są m.in. George C. Homans i Peter M. Blau11.

1. Proste zbiory społeczne a zbiorowości społeczne

Zbiór społeczny – zbiór ludzi, wydzielony w sensie dystrybutywnym w praktyce współżycia społecznego, ze względu na wspólną cechę, ważną dla ludzi i zastaną przez badacza;

Zbiorowości społeczne – wszelkie zbiory ludzi w których pomiędzy członkami zachodzi wzajemne oddziaływanie ze względu na przynależności do nich;

1. Grupa społeczna /pojęcie i rodzaje/

Grupa społeczna to zbiorowość licząca trzy lub więcej osób, powiązanych ze sobą więzami i zależnościami o względnie trwałym charakterze.

 

Cechy grupy:

• w grupach zachodzą ciągłe procesy oddziaływania: jednostka-jednostka, jednostka-grupa, grupa-jednostka

• ma własne reguły postępowania

• ma własne cele i wartości

• posiada określoną liczebność

• ma własne symbole, które odróżniają ją od innych grup

• stanowi jedność na zewnątrz

• posiada własną wewnętrzna strukturę

• na czele grupy stoi przywódca

1. Ze względu na sposób zorganizowania:

 Grupy formalne

Cechy grup formalnych:

• posiadają ściśle określona sformalizowane strukturę

• są powołane w wyniku aktu prawnego

• cele i zasady działania określają przepisy prawne

• możliwe jest stosowanie sankcji wobec członków

Przykłady grup formalnych:

• szkoła

• wojsko

• związek zawodowy

• partia polityczna

• stowarzyszenie

• administracja

Grupy nieformalne

Cechy grup nieformalnych:

• tworzą się spontanicznie, bez stosowania procedur i formalności

• nie mają sformalizowanej struktury

• nie posiadają wewnętrznych przepisów prawnych

• opierają się na wewnętrznych relacjach pomiędzy członkami

• tworzą się za względu na wspólne zainteresowania, sposób spędzania czasu lub poglądy

Przykłady grup nieformalnych:

• grupa koleżeńska

• kółka zainteresowań

• krąg znajomych

• gangi

• klany

2. Ze względu na charakter członków:

 

Grupy zamknięte (ekskluzywne)

Cechy grup zamkniętych:

• przynależności jednostki decyduje spełnienie przez nią określonych kryteriów np. majątek,wykształcenie lub poświęcenie i oddanie.

• do niektórych grup zamkniętych można należeć automatycznie np. przez urodzenie.

Przykłady grup zamkniętych:

• stowarzyszenie biznesowe.

Grupy otwarte (inkluzywne)

• przynależności decyduje wola jednostki lub polityka prowadzona przez ta grupę

3. Ze względu na wielkość grupy:

 

Grupy małe

Cechy grup małych:

• posiadają prosta strukturę wewnętrzną

• nie występuje podział na mniejsze podgrupy

• stosunki pomiędzy członkami są bardziej bezpośrednie i osobiste

Przykłady grup małych:

• szkolny zespół baletowy

• rodzina

• społeczność lokalna

• grupa rówieśnicza

Grupy duże

Cechy grup dużych:

• posiadają rozbudowaną strukturę wewnętrzną

• wewnątrz grupy istnieje wiele podgrup

• członkowie nie zawsze znają się osobiście

• przynależność do grupy jest pośrednia np. przez małe grupy

Przykłady dużych grup:

• plemienne

• narodowe

• religijne

• partie polityczne

4. Ze względu na rodzaj więzi:

 

Grupy pierwotne (naturalne)

Cechy grup pierwotnych:

• członków łączy silna więź emocjonalna i kontakty osobista

• przynależność nie zawsze wynika z woli jednostki

• każdy członek wspólnoty nosi cechy wspólne z pozostałymi członkami np. rysy ciała, czy język

• istnieją określone tradycje, zwyczaje i normy

• udział w grupie wynika z norm i tradycji

Przykłady grup pierwotnych:

• rodzina

• grupa rówieśnicza

• krąg przyjaciół i najbliższych znajomych

• sąsiedzi mający ze sobą bliskie kontakty

Grupy wtórne (tworzone sztucznie)

 

Cechy grup wtórnych:

• członków łączy więź rzeczowa wynikająca ze wspólnych zainteresowań

• członkowie są na zasadzie dobrowolnego wyboru

• mają "sztuczną" genezę

• tworzone są w celu osiągnięcia określonego celu, wykonania zadania, lub zamierzonego interesu

Przykłady grup wtórnych:

• partia polityczna

• związek zawodowy

• organizacje kościelne

• stowarzyszenia

• zakłady pracy

• szkoły

Socjologowie odróżniają, oprócz wymienionych, jeszcze inne podziały np.: na grupy krótkotrwałe i trwałe. Jest to uzależnione od trwałości więzi, np. grupa żołnierzy przebywających w jednostce wojskowej.

1. Zachowania jednostki w grupie - wpływ grupy na jednostkę

A) Im bardziej członkowi grupy zależy ma przynależności do niej tym bardziej jest konformistyczny wobec grupy /zgadza się z grupą i przestrzega jej norm/ i odwrotnie

B) Członkowi grupy często bardziej zależy na zgodności z opinią grupy niż z faktami

C) Członkowie grupy mają tendencję do zgadzania się z tymi których lubią.

D) Nadto sądzą, że ci których nie lubią nie zgadzają się z nimi

E) Im grupa mniej pewna swoich norm i wzorów tym słabszą sprawuje kontrolę zachowań swoich członków.

F) Im mniej zmian w grupie tym większa jest jej spoistość.

G) Przywódcy grupy, którzy kontroluję i egzekwują zachowania członków grupy - według obowiązujących w niej norm w dłuższym okresie tracą popularność.

H) Przywódcy grupy, jeśli mają do wyboru kierownictwo formalne i popularność to rezygnują z kierownictwa formalnego na rzecz popularności

I) Informacje w grupie częściej płyną między członkami grupy o równym statusie niż między członkami o różnym statusie społecznym

J) Informacja w grupie częściej płynie od członków zajmujących wyższe pozycje

K) do członków zajmujących niższe pozycje niż odwrotnie

Na zachowania członka grupy często można wpłynąć bardziej skutecznie poprzez grupę niż w sposób zindywidualizowany, przy czym szczególny wpływ na zachowanie jednostki ma jasność celu grupy:

1 . Im jaśniej określony cel grupowy i sposób jego realizacji - tym jednostka pracująca w danej grupie chętniej wykonuje przydzielone zadania

2. Im większa jest jasność celu - tym jednostka mniej przeżywa napięć w związku z wykonaniem zadania

3. Im jaśniejszy jest cel i drogi prowadzące do jego osiągnięcia - tym mniej uczuć wrogich przeżywa jednostka w sytuacji pracy grupowej

4. Im jaśniejszy jest cel i sposób jego realizacji - tym bardziej jednostka czuje się związana z grupą zadaniową

1. Pojęcie społeczeństwa i jego rodzaje ze względu na: poziom gospodarki, rozwój, ruchliwość społeczną, stratyfikację społeczną

Definicja wg. J. Szczepańskiego:

1. grupę stanowią definicje ujmujące społeczeństwo jako najszerszy rodzaj zbiorowości ludzkiej, np. wielkie zbiorowości terytorialne (społ. afrykańskie, azjatyckie itd), lub ogół zbiorowości zamykających się w jednej szerokiej zbiorowości, np. Wg F. Znanieckiego społeczeństwo to kompleks grup współistniejących i krzyżujących się a podporządkowanych jednej grupie dominującej, którą może być państwo, naród, religia (np. s. polskie, s. katolickie)

2. grupę stanowią definicje ujmujące społeczeństwo jako szerokie zbiorowości powiązane specjalnymi typami stosunków społeczno-ekonomicznych stanowiących formację ustrojową, np. s. wspólnoty pierwotnej, s. feudalne, s. kapitalistyczne, s. komunistyczne

3. grupę stanowią definicje ujmujące społeczeństwo jako ogół instytucji i urządzeń społecznych zapewniających jednostkom wspólne zaspakajanie potrzeb i uregulowane współżycie, tworzenie kultury i rozwój (np. S. UE)

4. grupę stanowią definicje ujmujące społeczeństwo jako postać egzystencji człowieka, przeciwstawną istnieniu indywidualnemu (jednostka a s.)

5. w j. potocznym społeczeństwo oznacza wszystkie formy życia zbiorowego istniejące poza organizacją państwową (np. władza a społ.)

Zatrudnienie dzielimy na:

• s. preindustrialne,

• s. industrialne

• s. postindustrialne;

Rozwój:

• s. przednowoczesne,

• s. współczesnego świata

• s. ponowoczesne;

Ruchliwość społeczną:

• s. zamknięte,

• S. otwarte;

Stratyfikację społeczną:

• s. stanowe,
  s. kastowe

• s. klasowo – warstwowe

Wymiary Społeczeństwa:

• Demograficzny – zbiór jednostek

• Grupowy - zbiór różnych grup społecznych

• Systemowy – układ ról i pozycji

• Strukturalny – sieć relacji międzyludzkich

• Aktywistyczny – pole działania jednostek

• Kulturowy- matryca norm i wartości

• Majątkowy – stan posiadanego majątku

• Zdarzeniowy – pole zdarzeń społecznych

Typy społeczeństw ludzkich przednowoczesnych:

• Społeczeństwa łowców i zbieraczy

• Społeczeństwa rolnicze

• Społeczeństwa pasterskie

• Cywilizacje przedindustrialne

1. Społeczeństwa pierwszego, drugiego i trzeciego świata, k. nowo-uprzemysłowione;

1. Społeczeństwa Pierwszego Świata -państwa Zachodu z Japonią, Australią Nową Zelandią

powstałe w okresie zimnej wojny określenie państw kapitalistycznychprzeciwstawnych państwom socjalistycznym w szczególności Europy Wschodniej i ZSRR, a także niektórym państwom Ameryki Łacińskiej (Drugi Świat). Państwa kapitalistyczne w odróżnieniu od socjalistycznych związane są z wolnym rynkiem, znikomym interwencjonizmem państwowym, przeważającym udziałem własności prywatnej w funkcjonowaniu gospodarki.

W eseju z 1952 r. francuski demograf i socjolog Alfred Sauvy, nawiązując do pamfletu z okresurewolucji francuskiej, autorstwa księdza Emmanuela-Josepha Sieyèsa - wprowadził pojęcie Pierwszego, Drugiego i Trzeciego Świata^[1]. Pojęcia Pierwszy i Drugi Świat nigdy nie uzyskały równej popularności co Trzeci Świat i wraz z końcem zimnej wojny wyszły z użycia^[2].

Zgodnie z teorią konwergencji kraje Pierwszego i Drugiego Świata w procesie rozwoju społecznegostopniowo upodabniają się do siebie. Wynikać to ma z logiki industrializacji i postępu technicznego, które narzucają podobne formy społeczne, gospodarcze i kulturowe

1. Społeczeństwa Drugiego Świata – ZSRR i Europa wsch.

powstałe w okresie zimnej wojny określenie państw socjalistycznych przeciwstawnychpaństwom kapitalistycznym Europy Zachodniej i Ameryki Północnej (Pierwszy Świat). Państwa te charakteryzowały się gospodarką centralnie planowaną, społeczną własnością środków produkcjioraz ideologią egalitaryzmu.

W eseju z 1952 r. francuski demograf i socjolog Alfred Sauvy, nawiązując do pamfletu z okresurewolucji francuskiej, autorstwa księdza Emmanuela-Josepha Sieyèsa Czym jest stan trzeci?, wprowadził pojęcie Pierwszego, Drugiego i Trzeciego Świata^[1]. Pojęcia Pierwszy i Drugi Świat nigdy nie uzyskały równej popularności co Trzeci Świat i wraz z końcem zimnej wojny wyszły z użycia^[2].

Zgodnie z teorią konwergencji kraje Pierwszego i Drugiego Świata w procesie rozwoju społecznegostopniowo upodabniają się do siebie. Wynikać to ma z logiki industrializacji i postępu technicznego, które narzucają podobne formy społeczne, gospodarcze i kulturowe

1. Społeczeństwa rozwijające się „Społeczeństwa Trzeciego Świata” Chinami, Indiami, większością krajów Afryki Ameryki Południowej

 powstałe w okresie zimnej wojny określenie grupy państw nienależących do bloku zachodniego – w którym dominował kapitalizm, ani bloku wschodniego – gdzie dominował ustrójsocjalistyczny.

Do krajów Trzeciego Świata zaliczano ponad 130 państw, przede wszystkim afrykańskich, azjatyckich i należących do Ameryki Łacińskiej. Państwa te charakteryzowały się słabym uprzemysłowieniem i dominacją form społeczeństwa tradycyjnego. Z czasem też termin Trzeci Świat oznaczać zaczął grupę ubogich państw niezachodnich, o tradycji postkolonialnej.

 powstałe w okresie zimnej wojny określenie grupy państw nienależących do bloku zachodniego – w którym dominował kapitalizm, ani bloku wschodniego – gdzie dominował ustrójsocjalistyczny.

Do krajów Trzeciego Świata zaliczano ponad 130 państw, przede wszystkim afrykańskich, azjatyckich i należących do Ameryki Łacińskiej. Państwa te charakteryzowały się słabym uprzemysłowieniem i dominacją form społeczeństwa tradycyjnego. Z czasem też termin Trzeci Świat oznaczać zaczął grupę ubogich państw niezachodnich, o tradycji postkolonialnej.

Charakterystyka państw

Jako cechy charakterystyczne tych państw wymienia się:

• przeszłość kolonialną - są to kraje w większości pokolonialne. Dużym problemem pozostaje utrzymująca się zależność postkolonialna od metropolii,

• niski stopień rozwoju gospodarczego - bieda i zacofanie gospodarcze pozostaje głównym problemem krajów Trzeciego Świata. Od czasu powstania pojęcia część państw tej grupy odnotowała znaczący wzrost gospodarczy (szczególnie azjatyckie tygrysy), dzięki czemu dołączyły do grupy krajów rozwiniętych.

• mocno zróżnicowaną strukturę społeczną i etniczną, prowadzącą do licznych konfliktów - na skutek tego, kraje Trzeciego Świata trawione są wieloma konfliktami o charakterze etnicznym, religijnym i społecznym. W większość państw nie wykształciła się też jednolita tożsamość narodowa.

• słabość instytucji politycznych - systemy polityczny krajów Trzeciego Świata są często niestabilne, przechodząc między rządamidemokratycznymi i autorytarnymi. W części krajów (obecnie w Somalii) nastąpił też całkowity rozpad instytucji politycznych.

1. Kraje nowo uprzemysłowione- Hongkong, Korea Południowa, Singapur. Tajwan, Brazylia I Meksyk

grupa krajów rozwijających się, które cechują się dynamicznym rozwojem przemysłów zaawansowanychtechnologii, ogromnymi zasobami taniej siły roboczej, korzystną polityką podatkową dla obcych inwestoróworaz bardzo dużym tempem wzrostu PKB. Do tej grupy krajów należą m.in. Meksyk,Brazylia, RPA, Turcja, Indie, Chiny, Tajlandia, Malezja, Filipiny. Część socjologów do tej grupy zalicza również „azjatyckie tygrysy”, inni klasyfikują je w odrębnej grupie państw nowo uprzemysłowionych. Kraje o średnim poziomie rozwoju cechują się mniej nowoczesnym (niż KWR) potencjałem produkcyjnym, przewagą działów produkcji materialnej w strukturze tworzenia PKB, stosunkowo dużym zatrudnieniem w I i II sektorze gospodarki, średnim standardem życia ludności.

1. Społeczeństwa przednowoczesne, s. współczesnego świata i s. ponowoczesne

1) Społeczeństwa przednowoczesne:

a) społ. łowców i zbieraczy: złożone z małej liczby członków utrzymujące się głownie z łowiectwa, rybołówstwa i zbieractwa. Słabo zaznaczone nierówności - jak poziom kształcenia wych.

b) społeczeństwo rolnicze - źródłem utrzymania jest uprawa ziemi; może występować łowiectwo i zbieractwo. Nie jest dominujące. Władzę sprawuje przywódca. Brak miast, a opierają się głównie na małych społecznościach miejskich

c) społeczeństwa pasterskie - w społ. tych źródłem utrzymania jest hodowla zwierząt, coraz bardziej widoczne są pewne nierówności w społeczeństwie rządzą przywódcy, królowie, wojownicy.

d) cywilizacje przedindustrialne: oparte głownie na rolnictwie, ale występują również miasta, gdzie skupia się handel i produkcja. Silnie widoczne są nierówności pomiędzy poszczególnymi klasami. Wyróżniona władza.

2) Społeczeństwa nowoczesne: podstawą ich jest produkcja przemysłowa. Większość ludzi mieszka w miastach. Wielkie organizacje wpływają na życie każdej jednostki. Społeczeństwa przemysłowe były pierwszymi państwami narodowymi, społecznościami politycznymi oddzielonymi od siebie wyraźnie wyznaczonymi granicami.

a) kraje pierwszego świata - kraje przemysłowe. Zachód oraz Japonia, Australia, Nowa Zelandia (kraje najbardziej rozwinięte)

b) kraje drugiego świata - społeczeństwa uprzemysłowione. Były ZSRR i Kraje Europy Wsch. i Środkowej, Węgry, Czechy, Słowacja. Także Polska.

c) kraje trzeciego świata - Kraje dawniej skolonizowane, znajdujące się na niższym szczeblu rozwoju określane są jako III-ci świat, lub kraje rozwijające się.

3) Społeczeństwo ponowoczesne (ang. post-modern society) – określenie stosowane w odniesieniu do cech idealnych społeczeństw kształtujących się wraz z transformacją nowoczesnych struktur organizacyjnych i przemian osobowościowych.

Pojęcie wykorzystywane w teorii modernizacji na określenie etapu rozwoju społecznego, bądź cyklu modernizacyjnego po ukształtowaniu się społeczeństwa nowoczesnego. Termin "społeczeństwo ponowoczesne" jest też niekiedy zamiennie stosowany na określenie społeczeństwa poprzemysłowego i społeczeństwa informacyjnego.

Podstawową cechę tej formacji stanowi upowszechnianie się utraty wiary w postęp oraz rozbudowane dyskursy kryzysu i ryzyka. Jednocześnie nasilają się często sprzeczne z sobą trendy: konsumpcjonizm,indywidualizm, relatywizm moralny, rozwój kultury popularnej i utowarowienie kultury, globalizacja,glokalizacja, wzrost alfabetyzmu funkcjonalnego, gospodarka oparta na wiedzy, dedyferencjacjaorganizacji, rozwój nowych ruchów religijnych, nowych form życia wspólnotowego w społecznościach lokalnych i społecznościach sieciowych, decentralizacja władzy, emancypacja poszczególnych grup społecznych, nowych ruchów społecznych, "śmierć klas", wzrost nierówności społecznych,zróżnicowania kulturowego, problemów tożsamościowych, znaczenia zróżnicowanych form kapitałuoraz powstawanie indywidualnych i zbiorowych strategii dostosowawczych.

1. Ruchliwość społeczna: s. zamknięte, otwarte;

Ruchliwość społeczna – to proces społeczny polegający na zmianie przez jednostki lub grupy ich miejsca w przestrzeni albo miejsca w układzie społecznym. Z przemieszczaniem często wiąże się zmiana pozycji społecznej. Mamy dwa typy ruchliwości społecznej:

• Ruchliwość pozioma ( horyzntalna) – polega na premieszczaniu się jednostek lub grup w przestrzeni społecznej bez zmiany pozycji społecznej, wystpeuje tylko wtedy gdy jednostka zmienila miejsce w strukturze społecznej, ale pozostala na tym samym szczeblu drabiny spoelcznej. Typowe przykłady to :

• Dojazdy do pracy

• Fluktuacja pracowników

• Ruchliwość pionową (wertykalną) - ma miejsce, gdy jednostka lub grupa spoleczna przesuwa się z pozycji niższej na wyższą lub z wyższej na niższą. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z awansem społecznym, a w drugim z degradacją. Ruchliwość wertykalna dotyczyć może jednostek przechodzących szczeble w ramach hierarchii sluzbowej .

Okresem największego natężenia ogolnych wskaźników ruchliwości społecznej były powojenne migracje oraz początkowe lata industralizacji.

• Okres okupacji

• Okres powojenny

• Migracje ekonomiczne

Konsekwencje migracji –

Imigracja
Negatywne
szybki wzrost liczby ludności obcej- często przyrost naturalny wśród imigrantów jest wyższy niż wśród ludności rodzimej w państwach o wysokiej stopie bezrobocia imigracja zarobkowa może prowadzić do powstawania napięć i niezadowolenie wśród rodzimych obywateli możliwe nieprzystosowanie się imigrantów do lokalnych warunków problemy socjalne, np. z zapewnieniem mieszkań, opieki zdrowotnej

 

Emigracja
Negatywne
odpływ wykwalifikowanych pracowników, naukowców, specjalistów spadek liczby ludności rodzimej niekorzystne zmiany w strukturze wieku i płci ludności rodzimej rozdzielenie rodzin oderwanie emigrantów od rodzimej kultury

• Społeczeństwo zamknięte: Typ społeczeństwa, w którym istnieją rozmaite ograniczenia o charakterze formalnym bądź nieformalnym, które uniemożliwiają swobodne przemieszczanie się jednostek w ramach istniejącej struktury społecznej. Przykładem ograniczeń formalnych może być system prawny, edukacyjny, panujący ustrój czy dominujący typ gospodarki, zaś nieformalnych określone zwyczaje, rozwarstwienie społeczne czy też patologie panujące systemu społecznego (oligarchizacja życia publicznego). Im społeczeństwo mniej ruchliwe społecznie, tym większa zamkniętość. Skrajnym przykładem takiego społeczeństwa jest system kastowy (moment urodzenia decyduje o miejscu, w jakim człowiek będzie znajdował się przez całe swoje życie i w którym także umrze) bądź feudalny (podział na stany, w obrębie których człowiek rodzi się, pracuje i umiera z bardzo ograniczoną szansą na zmianę swojego statusu).

• Społeczeństwo otwarte, typ społeczeństwa, w którym panuje wolność myśli i przekonań, a jednostka ma prawo do osobistych decyzji.
  Społeczeństwo otwarte umożliwia dokonywanie wyborów i przejmowanie za nie odpowiedzialności. Nie ma w nim obowiązujących wszystkich sposobów postępowania i nie występuje żaden uniwersalnyświatopogląd.
  Koncepcja społeczeństwa otwartego opiera się na zasadzie tolerancji, uznania różnorodności (pluralizm) i akceptacji odrębności (rasowej, religijnej, światopoglądowej, narodowościowej).
  Podstawą polityki dla społeczeństwa otwartego są prawa i wolności obywatelskie. Przeciwieństwem społeczeństwa otwartego jest społeczeństwo zamknięte, tj. takie, w którym jak pisze K. Popper, zakazy “sztywno regulują i dominują nad wszystkimi aspektami życia społ., nie pozwalając na wiele dowolności”.

1. Stratyfikacja społeczna i jej przykłady: system stanowy, kastowy, klasowy

Stratyfikacją społeczną nazywany jest podział społeczeństwa na kategorie takie, do których przynależenie daje pozycję społeczną wyżej lub niżej cenioną, korzystniejszą lub mniej korzystną, dającą podstawy do uzależnienia od siebie ludzi innych kategorii takiego podziału, względnie związaną z uzależnieniem. Nie każdy podział społeczeństwa na kategorie związany jest z wartościowaniem przynależności do wyróżnionych kate­gorii, nie każdy więc podział jest podziałem stratyfikacyjnym, przy czym z różnych punktów widzenia określona kategoria może być różnie wartościowana (np. ze względu na bogactwo czy ze względu na prestiż społeczny). Podział stratyfikacyjny może być związany z przynależnością danych osób do różnych grup społecznych, których członkostwo jest wysoko lub nisko cenione. Akcentowanie podziałów stratyfikacyjnych społeczeństwa może być z jednej strony związane z ideologicznym utrwalaniem nierówności społecznych, z drugiej - dawać podstawę dla koncepcji rewolucyjnych czy ewolucyjnych dążących do zniesienia ist­niejących podziałów. Przejście z jednej kategorii podziału stratyfikacyjnego do innej jest określane jako awans społeczny czy jako degradacja, jeżeli zachodzi różnica w wartościowaniu tych kategorii.

Omówimy pokrótce podziały stratyfikacyjne na kasty, stany, znacznie więcej uwagi poświęcając podziałom na klasy społeczne oraz na warstwy, z którymi to podziałami wiąże się szereg współcześnie doniosłych problemów, ale też szereg niejasności i nieporozumień.

W przypadku podziału na kasty przynależność do kategorii wyznaczana jest na podstawie przekonania o magicznej czy religijnej determinacji pozycji społecznej każdej jednostki, pozycji określonej z góry przez pochodzenie danej jednostki. Podziały kastowe są nieprzekraczalne, spetryfikowane, z możliwością jednak magicznego skala­nia się i degradacji. Przykładem są zwłaszcza kasty hinduistyczne, które skądinąd wiążą się z rolami zawodowymi przeznaczonymi dla danej kasty (bramini - zawody intelektualne, kszatriowie - wojownicy, wajśjowie - kupcy, siudrowie - pracownicy fizyczni, a poniżej podziału klasowego - pariasi, odmienni co do pochodzenia etnicznego, a przeznaczeni do prac nieczystych), co wiąże się z dalszym rozbiciem na ok.3000 różnych podkast. Podziały te, mimo oficjalnego ich zniesienia, nadal wywierają wpływ na życie społeczne Indii. W przypadku podziału na stany przynależność do tego rodzaju kategorii jest sformalizowana prawnie, związana z pochodzeniem, ale także z możliwością nobilitacji czy też nabycia praw miejskich, a także możliwością ich utraty. W średniowieczu podział ten początkowo nie był w pełni wyraźny (ścierciałkowie, włodycy). Podział na stany jest w znacznym stopniu związany z podziałami ekonomicznymi, lecz może być od nich oderwany (np. szlachta-gołota nie posiadała ziemi, mimo że należała formalnie do stanu szlacheckiego).

W przypadku podziału na klasy przynależność do danej klasy nie jest prawnie sformalizowana i w zasadzie nie wiąże się z pochodzeniem, choć w rzeczywistości w przeważającym stopniu jest wyznaczana przez dziedzi­czenie pozycji społeczno-ekonomicznej rodziców. Kryteria wyróżniania klas mają charakter przede wszystkim ekonomiczny, ale są to kryteria bardzo różnego rodzaju, o czym będzie mowa niżej. Przyjmowanie takich albo innych kryteriów wyróżniania klas społecznych ma istotne konsek­wencje ideologiczne, dając argumenty dla takich lub innych doktryn politycznych.

Co się tyczy wyróżniania warstw społecznych, przynależność do nich jest niesformalizowana, a wyznaczana jest przez zespół różnorodnych czynników: rodzaj zajęcia zawodowego, rodzaj dochodów, sposób życia, prestiż społeczny, wykształcenie. Stąd trudności zaliczania wielu jedno­stek w sposób bezsporny do określonej warstwy, granice warstw są bowiem nieostre, a kryteria niezbyt wyraźne. Można przyjmować pewne wskaźniki przynależności do warstwy (np. wskaźnik kommensualizmu – kogo się zaprasza do wspólnego stołu, wskaźnik konubializmu – z kim się wchodzi w związki małżeńskie), ale te wskaźniki są współcześnie w niewielkim stopniu przydatne dla identyfikowania przynależności do warstwy społecznej.

Sposoby pojmowania klasy społecznej

Przy ogólnikowej zgodzie co do tego, że podstawą wyróżniania klas społecznych jest położenie ekonomiczne ludzi do nich zaliczanych, spotyka się wiele różnych sposobów wyróżniania klas społecznych, i to nawet u tego samego autora, a także odróżnia się różne typy klas (np. Max Weber odróżniał klasy posiadania oraz klasy zysków i dochodów). Niekiedy w literaturze socjologicznej zaciera się granica między pojęciem klasy i pojęciem warstwy społecznej.

U Marksa, w którego pismach pojęcie klasy społecznej miało od­grywać podstawową rolę, spotyka się (nie licząc rozróżniania klasy w sobie jako kategorii oraz klasy dla siebie jako zespołu) trzy istotnie różne koncepcje pojmowania klasy społecznej, a mianowicie:

1) koncepcję opartą na podziałach dychotomicznych (dwudzielnych) co do posiadania czy też nie posiadania określonej kwalifikacji ekonomicznej,

2) koncepcję gradacyjną,

3) koncepcję funkcjonalną (ta ostatnia występuje wprawdzie u Marksa rzadko, ale występuje w końcowym, niedokoń­czonym już rozdz.52 ostatniego tomu „Kapitału”). Wspomniane trzy koncepcje prowadzą do odmiennych wyników wyróżniania klas, a po części spotkać je można również u autorów niemarksistowskich.

Schemat pierwszy, swoisty i dominujący u Marksa, opiera się na skrzyżowaniu kilku podziałów dwudzielnych (posiadający i nie posiadający środków produkcji, pracujący i niepracujący bezpośrednio produkcyjnie, wykorzystujący i nie wykorzystujący cudzą pracę najemną). Ten podział u Marksa dotyczy tylko części społeczeństwa uczestniczącej w życiu ekonomicznym. Nie jest to więc podział wyczerpujący, bo nie obejmuje np. żołnierzy, nauczycieli, administratorów, proletariatu żebraczego. Pierwszy podział dwudzielny wiązany jest ze stosunkiem posiadania w swej dyspozycji środków produkcji, co umożliwiać ma jednym zagarnianie rezultatów produkcji społecznej kosztem innych, którzy ze względu na niedysponowanie narzędziami, ziemią czy kapitałem, są uzależnieni od klasy posiadaczy tych środków. Chodzi przy tym, jak później określał W. I. Lenin, nie tyle o własność w sensie prawnym, co o możność rozporządzania tymi środkami w sposób dla siebie korzystny (co, nawiasem, występować może również przy rozporządzaniu mieniem społecznym w ustroju deklarowanym jako ustrój socjalistyczny). Marks miał na myśli przedsiębiorstwo kapitalistyczne z pocz. XIX wieku, bezpośrednio kierowane przez właściciela i członków jego rodziny, a przez „pracę” rozumiał tylko bezpośrednie wytwarzanie dóbr (bankier, uczony, inżynier, w tym rozumieniu nie pracują). Każdy, kto zatrudnia pracowników najemnych, w przyjętym przez Marksa rozumieniu wyko­rzystuje pracownika, bo nie płaci mu tyle, ile wart jest wytworzony przezeń produkt (zagarnia wartość dodatkową – inaczej bowiem byłoby to nieopłacalne). W rezultacie tych podziałów dwudzielnych społeczeńst­wo kapitalistyczne, które służyło Marksowi jako model rozważań, obejmuje 1° proletariuszy (pracujących, a nie posiadających środków pro­dukcji i nie wykorzystujących pracy najemnej innych), 2° klasę średnią, ludzi, którzy mają własne środki produkcji, pracują, a przy tym korzystają albo nie korzystają z cudzej pracy najemnej, oraz 3° kapitalistów (posiadających środki produkcji, wykorzystujących i niepracujących). Według Marksa w okresie kapitalizmu ten podział, nie przesłaniany, jak to miało poprze­dnio miejsce w okresie feudalizmu, przez podziały stanowe, stał się szczególnie wyraźny, przy tym w następstwie koncentracji kapitałów, jaką można było obserwować w czasach Marksa, klasa średnia miała zanikać, co prowadzić miało do ostrego przeciwstawienia i konfliktu interesów proletariuszy i kapitalistów. Jak wiadomo, przewidywania Marksa co do zaniku klasy średniej w społeczeństwach współczesnych bynajmniej nie sprawdziły się, wręcz przeciwnie, wykazuje ona dużą żywotność ekonomiczną i zdolność przystosowywania się do zmieniają­cych się warunków ekonomicznych. Schemat oparty na podziałach dychotomicznych dawał jednak punkt wyjścia dla marksistowskiej teorii rozwoju społeczeństwa poprzez walkę antagonistycznych klas.

Często przyjmowany schemat gradacyjny wyróżniania klas, występu­jący również u Marksa, dotyczy stopnia bogactwa czy rozmiaru do­chodów. Ze względu na to, że są to cechy stopniowalne, me akcentuje się przez taki podział ostrych różnic klasowych. Ma to doniosłość ideologicz­ną: np. głoszony dawniej mit bezklasowości społeczeństwa amerykańs­kiego, w którym byli ludzie biedniejsi’ i bogatsi, ale jakoby nie było podziałów klasowych, związany skądinąd z tym, że społeczeństwo Stanów Zjednoczonych nie przechodziło przez fazę feudalizmu z wyraźnie dzielącymi podziałami stanowymi, opierał się na przyjmowaniu gradacyjnego schematu podziału ekonomicznego. Przy tym schemacie akcent aprobaty przypada na klasy w tym rozumieniu średnie, które z tego punktu widzenia są normalne i mają w obrębie społeczeństwa charakter podstawowy (myśl ta występuje już u Arystotelesa).

Schemat funkcjonalny wyróżniania klas opiera się na tym, jaki jest ekonomiczny charakter uzyskiwanego przez daną jednostkę dochodu: czy jest to dochód z renty gruntowej, z kapitału takiego czy innego rodzaju, czy też z pracy. W wyniku takiego podziału wyróżnia się bardziej szczegółowo klasy, np. ludzi czerpiących zyski z kapitału przemysłowego, bankowego, handlowego, itd. Z tej perspektywy uzyskuje się ewentualnie możliwość organicystycznego ujmowania obrazu społeczeństwa, w któ­rym inną tylko, lecz niezbędną funkcję spełnia praca i kapitał różnego rodzaju.

Podział funkcjonalny i podziały dychotomiczne w części tylko od­powiadają podziałowi gradacyjnemu. W koncepcji Marksa proletariusz nie miał ochrony opartej na wartości jego wykształcenia czy na szczegól­nych umiejętnościach: Marks nie przewidywał w tym podziale miejsca dla inteligencji technicznej, wykwalifikowanych urzędników, itp. Proletariusze mieli stanowić coraz to większą część społeczeństwa. Zupełnie inny jednak jest obraz współczesnego życia ekonomicznego. W najnowocześ­niejszym przemyśle bezpośredni producenci mogą stanowić tylko kilka procent ogółu pracowników. W krajach wysoko rozwiniętych można przewidywać stopniowe zanikanie klasy robotniczej takiej, jaką widział Marks w czasach dominowania produkcji manufakturowej i prymityw­nych maszyn.

W obrębie podstawowych klas społecznych należy dostrzegać po­działy bardziej szczegółowe. Np. indywidualnie gospodarujący na roli mogą to być farmerzy-dzierżawcy, właściciele indywidualni gospodarują­cy bez pomocy najemnej, z dorywczą pomocą najemną, głównie z pomocą pracowników najemnych, ale sami bezpośrednio pracujący w produkcji – i tu następuje przejście do gospodarstw rolnych tylko zarządzanych przez właściciela lub tylko jego pełnomocników. Swoista jest sytuacja chłopo-robotników, zwłaszcza w przypadkach, gdy te źródła dochodów równoważą się, a także mniej licznych chłopo-urzędników, chłopo-nauczycieli, urzędników uzupełniających zarobki pracą chałupniczą, itp.

Podobne problemy wiążą się z określeniem pozycji proletariatu w białych kołnierzykach (white-collar class) spełniającego funkcje pomo­cnicze w administracji obok specjalistów dysponujących wartościowym wykształceniem, a także pozycji klasowej menedżerów, którzy formalnie są pracownikami najemnymi w wielkich przedsiębiorstwach przemys­łowych, handlowych, itd., ale faktycznie dysponują potężnymi środkami kapitałowymi, co wykracza poza koncepcje Marksa.

Różnice zasadnicze mogą występować w obrębie formalnie tej samej klasy, np. między lichwiarzem wiejskim a właścicielem podstawowego pakietu akcji poważnego banku, choć obaj czerpią zyski z pożyczania pieniędzy na procent. Stąd konieczność bardziej szczegółowego wyróż­niania klas z uwzględnieniem niejednego, lecz wielu kryteriów podziału. Terminologia dotycząca podziałów stratyfikacyjnych jest w ogólnym zarysie zgodna, lecz np. Max Weber określał warstwy mianem stanów, a poszczególne subklasy w ramach większej klasy bywają utożsamiane z warstwami.

Nierówność społeczna może być powiązana z przynależnością rasową, narodową czy religijną: np. w Północnej Irlandii konflikt protestancko-katolicki jest zarazem konfliktem narodowościowym i w znacznym stopniu konfliktem klas posiadających i nie posiadających.

1. Rodzina jako grupa społeczna – elementy i funkcje

1. Definicja rodziny

2. Rodzina jest najmniejszą, najstarsza i najpowszechniejszą formą życia społecznego. Rodzinętworzą mężczyzna i kobieta, połączeni węzłami małżeńskimi, ich dzieci oraz krewni z obu stron.

3. Struktura rodziny

4. Struktura rodziny składa się z dwóch części:

5. linia wstępna - rodzice, dziadkowie, pradziadkowie

6. linia zstępna - rodzice, dzieci, wnuki, prawnuki.

7. Rodzina jest podstawowa komórką społeczną, która w znaczeniu historycznym podlega zmianom. Podczas badań przeprowadzonych wśród Polaków na temat wartości, rodzina znalazła się na drugim miejscu, po zdrowiu.

8. Funkcje rodziny:

• Prokreacyjna - polega na zaspakajaniu potrzeb emocjonalno – rodzicielskich współmałżonków, pozwala na biologiczne przetrwanie społeczeństwa;

• Seksualna - polega na społecznej akceptacji formy współżycia płciowego;

• Ekonomiczna - to zaspakajanie materialnych potrzeb rodziny;

• Opiekuńczo–zabezpieczająca - polega na opiece nad dziećmi, chorymi i starszymi oraz zabezpieczeniu środków potrzebnych do życia;

• Socjalizacyjna - polega na wychowaniu potomstwa i nadaniu swoim członkom odpowiedniej pozycji społecznej;

• Rekreacyjna (rekreacyjno- towarzyska) - umożliwia zaspakajanie potrzeb odpoczynku, relaksu, rozrywki;

• Kulturowa - pomaga przekazać dzieciom dziedzictwo kulturowe, zapoznać z dziełami sztuki, literatury itp.

• Kontrolna - członkowie rodziny kontrolują swoje zachowanie i wymuszają zachowanie społecznie akceptowane;

• Klasowa - wyznacza miejsce w strukturze społecznej swoim członkom.

• Legalizacyjno-kontrolna – sankcjonowanie niewłaściwych działań i zachowań, zapobieganie ewentualnym odstępstwom od norm panujących w rodzinie

• Stratyfikacyjna- zdeterminowanie pozycji członków rodziny w strukturze społecznej

• Emocjonalno-ekspresyjna – zaspokojnie potrzeb emocjonalnych, dążenie do oddźwięku społecznego, stanowi potrzebę wyrażania jednostki, ich przezycia i zwierzanie się – poczucie bezpieczeństwa psychicznego.

1. Problemy rodziny: - Problemy współczesnej rodziny mają różnorodny charakter. Mogą pojawić się zjawiska patologiczne takie jak alkoholizm, bezrobocie, czy konflikty pokoleniowe. Poważnym zagadnieniem jest zanik więzi rodzinnych wywołany emigracją zarobkową rodziców lub jednego z nich. Kryzys współczesnych rodzin przejawia się w:

• Spadku liczby zawieranych małżeństw,

• Spadku dzietności,

• Wzroście liczby rozwodów,

• Zaniku więzi pomiędzy pokoleniami.

1. Rodzaje rodziny:

• Rodzina nuklearna - oznacza, że tworzą ją dwa pokolenia tj. rodzice i dzieci. Z czasem usamodzielnione dzieci pozostawiają rodziców samych, co stwarza poważne problemy socjalne - opieki nad ludźmi starszymi. Dlatego też szybko rozwija się geriatria - dziedzina medycyny zajmującej się osobami w podeszłym wieku. W społeczeństwach Europy i Ameryki Północnej pojęcie rodziny nuklearnej jest coraz bardziej powszechne.

• Rodzina wielopokoleniowa - jest rodziną tradycyjną, obejmującą kilka pokoleń. Występuje najczęściej w społeczeństwach słabo rozwiniętych.

1. Socjologowie rozróżniają kilka typów rodzin. W zależności od kryterium klasyfikacji wyróżniamy rodziny:

• Monogamiczne - dwoje małżonków;

• Poligamiczne - np. jeden mężczyzna wiele kobiet (poligymia) lub jedna kobieta wielu mężczyzn(poliandria). Związki wielu kobiet i wielu mężczyzn nazywa się multilateralizmem;

• Endogamiczne - oboje małżonków pochodzi z jednej zbiorowości;

• Egzogamiczne - małżonkowie pochodzą z różnych zbiorowości;

• Patriarchalne - dominacja mężczyzny;

• Matriarchalne - dominacja kobiet;

• Patrylinearna - dziedziczenie nazwiska i majątku występuje po ojcu;

• Matrylinearna - dziedziczenie nazwiska i majątku następuje po matce.

• Miejskie

• Wiejskie

1. Istnieją różne formy rodziny, rozróżniane według odmiennych kryteriów:

• formalnego lub nieformalnego związku cywilnego stanowiącego trzon rodziny:

  • najczęściej małżeństwa mogącego mieć charakter monogamii lub poligamii,

  • konkubinatu,

  • związku partnerskiego.

• dziedziczenie w rodzinie może być patrylinearne, matrylinearne lub bilateralne;

• rozkład władzy w rodzinie może mieć charakter matriarchalny, patriarchalny lub partnerski;

• ze względu na reguły zamieszkania możemy mówić o rodzinie matrylokalnej, patrylokalnej lub neolokalnej.

• Współczesne społeczeństwa wykształciły tzw. alternatywne formy rodziny takie jak:

  • rodzina niepełna

  • rodzina zastępcza

  • rodzina zrekonstruowana

  • relacja oparta na związku homoseksualnym

  • rodzinny dom dziecka

1. Rodzina w świetle prawnym

Stosunki rodzinne podlegają określonym normom prawa moralnego, obyczajowego

i religijnego. Stosunki te reguluje prawo rodzinne i opiekuńcze. Źródłem prawa rodzinnego jestKodeks rodzinny i opiekuńczy uchwalony 25 lutego 1964 roku (wraz ze zmianami).

Wstąpienie w związek pomiędzy mężczyzną i kobieta podlega legalizacji tzn. prawu wewnętrznemu Kościoła lub związków wyznaniowych, dokonuje się w obecności duchownego, który stwierdza iż oświadczenie woli współmałżonków zostało złożone w jego obecności. W Polsce regulacje prawne przy zawieraniu związków małżeńskich zapewnia Konkordat podpisany pomiędzy państwem a Kościołem w dniu 28 lipca 1993 roku.

Rodzina na mocy orzeczenia sądu może przyjąć dziecko obce, krewne lub powinowate na warunkach przysposobienia, czyli adopcji.

1. Przeszkody w zawarciu małżeństwa:

• Nie ukończony 18-ty rok życia;

• Całkowite ubezwłasnowolnienie spowodowane chorobą psychiczną;

• Pozostawanie w związku małżeńskim;

• Pokrewieństwo wynikające z linii prostej.

1. Ustanie małżeństwa następuje w wyniku śmierci (uznanie za zmarłego) jednego ze współmałżonków lub rozwodu.

2. Stosunki wewnątrzrodzinne- to stosunki między współmałżonkami, rodzicami a dziećmi, miedzy samymi dziećmi – rodzeństwem-, miedzy dalszymi krewnymi

3. Stosunki z otoczeniem społecznym - to stosunki z kręgami sąsiedzkimi, towarzyskim, zakładem pracy, szkołą, uczelnią, organizacjami społeczno-politycznymi

1. Kryzys rodziny

Z pojęciem rodziny zawsze wiążą się patologie, które określmy jako konflikty, napięcia, kryzysy. Sa one nieuniknione w każdym społeczeństwie, mogą być jednak rozwiązywane bez negatywnych skutków. Dlugi stan napięcia prowadzi do dezorganizacji w zyciu rodziny takich jak:

• Zaniedbywanie obowiązków przez jedno z małżonków

• Zdrady

• Zle metody wychowawcze

• Alkoholizm

• Narkomania,

• całkowite rozbicie rodziny

Żródła napięć mogą wynikać z niezgodności cech orychicznych i charakterologicznych, rozbieznosc wzorów kulturowych,

Ambicjaia małżonków,

Przyczyny:

1. Powszechna praca dla kobiet;

• Późniejsze macierzyństwo;

• Kiedyś rodziny „dziecio-centryczne” – teraz procesy migracyjne i przemiany zmieniły priorytety i przestawienie na zaspokajanie potrzeb materialnych;

20-25% kobiet nie będzie miało dzieci, 50% tylko 1 dziecko. Zmienił się stos. Do rodzicielstwa spadek ciepłych uczuć do macierzyństwa, skupienie na sobie, problem z określeniem uczuć do dzieci. Co raz więcej osób jest przekonana, że obie osoby w rodzinie musza pracować – dylemat zarabiać vs. wychowywać

2. Mniejsza atrakcyjność instytucji małżeństwa. Rozwód wymienił się dzisiaj ze śmiercią jako główny czynnik rozpadu małżeństwa;

W latach 60-tych 9 na 1000 małżeństw, ‘87 - 21 na 1000, w ’98 -  505 na 1000. W Europie średnio ‘98 – 600 na 1000. Ludzie uznają, że mogą samodzielnie funkcjonować i w przypadku problemów nie musza trwać w związku bez przyszłości.

• Czynniki zmniejszające atrakcyjność małżeństwa:

• Praca zawodowa kobiet

• Rosnące wykształcenie kobiet i ich większe aspiracje życiowe

W Polsce w latach 1946 -1987 kobiety 6-ciokrotnie częściej żądały rozwodów niż przed II wojną światową. Statystycznie 2 dziecko po 4-5 latach pod warunkiem przetrwania małżeństwa. 2002 r. większość małżeństw rozpadających się miało 1 dziecko. po 2000 roku sytuacja rozwodowa w całej europie wygląda podobnie.

W Japonii tez następują przemiany – młode japonki nie godzą się już na pozostawanie w domu w roli gospodyni. W latach 1994 – 2004 liczba niezamężnych japonek 25 do 29 lat wzrosła z 40 do 54%, niezamężne 30-latki z 14 do 27%,

3. Deinstytucjonalizacja małżeństwa – nie jest postrzegane jako obowiązek i społeczna norma. Małżeństwo to związek woluntarystyczny a nie obligatoryjnym. Nie dotyczy to: Jordanii, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Prawo rozwodowe przestało być restrykcyjne nawet w kościele katolickim. Im mniejszy ośrodek pochodzenia tym presja posiadania partnera jest większa (syndrom 5-go roku studiów ;-).

Żyjemy co raz dłużej i nie spieszy nam się z wyborem partnera. Wiek zawierania związku małżeńskiego związany jest z klasą pochodzenia – im niższa tym szybciej. Brak sankcji społecznych wynikających z nie-posiadania partnera.

4. Wzrost odsetek ludzi żyjących poza rodziną;

Skłonność do organizowania sobie życia bez partnera zarówno kobiet jak i mężczyzn lata 60-te 15% singielek, w 1999 30%. Życie w pojedynkę wpływa na zmiany postaw młodych kobiet względem rodziny i małżeństwa – im dłużej kobieta mieszka sama, tym mniej sobie ceni małżeństwa. Człowiek zapatruje się na siebie – pojawia się nieświadomie rytuał własnego „JA”.

Istnieją w socjologii sposoby interpretacji kryzysu rodziny:

1. Funkcjonalistyczna

• Mówi, że ogólnie na świecie mamy do czynienia z kryzysem „familio centryzmu”. stoimy przed obliczem takiego problemu, że rodzina nuklearna nie jest w centrum społecznego zainteresowania;

• Słabną dowolne struktury np.: domowe, sąsiedzkie, tym samym upośledzając funkcjonowanie rodziny;

• Rodziny nie wypełniają skutecznie funkcji wobec państwa;

• Rodzice tracą autorytet wobec dzieci – brak umiejętności przekazywania wartości;

• Rodzina słabnie jako instytucja;

Funkcjonaliści upatrują 3 głównych przyczyn upadku współczesnej rodziny: 1. Demograficzne – zmniejszenie rozmiarów i liczebności rodzin, zmniejszenie odsetka rodzin nuklearnych w puli wszystkich typów gospodarstw domowych, zwiększenie odsetka osób żyjących poza rodziną; 2.Instytucjonalne: 1. Wzrasta autonomiczność członków rodziny wzrasta, niezależność K od M, dzieci są mniej zależne od rodziców, rodziny są mało zadaniowe, zmniejszenie władzy nad wychowaniem dzieci; migracja wewnętrzna (z małych ośrodków do miast – zmiana sytuacji ekonomicznej wiec dzieci uczą się polegać na sobie); 3. Przyczyny kulturowe – rośnie znaczenie samodoskonalenia się i egalitaryzmu co osłabia wiarę w rodzinę, identyfikację z rodziną, zmniejsza pomoc w obrębie rodziny;

1. Konserwatywna

Wg konserwatystów aktualnie na świecie istnieje kultura samolubstwa i upadek moralny to głównie kościół katolicki. Silne w środowisku są oceny moralne – wszystkie zmiany maja katastrofalny wpływ na dzieci a niekiedy te interpretacje są często na wyrost. Interpretacja ta upatruje przyczyn w upadku norm religijnych, seksie pozamałżeńskim itd.

Uważają, że pomoc państwa wobec samotnych matek jest postrzegana jako jedna z opcji sensownych. Twierdzą, że wzrost dzietności w związkach pozamałżeńskich i samotnych matek to efekt tej polityki. Młode kobiety są bezrefleksyjne i nie myślą o przyszłości. Dzieci dzisiaj na świecie są pozbawione wartości (dzieci bez 1 rodzica są bardziej skłonne do uzależnień i samobójstw choć tu nie ma potwierdzenia w badaniach socjologicznych). Domagają się rewitalizacji małżeństwa poprzez wprowadzenie limit pracy obojga rodziców do 60 godzin tygodniowo (w sumie), aby każde dziecko miało prawo do ojca, konsekwentnie doprowadzić do tego by rodzenie dzieci odbywało się jedynie w małżeństwie, od najmłodszych lat uczyć i wpajać, że małżeństwo jest najważniejsze i jest celem człowieka;

1. Liberalna

Dzisiejsze czasy to okres przemian ekonomicznych i różnorodności rodzin, przemian technologicznych, ekonomicznych, przemiany rynku pracy itp.– to sprawia, że rodziny zmieniają kształt. Praca kobiet to konieczność i czas urodzenia dziecka się przedłuża a rodzina straciła funkcje ekonomiczne na rzecz miejsc pracy a socjalizacyjne na rzecz placówek oświatowych. Zauważają również, że to rynek pracy wymusił we współczesnym człowieku nowe wartości i ideały, tzw. indywidualna elastyczność i autonomie jednostki co wpływa na erozje rodziny. Tradycyjny wzór nie jest już taki jak kiedyś – to przeszłość. By utrzymać rodzinę należy dać jej dowolność w sposobie ustalania norm a państwo powinno wspierać poprzez działalność samorządów i wspieranie tych najbardziej bezradnych (asystenci rodzin).

1. Feministyczna – tu występują dwie odmiany:

Liberalny – lizusowate i bezwolne żony chcą tylko służyć rodzinie i dbać o dom. Kobieta dla zdrowego funkcjonowania potrzebuje też wolności społecznej i politycznej. Należy usprawnić status i rolę kobiety w społeczeństwie. Nie postrzegać samotnych matek jako pół-obywatelek, wzmocnić politykę państwa wobec rodziny. Póki świat ekonomii nie ustabilizuje się zawsze będzie on czynnikiem anty-rodzinnym i anty-rodzicielskim.

Radykalny – małżeństwo to wiezienie a macierzyństwo to przekleństwo

1. Kultura pojęcie, elementy i wpływ kultury na życie społeczne

POJĘCIE KULTURY

„Kultura” jest pojęciem wieloznacznym w różny sposób interpretowanym. Wyraz wywodzi się z jęz łac. culturus agria (uprawa ziemi) Pierwotnie termin cultura wiązał się z uprawą roli, bądź hodowlą zwierząt i oznaczał przekształcanie naturalnego stanu zjawisk przyrody w stan bardziej użyteczny i przydatny człowiekowi. Pierwszy raz terminu k. kultura, w rozumieniu dbanie pielęgnowanie kształcenie, użył Cyceron.

Nowoczesne zastosowanie pojęcia "kultura" pierwszy wprowadził, w Pufendorf, gdzie słowa: cultura użył na oznaczenie wszelkich wynalazków wprowadzonych przez człowieka (takich jak instytucje społeczne, ubranie, język, moralność kierowaną przez rozum i obyczaje). Rezultatem tego procesu jest wieloznaczność k. Istnieje wiele definicji kultury, często rozbieżnych, a nawet sprzecznych. Johan Herder już w XVIII wieku pisał w przedmowie do Myśli o filozofii dziejów: "Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura."

Najczęściej kulturę definiuje się jako wytwór myśli i działalności człowieka lub jako całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości przekazywanego z pokolenia na pokolenie, obejmuje również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory myślenia i postępowania oraz to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.

SOCJOLOGICZNE ROZUMIENIE KULTURY- W socjologii, inaczej niż w języku potocznym, terminowi "kultura" przypisuje się charakter neutralno-opisowy a nie wartościująco-oceniający. W socjologii k. rozumiana jest jako wydzielony obszar życia i działalności grup ludzkich, Kultura to wszystko to co wytworzył człowiek, a nie wytworzyła – przyroda, natura sama przez się.

SOCJOLOGICZNE ANALIZOWANIE KULTURY- SOCJOLOGOWIE ANALIZUJĄC KULTURĘ WYRÓŻNIAJĄ W NIEJ. SWOISTE ELEMENTY I CECHY TJ. TAKIE PRZEDMIOTY, IDEE, WZORY POSTĘPOWANIA, KTÓRE WYZNACZAJĄ ZACHOWANIA WAŻNE DLA CZŁONKÓW GRUPY, NP. SOCHA, SAMOCHÓd. SOCJOLOGOWIE POSZUKUJĄ ZALEŻNOŚCI MIĘDZY ELEMENTY I CECHAMI KULTURY A ZJAWISKAMI I PROCESAMI ZACHODZĄCYMI W SPOŁECZEŃSTWIE. SOCJOLOGA INTERESUJE WPŁYW KULTURY NA ŻYCIE SPOŁECZNE.

WPŁYW KULTURY NA ŻYCIE SPOŁECZNE

* kultura decyduje o tym jak każdy człowiek zaspakaja swoje potrzeby np. głód

* kultura ustanawia systemy wartości i kryteria wartości

* kultura ustala wzory zachowań i reagowania na określone sytuacje

* kultura ustala modele i ideały życia

Ze względu na różnorodność kultury przedstawiciele nauk społecznych starają się:

* sklasyfikować występujące typy kultur

* opisać poszczególne przypadki kultur

* istniejących obecnie lub w przeszłości

* nadać im nazwy specyficzne ze względu na miejsce, czas bądź ogólny typ opisywanej kultury

RODZAJE KULTUR

* Kultura materialna obejmuje wszelkie fizycznie, rzeczowe wytwory działalności człowieka - zarówno przedmioty życia codziennego, przedmioty użytkowe, narzędzia, jak i wytwory sztuki. Do kultury materialnej zalicza się technikę i technologię wytwarzania przedmiotów np. technologię produkcji, sposoby uprawy i hodowli itp. K.m. zwana jest czasami cywilizacją.

* Kultura duchowa obejmuje wytwory niematerialne, nie mające zastosowania praktycznego np. wytwory sztuki, muzyki, literatury, filozofii, religii. K.d. obejmuje ogół dążeń do ideałów piękna, dobra, prawdy, sprawiedliwości, obyczajów, przedmiotów, w których ideały te zostały utrwalone. K.d. zwana jest czasami k. semiotyczną i traktowana jest jako narzędzie komunikowania się ludzi.

* Kultura społeczna (normatywna) obejmuje organizację społeczeństwa i związany z nią zbiór norm i wzorców zachowań charakterystycznych dla danego społeczeństwa. Wzory zachowań rozumiane są jako wszelkie reguły zachowań człowieka w danej zbiorowości.

* Kulturę (subkulturę) zbiorowości obejmującą ogół wytworów myśli i działań, wartości sposobów postępowania, które są uznane przez zbiorowość jako ważne dla jej członków oraz wyznaczają obowiązujące w niej przyzwoite zachowania, wyróżniamy np. subkultury: młodzieżową, studencką, robotniczą, chłopską itd.

* Kulturę osobistą jednostki obejmującą ogół zachowań, postępowań i metod działania jednostki, które mogą być nieznane innym ludziom. K.o. mieści się jednak w k.z.

* elitarna - wiele wytworów kultury dla niewielu,

* masowa - niewiele wytworów kultury dla wielu /mas/

* alternatywna (która jest wynikiem sprzeciwu wobec tradycji)

1. Dziedzictwo a dyfuzja kultury

Kultura stanowi organiczne zespolenie aktualnego dorobku da­nej zbiorowości z dorobkiem wniesionym z zewnątrz. To „z zew­nątrz” może mieć dwojaki charakter. Elementy kultury mogą zostać przyjęte z innych przestrzennie środowisk albo z innych epok (minionych). W jednym i drugim wypadku decydującym czynnikiem w procesie przyswajania obcej treści kulturowej są potrzeby danej zbiorowości społecznej, których zaspokajaniu treść ta ma służyć.

Przeszłość historyczna stanowi żywą część kultury. Jak pisze K. Dobrowolski, „przeszłość jest tym, co nadaje kulturze spoistość i trwałość”42. Przeszłość i teraźniejszość zespalają się ze sobą w jedną całość. Każda kultura aktualnie istniejąca opiera się w mniej lub bardziej wysokim stopniu na dziedzic­twie przeszłości. W studium na temat wędrówki narzędzi S. Czarnowski opisuje, jak to w pierwszej połowie XIX wieku w Bretanii gospodarze obstawali przy orce ciężkim i niewygod­nym radłem, wymagającym kilku par wołów, sprzeciwiając się wprowadzeniu nowoczesnego pługa43. Orka radłem była pracą kolektywną, z udziałem synów gospodarza i parobków. Go­spodarz czuł się w niej ważną, centralną osobą, był naczel­nikiem grupy.

Życie każdego pokolenia przebiega jednak nie tylko pod naciskiem dziedzictwa. Ogromną rolę odgrywają bowiem zmie­niające się warunki bytu, w ramach których powstają nowe bezpośrednie odpowiedzi, nowe zachowania i działania kulturo­we wyrosłe na gruncie określonych potrzeb. Pod wpływem zmienionych warunków kształtują się nowe dążenia i tęsknoty za urzeczywistnieniem wizji takich postaci życia, których jeszcze nie ma. Generacje wchodzące w życie przeżywają w związku z tym dziedzictwo przeszłości w swoisty sposób. Mogą je porzucić lub przetworzyć w dorobek kulturowy. Mogą wnieść nowe wartości i osiągnięcia w zależności od warunków histo­rycznych, od układu stosunków społecznych, od potrzeb bieżących.

Dziedzictwa kultury nie należy utożsamiać z dyfuzją kulturową. Pojęcie dyfuzji kulturowej wprowadził do socjologii E. B. Taylor dla oznaczenia procesów wytwarzania się podobieństw kulturowych w różnych społeczeństwach przez rozprzestrzenia­nie elementów danej kultury i przejmowanie ich przez inną kulturę, przy czym rozprzestrzenianie to nie dokonuje się w dro­dze niezależnych od siebie odkryć, ale wskutek zapożyczenia, migracji lub narzucenia obcej kultury. W tym rozumieniu dyfuzja kulturowa jest przeciwieństwem inwencji kulturowej. Według dyfuzjonistów o rozwoju kultury decydują pewne tylko ośrodki wysoko rozwiniętej kultury. Pogląd ten został poddany krytyce. Przyczyną daleko posuniętej odrębności kultur są, obok reliktów przeszłości, odmienne warunki życia, różnorodność systemów politycznych, ogromna rozpiętość warunków technicznego i ekonomicznego rozwoju. Siłą napędową ogólnoludzkiej integ­racji kulturowej są zaś, obok nowoczesnych technicznych środ­ków przekazu, rewolucja technologiczna, postęp cywilizacyjny narodów. Proces rozwoju kultury wiąże się zarazem z procesem udostępniania wytworów kultury masom oraz ich powszechnym uczestnictwem w tzw. kulturze masowej.

* Kultura to zespolenie aktualnego dorobku danej zbiorowości z dorobkiem wniesionym z zewnątrz

* Elementy kultury mogą być przejęte z innych epok albo innych przestrzennie grup, czyli mamy do czynienia z dziedziczeniem i dyfuzją kultury

* Idee, zasady moralne, religia, poglądy filozoficzne, estetyczne, społeczne, polityczne są wytworem ludzi a jeśli się przyjmują trwają przez wieki i pokolenia

* Życie każdego pokolenia jest pod wpływem przeszłości i naciskiem dziedzictwa.

* DIEDZICWO KULTURY TO PRZEJMOWANIE ELEMENTÓW KULTURY Z WCZEŚNIEJSZYCH EPOK I POKOLEŃ

* DZIEDZICWO KULTURY RODZI SPÓR O KANON KULTURY (DO JAKICH WZORÓW, FAKTÓW Z PRZESZŁOŚCI NALEŻY SIĘ ODWOŁYWAĆ?)

* DYFUZJA KULTURY TO ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ NOWYCH ELEMENTÓW KULTURY W DRODZE BĄDŹ TO NIEZALEŻNYCH OD SIEBIE ODKRYĆ I WYNALAZKÓW LUB WSKUTEK ZAPORZYCZENIA, POWIELANIA, MIGRACJI IDEII I NARZUCENIA OBCEJ KULTURY (W TYM SENSIE DYFUZJA K. JEST WYRAZEM BRAKU INWENCJI KULTUROWEJ I ZDOLNOŚCI DO INNOWACYJNOŚCI

1. Konflikt kultury

Teoria konfliktu kultur

• Teoria konfliktu

  • Jest to jeden z podstawowych paradygmatów czyli zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki, w socjologii konkurujący przede wszystkim z funkcjonalizmem. Nie jest to jedna spójna teoria, lecz zbiór podejść teoretycznych, które eksponowały pomijany często w analizach funkcjonalistów konflikt społeczny.

  • Geneza teorii konfliktowych wywodzi się w głównej mierze z opracowań teoretycznych Karola Marksa, Maxsa Werbena i Georga Simmla.

  • W ujęciu funkcjonalnym społeczeństwo postrzegane jest jako system wzajemnie powiązanych ze sobą elementów kulturowych, pełniących funkcje na rzecz równowagi całości. W nowoczesnych koncepcjach teoretycznych ( J. Alexander , N. Luhmann) zakłada się, że ład społeczny nie jest czymś koniecznym, bada się raczej warunki, w których społeczny system może zachować społeczną równowagę.

• Ujęcie procesów konfliktowych przez Karola Marksa

• Konflikt interesów między zbiorowościami jest silniejszy wówczas, gdy zwiększają się nierówności w dostępie do dóbr.

• Wraz ze wzrostem świadomości nierównego rozdziału dóbr zbiorowości podporządkowane będą wyraźniej kwestionowały taki porządek społeczny.

• Wraz ze wzrostem polaryzacji społecznej zwiększa się siła konfliktu, który wybucha w wyniku istnienia nierówności.

• Wraz ze wzrostem siły konfliktu następuje większa zmiana struktury społecznej w efekcie czego rzadkie dobra stają się dostępniejsze dla ogółu.

• Ujęcie procesów konfliktowych przez Maxa Webera

• Zbiorowości zdominowane prędzej będą wchodzić w konflikt ze zbiorowościami dominującymi, jeśli odmówią im legitymizacji władzy.

• Prawdopodobieństwo konfliktu między zbiorowościami dominującymi i zdominowanymi jest większe wówczas, gdy na czele zbiorowości podporządkowanych staną przywódcy charyzmatyczni.

• Ujęcie procesów konfliktowych przez Georga Simmla

• Gwałtowność konfliktu wzrasta w sytuacji, gdy strony konfliktu są solidarne w działaniach konfliktowych wobec swoich przeciwników oraz ich członkowie postrzegają jako konflikt wartościami, a wiec konflikt dotyczący całej zbiorowości , a nie tylko własnych interesów.

• Konflikt wywołuje następujące skutki dla stron w nim uczestniczących:

• ujednoznaczniają się granice grup,

• następuje zwiększenie stopnia centralizacji władzy,

• zmniejsz się tolerancja wobec dewiacji wewnątrz zbiorowości.

• Konflikt kulturowy

Jest to wrogość, niechęć lub walka pomiędzy oddziałującymi na siebie zbiorowościami o odmiennych kulturowo sposobach życia, przeważnie wynikające z miejsca pochodzenia. Podczas konfliktu kulturowego pojawia się efekt obronny, zagrożona lub zaatakowana kultura zaczyna mocniej określać swoją specyfikę.

• Bariera kulturowa

W socjologii określa wszystkie oddziaływania o charakterze kulturowym czy językowym, które ograniczają komunikację i interakcję grup kulturowych.

• Zderzenie kultur

Są to stosunki kulturowe, które zawiązują się między dwiema kulturami na skutek ich zetknięcia się w sposób bezpośredni lub pośredni. Do takich interakcji dochodzi w obszarach stykowych pogranicza dwóch kultur bądź na skutek migracji przedstawicieli danej kultury. Zderzenie dwóch odmiennych kultur może wywołać tzw. Szok kulturowy. Sprzeczności wartości reprezentowanych przez obie grupy może doprowadzić do konfliktu między nimi.

• Dysonans kulturowy

Jest to konflikt treści kulturowych, oczekiwań , sposobów myślenia, stylów konsumpcji. Każda jednostka znajdując się w nowym otoczeniu lub kraju odczuwa dysonans kulturowy z powodu różnic kulturowych pomiędzy danym regionem lub krajem. Otoczenie kulturowe jest narzucone jednostce przez różne kultury, którym dana jednostka polega.

• 
  Konflikt kultur według T. Sellina

• Jest to naturalny skutek zróżnicowania społecznego czyli istnienia nieskończonej ilości grup społecznych, z których każda ma własne definicje sytuacji życiowych, własne interpretacje zależności społecznych, własną nieznajomość wartości społecznych innych grup lub błędne rozumienie tych wartości. Zachodzącym w tych kulturach przemianom towarzyszy wzrost sytuacji konfliktowych.

• Zdaniem Sellina to, co w jednej grupie jest traktowane jako zachowanie dewiacyjne, w innej grupie o innej kulturze może być tolerowanym lub nawet zalecanym sposobem postępowania.

• Według koncepcji Sellina społeczeństwo składa się z samych podkultur: etnicznych, terytorialnych, warstwowych, pokoleniowych.

• Podział konfliktu kultur według Theodore’a Selline’a

• konflikt wewnętrzny jednostki,

• konflikt zewnętrzny, wynikający ze zderzenia się odmiennych bądź sprzecznych systemów normatywnych.

• Wewnętrzny konflikt kultur

• Ma miejsce wówczas, gdy jednostka przyswaja normy zachowań pochodzące z różnych źródeł, których wartości i normy zachowania pozostają ze sobą w sprzeczności. W sytuacji chaosu normatywnego jednostka czuje się zagubiona, co prowadzi do osłabienia siły oddziaływania każdego z konkurencyjnych systemów normatywnych.

• Taki stan dysonansu odczuwają m. in. imigranci lub przybysze z oddalonych rejonów wiejskich, którzy nagle znaleźli się w wielkich metropoliach.

• Zewnętrzny konflikt kultur

Jest to konflikt o charakterze grupowym, mający miejsce w sytuacji zderzenia się odmiennych „kodeksów kulturowych”. Zderzenie się lub nakładanie na siebie odmiennych systemów normatywnych występuje najczęściej w trzech typowych sytuacjach:

• gdy odmienne „kodeksy kulturowe” zderzają się na granicy sąsiadujących ze sobą obszarów kulturowych,

• gdy zasady obowiązujące w jednej grupie kulturowej są przenoszone do innej grupy. Dzieje się tak podczas stosowania ustawodawstwa europejskiego w koloniach, kiedy to tradycyjne normy zachowania ludności tubylczej stają w konflikcie z normami narzuconymi przez ustawodawstwo kolonizatorów.

• gdy członkowie jednej grupy kulturowej migrują na obszar zamieszkany przez inną grupę. Wówczas także dochodzi do sprzecznych „kodeksów kulturowych” między przybyszami, będącymi zazwyczaj w mniejszości podczas egzekwowania swoich zasad postępowania i tubylcami.

1. Osobowość – typy i uwarunkowania

Osobowość i jej rodzaje

Osobowość – to zintegrowana całość elementów biogenicznych, psychogenicznych i socjogenicznych.

Biogeniczne (dziedziczone) – anatomia, fizjologia organizmu, (odruchy, cechy anatomiczne, procesy fizjologiczne np. działanie gruczołów), popędy, procesy przemiany materii (głód).

Psychogeniczne – uczucia, charakter, wola, pamięć, wyobraźnia, spostrzeżenia, inteligencja, temperament.

Wg Freuda - id (ono) siły motoryczne osobowości,

- ego (jaźń) obejmuje takie funkcje jak uczenie się, postrzeganie, pamięć, myślenie, (centralna część osobowości kontrolująca ślepe siły id.)

- superego (nadjaźń) zespół cech moralnych, norm postępowania, ustala wzory moralne dla jażni.

Socjogeniczne - elementy kultury, pełnione role, ideał osobowości w ciągu wieków.

Osobowość:

1. Określenie tego, co warunkuje jedność i tożsamość istoty ludzkiej,

2. Wzór idealny, do którego zmierza proces wychowania,

3. Układ stałych cech lub mechanizmów wewnętrznych regulujących zachowanie się człowieka i przebieg jego procesów psychicznych.

Osobowość społeczna – to ogól społecznych wzorów, jakie realizuje i ról, jakie pełni jednostka wobec innych ludzi jako członków społeczeństwa.

Składniki osobowości to:

• potrzeby,

• motywacje,

• zainteresowania,

• poglądy,

• wartości,

• postawy,

• mechanizmy kontroli,

• temperament,

• zdolności,

• inteligencja.

Z psychologicznego punktu widzenia osobowość składa się z:

Temperamentu – to zespól cech wrodzonych tworzących psychiczną podbudowę osobowości. (emocjonalność – przeżycia, aktywność – działanie, oddźwiękowość – reakcja na podniety)

Charakteru – stanowi nadbudowę temperamentu i w pewnym stopniu zależy od niego, obejmuje względnie trwałe cechy psychiczne zależne od warunków społecznych.

Intelektu – czyli zdolności (inteligencja) i zainteresowania (kierunek działań).

Socjologowie mówią, że osobowość to:

Jaźń subiektywna – wyobrażenie o własnej osobie wytworzone pod wpływem innych ludzi.

Jaźń odzwierciedlona – wyobrażenie o sobie odczytane z wyobrażeń innych ludzi o nas samych.

Osobowość podstawowa – (A. Kardiner) to nie ideał osobowości, lecz typ osobowości reprezentatywnej, tj. zespołu cech stosunkowo najczęściej występujących wśród członków danego społeczeństwa, bez względu na to, czy są one w tym społeczeństwie uważane za pożądane czy nie. Osobowość podstawowa jest niekiedy ujmowana jako „charakter narodowy”.

Kulturowy ideał osobowości i role społeczne są niejako zewnętrznymi „schematami”, które społeczeństwo narzuca na elementy bio i psychogenne osobowości.

Osobowość statusowa – (robotnik, student) w uwarstwionym społeczeństwie można zaobserwować różnice w reakcji charakterystyczne dla jednostek z różnych warstw społecznych.

Czteroczynnikowa teoria rozwoju:

1. Zadatki organiczne.

2. Własna działalność – aktywność.

3. Środowisko.

4. Wychowanie.

Wg Hipokratesa

1. Sangwinik – człowiek łatwo zapalający się ale i szybko gasnący, żywego usposobienia, aktywny ale niewytrwały, rozpraszający się, zmienny w działaniach, popada łatwo w radość, gniew, obrazę ale szybko o nich zapomina.

2. Choleryk – człowiek pobudliwy ale jest wytrwały w działaniu i uczuciach.

3. Flegmatyk – mało pobudliwy, nie ulega gwałtownym uczuciom i nie podejmuje łatwo nowych działań, wytrwały, w uczuciach długo zachowujący sympatię lub urazę.

4. Melancholik – człowiek słabo reagujący uczuciowo i mało aktywny ale jednocześnie wytrwały zarówno w działaniu, jak i w uczuciach.

Biologiczna klasyfikacja wg Kretchmera

1. Typ pykniczny – to człowiek o masywnej budowie ciała, krótka szyja i stosunkowo słabo rozwinięte kończyny, skłonny do tycia, ulegający na przemian depresjom i wzmożonym aktywnością.

2. Typ asteniczny – to człowiek chudy, wysoki, wątły, o usposobieniu schizofrenicznym, zamknięty w sobie, nieufny wobec otoczenia.

3. Typ atletyczny – silny rozwój kośćca i umięśnienie, pojemna klatka piersiowa, usposobienie zbliżone do schizotymicznego (pogodny).

4. Typ dysplastyczny – to człowiek o budowie nieregularnej, nieharmonijny, o uosobieniu schizotymicznym.

Psychologiczna typologia osobowości wg C. Junga

Introwertyk – energia nastawiona do wewnątrz.

Ekstrawertyk – kieruje działanie na zewnątrz.

W każdym z typów wyróżnił Jung 4 podtypy:

• myślący,

• uczuciowy,

• intuicyjny,

• zmysłowy.

Socjologiczna klasyfikacja F. Znanieckiego:

1. Człowiek pracy – to typ osobowości ukształtowany od wczesnego dzieciństwa w kręgach ludzi pracujących, zwłaszcza fizycznie, człowiek uczestniczący w pracy, pozostający pod wpływem ludzi pochłoniętych swoją pracą. Nie ocenia się w tych kręgach przygotowania do tych działań, ale aktualne wykonywanie zadań ważnych dla utrzymania.

2. Człowiek zabawy – to taki, u którego w życiu dojrzałym panują dążności zabawowe rozwinięte pod wpływem kręgów rówieśniczych, w których bawił się w dzieciństwie i młodości. Ten typ ukształtują warstwy i klasy społeczne, które nie są zmuszone do pracy na własne utrzymanie. Każdą funkcję społeczną traktują jako zabawę.

3. Człowiek dobrze wychowany – to człowiek, który nabył nie tylko umiejętności zachowania się w towarzystwie, ale zdobył wykształcenie w toku długiego pobytu w różnych szkołach, posiada duży szacunek do autorytetów, dąży do uzyskania pozytywnych ocen w zakresie wykonywanych prac.

4. Człowiek zboczeńca – ludzie, którzy nie podlegają żadnej w/w kategorii, czyli nie poddający się naciskom swoich kręgów, odrzucają obowiązujące w nich ideały osobowości i tworzą nowe, wprowadzają innowacje w kulturze i we wzorach zachowania.

Relacje między kulturą a osobowością:

1. Normy osobowości różnią się w rozmaitych społeczeństwach (flegmatyk),

2. Członkowie każdego społeczeństwa wykazują zawsze znaczne - indywidualne odmiany osobowości (nawet bliźnięta jednojajowe),

3. We wszystkich społeczeństwach można odnaleźć wiele takich samych typów osobowości.

Kulturę trzeba rozpatrywać jako dominujący czynnik w ustalaniu typów osobowości podstawowej dla różnych społeczeństw, a także w ustalaniu szeregów osobowości statusowych.

1. Procesy społeczne, ich rodzaje – przyczyny i skutki

Kręgi społeczne to grupy ludzi w których zachodzą procesy społeczne. PROCESY SPOŁECZNE – to zjawiska między ludzkie trwające w czasie i mające charakter zmiany. Nie wszystkie procesy zachodzące w społeczeństwie można uznać za procesy społeczne, jeśli nastąpi sytuacja w społeczeństwie ale nie wywoła żadnej zmiany nie będzie procesem społecznym np. coraz większa liczba społeczeństwa zdobywa wyższe wykształcenie ale niczego to nie zmienia w społeczeństwie, nie zmienia się funkcjonowanie społeczeństwa, nic z tego nie wynika, nie zmniejsza się bezrobocie. Proces społeczny to np. zmiana rynku, reformy gospodarcze.

RODZAJE PROCESÓW SPOŁECZNYCH (między kim a kim, w jakich relacjach zachodzą):

1. procesy interpersonalne – czyli wzajemne oddziaływanie członków grupy na siebie, jedna osoba poprzez styczność z drugą osobą oddziałuje na nią,

2. proces bilateralny – biorą w nim udział dwie strony, dwie jednostki, które wzajemnie na siebie działają np. małżeństwo,

3. jednostka – grupa, jednostka wpływa na grupę i na odwrót grupa wpływa na jednostkę, jeżeli jednostka nie dostosuje się do grupy to jest z niej wydalana,

4. układ między grupowy – oddziaływanie na siebie różnych grup nie formalnych,

5. wpływ międzyorganizacyjny – procesy organizacyjne – kościół wpływa na partie polityczne, partie wpływają na kościół.

TYPY PROCESÓW SPOŁECZNYCH (charakter procesów):

1. proces przystosowania, adaptacji – polega na tym, że jedna strona przystosowuje się do innej, żeby zostać członkiem grupy trzeba się dostosować do jej norm, zachowań. Istnieją 4 poziomy przystosowania:

   1. reorientacja – (re-powtórna, orientacja na zespół wartości, potrzeb, norm) reorientacja to przewartościowanie, dostosowanie swojego systemu, swojej orientacji na świat do orientacji norm, potrzeb i wartości grupy

   2. tolerancja – to przyjęcie do świadomości odmienności ale to nie akceptacja, to akceptacja drugiego człowieka ale nie jego odmiennych poglądów, tolerancja dopuszcza do świadomości, rozumie że ktoś ma i może mieć inne wartości, postawy, że może mieć odmienne zdanie, rozumienie i nie dyskutowanie z tą odmiennością, wiem że oboje mamy prawo do odmiennego zdania,

   3. akomodacja – przystosowanie się do zmieniających się warunków się warunków, to proces akceptacji zmieniających się warunków i dostosowania się do nich,

   4. asymilacja – całkowite zespolenie się z grupą,

2. proces współpracy – stawianie sobie wspólnych celów, cech i nie dbanie o swoje miejsce w zespole, ponieważ ważny jest efekt końcowy wypracowany wspólnie, ważne są interesy zespołu a nie jednostki.

3. rywalizacja, współzawodnictwo – dbanie o swoją pozycję, swój wizerunek, będąc w zespole dbamy o swoje interesy, ważne jest to co JA zrobię dla grupy, ważne jest, by okazać się lepszym, współzawodnictwo może być spontaniczne, może wynikać samo z siebie, bo każdy jest egoistą i woli rywalizować niż współpracować, stara się wypaść na tle grupy jak najlepiej, spontaniczność bierze się z chęci otrzymania wyższej oceny na egzaminie ale działanie w celu osiągnięcia stypendium to już działanie zamierzone, sytuacja, możliwość otrzymania stypendium zmusza studentów do rywalizacji, często stawiani jesteśmy w sytuacja rywalizacji i są to sytuacje zamierzone. Współzawodnictwo może być destrukcyjne poprzez dążenie po trupach do celu, na zasadzie cel uświęca środki, działania za wszelką cenę rodzą krzywdę,

4. konflikty – proces społeczny dzielący ludzi, dwie strony o odmiennych interesach, wartościach, celach, postawach, zdaniach stają naprzeciw siebie w opozycji.

Rodzaje konfliktów:

a. konflikt jawny i ukryty:

• konflikty jawne – ujawnione w których każdy wie o co w nich chodzi, nawet obserwatorzy,

• konflikty ukryte – kiedy ludzie nie przyznają się, że są w konflikcie, próbują udawać że wszystko jest OK. np. po to by otoczenie się nie zorientowało ale wzajemne relacje świadczą o tym że coś jest nie tak, wyczuwane jest napięcie, coś się zaczyna psuć, konflikt nie jest uwidoczniony, uzewnętrzniony.

b. konflikt racjonalny i irracjonalny:

• konflikty racjonalne – uzasadnione, przedmiot konfliktu obiektywnie rzecz biorąc mógł się stać tematem sporu np. religia, polityka,

• konflikty irracjonalne – takie gdzie przedmiot konfliktu jest absurdalny, błahy lub konflikt przeniesiony – uzewnętrznieni konfliktu, przeniesieni konfliktu np. z domu na wakacje nikt nie wie o co temu małżeństwu chodzi i dlaczego są dla siebie tacy niemili, czepliwi skoro nic się wielkiego nie dzieje,

c. konflikt destrukcyjny i twórczy:

• destrukcyjny – stawia ludzi przeciwko sobie, miesza, oddala,

• twórczy – kiedy konflikt jest sygnałem, że coś się zaczyna psuć, że zaczyna się dziać coś złego, może być oznakom rutyny, kiedy konflikt zwraca nam uwagę na coś. co trzeba zmienić, zmodyfikować, konflikt jest sygnałem ostrzegawczym, że jakiś element w procesie jest niedopasowany i można a nawet trzeba go zmienić,

1. dezorganizacja – pogarszanie sprawności działania organizacji, rozchwianie organizacji, polega na negatywnych zjawiskach w organizacji, w społeczeństwie, mechanizmem dezorganizacji są problemy z którymi borykają się ludzie, proces powodujący pewną szkodę np. w procesie pracy, kiedy nie wiadomo co do nas należy, jakie są nasze obowiązki, co mamy robić, dezorganizacja kościoła, kiedy zajmuje się on polityką, dezorganizacja społeczna – procesy społeczne wpływające na społeczeństwo, zmieniające je na gorsze, dezorganizujące życie społeczne np. bezrobocie podzieliło ludzi na 4 grupy:

• bezrobotni, którzy nie szukają pracy,

• ci, którzy szukają pracy,

• ci, którzy prace maja i zawsze mieć będą,

• ci, którzy prace mają ale nie wiedzą kiedy ją stracą,

1. ruchliwość społeczna – to zmiana ról społecznych to sytuacja w której ludzie zmieniają zakres swoich obowiązku np. kiedy rodzi się dziecko i stajemy się rodzicami, ruchliwość kojarzona jest z migracją ale nie zawsze np. przeprowadzka spowodowana zmianą pracy ale nie stanowiska pracy, kiedy nie zmieniamy zakresu obowiązków nie powoduje zmiany ról społecznych i nie jest ruchliwością.

Ruchliwość w pionie – zmiana powodująca ruchy w górę i w dół np. na szczeblach kariery zawodowej: awans z robotnika na prezydenta, degradacja,

Ruchliwość pozioma – zmiana oddziału np. z księgowości transportu na księgowość magazynu.

FLUKTACJA – to częste zmiany stanowiska pracy.

1. proces reorganizacji społeczeństwa – to powtórna organizacja społeczna, jest efektem każdego przełomu polityczno – ekonomicznego, to wprowadzenia nowych zasad funkcjonowania społeczeństwa, zmiana systemu gospodarczego wpływa na zmiany społeczeństwa np. przejście z gospodarki planowanej na wolnorynkową

Rozwój społeczny w sensie socjologii to każda zmiana społeczna, rozwój to nowa jakość, może być negatywny i pozytywny, znak nie ma tu znaczenia jest to coś nowego:

RODZAJE ROZWOJU:

• regresja – cofanie się,

• rozwój – w rozumieniu powolnego, rozciągniętego w czasie i niepewnego co do wartości, co do ostatecznych efektów, nie wiemy czy okaże się trwale dobry,

• postęp – to trwale pozytywna wartość, na pewno idzie w dobrym kierunku, wiemy że jest to proces pozytywny.

CZYNNIKI ZMIAN SPOŁECZNYCH (co decyduje o zmianach o rozwoju):

• środowisko przyrodnicze – klimat wpływa na rozwój człowieka,

• innowacje naukowe i techniczne,

• przenikanie kultur – poprzez turystykę (turystyka to zetknięcie się kultur turysty i gospodarza ), oglądanie tego w jaki sposób żyją inni ludzie, to przenikanie wzajemne, z podróży wracamy bogatsi o doświadczenia, przeżycia, wiedzę

• internet – świat to globalna wioska, poprzez internet wszędzie można się dostać, o wszystkim przeczytać, poprzez internet następuje wymiana wszelkich informacji a informacje są elementem kultury,

• ruchy społeczne – mogą mieć charakter reformatorski i rewolucyjny np. ruch solidarnościowy, ruchy kościelne,

• systemy prawne – prawo jest po to, by zapanować nad społeczeństwem, normy te mogą mieć charakter regresyjny i zachowawczy.

Zmiany społeczne są pewną średnią arytmetyczną spontaniczności i planowanego oddziaływania, całość zmian społecznych jest wypadkową tego co chce społeczeństwo i planowanego oddziaływania organizacji politycznych.

1. Proces globalizacji – szanase i zagrożenia

Termin globalizacja na gruncie nauk społecznych jest używany w kilku znaczeniach :

• W ujęciu socjologicznym, oznacza zacieśnianie stosunków i współzależności upodobnianych ludzi w skali świata

• W ujęciu politycznym oznacza umiędzynarodowienie stosunków społecznych

• W ujęciu ekonomicznym oznacza nową fazę modernizacji i rozwoju kapitalizmu z naciskiem na stosunki międzynarodowe

• W ujęciu kulturowym określa nowe tendencje w rozwoju kultury

Globalizacja jest nową fazą rozwoju społeczeństwa ludzkiego. Jest procesem bardzo rozległym i złożonym, wpływające na wszystkie sfery życia ludzi nawet w odległych częściach świata. Globalizacja jest tez podmiotem licznych sporów. Obszary globalizacji to:

• Finanse

• Rynki

• Strategie

• Technologia

• Badania i rozwój wiedzy

• Modele konsumpcji

• Style życia

• Regulacje prawne

• Ujednolicenie świata

Globalizacja zapewnia korzyści wynikające orzede wszystkim z rozszerzenia skali produkcji i przedłużania cylki życia produktów. Skutki tych działań mogą pozwolić na utworzenie jednego społeczeństwa światowego i wzrośnie znaczenie produkcji opartej na nowej technologii. Globalizacja ma wielu zwolennikow, ale i wielu przeciwników.

Globalizacja

WADY GLOBALIZACJI	ZALETY GLOBALIZACJI
Zagrozenie tożsamości narodowej Niszczenie i rosnące zagrożenie środowiska naturalnego Zarobione pieniądze w większości należą do koncernów Upadek małych przedsiębiorstw Wzrost bezrobocia w krajach słabiej rozwiniętych Przyrost ludności Monotonność Brak kreatywności Rozwój motoryzacji Wzrost ilości śmieci	Rozwój technologii Rozpowszechniania postępu naukowo-technicznego Powiększanie rynków zbytu Rozwój handlu międzynarodowego Regionalna integracja gospodarcza Osłabienie kontaktów zbrojnych Większa tolerancja narodowa Łatwość komunikowania się

1. Kluczowe wyzwania dotyczące przyszłości społeczeństwa polskiego

Należy wprowadzić nowy model edukacji, który będzie kształtował takie kompetencje jak:

• poczucie własnej godności, wartości i podmiotowości;

• dojrzałość osobową w sferze: emocjonalnej, poznawczej, moralnej i społecznej;

• empatię, czyli zdolność rozumienia innych i współczucia innym;

• szacunek i poszanowanie godności innych ludzi;

• kulturę wzajemnej akceptacji i uznania;

• lojalność i zaufanie w relacjach międzyludzkich;

• świadomość i zachowania etyczne;

• dostrzeganie i rozwijanie talentów oraz silnych stron u siebie i u innych (dzieci, uczniów)

• zdolność do akceptacji swoich i cudzych błędów i porażek – umiejętność uczenia się na błędach i wychodzenia z porażek;

• zdolność do przyjmowania krytyki (nie traktowania jej godnościowo) i rzeczowego (nie godnościowego krytykowania innych);

• umiejętność prowadzenia dialogu bez przemocy, opartego na chęci wzajemnego wysłuchania siebie i znalezienia tego, co wspólne;

• umiejętność współpracy, działania w zespole, sieciowania;

• zdolność wzorcotwórczego, empatycznego i integrującego przywództwa;

• odwaga i umiejętność samodzielnego, nieschematycznego myślenia;

• zdolność do myślenia holistycznego, integrowania różnych wartości, łączenia interdyscyplinarnego;

• zdolność do stawiania ambitnych celów, myślenia o przyszłości, długo-falowego planowania i działania;

• umiejętność zarządzania energią własną i innych;

• przedsiębiorczość i mobilność;

• kompetencje obywatelskie – zainteresowanie sprawami publicznymi, świadomość i odwaga, aktywność obywatelska;

• rozumienie własnej kultury;

• rozumienie przyrody i otaczającego świata.