WYKŁAD 1

Jakość jest pojęciem, które towarzyszy ludzkości od zarania dziejów. Wymyślił je Platon. Pojawiło się z chwilą wystąpienia społecznego podziału pracy, dóbr i usług.

W czasach starożytnych określono także warunki techniczne dotyczące jakości towarów. Pierwsze wzmianki no ten temat pochodzą z Egiptu sprzed 2000 p.n.e. Około roku 1200 p.n.e. za panowania Ramzesa III powstały tzw. Listy towarowe.

Jakość - niewartościowana i wartościowana.

1. Jakość to stopień zaspokojenia potrzeb i spełnienia wymagań klienta.

2. Jakość to przede wszystkim przydatność użytkowa.

3. Jakość to zgodność wyrobu z wyspecyfikowanymi wymaganiami.

4. Jakość to przewidywalny stopień jednorodności i niezawodności przy możliwie niskich kosztach.

5. Jakość to zbiorcza charakterystyka produktu i serwisu z uwzględnieniem marketingu projektu, wykonania i utrzymania, która powoduje że dany produkt i serwis spełniają oczekiwania użytkownika.

Jakość jako kategoria filozoficzna niewartościowana

Stosowane w drugim okresie filozofii starożytnej. Platon używał słowa jakość do oznaczania cech rzeczy. Arystoteles do określania: ilości, relacji, substancji, miejsca, czasu, położenia, dyspozycji, czynności. Jakość wg niego wyraża określoność substancji cielesnej i ujawniającej się w niej specyficzne podporządkowanie materii względem formy. Rzymianie przejęli jakość od Greków.

Ważniejsze daty w rozwoju zarządzania jakością:

1903 – Taylor, Adamiecki: Naukowe Podstawy Zarządzania
1931 – Shewhard – opracowanie podstaw matematycznych kart kontrolnych

1940 – Deming – pierwsze praktyczne zastosowanie metod statystycznych

1950 – Deming, Juran – opracowanie metod statystycznego sterowania jakością

1960 – Ishikawa, Taguchi – opracowanie japońskiego systemu CWQC

1965 – Crosby, Halpin – opracowanie zasad metody pracy bezusterkowej

1970 – Ishikawa – organizacja japońskich kół jakości

1987 – ISO – opracowanie norm zarządzania jakością serii 9000 (nowelizacje – 1994, 2000, 2007, 2014)

1988 – Hammer – opracowanie zasad reinżynierii

1988 – Oackland – opracowanie zasad strategicznego zarządzania jakością

Jakość w ekonomii:

Pojecie to jest intuicyjnie znane i rozumiane, należy do powszechnie stosowanych, ale trudno definiowalne, gdyż odnosi się do złożonych i skomplikowanych zdarzeń i wł. Używa się go w odniesieniu do produktu i procesu produkcji.

Jakość produktu:

To zdolność wyrobu lub usługi do zaspokojenia potrzeb konsumentów wyrażonych lub zakładanych. Inaczej to ogół wł. i charakterystyk produktu lub usługi nadających mu zdolność do zaspokojenia potrzeb użytkowników.

• wg normy ISO 9000 jakość wyrobu, usługi to stopień w jakim zbiór przynależnych właściwości spełnia wymagania klienta. Może być niska, dobra lub doskonała. W przypadku wyrobów przemysłowych jakość jest wypadkowa.

• Jakość projektu ( wzoru, typu, konstrukcji) – model wyrobu o określonym zbiorze cech, które spełniają wymagania klienta, a także producenta, handlu, serwisu itp.

• Jakość wykonania – stopień zgodności poszczególnych części wyrobu ze wzorem, czyli projektem, specyfikacją wymagań itp.

• Jakość eksploatacyjna – zgodność obsługi u klienta z wymaganiami założonymi w projekcie.

Systemy zarządzania jakością – oparte na bazie dorobku wielu teoretyków i praktyków.

Twórcy nowoczesnego zarządzania jakością:

• E.W.Deming – opracowanie podstaw SPC, 14 zasad projakościowego, twórca tzw. Kręgu sterowania PDCA

• J.M.Juran – opracowanie zasad sterowania jakością; 10 kroków zmierzających do budowy systemu jakości, autor tzw. Trylogii Jurana (planowanie, kontrola, poprawa)

• P.B.Crosby – opracowanie zasad pracy bezusterkowej, sposobów motywowania załogi; 14 etapów doskonalenia jakości

• A.V.Feigenbaum – sformułowanie zasad funkcjonowania kompleksowego zarządzania jakością, zasad strategii i motywowania w tym zarządzaniu

• W.E.Conwaya – opracowanie 6 zaleceń dla menadżerów w celu poprawy jakości, stworzenie systemu właściwy sposób zarządzania

• K.Ishikawa – propagowanie powszechnego stosowania elementarnych narzędzi sterowania jakością, stworzenie japońskich kół jakości i zasad zarządzania projakościowego

• G. Taguchi – opracowanie zasady minimalizacji społecznych strat jakościowych, wykorzystanie metody planowania eksperymentów w doskonaleniu jakości

Poziom jakości wyrobu określa się uwzględniając: ekonomiczne (użyteczność), techniczne (funkcjonalność), społeczne ( przydatność społeczna) aspekty wyrobu lub usługi.

Składniki: cechy wyrobu (R. Borowiecki)

	Jakość wyrobu
Funkcjonalność:	Użyteczność:	Przydatność społeczna:
- sprawność techniczna	- trwałość użytkowania	- warunki eksploatacji
- nowoczesność	- niezawodność działania	- warunki społeczne
- normalizacja	- sprawność wykorzystania	- jednorodność jakości
	Produkcyjna
	Poza produkcyjna

Jakość produktu możemy określić z punktu widzenia konsumenta i producenta. W definicjach uwzględniających pkt. Widzenia konsumenta wyróżniamy aspekt potrzeb funkcjonalnych, obejmujących cechy związane z bezpośrednią eksploatacją produktu oraz aspekt potrzeb niefunkcjonalnych odnoszących się do wrażeń estetycznych klienta.

Jakość z punktu widzenia konsumenta:

a) Potrzeby niefunkcjonalne: b) Potrzeby funkcjonalne:

- image - cechy związane z dyspozycyjnością

- potrzeby estetyczne Naprawialność

Niezawodność

Gwarancja

- cechy związane z eksploatacja

bezpośrednią produktu

Ekonomiczność eksploatacyjna

Wartość użytkowa

Pełnienie funkcji użytkowych

Spirala jakości wg Jurana

Koncepcja Edwarda Deminga. Filozofia opiera się na założeniach:

• zorientowanie na klienta

• ciągłe doskonalenie

• jakość określana przez system

  1. Spowoduj by celem twojego działania była poprawa produktów i usług.

  2. Przyjmij nową filozofię, nie tolerującą braków, błędów i niezgodności.

  3. Nie wierz w skuteczność wielokrotnych kontroli.

  4. Porzuć praktykę kierowania się w interesach wyłącznie ceną.

  5. Stale poprawiaj system produkcji.

  6. Wprowadź szkolenia.

  7. Wprowadź przywództwo.

  8. Porzuć obawy, usuń strach ze strefy zarządzania.

10. Przełam bariery pomiędzy zespołami pracowników różnych działów.

11. Odrzuć slogany i nie napominaj ciągle pracowników.

12. Nie stosuj punktowej oceny pracowników.

    • skrupulatne dobieranie kierowników,

    • osiągnięcia oceniać na podstawie danych statystycznych,

    • prowadzić z pracownikami rozmowy w celu udzielenia pomocy i zachęty.

    11. Usuń to, co pozbawia dumy ludzi z wykonywanej pracy.

    12. Zachęcaj do kształcenia i samokształcenia.

    13. Podejmuj działania w celu zrealizowania zmian (powrót do zasady 1.).

Przyczyny błędów systematycznych ( specjalne) można usunąć bez skomplikowanych zabiegów, natomiast przypadkowe (ogólne) wymagają zaangażowania całej załogi.

E. Deming oparł swoją teorię na: sterowaniu jakością procesów i produktów, przebiegającym w cyklu działań nazwanych „kołem Deminga” (PDCA)

Planowanie – wykonanie – sprawdzenie – korygowanie

„Śmiertelne choroby” organizacji:

• brak słabości celów

• nacisk na cele krótkoterminowe

• ocena wykonania

• rotacja kierownictwa

• zarządzanie oparte na mieszalnych danych.

WYKŁAD 2

Koncepcja Josepha M. Jurana

85% organizacji problemów wynika z winy kierownictwa. Jakość to zdolność użycia, można ją uzyskać przez zastosowanie procesów doskonalenia. Twórca „spirali Jurana” i „triody Jurana”.

Planowanie jakości – kontrola jakości – usprawnianie jakości

10. kroków budowy systemu zarządzania:

    1. Uświadomienie potrzeby i szansy doskonalenia jakości.

    2. Ustalenie celów ciągłego doskonalenia.

    3. Sporządzenie zastawów czynności i harmonogramów potrzebnych do osiągnięcia celów oraz stworzenie odpowiedniej struktury organizacji.

    4. Przeszkolenie wszystkich pracowników.

    5. Przydzielenie zadań problemowych realizacja celu

    6. Informowanie o przebiegu prac.

    7. Okazanie uznania.

    8. Ogłoszenie wyników,

    9. Odnotowanie sukcesów.

    10. Włączenie uprawnień do systemu unormowań stałej działalności firmy.

Karty drogowe Jurana obejmujące 9 etapów (planowanie jakości):

1. Zidentyfikowanie klientów.

2. Określenie potrzeb klientów.

3. Przetransportowanie potrzeb klientów na język produkcji.

4. Planowanie produkcji spełniające te potrzeby.

5. Optymalizacja parametrów produkcji w celu spełnienia nie tylko potrzeb klientów, ale także wymagań producenta.

6. Opracowanie procesu zdolnego do realizacji produkcji.

7. Optymalizacja procesu.

8. Sprawdzenie czy proces jest zdolny realizować produkcję w istniejących warunkach.

9. Wdrażanie procesu do produkcji.

Koncepcja Armanda V. Feigenbauma

Twórca koncepcji totalnego kompleksowego sterowania jakością TQ i jej rozwinięcia TQM. Sterowanie jakością powinno być odpowiednio stymulowane, a odpowiedzialność za jakość powinna obejmować wszystkie szczeble organizacji. Koncepcja nie uwzględnia funkcji zarządu, powiązań pionowych. Podkreśla znaczenie metod statystycznych, kosztów jakości, znaczenia klienta, wzajemny wpływ systemu technicznego i socjalnego na jakość oraz zwraca uwagę na koszty jakości.

Koncepcja zawiera nowe elementy:

• ustalenie oczekiwań użytkowników określających jakość,

• włączenie nowych obszarów funkcjonalnych: marketing, badania, rozwój, projektowanie, zakupy,

• powszechna odpowiedzialność wszystkich szczebli kierowania w organizacji za jakość.

Opracował wytyczne do działania dla wszystkich pracowników tzw. „ 10 kamieni milowych”.

1. Jakość jest determinowana procesami zachodzącymi w całej organizacji.

2. Jakość jest to, to co określa klient.

3. Jakość i nakłady sumują się a nie odejmują.

4. Jakość wymaga fanatyzmu zarówno indywidualnego jak i grupowego.

5. Jakość jest to zadanie dla kierownictwa.

6. Jakość i innowacje są wzajemnie zależne.

7. Jakość to etyka organizacji.

8. Jakość wymaga ciągłego doskonalenia.

9. Jakość jest najbardziej ekonomicznym, wymagającym najmniejszych nakładów, sposobem na wzrost produktywności.

10. Jakość rozprzestrzenia się na cały system wiążący klientów z organizacją.

Koncepcja Philipa B. Crosby’ego

Twórca 4 tzw. Pewników jakości (absolutów), które mogą być wykorzystane przez każdą organizację.

1. Jakość określa się jako zgodność ze specyfikacją, a nie jako dobry produkt.

2. Jakość określa się przez profilaktykę, a nie przez ocenianie.

3. Standard jakości oznacza brak usterek i nie ma tu miejsca na dopuszczalny poziom jakości.

4. Jakość mierzy się kosztem braku zgodności ze specyfikacją, a nie wskaźnikami.

Trzeci absolut – związany z pojęciem „zero defektów”, czyli ideą pracy bezusterkowej

Philip Crosby do oceny aktualnego stanu systemu jakości opracował macierz oceny procesu zarządzania jakością. Podzielił ją na 5 stopni opisanych 6 parametrami. Każdy stopień – określony, wyraźny wzorzec rozpoznawczy.

P. Crosby – budowa systemu zarządzania:

1. Zaangażowanie się naczelnego kierownictwa w program wdrażania systemu

2. Powołanie zespołu do spraw doskonalenia jakości

3. Opracowanie i wprowadzenie kryteriów jakościowych wskazujących problemy wynikające z braku zgodności z ustaleniami

4. Ocena kosztów braku jakości

5. Zwiększenie świadomości projakościowej pracowników i identyfikacja problemów

6. Rozwiązywanie zidentyfikowanych problemów

7. Programowanie produkcji bezusterkowej

8. Szkolenia pracowników w celu aktywnego uczestnictwa w procesie doskonalenia jakości

9. Wyznaczanie momentu, do którego będzie obowiązywać zasada „żadnych usterek”

10. Określenie celów i zachęcenie poszczególnych pracowników do samodoskonalenia

11. Zorganizowanie skutecznej komunikacji między kierownictwem a pracownikami w sprawie problemów jakościowych

12. Ocena i nagradzanie osób uczestniczących w programie

13. Powstanie rad lub grup jakości monitorujących potrzeby realizacji programu

14. Ponowienie realizacji programu jakościowego przy uzyskanym wyższym poziomie systemu i świadomości

Jakość nie wymaga nakładów, jeśli polega na zapobieganiu błędom i opiera się na:

• Poprawnym wykonaniu projektów spełniających wymagania klienta i łatwo realizowanym wyjawianiu i eliminowaniu źródeł strat oraz poprawy efektywności ekonomicznej osiąganej dzięki ciągłemu i efektywnemu doskonaleniu technologii

• Zadowoleniu klienta – nakłady są tutaj inwestycją, która zwróci się w przyszłości.

Wyróżniki typów działań na rzecz produkcji:

• stopień zrozumienia przez kierownictwo znaczenia problematyki jakości dla rozwoju organizacji,

• status organizacji jakości,

• kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów jakości w działalności organizacji,

• udział zarejestrowanych strat z tytułu złej jakości w wartości sprzedaży,

• działalność na rzecz poprawy jakości.

Niepewność, przebudzenie, uświadomienie, mądrość i zarządzanie – pewne 5 typów zarządzania procesem kształtowania jakości.

Koncepcja Williama Conwaya

Jakość jest wynikiem zarządzania polegającego na:

• opracowaniu,

• wytworzeniu,

• administrowaniu, dystrybucji takich produktów i usług których odbiorcy potrzebują i pragną. Za dobro najwyższe uznaje się czas i zapasy. 3 kategoria marnotrawstwa – czas, kapitał, materiał.

Zalecenia W. Conwaya dla managerów i kadry kierowniczej:

• umiejętność współpracy z ludźmi – powinno się motywować i szkolić pracowników,

• badania statystyczne – gromadzenie danych nt odbiorców zewnętrznych i wewnętrznych, pracowników, technologii, sprzętu określenie zadań i ocena,

• proste techniki statystyczne – stosowanie narzędzi analitycznych do określania problemów itp,

• statystyczna kontrola procesu (SCP) – by wyeliminować założone problemy (15%),

• wyobraźnia a rozwiązywanie problemów,

• inżynieria przemysłowa – usprawnienie BAT nadawanie tempa, upraszczanie zadań, analiza metody, projekty wg najlepszych wzorców, prowadzenie praktyki materiałowej.

Koncepcja Kuoru Ishikawy

Twórca Japońskich kół jakości i wykresu przyczynowo skutkowego (diagram ryby).

Uważał, że 85% problemów organizacji można rozwiązań stosując analityczne narzędzia jakości. Głównym problemem systemów wdrażania jakości są negatywne cechy charakterologiczne ludzi:

1. Pasywność kierownictwa i unikania odpowiedzialności.

2. Samozadowolenie kierownictwa i niedostrzeganie problemów.

3. Nadmierny optymizm.

4. Poleganie tylko na własnym doświadczeniu.

5. Dbanie tylko o własne interesy.

6. Lekceważenie zdania współpracowników.

7. Dążenie do uzyskania korzyści kosztem innych.

8. Zazdrość, zawiść.

9. Izolowanie się od otoczenia i niedostrzeganie zmian.

10. Działanie według starych nawyków, doktrynerstwo.

Koncepcja Genichi Taguchi’ego i Jurana w Japonii

Kontynuator prac Deminga wg jakość produktu jest wielkością strat przekazywaną przez produkt do społeczeństwa do czasu jego wysłania. Mniejsza strata (łączne koszty wytworzenia i jego użytkowania) – lepsza jakość.

Trzy etapy projektowania:

1. Projektowanie systemu - koncepcja całościowa produktu z doborem materiałów, schematów, funkcjonowania, itd.

2. Projektowanie parametrów elementów systemu, które zapewniały by funkcjonalność produktu i ułatwiały realizację procesów wykonawczych.

3. Projektowanie tolerancji parametrów wpływające na cechy jakościowe produktu i zapewniające poprawną pracę przy minimalnych kosztach.

Taguchi zastosował zasady planowania eksperymentu w zarządzaniu jakością i optymalizacji jakości.

Kompleksowe Zarządzanie Jakością TQM (Total Quality Management ).

Zapobieganie powstawania wad i usterek ( W. Taylor).

1. W średniowieczu produkcja miała charakter jednostkowy i skupiała się w rękach rzemieślników, którzy sami wyznaczali standardy jakościowe i sami dbali o ich utrzymanie.

2. Rozwój produkcji masowej podczas rewolucji przemysłowej doprowadziło do zmiany organizacji procesu. Odpowiedzialność za jakość produktu końcowego przesunęła się z wykonawcy na majstra lub kierownika.

3. W następnym etapie egzekwowanie jakości polegało ba wyznaczeniu stanowisk kontrolujących – bramkarzy- którzy eliminowali produkty z defektami. W praktyce ta metoda jest nieskuteczna.

4. Kolejny etap – rozpowszechnienie naukowego zarządzania (F.W.Taylor) polegającego na zapobieganie powstania wad i usterek.

Fundamentem są 4 zasady:

1. Naukowe opanowanie każdego elementu pracy ludzkiej.

2. Naukowy dobór, szkolenie i doskonalenie umiejętności robotników.

3. Współpraca kierownictwa i robotników.

4. Równych podział pracy i odpowiedzialności między kierowników i robotników zamiast całkowitego obciążania pracowników realizujących proces produkcyjny.

Wprowadzenie metod statystycznych do oceny procesu produkcyjnego pozwalało na znalezienie modelu umożliwiającego zrównoważenie dwóch rodzajów błędów:

1. Reakcji na określony wynik w taki sposób, że byłby spowodowany czymś szczególny, w rzeczywistości efekt zmienności losowej.

2. Traktowanie wyniku tak, aby stanowił skutki zmienności losowej, w rzeczywistości spowodowanych czymś szczególnym.

Jakość totalna – nowy sposób traktowania jakości

Rozwój podejścia do problemów zarządzania jakością (D.F. Kehoe)

IV II

- polityka rozwoju, - rozwój narzędzi jakości,

- zaangażowanie dostawców: klientów, - przetwarzanie danych dotyczących działalności,

- zarządzanie procesami, - badanie wyrobu,

- pomiar wyników działalności, - podstawy planowania jakości,

- praca zespołowa, - wykorzystanie podstaw statystyki,

- zaangażowanie pracowników, - sterowanie robotą papierkową,

III I

- rozwój systemów jakości, - złomowanie,

- zaawansowane planowanie jakości, - sortowanie,

- obliczanie kosztów jakości, - klasyfikowanie,

- analiza rodzajów i skutków możliwych błędów, - działania naprawcze,

- statystyczne sterowanie procesami, - ustalenie przyczyn niezgodności,

Definicja TQM Kompleksowe zarządzanie przez jakość:

• norma ISO 8402: zarządzanie organizacją skoncentrowane na jakości, udziale wszystkich członków i nakierowany na osiągnięcie długotrwałego sukcesu dzięki zadowoleniu klienta i korzyścią dla wszystkich członków organizacji i dla społeczeństwa,

• J.S. Oakland – sposób zarządzania podwyższający efektywność, elastyczność i konkurencyjność organizacji jako całości

4 Ps – procesy – planowanie – ludzie – rezultaty

3 Cs – miękkie elementy – kultura – komunikacja - zarządzanie

Trzy składniki TQM

Zjawiska o zasięgu globalnym, dotyczące w mniejszym lub większym stopniu, wszystkich mieszkańców Ziemi spowodowały zainteresowanie poszczególnych państw ochroną środowiska w swoich krajach. Rządy poszczególnych krajów wprowadziły akta prawne w zakresie wielkości emisji substancji szkodliwych do powietrza, wód i gleby, składowania i utylizacji odpadów. Działania te obejmowały następujące etapy:

• Etap 1 – „strategie rozcieńczania” – ograniczenie szkodliwości zanieczyszczeń poprzez zredukowanie stężenia bądź częstości emisji. Poprzez instalowanie kominów odpowiedniej wysokości, rozcieńczanie ścieków do wymaganej ilości zanieczyszczeń itp.

• Etap 2 – „strategie ograniczania” tzw. działania „końca rury” ograniczające emisję w miejscu powstawania zanieczyszczeń poprzez stosowanie oczyszczania ścieków, pochłanianie pyłów i gazów przez systemy filtrów, spalanie odpadów lub ich składowanie na specjalnie przystosowanych składowiskach.

• Etap 3 – „strategie (prewencji) zapobiegania” – czyli likwidacja zanieczyszczeń u „źródła” poprzez zastosowanie technologii i działań mających na celu ograniczenie ilości zanieczyszczeń lub utylizację w miejscu powstawania.

Zrównoważony Rozwój – został wprowadzony przez premier Norwegii Gro Havlen Brudtland i zdefiniowany w raporcie „Nasza wspólna przyszłość w 1987r.” - rozwój odpowiadający potrzebom dnia dzisiejszego, który nie ogranicza zdolności przyszłych pokoleń do zaspakajania własnych potrzeb”. 1992 r. Rio de Janeiro – Światowa Konferencja Ochrony Środowiska. Agenda 21 jest dokumentem programowym, który przedstawia sposób opracowania i wdrożenia programów zrównoważonego rozwoju w życiu lokalnym. Dokumenty przyjęte na konferencji to Deklaracja Rio 92 w sprawie Środowiska i Rozwoju oraz Agenda 21.

Deklaracja w sprawie Środowiska i Rozwoju określiła 27 podstawowych zasad globalnego, zrównoważonego rozwoju. Określa one podstawowe obowiązki państw sygnatariuszy w zakresie „nowego ładu społecznego na Ziemii”. Agenda 21 została podzielona na 4 działy i ogółem obejmuje 40 rozdziałów. Obejmują one podstawy działania, cele, zalecenia oraz możliwości realizacji:

Sekcja 1 – zagadnienia społeczne i ekonomiczne

Sekcja 2 – ochrona i zarządzanie zasobami naturalnymi w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju

Sekcja 3 – wzmacnianie roli głównych grup społecznych i organizacji

Sekcja 4 – możliwości realizacyjne

Podstawowe międzynarodowe akta prawne oparte na Agendzie 21:

1. Konwencja Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ w sprawie społecznego dostępu do informacji, podejmowania decyzji i sądownictwa w sprawach środowiska

2. Konwencja o Ocenach Oddziaływania na Środowisko w kontekście transgenicznym

(Konwencja z Espoo)

1. Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu

2. Konwencja Wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej.

Pełna lista rozdziałów:

1. Wstęp

Zagadnienia społeczne i ekonomiczne

1. Międzynarodowa współpraca w celu przyspieszenia trwałego i zrównoważonego rozwoju i odpowiedniej polityki wewnętrznej w krajach rozwijających się

2. Walka z ubóstwem

3. Zmiana modelu konsumpcji

4. Dynamika demograficzna a trwały i zrównoważony rozwój

5. Ochrona i promocja ludzkiego zdrowia

6. Promowanie trwałego i zrównoważonego rozwoju osiedli ludzkich

7. Włączenie problemów środowiska i rozwoju do procesu podejmowania decyzji. Ochrona i zarządzanie zasobami naturalnymi w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju

8. Ochrona atmosfery

9. Kompleksowe planowanie i zarządzanie zasobami powierzchni Ziemi

10. Działanie zapobiegające wylesieniom

11. Zarządzanie wrażliwymi (niestabilnymi) ekosystemami. Zapobieganie pustynnieniu i suszom

12. Zarządzanie wrażliwymi (niestabilnymi) ekosystemami. Zrównoważony rozwój terenów górskich

13. Promowanie trwałego i zrównoważonego rozwoju rolnictwa i wsi

14. Ochrona różnorodności biologicznej

15. Bezpieczne dla środowiska wykorzystanie biotechnologii

16. Ochrona oceanów, wszystkich rodzajów mórz, w tym śródlądowych i otwartych, terenów stref przybrzeżnych oraz ochrona, racjonalne wykorzystanie i rozwój żywych zasobów morza

17. Ochrona jakości i wykorzystanie zasobów wód śródlądowych. Zintegrowane podejście do problemu rozwoju zasobów wód śródlądowych, ich zarządzania i zagospodarowania

18. Bezpieczne dla środowiska postępowanie z toksycznymi i niebezpiecznymi środkami chemicznymi. Zwalczanie nielegalnego handlu tymi środkami

19. Bezpieczna dla środowiska gospodarka odpadami niebezpiecznymi. Zapobieganie nielegalnemu międzynarodowemu handlowi odpadami niebezpiecznymi

20. Bezpieczna dla środowiska gospodarka stałymi odpadami oraz osadami z oczyszczalni ścieków

21. Bezpieczne i nieszkodliwe dla środowiska obchodzenie się z odpadami radioaktywnymi

Wzmacnianie roli głównych grup społecznych i organizacji

1. Wprowadzenie

2. Rola kobiet w trwałym i zrównoważonym rozwoju

3. Rola dzieci i młodzieży w trwałym i zrównoważonym rozwoju

4. Rola ludności tubylczej (grup etnicznych) w trwałym i zrównoważonym rozwoju

5. Umocnienie roli organizacji pozarządowych – partnerów na rzecz trwałego i zrównoważonego rozwoju

6. Wykorzystanie inicjatywy władz lokalnych w realizowaniu zaleceń Agendy 21

7. Wzmocnienie roli pracowników i ich związków zawodowych w osiąganiu trwałego i zrównoważonego rozwoju

8. Umocnienie roli biznesu i przemysłu w osiąganiu trwałego i zrównoważonego rozwoju

9. Rola społeczności naukowej i technicznej w tworzeniu podstaw i warunków trwałego i zrównoważonego rozwoju

10. Zwiększenie roli rolników w procesie trwałego i zrównoważonego rozwoju

Możliwości realizacyjne

1. Środki i mechanizmy finansowania

2. Transfer technologii proekologicznych, współpraca i tworzenie możliwości

3. Nauka dla trwałego i zrównoważonego rozwoju

4. Promowanie nauczania, kształtowania świadomości społecznej i szkolenia w zakresie trwałego i zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska

5. Mechanizmy państwowe i współpraca międzynarodowa w tworzeniu możliwości realizacyjnych

6. Zmiany instytucjonalne na forum międzynarodowym

7. Międzynarodowe mechanizmy i instrumenty prawne

8. Informacje do wykorzystania przy podejmowaniu decyzji

Odpowiedzialność i Troska „Responsible and Care” – prosty program zarządzania środowiskiem. Stanowi publiczne i dobrowolne zobowiązanie się przedsiębiorcy do realizacji działań dotyczących poprawy swej działalności w zakresie ochrony środowiska, bezpieczeństwa procesowego oraz ochrony zdrowia pracowników.

Czystsze Produkcje (Cleaner Production) – CP

Program CP został wprowadzony w 1990 roku przez Agencję Ochrony Środowiska ONZ. Międzynarodowa Deklaracja CP została wydana przez UNEP w 1998r. W Polsce CP jest realizowany w ramach Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT przez Stowarzyszenie „Polski Ruch CP”

Program CP wprowadza do swoich zasad ideę ZR do technologii i produkcji. Przez CP rozumie się ciągłe stosowanie zintegrowanej, prewencyjnej strategii w odniesieniu do procesów, produktów i usług dla uzyskania korzyści ekologicznych, ekonomicznych i społecznych oraz korzyści związanych ze zdrowiem i bezpieczeństwem. Międzynarodowa Deklaracja CP w swojej treści to zobowiązania:

1. Kierownictwa do wykorzystywania wpływu w celu zachęcania do przyjęcia praktyk zrównoważonej produkcji i konsumpcji poprzez kontakty z uczestnikami procesu

2. W obszarze świadomość, edukacja, szkolenia – zobowiązanie do tworzenia podstaw poprzez rozwijanie i kierowanie świadomości, edukacji i szkoleń wewnątrz organizacji oraz poprzez włączenie koncepcji i zasad CP na wszystkich poziomach edukacji

3. W dziale integracja zobowiązanie do integracji strategii prewencyjnych na wszystkich poziomach organizacji, wewnątrz systemów zarządzania środowiskiem, poprzez używanie takich narzędzi jak: ocena działań ekologicznych, księgowość ekologiczna, oddziaływania ekologiczne, cykl życia oraz oceny CP.

Do opracowania projektów związanych z zasadami CP propaguje się do analizy i ujęcia ilościowo – bilansowego cyklu produkcyjnego, zastosowanie podejścia procesowego, dzieląc cykl na trzy części wejście

– obieg – wyjście. Narzędzia realizacyjne takiej strategii CP to:

1. Ocena stanu środowiska (ekoaudyt) – ocena polityki środowiska i jej społeczna akceptacja, ocena podstawowych funkcji zarządzania środowiskiem, ocena przygotowania do stosowania nowoczesnych rozwiązań.

2. Charakterystyka i ocena stanu gospodarki odpadami – inwentaryzacja miejsc powstawania odpadów, bilans odpadów.

3. Ocena szkodliwości substancji chemicznych – przygotowanie zasad wyboru i magazynowania chemikalii, ocena ryzyka

4. Audit energetyczny – opracowanie bilansu energetycznego, ocena sprawności urządzeń, ocena skuteczności wykorzystania energii w procesach jednostkowych

5. Ocena oddziaływania na środowisko – ocena kosztów i zysków ekologicznych i ekonomicznych planowanej działalności, określenie problemów środowiskowych, wyznaczenie potencjalnych skutków zaniechania działań proekologicznych

6. Wyznaczenie najlepszej dostępnej techniki (BAT)

Oprócz analizy technicznej i ekologicznej – analiza ekonomiczna NPV, IRR, PP.

W celu całkowitej oceny minimalizacji oddziaływania projektu tworzy się raport końcowy, który zawiera:

• Część informacyjną – ogólna charakterystyka przedsiębiorstwa

• Samoocena pod kątem oddziaływania na środowisko

• Projekt CP zawierający opis projektu, instalacji, ekobilanse, wybór i selekcję wariantów rozwiązań, techniczną i ekonomiczną analizę wykonalności, zestawienie efektów, plan wdrożenia i stan realizacji

• Dokumentację

Problem odpadów należy rozpatrywać łącznie z obiektami, w których powstają, Są one powiązane:

• Z wytwarzanymi wyrobami, ich właściwościami eksploatacyjnymi – ergonomiczność, ekologiczność, energochłonność, materiałochłonność, trwałość utylizacji, recyrkulacja materiałów itp…

• Ze stosowanymi procesami wytwarzania i koniecznością ich ciągłego ulepszania

• Z infrastrukturą techniczno – organizacyjną

• W jakiej realizowane są procesy i wytwarzane wyroby (stan sprawności, trwałości wszystkich urządzeń technologicznych, automatyka, magazynowanie, sposób pomiarów, monitorowanie procesów, stan bezpieczeństwa, aspekty środowiskowe)

Rozpatrując problem odpadów i ich oddziaływanie na środowisko należy mieć na uwadze minimalizację oddziaływań najbardziej szkodliwych tzw. „znaczące aspekty środowiska” Należą do nich:

• Emisje do powietrza

• Zrzuty do gleby

• Zużywanie zasobów, co prowadzi do ich wyczerpywania

• Odpady inne (materiały technologiczne, zużyte wyroby)

Przy identyfikacji aspektów środowiskowych należy wziąć pod uwagę wszystkie elementy, które wchodzą do przedsiębiorstwa, procesu (wejście – input) i które wychodzą z przedsiębiorstwa, procesu (wyjście – output). Relacje zachodzące miedzy bilansem wejście – wyjście, a środowiskiem można podzielić:

1. Zapotrzebowanie technologiczne w wodę, energię, surowce itp…

2. Emisje zanieczyszczeń (gazowe, pyłowe, ścieki, stałe odpady technologiczne, hałas, wibracje, promieniowanie itp…)

3. Oddziaływanie na środowisko strumienia wytworzonych wyrobów (zużywanie przez nie energii, substancji niebezpiecznych, trudność utylizacji lub recyrkulacji itp.)

W bilansie ekologicznym przepływy materiałowo – energetyczne analizowane są dwustopniowo:

1. Najpierw opracowuje się globalny bilans dla całego przedsiębiorstwa

2. Następnie opracowuje się bilanse dla poszczególnych procesów lub wyrobów i w odniesieniu do

konkretnego przedziału czasowego

Bilanse takie mogą być opracowywane w różnym układzie:

1. Bilans główny przedsiębiorstwa, obejmujący wszystkie wyjścia i wejścia

2. Bilans czasowy, obejmujący materiały i energię w całym cyklu życia wyrobu

3. Bilans oddziaływań, wskazujący na oddziaływania lokalne, krajowe, regionalne, globalne

Normy serii 14000 dotyczące zarządzania środowiskowego mają na celu dostarczenie organizacjom elementów skutecznego systemu zarządzania środowiskowego, który może byd zintegrowany z innymi wymaganiami zarządzania, w celu pomocy organizacjom w osiągnięciu środowiskowych i ekonomicznych celów.

PN-EN ISO 14001:2005 Systemy zarządzania środowiskowego – Wymagania i wytyczne stosowania. Zawiera wymagania, których spełnienie stanowi podstawę do wydania certyfikatu zgodności. Norma ta została oparta na zasadzie PDCA, podobnie jak ISO 9001.

PN-EN ISO 14004:2005 Systemy zarządzania środowiskowego – Ogólne wytyczne dotyczące zasad, systemów i technik wspomagających

Norma PE-EN ISO 14001:2005 System zarządzania środowiskowego – wymagania i wytyczne stosowania jest najważniejszą normą serii 14000. Zawiera wymagania, których spełnienie stanowi podstawę do wydanie certyfikatu zgodności. Pozostałe normy to normy narzędziowe i dotyczą wytycznych i narzędzi ułatwiających prowadzenie działań, które dążą do ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko.

Norma PN-EN ISO 14001 zawiera wyspecyfikowane wymagania do stosowania przez organizację, która dobrowolnie podejmie taką decyzję. Jej najważniejsze elementy to:

• Zobowiązanie do ciągłej poprawy

• Zobowiązanie do przestrzegania obowiązującego ustawodawstwa ekologicznego

• Zapobieganie wszelkim zanieczyszczeniom środowiska

Norma ma zastosowanie do każdej organizacji która zamierza:

1. Ustanowić, wdrożyć, utrzymywać i doskonalić SZŚ (system zarządzania środowiskiem)

2. Mieć pewność co do postępowania zgodnego z ustaloną przez siebie polityką środowiskową

3. Wykazać zgodność z normą ISO 14001 przez:

• samoocenę i własną deklarację lub

• dążenie do potwierdzenia zgodności przez zainteresowane strony, lub

• dążenie do potwierdzenia własnej deklaracji przez zewnętrzne w stosunku do organizacji strony, lub

• dążenie do certyfikacji SZŚ przez zewnętrzną organizację.

Spis treści normy ISO 14001:2005:

1. Zakres normy

2. Powołania normatywne

3. Terminy i definicje 3.1 audytor

3.2 ciągłe doskonalenie

3.3 działania korygujące

3.4 dokument

3.5 środowisko

3.6 aspekt środowiskowy

3.7 wpływ na środowisko

3.8 system zarządzania środowiskowego

3.9 cel środowiskowy – mierzalny xD

3.10 efekty działalności środowiskowej

3.11 polityka środowiskowa

3.12 zadanie środowiskowe

3.13 strona zainteresowana

3.14 audit wewnętrzny

3.15 niezgodność

3.16 organizacja

3.17 działania zapobiegawcze

3.18 zapobieganie zanieczyszczeniem

3.19 procedura

3.20 zapis

3. Wymagania dotyczące systemu zarządzania środowiskowego spójne z norma ISO 9001

4.1 wymagania ogólne

4.2 polityka środowiskowa

4.3 planowanie

4.3.1 aspekty środowiskowe

4.3.2 wymagania prawne i inne 4.3.3 cele zadania i programy

4.4 wdrażanie i funkcjonowanie

4.4.1 zasoby, role odpowiedzialność

4.4.2 kompetencje, szkolenie i świadomość

4.4.3 komunikacja

4.4.4 dokumentacja

4.4.5 nadzór nad dokumentami

4.4.6 sterowanie operacyjne

4.4.7 gotowość i reagowanie na awarie nie ma tego punktu w normie ISO 9001

4.5 sprawdzanie

4.5.1 monitorowanie i pomiary

4.5.2 ocena zgodności

4.5.3 niezgodności, działania korygujące i zapobiegawcze 4.5.4 nadzór nad zapisami

4.5.5 audit wewnętrzny 4.6 przegląd zarządzania

Załącznik A – Wytyczne dotyczące stosowania niniejszej normy międzynarodowej Załącznik B – Powiązanie ISO 14001:2004 z ISO 9001:2000

Podstawowe wymagania normy ISO 14000:

1. Opracowanie i zdefiniowanie polityki środowiskowej i zobowiązanie do przestrzegania prawa, zapobiegania zanieczyszczeniom i ciągłego doskonalenia (4.2) Ustanowienie systemu planowania w celu identyfikacji aspektów środowiskowych, oceny oddziaływań przedsiębiorstwa na środowisko, planowania i realizowania udokumentowanych celów

2. Opracowanie procedury identyfikacji aspektów środowiskowych swojej działalności, wyrobów i usług w celu ich nadzorowania(4.3.1)

3. Opracowanie procedury identyfikowania i dostępu do mających zastosowanie wymagań prawnych(4.3.2)

4. Określenie celów i zadań zgodnych z polityką środowiskową dla każdej funkcji i poziomu w obrębie organizacji w udokumentowanej postaci (4.3.3)

5. Opracowanie programów zarządzania środowiska, w których należy określić cele założone, środki i ramy czasowe (4.3.3)

6. Określenie struktury odpowiedzialności i uprawnień, udokumentowane i zakomunikowane. Kierownictwo wyznacza przedstawicielstwo SZŚ (4.4.1)

7. Szkolenie personelu w zakresie wpływu ich pracy na środowisko i opracowanie procedury uświadamiania personelu o ważności polityki środowiskowej ( 4.4.2)

8. Ustanowienie procedury obiegu informacji o aspektach środowiskowych wewnątrz i na zewnątrz organizacji (4.4.3)

9. Opracowanie podstaw elementów SZŚ i ich wzajemnych powiązań

10. Opracowanie procedur nadzoru nad dokumentacją (lokalizacja, aktualizacja, identyfikowaniu, wycofywaniu, przechowywaniu, tworzeniu u wprowadzaniu zmian) (4.4.5)

11. Zidentyfikowanie operacji i działań związanych z aspektami środowiska w celu ustanowienia odpowiedniego sterowania operacjami. Ustanowienia procedur aspektów środowiska związanego z dostawcami (4.4.6)

12. Opracowanie procedur identyfikacji potencjalnych zagrożeń i awarii (4.4.7)

13. Opracowanie procedur monitorowania i pomiaru parametrów mających wpływ na środowisko (4.5.1). Opracowanie procedury okresowej oceny zgodnie z przepisami ochrony środowiska

14. Opracowanie procedur postępowania w przypadku niezgodności oraz inicjowanie działań korygujących i zapobiegawczych (4.5.3)

15. Opracowanie procedur nadzoru nas zapisami w celu ich identyfikacji, utrzymania i wykorzystania. Powinny obejmować wyniki auditów, szkoleń, przeglądów, być dostępna, zabezpieczone przed utratą, łatwe do zidentyfikowania, przechowywane przez ustalony czas (4.5.4.)

16. Opracowanie procedur auditów SZŚ. Procedura powinna ustalać zakres, częstotliwość, metodykę, sposób dokumentowania auditów (4.5.5)

17. dokonywanie okresowych przeglądów SŻŚ. Wyniki muszą być dokumentowane. W rezultacie przeglądów można dokonywać zmian polityki, celów, dokumentacji lub planów w celu poprawienia skuteczności i opłacalności finansowania (4.6)

18. Księga Systemu Zarządzania Środowiskowego lub jej odpowiednik w systemie zintegrowanym powinna zawierać politykę jakości, zobowiązanie do przestrzegania przepisów prawa i ciągłego doskonalenia, opis całego SZŚ, wymagane procedury, instrukcje, itp…

Proces wdrażanie SZŚ:

1. Decyzja kierownictwa, przygotowanie planu wdrożenia, wstępny przegląd

2. Opracowanie procedur identyfikacji aspektów, identyfikacji znaczących aspektów, polityki środowiska, cele, zadania, programy; opracowanie i wdrożenie procedur systemowych, szkolenie i podnoszenie świadomości; opracowanie procedur analitycznych, planów awaryjnych, szkolenie i podnoszenie kwalifikacji, wdrożenie procedur operacyjnych

3. Audit systemu, działania korygujące i zapobiegawcze, przegląd prowadzony przez kierownictwo

Zarządzanie Środowiskiem – Etapy wdrażanie SZŚ wg normy ISO 14001