Bezrobocie
Bezrobocie według dwóch kryteriów
Jest badanych 20 tys. osób przez GUS według metodologii BAEL (badanie aktywności ekonomicznej), są prowadzone, co kwartał. Ustala się osoby aktywne zawodowo, przy czym osoby pracujące to takie, które w badanym tygodniu przynajmniej przez 1h wykonywały pracę zarobkową albo pracowały na własny rachunek zatrudniając pracowników, albo były zatrudnione, jako pracownik najemny na podstawie stosunku pracy, albo pomagały bez umownego wynagrodzenia w prowadzeniu rodzinnej działalności gospodarczej, albo uczyły się zawodu otrzymując wynagrodzenie. Dotyczy to osób w wieku powyżej 15 lat. Do pracujących zalicza się także te osoby, które nie pracowały z przyczyn Np. z powodu urlopu, choroby, strajku, przerwy w działalności zakładu, z powodu pogody i innych tego rodzaju przyczyn.
Bezrobotni to osoby, które:
- Nie pracowały w ciągu badanego tygodnia, ponieważ nie zostawały w stosunku pracy
- Przez 4 ostatnie tygodnie włączając w to tydzień badany aktywnie poszukiwały pracy
- Były gotowe i mogły podjąć prace
Do bezrobotnych zalicza się również osoby, znalazły pracę i czekają na jej rozpoczęcie, ale nie dłużej niż 30 dni.
Miary opisujące rynek pracy:
- stopa bezrobocia, – jako stosunek bezrobotnych do aktywnych zawodowo
← nieobliczani
- na podstawie BAEL oblicza się współczynnik aktywności zawodowej, jako udział osób aktywnych zawodowo w ogólnej liczbie ludności w wieku 15+
- przeciwnym wskaźnikiem jest wskaźnik zatrudnienia, czyli udział ludności pracującej w liczbie ludności ogółem w wieku 15+
Bardziej szczegółowe wskaźniki wykorzystywane przy analizie rynku pracy i w analizie polityki społecznej dotyczące zatrudnienia w poszczególnych kategoriach wiekowych Np. wskaźnik zatrudnienia w grupie osób 50+, używanych w porównaniach międzynarodowych w związku z polityką świadczeń emerytalnych.
Innym źródłem informacji jest rejestracja bezrobotnych, którzy są za takowych uważani według ustawy o kształtowaniu rynku pracy.
Bezrobotni powinni spełniać następujące warunki:
Pozostawać bez pracy.
Muszą mieć ukończone 18 lat.
Nie ukończyły 60 lat kobiety i ukończyli 65 lat mężczyźni.
Nie mają prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej ani po ustaniu zatrudnienia nie pobierały świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, nie są na urlopie macierzyńskim ani wychowawczym.
Nie są członkami gospodarstwa domowego posiadającego gospodarstwo role o powierzchni użytków powyżej 2 ha przeliczeniowych.
Nie podlegają ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy, jako domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczających 2 ha przeliczeniowe.
Nie podjęły pozarolniczej działalności gospodarczej, ani nie podlegają na podstawie odrębnych przepisów obowiązkowi ubezpieczenia społecznego lub ubezpieczenia emerytalnego.
Nie przebywają w areszcie tymczasowym ani nie odbywają kary pozbawienia wolności.
Ich stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia w wymiarze ci najmniej ½ etatu obowiązującego w danym zawodzie.
Osoby uznawane za bezrobotne powinny spełniać te warunki, nie być zatrudnionymi ani uczącymi się natomiast być gotowymi do podjęcia pracy w pełnym wymiarze czasu pracy i powinny być zarejestrowane w urzędzie pracy.
Podane 2 zestawy kryteriów uznawania osób za bezrobotne wyraźnie się między sobą różnią ponieważ służą do różnych celów.
Osoby zarejestrowane jako bezrobotne mogą korzystać z bezpłatnej opieki zdrowotnej, a przez pewien czas po ustaniu zatrudnienia mają prawo do zasiłku stąd bezrobocie rejestrowane jest uwarunkowane nie tylko w aspekcie Rynu pracy, ale też w aspekcie wydolności finansów publicznych i funkcji opiekuńczych państwa.
Rodzaje bezrobocia:
Dobrowolne – bezrobotni należący do zasobów pracy ale nie chcą podjąć pracy, za ustaloną na rynku płacę.
Przymusowe – bezrobotni którzy należąco aktywnych zawodowo, poszukują pracy, godzą się na występującą na rynku płacę, ale nie mogą znaleźć pracy.
Bezrobocie dobrowolne jest nazywane bezrobociem naturalnym.
Stopa naturalna bezrobocia to stosunek wielkości bezrobocia do zasobów pracy.
Wyróżnia się także bezrobocie frykcyjne, strukturalne i cykliczne.
- Frykcyjne – nazywane inaczej przejściowym, jest powodowane mobilnością pracowników, którzy szukają jak najlepszej pracy.
- Strukturalne – powstaje wtedy gdy struktura zapotrzebowania przedsiębiorstw na prace nie odpowiada podaży tej pracy.
- Cykliczne – jest powodowane powtarzającym się co jakiś czas zmniejszeniem popytu w gospodarce.
- Utajone – jest to niepełne wykorzystanie czasu pracy bądź kwalifikacji osób pozostających w stosunku pracy.
SEKTOR PUBLICZNY
Koresponduje z pojęciem finansów publicznych, ale nie jednokładnie się pokrywa.
Sektor publiczny określa kilka miar:
Należy relacja między dochodami publicznymi a PKB oraz między wydatkami publicznymi a PKB, to również świadczy jak dalece państwo ingeruje w mechanizm rynkowy.
Udział sektora publicznego w popycie globalnym szacuje się, że udział ten wynosi ok. 10% to oznacza, że sektor publiczny ma duży udział w popycie globalnym.
Liczba osób zatrudnionych w sektorze publicznym w relacji do ogółu zatrudnionych w gospodarce.
Liczba osób, dla których dochody otrzymywane z sektora publicznego stanowią wyłączne lub podstawowe źródło utrzymania (chodzi o pracowników tego sektora, świadczenia odbiorców i osoby przez nich utrzymywane) jest to ok. 40% mieszkańców Polski.
Majątek rzeczowy będący własnością publiczną taki jak grunty państwowe, lasy, udziały Skarbu Państwa i samorządu terytorialnego w spółkach, majątek trwały i obrotowy w przedsiębiorstwach oraz instytucjach państwowych.
Kapitał społeczny. Jako kapitał społeczny rozumiem ogół zaufania między ludźmi, który pozwala obniżać koszty transakcji.
Koszt transakcji – koszt przeniesienia wartości z jednej osoby na drugą.
Sektor publiczny można interpretować wielorako:
Ze względu na wytwarzanie dóbr publicznych a dobro publiczne noblista Stiglits (2001) charakteryzuje następująco: ich konsumpcja ma charakter nie rywalizacyjny, ponieważ Np. ze zwiększenia wydatków na obronę narodową korzystają w jednakowym stopniu wszyscy obywatele a z kolei niewielka zmiana liczby ludności nie powoduje Np. zmiany kosztów nowego rodzaju broni; uznaje się też, że w przypadku wytwarzania dóbr publicznych nie występuje koszt krańcowy bo zaspokajanie potrzeb kolejnego obywatela nie odbija się znacząco/uchwytnie na wydatkach.
Brak możliwości wykluczenia, bo Np. latarnia morska swoimi sygnałami służy wszystkim przepływając statkom żadnemu statkowi nie można zakazać korzystania z nich.
Problem pasażera na gapę (easy rider) niechętnego do dobrowolnego finansowania dóbr publicznych a jednocześnie aktywnego w korzystaniu z ty dóbr problem ten może być rozwiązywany przez obciążenie świadczeniami przymusowymi albo poprzez reglamentację dostępu do dóbr publicznych (podstawowe metody regulacji to opłaty za użytkowanie albo zaopatrzenie po równo, albo dostęp przez kolejki).
Sektor publiczny można definiować poprzez zadania publiczne bez względu na rodzaj własności obejmuje wszystkie podmioty realizujące te zadania. Zarówno podmioty oparte na własności publicznej (państwowej oraz samorządowej – municypalna = komunalna) oraz podmioty funkcjonujące na gruncie własności prywatnej (Np. prywatne lecznice wykonujące zlecenia NFZ).
Według rodzaju własności a chodzi o własność publiczną (w całości własność dzieli się na publiczną i prywatną, prywatna ma formę indywidualną spółek, spółek cywilnych i handlowych, spółdzielni oraz fundacji i stowarzyszeń zakładanych na gruncie kapitału prywatnego).
Z definicją sektora publicznego pokrywa się aczkolwiek nie w całości definicja finansów publicznych.
Finanse publiczne obejmują z jednej strony część finansów o charakterze rynkowym nieuzyskiwanych w charakterze przymusu (Np. SGGW uzyskuje opłaty za studia niestacjonarne na zasadzie rynkowej, ale zarówno te fundusze jak i uzyskiwane z budżetu państwa są wydatkowane według przepisów o zamówieniach publicznych).
Finanse publiczne z kolei są węższe od sektora publicznego, kiedy chodzi o transfery ze środków publicznych do osób prywatnych Np. w formie rent, emerytur, zasiłków, zapomóg itp.
Specyfikom finansów publicznych jest to, że przeważająca ich część ponad 90% jest zgromadzona z zastosowaniem przymusu. Drugą cechą specyficzną jest skala, ponieważ budżet państwa a także jednostki samorządu terytorialnego najczęściej operują większymi kwotami niż jakiekolwiek przedsiębiorstwa (pomijamy sytuację, kiedy między narodowe korporacje rozporządzają kwotami przekraczającymi sumy budżetowe mniejszych krajów).
Finanse publiczne nie są uruchamiane w celu osiągnięcia zysku, zatem zysk odpada, jako sprawdzian racjonalności gospodarowania o racjonalności i efektywności finansów publicznych rząd i samorząd zabiegają przez poddanie decyzji osądowi opinii publicznej. Uchwalanie budżetów oraz ich wykonywanie jest jawne i następuje z zachowaniem procedur uchwalani ustaw.
Sektor publiczny odpowiada za następujące zadania:
Wykonywanie władnych funkcji państwowych (ład i bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne).
Stanowienie i egzekwowanie prawa.
Wymiar sprawiedliwości.
Wydawanie zezwoleń i koncesji.
Interwencjonizm w gospodarce ograniczający niedoskonałości rynku.
Reprezentowanie państwa na zewnątrz.
Zarządzanie finansami państwa.
Zarządzanie majątkiem państwowym wraz z ochroną środowiska naturalnego i dziedzictwa narodowego.
Świadczenie usług publicznych, edukacyjnych, kulturowych, zdrowotnych, opiekuńczych, komunalnych – takich jak transport zbiorowy, zbieranie i zagospodarowywanie odpadów, dostarczanie wody, gospodarka ściekowa.
Budowa i utrzymywanie infrastruktury przeznaczonej do powszechnego użytku jak drogi, koleje, linie energetyczne, urządzenia przeciw pożarowe i przeciw powodziowe.
Wspieranie zadań wykonywanych przez organy społeczeństwa obywatelskiego.
Wypłata przewidzianych prawem świadczeń pieniężnych jak stypendia, emerytury, renty, zasiłki, świadczenia rodzinne itp.
Niektóre z tych zadań mogą wykonywać podmioty prywatne ale władza publiczna nie może się uwolnić od ich finansowania, władzę wykonują administracja rządowa i samorządowa. Zakres zadań i ich podział respektuje zasadę subsydiarności czyli pomocniczości w myśl której publicznie zaspokajane są potrzeby których pojedynczy obywatele nie są w stanie zaspokoić samodzielnie z kolei powiat przejmuje zadania których nie może wykonywać efektywnie gmina, województwo zajmuje się tym czemu nie podoła powiat a rząd zajmuje się tym czemu nie mogą podołać jednostki samorządu terytorialnego.
Handel zagraniczny
Handel zagraniczny – wymiana towarów i usług pomiędzy danym krajem a jego otoczeniem zagranicznym.
Handel międzynarodowy – wymiana towarów i usług miedzy różnymi krajami.
Import – kupno towarów i usług z zagranicy.
Eksport – sprzedaż towarów i usług zagranicę.
Eksport netto – różnica między wartością eksportu i importu w Polsce jest on ujemny.
Gospodarka autarchiczna – nie ma wymiany dóbr i usług z zagranicą.
Import niezbędny – wartość dóbr i usług, które musimy sprowadzać (w Polsce jest to gaz, ropa).
Eksport niezbędny – taka wartość eksportu, którą musimy pokryć import.
Reeksport – importowane przez nas i eksportowane dalej (czasem uszlachetnione a czasem nie).
Znaczenie handlu zagranicznego.
Główne korzyści:
Specjalizacja (kraje specjalizują się w niektórych towarach i usługach, ponieważ mają odpowiednie czynniki specjalizacji np. zasoby naturalne, zasoby ludzkie, zasoby kapitałowe, tradycja).
Korzyści skali.
Zwiększa konkurencję na rynku (nie zawsze jest to korzyść, np. nierówna konkurencja).
Postęp techniczny – poprzez handel zagraniczny można sprowadzić do kraju nowe technologie.
Napływ obcego kapitału (może być niekorzystny, jeśli zagraża naszym firmom).
Własny udział w rynku zagranicznym (mamy firmę zagranicą).
Urozmaicenie rynku wewnętrznego (możemy sprowadzać towary inne niż mamy np. kawa, banany).
Ujemne strony handlu zagranicznego:
Jeżeli bilans handlu zagranicznego jest ujemny może on hamować wzrost gospodarczy.
Firmy zagraniczne mogą stwarzać niezdrową konkurencję dla krajowych firm.
Teorie w handlu zagranicznym:
Teoria kosztów absolutnych Adama Smisa.
Jeżeli mamy 2 kraje(A,B) i 2 towary(X,Y)
X Y
A 5 zł 4zł
B 7zł 2zł
Każdy kraj powinien specjalizować się w produkcji tego towaru który wytwarza absolutnie tanio.
Teoria Davida Ricarda kosztów komparatywnych.
Jeżeli mamy 2 kraje(A,B) i 2 towary(X,Y)
X Y
A 5h 2h nie liczymy kosztów transportu
B 15h 3h
5/15 2/3 ←0,5 raza taniej X/YA≠X/YB
↑3 razy taniej
Każdy kraj powinien specjalizować się w produkcji tego towaru, który produkuje względnie taniej.
Teoria Heckschera – Ohlina.
Każdy kraj powinien specjalizować się w tych produkcjach gdzie ma do nich odpowiednie zasoby czynników produkcji.
Terms of trade – warunki wymiany, jest to wskaźnik (jeden z wskaźników), który pokazuje częściowo opłacalność handlu zagranicznego.
TOT=$\frac{\frac{\text{Ce}1}{\text{Ce}0}}{\frac{\text{Ce}1}{\text{Ce}0}}$ TOT – term of trade (cen), Ce – cena eksportu, Ci – cena importu
TOT ≥ 1 ← powinien być taki
Dumping – sprzedaż w cenach niższych niż na rynku wewnętrznym (krajowym), a czasem nawet niższym niż ceny produkcji.
W eksporcie w Polsce w poprzednich latach największy udział miały maszyny, urządzenia – samochody.
Bilans handlowy i płatniczy.
Bilans handlowy – zestawienie wartości eksportu i importu dóbr i usług (w Polsce jest generalnie ujemny).
Bilans płatniczy – pokazuje nam wszelkie przepływy finansowe między danym krajem a jego otoczeniem (pojęcie szersze od bilansu handlowego) w danym roku. Dzieli się na :
Bilans obrotów bieżących w nim jest bilans handlowy i transfery.
Transfery - pieniądze wpływające z zagranicy i wypływające zagranicę, ale nie za dobra i usługi (Np. prywatne przelewy, składki na organizacje, do których należymy).
Bilans obrotów kapitałowych w nim jest saldo kredytów i saldo kapitału, który napływa do Polski i wypływa.