PRAWO RZYMSKIE 06.12.2010

Dziedziczenie testamentowe oparte jest na testamencie. Miało ono pierwszeństwo przed dziedziczeniem beztestamentowym. Testament to jednostronne oświadczenie ostatniej woli na wypadek śmierci, wraz z ustaleniem dziedzica. Nie było jedynym oświadczeniem woli na wypadek śmierci. Inną drogą był kodycyl. Wola spadkodawcy mogła być zmieniona do momentu jego śmierci. W przypadku uszkodzenia lub zniszczenia testamentu prawo pretorskie uznawało jego odwołanie. Justynian uregulował kwestię odwołania testamentu, poprzez oświadczenie woli w obecności 3 świadków lub sądem, po 10 latach od sporządzenia.

Formy testamentu:

• Prywatne – przykładem jest testament emancypacyjny;

• Publiczne:

• Przed zgromadzeniem kurialnym – zbierane 2 razy w roku, musiało być ono wypowiedziane ustnie;

• Przed oddziałem w szyku bojowym – dotyczyło tylko żołnierzy, ważny był 6 miesięcy; ustny i publiczny;

• W okresie poklasycznym wyróżnia się prywatne (testamentum tri pertitum – oparty na prawie pretorskim, prywatnym i cesarskim; spisywał go testator, podpisywał go, okazywał 7 świadkom, po czym go pieczętowano; inną forma jest holograficzny – własnoręcznie napisany i podpisany bez świadków) i publiczne(złożony u cesarza, dany do protokołu), pojawia się również testament żołnierski (żołnierz mógł rozporządzić własnością testamentowo i beztestamentowo).

Najważniejszą częścią testamentu jest ustanowienie dziedzica. Wydziedziczenie imienne mogło być dokonane tylko w stosunku do syna. Żona cum manu nie była wymieniana w dziedziczeniu imiennie. Testator powinien uwzględniać suusa czyli pogrobowca. Istniała możliwość substytucji, która była ważna, o ile testament był ważny.

W testamencie mogły znaleźć się zagadnienia dotyczące zapisów. Dają one korzyść pojedynczym osobom, które nie musiały płacić za zobowiązania testatora. Były dwa rodzaje zapisów – legat (formalny, zastosowywano odpowiednią formułkę ustną) i fideikomis (prośba skierowana do spadkobiercy). Rodzaje legatów:

• Windykacyjny – bezpośrednie oddanie przez testatora zapisobiercy własności będącej jego własnością kwirytalną, zarówno w chwili zapisu jak i chwili śmierci;

• Dalnacyjny – powstał przez kontrakt zapisodawcy i dziedzica; na podstawie jego miał prawo wydania własności zapisu;

• Sidendi modo – przez dopuszczenie; na podstawie jego testator upoważniał zapisobiercę do zabrania i zatrzymania pewnej rzeczy dla siebie; mogły być tu przedmiotem tylko rzeczy spadkodawcy w chwili śmierci;

• Per percieptionem – przez zabranie z góry; zapisobiercą był jeden ze współdziedziców; spadek zostawał podzielony między innych współdziedziców, jeśli zapisobierca wziął swoją część przewidzianą w testamencie.

Ponadto mogło znaleźć się w testamencie zapis dotyczący wyzwolenia niewolników, zarówno ich grupie, jak i pojedynczym niewolnikom. Czyniono to również drogą fideikomisu. Można było zawrzeć opis dotyczący ustanowienia opieki. Istniał zakaz umieszczania w testamencie zapisów warunkowych i czasowych dziedziczenia. Umieszczano również często kodycyl. Treść testamentu powinna być sporządzona po łacinie, w trybie rozkazującym i w odpowiedniej kolejności (ustanowienie dziedzica, wydziedziczenie i pozostałe postanowienia). Dziedzic powinien być określony.

Testament był nieważny zarówno od samego początku lub też nieskuteczny. Był ważny od samego początku, gdy testator nie miał testamenti factio activa, dziedzic nie posiadał testamenti factio passiva, nie została zachowana forma i zostały pominięte osoby heredes sui. Traci on swoją ważność (testamentum ruptum), gdy testator doznał capitis dominutio, urodził się pogrobowiec nieuwzględniany w testamencie lub w przypadku sporządzenia nowego testamentu. Był nieskuteczny, gdy spadkobiercy zmarli przed testatorem lub jeśli został ustanowiony dziedzic na warunkach zawieszających.

Dziedziczenie beztestamentowe występuje, gdy testator umiera bez testamentu, gdy żaden z powołanych nie przyjmuje spadku lub gdy testament stał się nieważny. Dziedziczenie testamentowe wyłączało możliwość dziedziczenia beztestamentowego. Rodzaje dziedziczenia beztestamentowego:

• Oparte na Ustawie XII Tablic;

• Oparte na edykcie pretorskim;

• Oparte na uchwałach senatu (Senatum consultum Tertulianum i Senatum consultum);

• Oparte na prawie justyniańskim.

Dziedziczenie kobiet zależało od statusu kobiety.

Wyróżnia się dziedziców domowych (heredes domesticii; wchodzili pod władzę zmarłego i po jego śmierci stawali się sui iuris), obcych, koniecznych (heredes necesarii; np. niewolnik, dziedzic domowy) i dobrowolnych (heredes voluntariae; osoby spoza rodziny agnacyjnej, krewni kognatyczni).

W przypadku przyjęcia spadku dochodziło do confussio bonorum – zlanie się majątku własnego z majątkiem odziedziczonym.