Biomedycznepodstawy rozwoju wykład 21.11.2010
Badania przekrojowe – (…)
Badania długofalowe – umożliwiają poznanie indywidualnego toru rozwojowego np. tempa wzrastania (…)
Metody oceny rozwoju fizycznego dziecka:
Ocena wzrastania
Ocena proporcji ciała
Ocena procesów dojrzewania
Ocena dojrzewania płciowego
Ocena dojrzewania szkieletowego – wieku kostnego
Ocena wieku zębowego
Metody oceny rozwoju fizycznego
Tabele norm, czyli biologiczne układy odniesienia
Siatki (centylowe, standardowe) – wykresy w książeczkach zdrowia
Wskaźniki proporcji
Morfogramy
Wskaźniki oceny składu ciała
Biochemiczne wskaźniki rozwoju
Tabele norm – zestawienie średnich wartości różnych cech antropomentrycznych i zakres jej zmienności w odniesieniu do wieku płci. Ze względu na proces akceleracji konieczna jest aktualizacja norm co 10-20 lat.
Siatki (centylowe, standardowe) – graficzne przedstawienie proporcji badanej cechy i odniesienia jej do normy. Określamy tor rozwojowy badanej cechy przez nanoszenie na siatkę uzyskiwanych co kilka np. miesięcy, pomiarów cechy. Krzywe centylowe 3 i 97 określają dolną i górną granicę normy. W siatkach standardowych odpowiednio plus/minus 2 SD (odchylenia standardowego).
Wskaźniki proporcji – wyrażają najczęściej stosunek dwóch lub więcej cech morfologicznych względem siebie. Służą ocenie kształtowania proporcji ciała.
Profile rozwoju. Morfogramy. – graficzne wykresy wielu cech antropometrycznych normalizowanych do wartości średniej. Poprzeczna linia łącząca wyniki pomiarów wyznacza profil rozwoju dla danej płci i wieku dziecka. W sposób graficzny informuje o zależnościach między cechami morfologicznymi.
Pojęcie wieku rozwojowego
Wiek kalendarzowy (metrykalny, chronologiczny) – jest to czas mierzony liczbą dni, miesięcy, lat, jaki upłynął od urodzenia do momentu badania dziecka. Ponieważ dzieci w tym samym wieku kalendarzowym mogą znacznie ię różnić pod względem zaawansowania we wzrastaniu i dojrzewaniu, wprowadzono pojęcie wieku rozwojowego.
Wiek rozwojowy – jest miarą dojrzałości biologicznej organizmu. Wskazuje na stopień zaawansowania rozwoju niektórych cech lub funkcji organizmu.
Wiek biologiczny (rozwojowy)- to rzeczywiste zaawansowanie rozwoju kilku cech (wyrażonych w latach), na podstawie których przeprowadza się ocenę auksologiczną.
Wiek wzrostowy i wagowy
Wiek zębowy
Wiek kostny
Wiek cech płciowych
A także poziom dojrzałości psychicznej, społecznej itp.
Dokładność oceny wieku biologicznego jest wprost proporcjonalna do liczby stosowanych kryteriów jego oceny.
Wiek morfologiczny – określa się porównując uzyskany pomiar do zbliżonej wartości z tabel norm i odczytuje się odpowiadający im wiek (stosuje się u niemowląt).
Wiek zębowy – od 2-go półrocza życia na podstawie czasu wyrzynania się zębów
Wiek cech płciowych –ocenia się na podstawie rozwoju cech płciowych (w skali pięciostopniowej) i odnosi się do wieku metrykalnego. Różnica między dojrzewaniem kośćca a wiekiem metrykalnym nie przekraczająca 2 lat to granica normy.
Wiek kostny – ocena czasu pojawienia się wielkości jąder kostnienia w porównaniu do wieku kalendarzowego
Wskaźniki biologiczne – oparta na oznaczeniu wydalania hydroksyproliny i kreatyniny z moczem.
Norma auksologiczna
Musi uwzględniać:
Etniczne i rasowe zróżnicowanie wzrostu
Wpływy biogeograficzne (np. klimat, temperatura…)
Uwarunkowanie genetyczne (rodzinne – np. niskorosłość, otyłość…)
Czynniki społeczno – ekonomiczne rodziców (wykształcenie)
Uwarunkowania kulturowe
Związki emocjonalne w rodzinie
Ustalenie progu normy dla wszystkich jest niemożliwe.
Trudność w ocenie tzw. Pogranicza normy.
Trend sekularny – czyli tendencje przemian – wielowiekowe morfo funkcyjne zmiany nierewolucyjne organizmu człowieka np. wyrażające się zmianami proporcji ciała.
Akceleracja rozwoju – dostrzegana od ok. 150 lat – zjawisko przyspieszonego biologicznego rozwoju człowieka i osiąganie przez kolejne pokolenia większych wymiarów ciała.
Akceleracja rozwoju fizycznego
Akceleracja (przyspieszenie) rozwoju fizycznego – jest to proces międzypokoleniowych zmian polegający na:
Powiększaniu się wysokości ciała osób dorosłych w następujących po sobie pokoleniach
Powiększanie się wysokości ciała dzieci w każdym wieku u stosunku do rówieśników we wcześniejszym roczniku
Wcześniejszym dojrzewaniu płciowym i szybszym tempie wzrastania, np. na początku XX wieku pojawienia się menarche (pierwsza miesiączka) wynosił 15 lat, obecnie jest to poniżej 13 lat (przyspieszenie ok. 0,3 roku na dekadę).
Przyczyny akceleracji
Postęp cywilizacji technicznej
Postęp urbanizacji
Racjonalne żywienie
Zwiększenie nasłonecznienia (Wit. D)
Umiarkowana heterozji, czyli mieszanie się genów w wyniku migracji ludności
Dziecko chude – dziecko z niedożywieniem przekraczającym 15-20% powinno bezwzględnie trafić do lekarza.
Pomocne wskaźniki odżywiania.
Najczęstsze zaburzenia we wzrastaniu i dojrzewaniu
Otyłość (obesitas) – nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie – jest najczęstszym zaburzeniem rozwoju fizycznym. W zależności od wieku i płci dotyczy 5-15% dzieci młodzieży.
Dziecko otyłe – stan nadmiernego rozwoju tkanki tłuszczowej, przekraczający 20% przeciętnej masy ciała w odniesieniu do wysokości dziecka, nie tylko do jego wieku. W skrajnych przypadkach nadwaga może przekraczać nawet 50%.
W 90% przypadków przyczyną jest nadmiar spożywanych produktów.
Otyłość prosta (nadmiar tkanki tłuszczowej jest skutkiem zachwiania równowagi między podażą energii a jej wydatkowaniem przez organizm) i otyłość wtórna (towarzyszy ona różnym zaburzeniom i zespołom chorobowym; nadmiar masy ciała jest skutkiem uszkodzenia układów regulujących pobieranie i wydatkowanie energii).
Kryteria otyłości – pozycja masy ciała przekracza o co najmniej 2 pasma centylowe pozycję wysokości ciała. Wskaźnik Queteleta – BMI (Body Mass Index): masa ciała podzielona przez wzrost podniesiony do kwadratu.
Niskorosłość (hipostatura) – niedobór wysokości ciała. Rozpoznaje się u dzieci, których wysokość ciała zlokalizowana jest poniżej 10 centyla lub 1,5 odchylenia standardowego.
Wysokorosłość – wzrost przekraczający o około 20% średnią wartość dla wieku (zwykle >97 centyla)