Dydaktyka ogólna 24-03-2011

Teoria kształcenia wielostronnego.

Twórca tej teorii jest Wincenty Okoń, ogłoszona w 1965 roku; podstawowe założenie teorii kształcenia wielostronnego brzmi: osobowości jest stopniowo harmonizującą się całością, której podstawowym funkcjami są: poznawanie świata i siebie, przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości oraz zmienianie świta. Jej przedmiotem jest złożony proces rozwoju człowieka dokonujący się pod wpływem oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych. Teoria ta nie wyrosła tylko i wyłącznie z jakiś hipotez tylko odwołuje się do pewnych obiektywnych uzasadnień. Teoretyczne przesłanki teorii:

1. Współczesna psychologia, która traktuje człowieka jako harmonijnie funkcjonującą całość: poznającą, czującą, działającą, świadomą własnego ja i powiązaną ze społeczeństwem i kulturą

2. Znaczenie dla rozwoju człowieka prawej półkuli mózgu: wyniki badań w zakresie fizjologii. Wyniki te potwierdziły, że istotne znaczenie dla rozwoju człowieka ma prawa półkula mózgu. Jej zadaniem jest kierowanie spostrzeganiem przestrzeni, myślenie intuicyjne, wyobrażeniowe i przestrzenne, rozwijanie umiejętności artystycznych. Harmonijne współdziałanie prawej i lewej półkuli mózgu jest warunkiem pełnego rozwoju człowieka

Teoria ta uwzględnia podstawowe rodzaje działalności ludzkiej. Po pierwsze aktywność intelektualną, po drugie aktywność emocjonalną, aktywność praktyczną. Aktywność praktyczna wyraża się w działaniach. Każdy z nas jest zdolny do tego, aby poznawać przez doświadczanie, jesteśmy zdolne do tego, by wartościować i do tego by tworzyć. Zadaniem kształcenia powinno być to, by wszystkie te aktywności wspierać w sposób równomierny. Dlatego okoń wyróżnił 4 toki kształcenia:

Aktywność intelektualna:

Tok podający: czynności nauczyciela polegają na przekazywaniu lub udostępnianiu gotowych informacji bądź za pomocą słowa mówionego, bądź drukowanego. Czynności ucznia polegają na przyswajaniu tych informacji, przechowywaniu ich w stanie uporządkowanym pamięci i odtwarzaniu. Zaletą takiego podejścia jest szybkie przekazywanie wiedzy, duża ilość tej wiedzy. Wadą jest słabe aktywizowanie uczniów na lekcji, pamięciowy sposób przyswajania przez nich wiedzy. Nauczyciel nie ma informacji zwrotnej czy wiedza została prawidłowo zrozumiana. W celu efektywności toku podającego nauczyciel powinien uwzględnić:

1. Wszechstronne wykorzystanie środowiska szkoły jako źródło bodźców

2. Dobieranie różnych atrakcyjnych źródeł gotowej wiedzy

3. Stosowanie sposobów asymilacji Widzy, które sprzyjają jej zapamiętywaniu, przedłużania czasu przechowywania jej w pamięci

4. Stosowanie skutecznych sposobów utrwalania wiedzy poprzez odpowiednie powracanie do poznanych treści oraz stosowanie ich w działaniu

5. Samokontrola i kontrola opanowanej wiedzy

Czynności nauczyciela	Czynności ucznia
Przygotowanie uczniów do pracy poprzez zaznajomienie ich z celami i zadaniami lekcji	Powstanie u uczniów pozytywnej motywacji
Podawanie uczniom nowego materiału	Poznanie i przyswajanie nowych wiadomości
Synteza przekazanych uczniom wiadomości w celu ich zebrania i utrwalenia	Kojarzenie nowych wiadomości z już posiadanymi, usystematyzowanie i utrwalenie
Kontrola opanowania przez uczniów wiadomości w celu wykrycia luk i oceny trwałości i operatywności wiedzy	Samokontrola i samoocena
Zastosowanie, wyznaczanie zestawów ćwiczeń i zadań	Posługiwanie się zdobytą wiedzą w nowych sytuacjach w celu zdobycia umiejętności

Tok poszukujący: uczeń samodzielnie poznaje rzeczywistość poprzez rozwiązywanie problemów. Punktem wyjścia jest sytuacja problemowa, która inspiruje ucznia do poszukiwania i formułowania problemu, wytwarzania pomysłów, rozwiązywania i ich weryfikacji. W rozwiązywaniu problemu występują 3 podstawowe czynności:

1. Wytwarzanie pomysłów oraz hipotez, ich uzasadnianie na podstawie posiadanej wiedzy w celu selekcji i przyjęcia hipotezy najbardziej prawdopodobnej

2. Weryfikacja empiryczna hipotezy na podstawie wyników obserwacji, eksperymentu, analizy porównawczej odpowiednich materiałów źródłowych

3. Zastosowanie oryginalnych pomysłów w nowych działaniach umysłowych i praktycznych

Zaletą tego typu działalności jest fakt, że w procesie rozwiązywania problemów rozwijana jest samodzielność, kształtowana twórcza postawa, aktywność intelektualna, gdy rozwiązywanie problemów występuje w grupie ma walor społeczny.

Czynności nauczyciela	Czynności ucznia
Organizowanie sytuacji problemowej	Uświadomienie sobie przez uczniów określonej trudności o charakterze teoretycznym lub praktycznym
Formułowanie problemu zwłaszcza wtedy, gdy uczniowie nie są w stanie tego uczynić	Formułowanie problemu będącego zadaniem badawczym oraz gromadzenie niezbędnych wiadomości o przedmiocie badań
Udzielanie uczniom niezbędnej pomocy w procesie wytwarzania hipotez i ich weryfikowania	Formułowanie i uzasadnianie hipotez jako przypuszczenia stanowiącego podstawę przewidywań projektu rozwiązań
Kierowanie myśleniem i działaniem uczniów	Weryfikacja hipotez na drodze eksperymentów, działań praktycznych i analiz porównawczych
Kierowanie procesem systematyzowania i utrwalania	Formułowanie rozwiązań i wniosków końcowych oraz uporządkowanie i utrwalenie wiadomości
Organizowanie sytuacji służących zdobytej przez uczniów wiedzy	Stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu nowych problemów

Aktywność emocjonalna: Polega na emocjonalnym przeżywaniu wartości i ich wytwarzaniu

Tok eksponujący: uczenie się przez przeżywanie, polega na stwarzaniu takich sytuacji w pracy szkolnej, w których ma miejsce wywoływanie przeżyć emocjonalnych u uczniów pod wpływem odpowiednio eksponowanych wartości. To przeżycie może być wywołane treścią lub przedmiotem eksponowanym w formie obrazu, muzyki, filmu czy sztuki teatralnej, itp. Uczenie przez przeżywanie to takie odkrywanie czy przeżywanie nowych wiadomości przy których uczeń mocno angażuje się uczuciowo i powstaje jego osobisty stosunek do różnych wartości.

Czynności nauczyciela	Czynności uczniów
Ukierunkowanie kontaktu z dziełem, utworem	Zetknięcie się z dziełem, utworem
Eksponowanie tego dzieła(wiersz, film, sztuka teatralna, obraz, itp.) z wykorzystaniem środków technicznych	Emocjonalne przeżywanie określonych wartości i ich przyswajanie
Wskazanie na istotne elementy dzieła i ich objaśnienie	Analiza i rozumienie dzieła
Inspirowanie uczniów do wyrażania indywidualnych przeżyć	Wyrażanie indywidualnych odczuć i przeżyć
Podsumowanie zajęć i kierowanie uogólnieniem	Formułowanie wniosków praktycznych dotyczących postaw własnych

Aktywność praktyczna: wyrażą się w działaniu podmiotu i polega na udziale, przekształcaniu rzeczywistości, wykonywaniu zadań praktyczno- wytwórczych, rozwiązywanie problemów technicznych przy wykorzystaniu zdobytej wiedzy o rzeczywistości

Tok praktyczny: uczenie się przez działanie. Działalność praktyczna uczniów umożliwia im zastosowanie wiedzy teoretycznej, pozwala poznać związki i zależności dotyczące zjawisk i procesów, pozwala lepiej zrozumieć i trwalej zapamiętać wiadomości, sprzyja rozwojowi samodzielności, wyrabia silną wolę i charakter, szacunek dla pracy i jej wytworów. Poszanowanie człowieka pracy i uznanie dla twórczości. Uczenie się przez działanie może przyjmować różną postać. Najmniej kształcąca jest ta odmiana, która zmierza do opanowania tylko samych czynności, nie wiążemy z podstawami naukowymi, teorią. Bardziej wartościowe jest działanie, w którym stosuje się wiązanie teorii z praktyką i praktyki z teorią, ponieważ występuje rozszerzenie wiadomości.

Czynności nauczyciela	Czynności ucznia
Uświadomienie celu i znaczenia działania	Poznanie celu działania i powstanie pozytywnej motywacji
Ustalenie reguł i zasad działania	Przypomnienie lub przyswojenie reguł i zasad działania
Pokaz działania wzorowo wykonanego z objaśnienie sposobu działania	Obserwacja wzoru działania
Kontrola i korekta	Pierwsze próby kontrolowane i korygowane
Kontrola i ocena	Ćwiczenia w samodzielnym wykonywaniu działania

4 drogi dochodzenia do wiedzy W. Okonia w świetle tej teorii:

1. Przez przyswajanie/ tok podający

2. Przez odkrywanie wiedz/ tok poszukujący

3. Przez przeżywanie wartości/ tok eksponujący

4. Przez działanie/ tok praktyczny

„Kształcenie wielostronne jest to rodzaj kształcenia, w którym uczniowie stosują pod kierunkiem nauczyciela lub samodzielnie zróżnicowane sposoby i środki obejmujące uczenie się przez przyswajanie wiedzy czerpanej z różnych źródeł, odkrywanie nowych wiadomości poprzez rozwiązywanie problemów, przeżywanie różnorodnych wartości oraz indywidualną, grupową i zbiorową działalność praktyczną.”

- W. Okoń