Pedagogika wychowania integralnego

HEINRICH DAUBER jest profesorem Uniwersytetu w Kassel w zakresie teorii wychowania i uczenia się, psychoterapeutą a także wieloletnim nauczycielem laboratoryjnej szkoły ogólnokształcącej przy tej uczelni, łącząc w ten sposób naukę z praktyką. Otwierając analizę przesłanek współczesnej pedagogiki humanistycznej wydał dwa tomy rozpraw: pierwszy to: Podstawy pedagogiki humanistycznej. Studium integralne pomiędzy teorią a polityką, drugi zaś to: Obszary uczenia się w przyszłości. Perspektywy pedagogiki humanistycznej. W obu tych książkach Dauber nawiązuje do najbardziej dramatycznych wyzwań współczesnego świata, jakimi są dehumanizacja polityki, oświaty i stosunków międzyludzkich, postępujące niszczenie środowiska życia i permanentne wojny. Jest to swoistego rodzaju rozliczenie się autora z pokoleniem kontestacji końca lat sześćdziesiątych. Najsilniej determinowała jego rozwój naukowy pedagogika, którą pojmuje jako dialogiczne towarzyszenie procesowi stawania się podmiotem, a więc w kształtowaniu osobowości i jednoczeniu się ze światem.

NEIL POSTMAN zaliczany jest do jednego z najbardziej popularnych w dobie współczesnej antropologów kultury. Jego ostatnie dzieła bezpośrednio dotyczą problemów edukacji szkolnej i wychowania integralnego. Obecnie jest profesorem w zakresie ekologii mediów na Nowojorskim Uniwersytecie na Manhattanie. W świecie znany jest ze swoich krytycznych studiów o amerykańskiej kulturze. Wydał takie książki, jak: Nauczanie jako restauracja aktywności, Zaginione dzieciństwo, Zabawimy się na śmierć, Technopol, czy Koniec Edukacji.

Punktem wyjścia do dyskursu nad edukacją humanistyczną czyni się najczęściej stan aktualnego jej zagrożenia czy upadku.
Podstawowe przesłanki epistemologiczne pedagogiki humanistycznej to:
? Konstruktywizm i orientacja procesualna
? Doświadczanie i zrozumienie
? Tendencja formacyjna i integracyjna
? Poznanie wycinkowe i kontekstualne

Do głównych kierunków pedagogiki i terapii humanistycznej Dauber zalicza:
? Psychodramę/pedagogikę psychodramatyczną
? Terapię Gestalt/pedagogikę Gestalt
? Interakcje skoncentrowane na temacie
? Niedyrektywną terapię rozmowy/pedagogikę niedyrektywną
? Terapię integralną/integralną koncepcję nauczania i uczenia się.

Pedagogika humanistyczna jest dla Volkera Buddrusa syntetycznym określeniem prądu pedagogicznego, który mógłby nazywać się integralną agogiką, pedagogiką holistyczną czy pedagogiką dialogiczną, gdyż wspólną cechą dla nich jest nie tylko nawiązanie
do psychologii humanistycznej i preferowanej przez nią postawy etycznej, ale i świadome przyjęcie takich wartości humanistycznych w życiu jednostki, jak: twórczość, miłość, wartości wyższe, istnienie, spotkanie, spontaniczność, zabawa, afektywność, naturalność, empatia itp.

W świetle tej pedagogiki człowiek jest istotą z natury dobrą, dążącą do rozwoju, harmonii wewnętrznej z sobą i z otaczającym ją światem, ale także podatną na destrukcję, która może się uzewnętrznić w każdej chwili. Działanie pedagogiczne musi być zatem ukierunkowane na inną osobę jako człowieka, w pełnym wymiarze jej osobowości. Oznacza to dla wychowawcy zajmowanie się właściwościami umysłowymi, emocjonalnymi, psychicznymi i fizycznymi wychowanka. Podmiot tych oddziaływań postrzegany jest jako człowiek, który znajduje się w toku osobistego procesu wzrostu. Bierze on także aktywny udział w rozwoju własnych możliwości.

Rolą wychowawcy jest stwarzanie wychowankom kontekstu do ich rozwoju, animowanie konkretnych sytuacji do procesu uczenia się , umożliwianie im refleksyjnego ich opracowania oraz kreowanie okazji do ustrukturyzowania procesu introjekcji wartości, a także współuczestniczenia w sytuacjach problemowych. Ma on dobrać najbardziej efektywne metody wspierania potencjalnego rozwoju indywiduum i dalszego jego wzrostu. Sam też bierze udział w tym procesie, nawiązując do własnych minionych doświadczeń z określonymi wartościami i ujawniając we wzajemnych interakcjach własną autentyczność.
W centrum pedagogiki i terapii humanistycznej lokowany jest podmiot działający w swoim środowisku społecznym i ekologicznym, a więc człowiek, który jest w kontakcie ze swoim otoczeniem i przeżyciami, ze swoimi poglądami, uczuciami i wrażeniami. Istota ta nie powinna być blokowana w swoim rozwoju przez narzucane jej z zewnątrz lub przez siebie samą projekty doskonałości.

Jedną z zasad konstytutywnych pedagogiki i terapii humanistycznej jest zasada holizmu i kongruencji. Akcentuje się tutaj integralność organizmu i środowiska życia podmiotu, jego doświadczeń i przeżyć, refleksji i działań, fantazji i uczuć, myśli i wrażeń.
Naczelną istotą wychowania staje się zatem z jednej strony polityczne zadanie zagwarantowania jednostkom ludzkim społecznych, konwiwialnych warunków do życia, z drugiej zaś strony jest to zadanie terapeutyczne, sprowadzające się do wspierania osób w ich wewnętrznym rozwoju, nabywaniu samoświadomości, jak również wzmacnianie ich w samodzielności i uniezależnianiu się od społecznej, troski czy opieki. Sytuacje wychowawcze cechuje zatem oscylacja pomiędzy indywidualnym kształtowaniem osobowości, a konstruktywnym formowaniem świata w taki sposób, zmieniali się ludzie,
w toku kreowanych przez nich relacji społecznych i by zmieniali owa relacje, dzięki który sami będą się doskonalić.

Zdaniem Buddrusa, kryzys globalny prowadzi do zmian w kulturze, dlatego projekty kształcenia ogólnego młodego okolenia powinny uwzględniać globalne problemy życia doczesnego oraz kluczowe problemy przyszłości, by być nie tylko współodpowiedzialnym za ich rozwiązywanie, ale i aktywnie partycypować w ich pokonywaniu.

Do kluczowych problemów współczesności, którymi powinna zająć się pedagogika humanistyczna, zalicza się za Wolfgangiem Klafki kwestie:
? Pokoju i relacji między Wschodem a Zachodem
? Ekologiczne
? Możliwości i zagrożeń, wynikających z postępu nauk przyrodniczych, technicznych i ekonomicznych
? Tzw. ?krajów rozwijających się? oraz relacji Północ ? Południe
? Społecznej nierówności i ekonomiczno ? społecznej pozycji władzy
? Demokratyzacji jako generalnej zasady orientacyjnej w zakresie kształtowania wspólnych okoliczności życia, jak np. gospodarka
? Pracy i bezrobocia, ich ekonomiczno ? polityczno ? społecznej pozycji władzy
? Pracy i czasu wolnego, tzn. rozpoznania, czy rzeczywiście podążamy w kierunku społeczeństwa wolnoczasowego
? Obszarów spędzania czasu wolnego i współstanowienia o nich z jednej strony przez jednostki czy małe grupy społeczne, z drugiej zaś przez system wielkich organizacji i biurokracji
? Wzajemnych stosunków międzypokoleniowych
? Ludzkiej seksualności i stosunku do płci
? Tradycyjnych i alternatywnych form życia
? Indywidualnych pragnień szczęścia i międzyludzkiej odpowiedzialności
? Praw i granic stanowienia tożsamości narodowej, osób niepełnosprawnych i zdrowia
? Możliwości i problematyki środków masowego przekazu oraz ich wpływu na człowieka
? unaukowienia współczesnego świata i codziennych relacji między człowiekiem a rzeczywistością.

Buddrusa mówi, że pedagogika humanistyczna włącza do procesu edukacyjnego emocje, wyobraźnię, intuicję i sferę wolicjonalną osób uczących się. W tym sensie staje się ona niezbędnym uzupełnieniem dla tradycyjnej pedagogiki. Cały twórczy potencjał i spontaniczność ludzi możemy odnaleźć w dzieciach. Współcześni wychowawcy powinni - zdaniem Buddrusa ? najpierw sięgnąć do pokładów własnego dzieciństwa, by odkryć w nich różnego rodzaju tabu, wyparte lub stłumione zachowania, niespełnione marzenia i tęsknoty, zablokowane uczucia czy nieujawnione postawy. Chodzi tu o uświadomienie sobie przez niego tych wzorów stłumionych zachowań we własnym dzieciństwie, które teraz odgrywa on na scenie wychowawczej w swojej nowej roli.
Z doświadczeń Daubera w zakresie doskonalenia wychowawców wynika, że kiedy dorośli wychowawcy odkrywają w pokładach swojego dzieciństwa stłumioną wówczas twórczość i spontaniczność, to postępują wobec swoich podopiecznych z mniejszą przemocą i kontrolą, dając im czas na rzeczywisty, wewnętrzny rozwój.

Istotą edukacji nauczycielskiej czy pedagogicznej powinno być osiąganie przez dorosłego wewnętrznego rezonansu z ?własnym? dzieckiem, który umożliwiłby jemu postawę wspierającą rozwój oraz samorealizację wychowanka. Dzieci nie powinny być traktowane jako środki do urzeczywistniania zaprojektowanej przez dorosłych przyszłości, gdyż to rzeczywistość tych ostatnich określa przyszłość dzieci. W pracy pedagogicznej chodzi o kształcenie jako proces stawania się człowiekiem.

Z ideą kształcenia integralnego, całościowego, holistycznego wiąże Dauber największe nadzieje. Upomnienie się tego pedagoga o powrót do edukacji holistycznej wiąże się z koniecznością ratowania istoty procesu socjalizacji i uczenia się, który jest tak niezbędny do przeżycia

człowieka w cywilizacji przemysłowej, naukowo ? technicznej, a tym bardziej postindustrialnej.

Integralne nauczanie i uczenie się jako proces duchowy Dauber charakteryzuje za Gregorym Batesonem, wskazując na takie jego cechy, jak:
1. integralne nauczanie i uczenie się można zrozumieć jako proces duchowy, który jest możliwy dzięki temu, że w grupie uczących się jako społecznej jedności zachodzi wymiana osobiście znaczących wrażeń, uczuć i procesów myślowych
2. grupa uczących się jest tym bardziej żywotna, im wyraźniej jej członkowie wyrażają swoją odmienność i zróżnicowanie swoich wrażeń, uczuć i procesów myślowych oraz im bardziej potrafi je zastosować w działaniu na własną odpowiedzialność
3. aby możliwe było doświadczanie owych różnic, potrzebna jest obustronna empatia. Ma to miejsce dzięki dialogicznej wymianie perspektyw pomiędzy własnymi i obecnymi wrażeniami, uczuciami i myśleniem
4. wrażenia, uczucia i myśli nie są przekazywane linearnie, ani też nie są przenoszone. Zachodzi to w płaszczyźnie nieświadomej wzajemnych perspektyw transmisji i retransmisji. Świadomie przeżywane różnice warunkują nowe cele i ich stanowienia oraz zmieniają na poziomie indywidualnym i grupowym formę. Postrzeżenia, uczucia i myśli dotyczące zachowań członków grupy.
5. świadomość aktualnych doświadczeń może być rozumiana jako transformacja wcześniejszych biograficznych doświadczeń w zakresie uczenia się, które mogą nabierać nowych znaczeń. Jeśli nawiązujemy aktualnie do doświadczeń w zakresie uczenia się z przeszłości i na nowo je interpretujemy, to zmieniają się także nasze możliwości działania na przyszłość
6. nowe powiązania między wrażeniami, uczuciami i myślami mogą być rozumiane jako procesy integracyjne, które zachodzą na logicznie wyższym poziomie uczenia się. Procesy tej integracji można określić jako ?uczenie się tego, jak się uczyć?, dzięki czemu dochodzi do zmian w postrzeganiu wrażeń cielesnych, w wyrażaniu uczuć i autorefleksyjenej świadomości własnej aktywności myślowej i odwrotnie.
7. opis tych zmian nie jest przemianą samą w sobie, ale przedstawia jej odpowiedni model. Istnieją znaczące informacje zwrotne, które wyrażają pozytywny lub negatywny rezonans w doświadczeniu świata i w spotkaniach międzyludzkich.
8. owe procesy uczenia się nie przebiegają ani w jednakowym tempie czy zakresie
i unikają świadomie zaplanowanego kierownictwa poprzez metody dydaktyczne czy terapeutyczne.

W obszarze zainteresowań badawczych integralnej pedagogiki Dauber wyróżnia trzy najważniejsze pola problemowe:
1. wspólny świat
2. pokój
3. ekologię.