EKONOMIA JAKO PRZEDMIOT

Zasoby to wszelkie dostępne rzeczy materialne oraz wartości niematerialne służące do wytwarzania dóbr i świadczenia usług w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich. Do zasobów zaliczamy:

• kapitał ludzki – siła robocza (wykształcenie, umiejętności, zdolności, siła fizyczna, zdrowie)

• kapitał naturalny – to, co daje nam przyroda

• kapitał rzeczowy – urządzenia, maszyny (wg Marshalla też organizacja)

Zasoby zaspokajają dobra i usługi.

Dobra:

• wolne – nieograniczone, od natury (np. klimat, czyste powietrze, woda)

• gospodarcze – wytworzone przez człowieka w procesie produkcji

Usługi – czynności zaspokajające potrzeby

Koszt alternatywny jest to utracona korzyść, nieograniczoność potrzeb, a ograniczoność usług, koszt ten pojawia się z każdym wyborem.

ZAKRES EKONOMII:

• Makroekonomia – traktuje gospodarkę jako całość (np. PKB, handel zagraniczny, inflacja, bezrobocie)

• Mikroekonomia – dotyczy np. kosztów przedsiębiorstwa, rynków branżowych, popytu, podaży, ceny

• Mezoekonomia – zmiany strukturalne (np. zmiany struktury produkcji i zatrudnienia)

• Ekonomia pozytywna – mówi o tym jak jest

• Ekonomia normatywna – mówi o tym jak być powinno

METODY BADAWCZE W EKONOMII:

Metoda naukowa – powtarzalny sposób rozwiązywania problemu naukowego.

• Metoda indukcji – przejście od szczegółu do ogółu, metoda dominująca, daje wyniki niepełne, bo występuje złożoność zjawisk i dlatego jest uzupełniona przez metodę izolacji (wyodrębnienia tylko pewnej grupy zjawisk przy założeniu, że inne są bez zmian – zasada ceteris paribus)

• Metoda dedukcji – od ogółu do szczegółu, np. firma przyniosła straty – szukamy dlaczego

• Metody statyczne – tylko do analizy teoretyczno-ekonomicznej, bo wszystko się zmienia

• Metody dynamiczne – odpowiadają rzeczywistości

Kategorie ekonomiczne – pojęcia, które odzwierciedlają związki zachodzące w gospodarce, np. popyt, cena, zysk.

Zjawiska ekonomiczne - zmiany dostrzeżone w działalności gospodarczej, np. zmiana ceny, zmiana popytu.

Między zjawiskami zachodzą związki zwane prawami ekonomicznymi.

Formacje społeczno-ekonomiczne:

• Wspólnota pierwotna (do kogo należały środki produkcji i jak dokonywano podziału?)

• Niewolnictwo (właściciele środków produkcji, siła robocza bez wynagrodzenia)

• Feudalizm (właściciele środków produkcji, siła robocza otrzymywała wynagrodzenie)

• Kapitalizm (właściciele, siła robocza otrzymuje wynagrodzenie głównie pieniężne)

• Socjalizm (wstępne stadium systemu komunistycznego, prawo podziału według pracy)

RODZAJE PRAW EKONOMICZNYCH:

1. Prawa przyczynowe – związek przyczynowo-skutkowy, np. wzrost cen – spadek popytu).

2. Prawa współistnienia – kilka zjawisk.

3. Prawa funkcyjne – związek można przedstawić za pomocą funkcji matematycznych.

WSPÓŁCZESNE SYSTEMY GOSPODARCZE (EKONOMICZNE)

System ekonomiczny - zespół regulacji prawnych i instytucji, w ramach których podejmowane są decyzje ekonomiczne i realizowane zadania gospodarcze.

3 GRUPY SYSTEMÓW GOSPODARCZYCH:

1. Gospodarka wolnorynkowa:

• Istniała jeszcze w XIX w. a teraz w czystej postaci nie występuje.

• Zasoby były w posiadaniu prywatnym, a alokacja zasobów (przeznaczenie) odbywa się wyłącznie w wyniku działania mechanizmu rynkowego.

• Wywodzi się z gospodarki naturalnej, której podstawą są zwyczaje i tradycje; produkcja tylko dla zaspokojenia potrzeb.

1. Gospodarka rynkowa mieszana:

• Dominuje własność prywatna oraz rynkowa alokacja zasobów.

• Część zasobów jest w ręku państwa i samorządów.

• Podstawowy mechanizm rozwoju to mechanizm rynkowy, a wspomagający mechanizm to ingerencja państwa.

1. Gospodarka centralnie sterowana:

• Zasoby są własnością państwa i samorządów, a alokacja zasobów określana jest planem centralnym rządu.

• Ten system był systemem nakazowo-rozdzielczym, w Polsce obowiązywał w latach 1949-89.

Gospodarka rynkowa – działa w oparciu o rynek, który jest głównym weryfikatorem wszelkich zachowań ekonomicznych.

CECHY GOSPODARKI RYNKOWEJ (WARUNKI):

1. Wolność gospodarcza – każdy może produkować co chce, ile chce i sprzedawać po jakiej cenie chce, ale rynek to zweryfikuje.

2. Wymienialność pieniądza.

3. Działanie mechanizmu rynkowego.

TYPY GOSPODARKI RYNKOWEJ:

1. Neoliberalna – główną rolę odgrywa bank centralny (polityka pieniężno-kredytowa), np. USA za czasów Regana.

2. Interwencjonistyczna – państwo ingeruje w te dziedziny, które jego zdaniem są ważne, np. Francja, Skandynawia.

3. Społeczna – państwo nie ingeruje w życie gospodarcze, ale chroni obywateli, np. Niemcy.

Przedsiębiorstwo – jednostka gospodarcza, której celem jest zysk, a zysk osiągany jest poprzez świadczenie usług lub produkcję dóbr. Cechuje się odrębnościami:

• Organizacyjną – nazwa, struktura organizacyjna, siedziba.

• Prawną – wpisanie do rejestru, podpisywanie umów, odpowiedzialność za swoje zobowiązania.

• Ekonomiczną – z chwilą powstania jest wyposażane przez organ założycielski, konto w banku, może zaciągać kredyty, ma pokrywać koszty osiągniętymi dochodami.

FUNKCJE PRZEDSIĘBIORSTWA:

1. Podażowa – produkuje dobra, świadczy usługi. zewnętrzne

2. Popytowa – nabywa siłę roboczą, materiały, środki produkcji.

3. Społeczna – kursy, szkolenia, paczki na święta, stołówki. – wewnętrzna

SYSTEM PIENIĘŻNO-KREDYTOWY

System pieniężny – ogół norm prawnych określających podstawową jednostkę monetarną i jednostki pomocnicze, ich nazwy, wartość, zakres cyrkulacji, wymienialność na pieniądz innych państw. Istnieje także pieniądz bankowy i elektroniczny.

FUNKCJE PIENIĄDZA:

1. Miernik wartości – mierzy wartość towaru; nie musimy mieć pieniędzy realnych.

2. Środek wymiany – cyrkuluje (pieniądz – towar – pieniądz…); musimy mieć pieniądz realny.

3. Środek płatniczy – spłacenie kredytu, podatków.

4. Środek tezauryzacji – bogacenie się, pieniądz papierowy, zamiana na ziemię, nieruchomości, dzieła sztuki, akcje, itp.

5. Pieniądz światowy – gdy państwo gwarantuje jego pełną wymienialność zewnętrzną.

WARUNKI, ABY PRZEDMIOT NAZWANO PIENIĄDZEM:

1. Musi być powszechnie akceptowany jako środek regulowania wszelkich zobowiązań.

2. Musi występować w określonej proporcji ilościowej w stosunku do ogółu produktów przeznaczonych do wymiany handlowej w całej gospodarce.

Podaż pieniądza jest regulowana przez Bank Centralny na podstawie:

• Wzrostu dochodu narodowego.

• Przewidywanego wzrostu cen.

• Możliwości zwiększenia szybkości obiegu pieniądza.

• Wpływu oprocentowania na strukturę zasobów pieniężnych (np. na papiery wartościowe)

Zasoby pieniężne – suma wszystkich form pieniądza posiadanych przez obywateli w danym momencie.

Bank – instytucja ściśle związana z pieniądzem. Nazwa pochodzi od włoskiego „banco” – ławka. I instytucje bankowe powstały w XVI w. w północnych Włoszech. I publiczny bank – Barcelona XIV w.

FUNKCJE BANKÓW:

1. Ekonomiczna – dokonuje zmiany pieniądza oszczędnościowego w pieniądz inwestycyjny.

2. Rachunkowo-operacyjna – prowadzenie rachunków podmiotów.

3. Usługowa – np. oferowanie papierów wartościowych w publicznym obrocie.

System bankowy tworzą wszystkie rodzaje banków działające w gospodarce.

We współczesnej gospodarce funkcjonuje dwustopniowy system bankowy:

• Bank Centralny

• Podlegające mu inne banki (spółdzielcze, komercyjne i specjalistyczne)

RODZAJE KREDYTÓW:

1. Krótkoterminowe – 1 rok, finansowanie bieżących operacji.

2. Średnioterminowe – 2-5 lat, zakup maszyn.

3. Długoterminowe – ponad 5 lat, finansowanie przedsięwzięć, inwestycji.

W kredycie konieczne jest określenie celu, a w pożyczce nie trzeba tego robić.

W gospodarce rynkowej wiele transakcji zawiera się na zasadzie wzajemnego pożyczania kapitału obrotowego. Polega to na czasowym odroczeniu zapłaty za nabywane towary. Nabywca wystawia wtedy weksel handlowy.

Weksle – dokumenty kredytu krótkoterminowego, zawierające bezwzględne zobowiązanie wystawców do zapłacenia określonych kwot pieniężnych. Dla zachowania ważności dokument musi spełniać warunki formalne:

• Musi zawierać nazwę „weksel”

• Polecenie zapłaty przez wymienioną osobę oraz nazwisko osoby, której ma zapłacić

• Zapłata winna być określona sumą pieniężną

• Musi być oznaczony termin i miejsce płatności

• Podpis odręczny wystawcy weksla

FUNKCJE WEKSLI:

1. Kredytowa – kredyt krótkoterminowy.

2. Obiegowa – można przenieść prawa wekslowe.

3. Płatnicza – można zapłacić wekslem.

4. Gwarancyjna.

5. Refinansowa – przed terminem płatności można weksel złożyć w banku do dyskonta.

Dyskonto weksli – skupywanie weksli przez banki.

Remitent – osoba wskazana na wekslu, której ma być wypłacona suma wekslowa; pierwszy posiadacz weksla.

Indos – przeniesienie prawa z weksla na inną osobę.

Awal – poręczenie zapłaty sumy pieniężnej.

Domicyl – wyznaczenie miejsca płatności weksla u osoby trzeciej.

TYPY WEKSLI W OBROCIE WEKSLOWYM:

1. Weksel własny (suchy, prosty) – na rynku są dwa podmioty (A i B)

TOWAR

WEKSEL

Dłużnik (wystawca) Wierzyciel (remitent)

1. Weksel trasowany (ciągniony) – na rynku są trzy podmioty (A, B i C)

TOWAR

AKCEPT

dłużnik, trasat wierzyciel, wystawca, trasant

c b

d a

wierzyciel wystawcy

przyjmujący weksel

remitent

Jeżeli podmiot B jest dłużnikiem podmiotu A (TOWAR), a podmiot A – dłużnikiem podmiotu C (a – TOWAR), A wystawia polecenie zapłaty B do C. Jeżeli B to zaakceptuje (AKCEPT), podmiot A przekazuje weksel do C (b). C przedkłada weksel podmiotowi B (c) i B spłaca dług (d).

Jeśli posiadacz weksla decyduje się na dyskonto, otrzymuje z banku kredyt. Banki pobierają przy dyskoncie stopę procentową, zwaną stopą dyskontową. Obliczenia dyskonta dokonuje się za pomocą wzrou:

w * d * t

O = 360 * 100

O – kwota odsetek, w – suma weksla, d – stopa dyskontowa, t – ilość dni pozostających do daty płatności weksla (rok=360, miesiąc=30, kwartał=120, półrocze=180 dni)

Zadanie

Bank przyjął do dyskonta weksel na sumę 100 000 zł przy stopie dyskontowej 30%, a do dnia płatności pozostało 60 dni. Ile posiadacz weksla otrzyma za niego w banku??

O = (100 000 * 30 * 60) / (360*100) = 5 000

100 000 – 5 000 = 95 000

Wszystkie rozliczenia pieniężne dzielimy na:

1. Bezpośrednie:

   1. Gotówkowe (kasowe)

   2. Bezgotówkowe (zapłata wekslem, kompensata)

2. Pośrednie (za pośrednictwem banków):

   1. Gotówkowe (wpłata gotówki na rachunek bankowy, czek gotówkowy zwykły)

   2. Bezgotówkowe (przelew bankowy, czek rozrachunkowy, akredytywa)

SYSTEM FINANSOWY PAŃSTWA

Jest to zbiór instytucji, norm regulacyjnych i ochronnych państwa oraz reguł rynkowych podejmowania i realizacji decyzji finansowych.

PODMIOTY SYSTEMU FINANSOWEGO:

1. Bank Centralny

2. Banki komercyjne

3. Dysponenci funduszy publicznych:

   1. Budżet centralny

   2. Budżety regionalne i lokalne

   3. Fundusze ubezpieczeń społecznych

   4. Pozabudżetowe fundusze publiczne

   5. Giełdy, biura maklerskie

System finansowy państwa obsługuje wszystkie podmioty gospodarki i kształtuje stosunki finansowe w gospodarce poprzez oddziaływanie na wzajemne relacje między wszystkimi podmiotami.

System budżetowy państwa – jeden z ważniejszych elementów systemu finansowego.

Budżet – roczne zestawienie (w założeniach i według wykonania) dochodów i wydatków.

Budżet państwa spełnia trzy rodzaje funkcji:

1. Ekonomiczna; np.:

   1. Fiskalna – ściąganie podatków.

   2. Redystrybucyjna – najważniejsza; udział budżetu we wtórnym podziale dochodu narodowego.

   3. Alokacyjna – zapewnienie dopływu środków na finansowanie określonych potrzeb publicznych

   4. Równowagi gospodarczej

   5. Wzrostu gospodarczego

2. Zarządzania – planowanie, administrowanie, kontrola.

3. Społeczna – dzięki budżetowi następuje uspołecznienie procesu podejmowania decyzji (demokracja); działania negocjacyjno-polityczne; wychowywanie społeczeństwa.

Za najbardziej miarodajną podstawę oceny redystrybucji dochodu uważa się stopę redystrybucji, która wyraża relację wydatków lub dochodów budżetu państwa do Produktu Krajowego Brutto lub Dochodu Narodowego. Informuje ona jaka część PKB lub DN transferowana jest przez budżet państwa. Nie ma jednej optymalnej stopy redystrybucji budżetowej. Przyjmuje się, że dolną granicę wyznacza taka skala wydatków, która nie pogorszy pozycji materialnej pracowników sektora publicznego. Górna granica – poziom wydatków, który zaczyna hamować rozwój podmiotów gospodarczych z powodu nadmiernych podatków.

Budżet państwa w Polsce nie obejmuje wszystkich dochodów i wydatków sektora publicznego. Po stronie dochodów skupia się ok. 50%, a wydatków 54%. Resztę środków transferują budżety gmin oraz fundusze celowe.

W strukturze budżetu państwa wyróżnia się:

1. Zestawienie bezzwrotnych dochodów i wydatków, których saldo stanowi wynik (deficyt lub nadwyżkę).

2. Zestawienie przychodów i rozchodów związanych z zaciąganiem, udzielaniem i spłatą kredytów zagranicznych. Saldo jest saldem kredytów zagranicznych.

3. Sumy sald budżetu i sald kredytów zagranicznych. W Polsce jest to saldo ujemne.

Jeśli system budżetowy ma zdolność finansowania wydatków otrzymanymi dochodami, to mamy równowagę budżetową.

Przeważnie wydatki są większe od dochodów – deficyt budżetowy.

Suma deficytów budżetowych okresów poprzednich stanowi dług publiczny państwa. Jest on finansowany zobowiązaniem władz państwowych z tytułu zaciągniętych pożyczek na pokrycie deficytu. Wyróżnia się krajowy i zagraniczny dług publiczny.

We współczesnej teorii finansów publicznych za niebezpieczny uznaje się taki deficyt, który powoduje pogorszenie pozycji budżetu w roku następnym.

SPOSOBY ZMNIEJSZANIA DEFIZYTU BUDŻETOWEGO:

1. Zwiększenie dochodu.

2. Zmniejszenie wydatków i zmiana ich struktury.

3. Kolejna pożyczka.

4. Darowizny.

5. Zwiększenie emisji pieniądza przez bank.

6. Operacje otwartego rynku (sprzedaż obligacji), inflacyjna i nieinflacyjna ścieżka likwidacji deficytu budżetowego.

Budżet – narzędzie polityki rządu. Jeżeli np. rząd pragnie zmniejszyć bezrobocie przez zwiększenie popytu, to rozmyślnie zwiększy swoje wydatki ponad dochody i będzie wtedy prowadził politykę deficytu budżetowego. Jeżeli rząd będzie chciał ograniczyć popyt na dobra i usługi (groźba inflacji), to wprowadzi politykę nadwyżki budżetowej.

Dochody budżetu państwa to w ponad 85% dochody podatkowe. Największe znaczenie mają podatki pośrednie (65% wszystkich podatków). Dochody niepodatkowe to ponad 12% (w tym na pierwszym miejscu znajdują się dochody jednostek budżetowych).

Jednostka budżetowa – wydatki pokrywane z budżetu państwa, a wszystkie dochody wpływają do budżetu – metoda budżetowania brutto; np. szkoły, szpitale, itp.

Zakład budżetowy – całkowita lub częściowa odpłatność za usługi. Różnice między dochodami a kosztami pokrywa budżet. Metoda budżetowania netto.

Wydatki budżetu państwa (w 2008 r.):

• Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne – prawie 23%.

• Obsługa długu publicznego – 9%.

• Pomoc społeczna – 6,6%.

• Szkolnictwo wyższe – 4%.

• Obrona narodowa – 6%.

• Ochrona zdrowia – 1,9%.

• Kultura fizyczna i sport – 0,2%.

WYKŁAD 7

Dochody, które wpływają do budżetu państwa są formą wydatków. Wracają do gospodarki w formie świadczeń publicznych koniecznych (obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne; dobra nie wytwarzane przez sektor prywatny) i pożytecznych (dotyczą wypłat transferowych na oświatę, służbę zdrowia; częściowo realizowane przez sektor prywatny).

WYDATKI:

1. Nabywcze (realne) – wynikają ze zgłaszanego popytu.

2. Redystrybucyjne (przelewowe) – stanowią przeniesienie środków pieniężnych pomiędzy podmioty uprawnione przez prawo do tych operacji. Podstawową ich rolą są subwencje (charakter bezzwrotny).

Subwencja – bezzwrotna pomoc finansowa udzielana podmiotom, obowiązująca.

SUBWENCJA:

1. Ogólna – przydzielana na podstawie kryteriów obiektywnych (np. liczba szkół, szpitali, mieszkańców, itp. w danym miejscu); nie jest narzucone na co ma być przeznaczona. Ok. 95% subwencji.

2. Przedmiotowa – na realizację konkretnych zadań, np. dopłata do centralnego ogrzewania, do kredytów udzielonych rolnikom, itp. Ok. 5% subwencji.

Dochody wpływające do budżetu to w większości podatki. Są to pieniężne świadczenia na rzecz państwa.

System podatkowy państwa – zbiór reguł, zasad, sposobów i instytucji ustalania i pobierania podatków od podmiotów gospodarki.

CECHY PODATKÓW:

1. Powszechność – każdy płaci (wszystkie podmioty).

2. Przymusowość – jeśli nie płacimy – sankcje, kary.

3. Bezzwrotność.

4. Nieodpłatny charakter – nic nie dostaniemy jak zapłacimy.

FUNKCJE PODATKÓW W GOSPODARCE:

1. Fiskalna – ściągnięcie należności.

2. Redystrybucyjna – wtórny podział DN przez podatki i budżet.

3. Kontrolna – państwo kontroluje działalność gospodarczą.

4. Wyrównawcza.

PODZIAŁ PODATKÓW ZE WZGLĘDU NA:

1. PRZEDMIOT OPODATKOWANIA:

   1. Majątkowe – np. otrzymany spadek, przyrost majątku.

   2. Przychodowe – ziemia, kapitał, praca (czynniki produkcji).

   3. Dochodowe – podstawą opodatkowania jest dochód.

   4. Konsumpcyjne – wszystkie nabywane towary.

2. ŹRÓDŁA POKRYCIA PODATKÓW:

   1. Bezpośrednie – podstawą opodatkowania jest dochód lub majątek. Jest to podatek dochodowy od osób:

• fizycznych (PIT) – 19%, 30% i 40%

• prawnych (CIT) – 19%

Funkcjonuje w Polsce od 1992 roku.

1. Pośrednie – od przejawu istnienia dochodu (7% i 22%).

• Akcyza – w Polsce o 1993 r., pobierany od niektórych produktów krajowych i importowanych (alkohol, paliwo, papierosy, itp.). Jest przekazywana do budżetu państwa i wliczona w cenę towaru – płaci ją nabywca. Stanowi 1/5 wpływów z podatków.

• VAT – funkcjonuje w Polsce od 1993 r. Jest to inna forma podatku obrotowego, wprowadzona po raz pierwszy we Francji.

Przykład – PRODUKCJA KOSZULEK

1. MATERIAŁ – 2 000 zł 7% VAT 140 zł

2. FABRYKA KUPIŁA ZA 2 140 zł, WYCENIŁA KOSZULKI NA 3 000 zł

VAT = 7% * 3 000 zł – 140 zł = 70 zł

1. SKLEP KUPIŁ ZA 3 070 zł, WYCENIŁ KOSZULKI NA 4 000 zł

VAT = 7% * 4 000 zł – 70 zł – 140 zł = 70 zł

1. CAŁY PODATEK MUSZĄ ZAPŁACIĆ KONSUMENCI W SKLEPIE!

1. PODMIOT POBIERAJĄCY PODATEK:

   1. Centralne (majątkowe, dochodowe).

   2. Lokalne (do budżetu gminy – od nieruchomości, gruntowy, od psa, środków transportu, opłata klimatyczna, itp.)

2. SPOSOBY USTALANIA I EGZEKWOWANIA PODATKÓW:

   1. Proporcjonalny (liniowy) – taka sama stopa podatkowa dla wszystkich.

   2. Progresywny – stopa podatkowa rośnie wraz ze wzrostem wartości przedmiotu opodatkowania.

   3. Regresywny – stopa opodatkowania maleje w miarę wzrostu wartości podstawy opodatkowania.

RYNEK FINANSOWY, GIEŁDA

Rynek finansowy – dotyczący operacji związanych ze środkami pieniężnymi.

PODZIAŁ RYNKU FINANSOWEGO (ze względu na czas dysponowania środkami i cel):

1. Rynek pieniężny – rynek kredytów krótkoterminowych.

2. Rynek kapitałowy – rynek kredytów średnio- i długookresowych:

   1. Pierwotny – obejmuje sprzedaż nowych papierów wartościowych. Występują dwa rodzaje emisji: publiczna (kierowana do wszystkich odbiorców) i niepubliczna (kierowana do określonej grupy, np. pracowników).

   2. Wtórny – dotyczy obrotu wyemitowanymi papierami wartościowymi:

• Rynek pozagiełdowy – papiery nie notowane na giełdzie.

• Giełda

Na rynku kapitałowym stopy dochodowości walorów są dość wysokie, ale podlegają znacznym wahaniom i ryzyko zawieranych transakcji jest duże.

NAJWAŻNIEJSI UCZESTNICY RYNKU KAPITAŁOWEGO:

1. Przedsiębiorstwa – emitują akcje i obligacje, by pozyskać fundusz na rozwój; ale też chętnie skupują takie walory.

2. Osoby fizyczne – nabywają walory, dostarczając funduszy na rynek kapitałowy.

3. Rządy centralne, władze lokalne – zaciągają kredyty długoterminowe w celu finansowania inwestycji w sferze nieprodukcyjnej.

Rynek papierów wartościowych jest znaczącym elementem każdej gospodarki. Obejmuje transakcje kupna i sprzedaży akcji i obligacji.

W Polsce najlepiej jest rozwinięty rynek wtórny, gdyż dotychczasowe uregulowania prawne dotyczą niemal wyłącznie giełdy papierów wartościowych.

Papiery wartościowe – dokumenty potwierdzające prawa majątkowe ich właścicieli lub wierzytelności będące w części przedmiotem obrotów na rynku kapitałowym.

PODSTAWOWY PODZIAŁ PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH:

1. Papiery dywidendowe – wyłącznie akcje; stanowią dowód uczestnictwa we własności kapitału spółki akcyjnej. Właściciele akcji mają prawo do udziału w zysku spółki (otrzymują tak zwaną dywidendę).

PODZIAŁ AKCJI:

• Imienne i na okaziciela

• Pojedyncze i zbiorowe

• Zwykłe i uprzywilejowane (właściciele akcji uprzywilejowanych otrzymują stałą dywidendę, zyski otrzymują przed właścicielami akcji zwykłych, swoje akcje mogą zamienić na zwykłe).

CENY AKCJI:

• Nominalna – podana na akcji, jednostka kapitału akcyjnego.

• Emisyjna – cena, po której akcje są sprzedawane.

• Bieżąca rynkowa – jeśli jest większa od emisyjnej to nadwyżka stanowi dochód akcjonariusza; różnica między ceną emisyjną a bieżącą stanowi kapitał zapasowy.

Zadanie

Obliczyć wartość kapitału akcyjnego i zapasowego, jeżeli emituje się 5 000 akcji po cenie nominalnej 50 zł i cenie emisyjnej 60 zł.

Kapitał akcyjny: 5 000 * 50 = 25 000 zł

Kapitał zapasowy 5 000 * (60 – 50) = 50 000 zł

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA KURSY AKCJI:

• Warunki działalności gospodarczej przedsiębiorstw.

• Wyniki finansowe działalności.

Giełda jest bardziej wrażliwa na pierwszy czynnik.

Inne czynniki:

• Stopa procentowa od oszczędności (wzrost ceny powoduje spadek popytu na akcje).

• Dochody ludności (spadek dochodów powoduje spadek popytu na akcje).

• Aktywność inwestorów zagranicznych.

• Inflacja.

• Zmiany polityczne.

• Niepewność.

1. Papiery procentowe – obligacje; są przeznaczone do obrotu giełdowego, ale ich charakter jest zupełnie inny. Poświadczają wierzytelność na określoną sumę wraz z zobowiązaniem do wypłaty oprocentowania. Są dowodem zaciągnięcia długu. Ich zaletą jest wyższe oprocentowanie niż oszczędności trzymanych w banku.

OBLIGACJE SĄ EMITOWANE PRZEZ:

• Rząd

• Władze lokalne

• Firmy

• Organizacje społeczne, posiadające osobowość prawną i fundacje prowadzące działalność gospodarczą.

Za najbardziej bezpieczne obligacje uważa się emitowane przez instytucje publiczne, np. Obligacje Skarbowe (emitowane przez Skarb Państwa), a także obligacje komunalne (emitowane przez samorządy terytorialne).

Dochód z tytułu posiadania obligacji jest stały, ich wartość waha się jednak wraz ze zmianami stopy procentowej (gdy stopa procentowa spada, powoduje wzrost wartości obligacji).

Zasadnicza różnica między akcją a obligacją polega na tym, że kapitał obligacyjny może ulec deprecjacji (spadek wartości) w procesie inflacyjnym, podczas gdy wartość akcji uzależniona jest od aktywów rzeczowych i przyrostu ich wartości. Akcja zabezpiecza właściciela przed skutkami inflacji. Również w dziedzinie ryzyka gospodarczego jest istotna różnica między akcją a obligacją – kapitał obligacyjny jest uniezależniony od ryzyka decyzji gospodarczych podejmowanych przez emitenta; natomiast kapitał akcyjny jest uzależniony od niego (kapitał ryzyka).

INNE PAPIERY PROCENTOWE:

• Weksle

• Listy zastawne (głównie w kolejnictwie)

• Skrypty dłużne (pożyczki na rozwój majątków ziemskich)

• Czeki

• Bony skarbowe emitowane przez Ministra Finansów na krótkie okresy (do 52 tygodni; służą do zaciągania pożyczek wykorzystywanych dla zachowania płynności finansowania bieżących wydatków budżetu państwa. W praktyce są nabywane głównie przez banki i podmioty gospodarcze).

1. Papiery dowodowe – stanowią dowód uczestnictwa w transakcjach handlowych (bony i cegiełki).

GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

Jest to szczególny rodzaj rynku, którego pierwowzorem były jarmarki (początkowo z obecnością towaru, a później bez niej).

Giełda jest często podawana jako przykład rynku doskonałego.

Pierwsza właściwa giełda powstała w XVI w. w Amsterdamie. W XVII w. powstały giełdy w Paryżu i Londynie. 1771 r. – Wall Street; XIX w. – Tokio.

Historia Polskiej Giełdy sięga roku 1817. Funkcjonowała ona do 1839 r. w Warszawie, Łodzi, Krakowie i Lwowie. Zaprzestano jej działalności na okres wojen i dopiero w 1991 roku powstała Warszawska Giełda (początkowo z 5 spółkami, a po 6 latach spółek było już 200).

GPW w Warszawie jest spółką akcyjną, a jej głównym akcjonariuszem jest Skarb Państwa.

ORGANY GIEŁDY:

1. Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Giełdy

2. Rada Giełdy

3. Zarząd Giełdy

NA POLSKIM RYNKU GIEŁDOWYM DZIAŁAJĄ INSTYTUCJE:

1. Komisja Papierów Wartościowych i Giełd – nadzór

2. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych – rejestracja i przechowywanie

3. Fundusze powiernicze

4. Biura maklerskie

5. Towarzystwa ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne

6. Narodowe Fundusze Inwestycyjne

Giełdy różnią się formą prawną, zasadami uczestnictwa, zakresem działania i funkcjami.

PODZIAŁ MODELI GIEŁD W PRAKTYCE MIĘDZYNARODOWEJ ZE WZGLĘDU NA FORMĘ PRAWNĄ:

1. Model amerykański – giełda to instytucja prywatno-prawna, najczęściej spółka akcyjna (korporacja). Zrzesza handlowców, kupców bankierów, którzy za pomocą giełdy realizują swoje interesy. Tylko uczestnicy są uprawnieni do zawierania transakcji na giełdzie. Osiągane zyski nie dzielą się między uczestników, służą finansowaniu rozwoju giełdy. Giełda rządzi się sama; państwo czuwa, by działała zgodnie z prawem.

2. Model niemiecki – giełda to instytucja publiczno-prawna. Państwo za pośrednictwem ministrów wydaje zezwolenia, określa zasady ustalania cen, organizację giełdy, kontroluje jej działalność.

Największe giełdy: USA, Tokio, Londyn, Paryż, Frankfurt nad Menem. Największy stopień koncentracji obrotów: Londyn.

Na większości giełd stosowane są dwa systemy notowań:

1. Notowania punktowe – wszystkie transakcje są dokonywane po tej samej cenie, według tak zwanego kursu jednolitego. O cenie tej decydują złożone przez inwestorów zlecenia zakupu i sprzedaży papierów wartościowych.

2. Notowania ciągłe – transakcje mogą być zawierane przy różnych poziomach cen. Na początku jest ustalany kurs otwarcia na podstawie złożonych zleceń, a cena, po której jest dokonywana ostatnia transakcja to kurs zamknięcia.

FUNKCJE GIEŁDY:

1. Mobilizacja kapitału – transfer od pierwotnych dysponentów do bezpośrednich użytkowników.

2. Transformacja kapitału – można go przesunąć do bardziej rentownych branż.

3. Wycena kapitału – kształtowanie cen kapitału.

Oceny spółek , oceny decyzji o kupnie akcji na podstawie dwóch wskaźników:

1. c/z - określa stosunek rynkowej ceny akcji do zysku netto przypadającego na jedną akcję, pokazuje on wskaźnik po ilu latach zwraca się inwestycja akcji i określa ile kosztuje złotówka rocznego zysku netto wypracowanego przez spółkę. Im wskaźnik niższy tym akcja tańsza , inwestycja bardziej opłacalna.

2. c/wk – informuje jaka jest relacja między ceną akcji a wartością księgową netto przypadającą na jedną akcję . im wskaźnik wyższy tym bardziej ryzykowny, wartość powyżej jedności oznacza , że cena akcji jest wyższa niż księgowa wartość majątku przypadająca na jedną akcję.

WYKŁAD 9 –

PODSTAWY TEORII ZACHOWAŃ I DECYZJI KONSUMENTA

Maksymalne zaspokojenie potrzeb – następuje poprzez konsumpcję dóbr i usług

Miarą stopnia zaspokojenia potrzeb jest użyteczność dóbr i usług, użyteczność czyli subiektywna przyjemność wynikająca z ich konsumpcji. Dobro jest użyteczne jeśli ma zdolność zaspokajania potrzeb.

Konsument – jego podstawowy cel to maksymalne zaspokojenie potrzeb przez konsumpcję dóbr i usług. Miarą stopnia zaspokojenia potrzeb jest użyteczność dóbr i usług.

Użyteczność – subiektywna przyjemność wynikająca z konsumpcji dóbr. Dobro jest użyteczne jeśli ma zdolność zaspokajania potrzeb. Użyteczność jest to suma zadowolenia jaką osiąga się z posiadania lub konsumowania dobra.

W teorii konsumenta zakłada się, że konsument jest podmiotem racjonalnym, dąży do osiągnięcia maksymalnych korzyści, jest też podmiotem suwerennym w zakresie tworzenia preferencji. Racjonalny bo chce mieć max. Korzyści a suwerennym to będzie sam decydował co chce spożyć.

PODSTAWĄ TEORII WYBORU KONSUMENTA SĄ NASTĘPUJĄCE ZAŁOŻENIA:

1. Wybory konsumenta są zgodne z jego własnym interesem.

2. Konsument dokonuje wyboru między alternatywnymi dobrami na podstawie dostępnych informacji.

3. Istnieje możliwość substytucji dóbr w wyborach dokonywanych przez konsumenta.

Podstawową kategorią, która wyjaśnia prawidłowości zachowania konsumenta jest użyteczność dobra.

Konsument dąży do wybrania takiej kombinacji konsumowanych dóbr, która daje mu największe zadowolenie.

W ANALIZIE ZACHOWAŃ KONSUMENTA ROZRÓŻNIA SIĘ:

1. Użyteczność całkowitą – suma użyteczności konsumowanej ilości dóbr i usług.

Krzywa użyteczności całkowitej rośnie wraz ze wzrostem ilości konsumowanych dóbr, ale rośnie coraz wolniej. Wynika to z faktu, że użyteczność krańcowa maleje.

1. Użyteczność krańcową – wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększenia konsumpcji dobra o jedną jednostkę. Użyteczność krańcowa (marginalna) zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej (Gossena) – mówi o tym, że zadowolenie z jednej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe niż z dwóch (z dwóch większe niż z 3, itd.).

Podstawą wyborów konsumenta jest uporządkowany system preferencji odnośnie kombinacji konsumowanych dóbr. System preferencji pozwala on na skonstruowanie tak zwanych krzywych obojętności. Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje dóbr, które dla konsumenta są obojętne. Składa się ona z punktów odpowiadających koszykom dóbr o tej samej użyteczności całkowitej, czyli przynoszących to samo zadowolenie.

Analiza krzywej obojętności konsumenta pozwala określić rozmiary substytucji jednego dobra przez drugie. Miernikiem efektu substytucyjności jest marginalna stopa substytucji, która określa jaką ilość dobra Y należy poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji dobra X o jednostkę, w sytuacji kiedy konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności, czyli nie zmienia poziomu zadowolenia z konsumpcji. Miara efektu substytucji jest więc relacja między przyrostem spożycia jednego dobra, a spadkiem konsumpcji dobra drugiego.

OGRANICZENIA WYBORU KONSUMENTA:

1. Zasoby pieniężne, którymi dysponuje.

2. Ceny dóbr i usług.

WYDATKI = SUMA DÓBR * ICH ILOŚĆ cena *ilość dóbr

Y – cena zupy ogórkowej – 2 zł

X – cena zupy pomidorowej – 4zł

Mamy do dyspozycji 28 zł

Powstały wykres to linia budżetowa konsumenta. W zakreskowanym trójkącie poniżej linii wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr są osiągalne. Konsument szuka sytuacji optymalnej, która da mu maximum korzyści – sytuacja taka oznacza równowagę konsumenta a na wykresie jest to punkt styczności linii budżetowej z krzywą obojętności.

Przy zmianie dochodów przesuwa się krzywa obojętności.

Przy zmianie cen dóbr:

1. Cena Y bez zmian, X rośnie (Y=2, X=7)

2. Cena Y bez zmian, X maleje (Y=2, X=1)

3. Cena Y rośnie, X bez zmian (Y=4, X=4)

4. Cena Y maleje, X bez zmian (Y=1, X=4)

Zachowanie konsumenta na rynku wyjaśnia również koncepcja nadwyżki (renty) konsumenta. Wyraża ona różnicę, jaka powstaje między najwyższą ceną, która konsument jest skłonny zapłacić za pewną ilość danego dobra w przypadku pilnej potrzeby, a ceną rzeczywiście zapłaconą (za pierwszą jednostkę dobra konsument skłonny jest zapłacić najwięcej, za każdą następną nieco mniej, za ostatnią – krańcową – tylko tyle, ile wynosi cena rynkowa. Ponieważ konsument płaci za każdą jednostkę cenę równą cenie ostatniej jednostki, to przy zakupie każdej jednostki prócz ostatniej uzyskuje nadwyżkę – rentę).

PODSTAWY DECYZJI EKONOMICZNYCH PRODUCENTA

Krótki czas w ekonomii to taki okres, w którym nie zmienia się technologia produkcji.

Czas długi to okres, w którym zaszły zmiany w technologii na skutek postępu technicznego.

CZYNNIKI PRODUKCJI DZIELĄ SIĘ NA:

1. Stałe – nakład ich nie ulega zmianie wraz ze zmianami rozmiarów produkcji.

2. Zmienne – zmieniają się.

W długim czasie czynniki produkcji są czynnikami zmiennymi.

Produkt całkowity (Pc) – całkowita ilość dóbr i usług, wytworzona w krótkim czasie z poniesionych nakładów na zmienne czynniki produkcji.

Produkt przeciętny (Pp) – wielkość produkcji przypadająca na jednego pracownika.

Pp = Pc/L

L – liczba zatrudnionych pracowników

Marginalny (krańcowy) produkt pracy (Pm) – wzrost produkcji osiągany z dodatkowej jednostki czynnika zmiennego.

Zmiany Pc, Pp i Pm opierają się na prawidłowości zwanej prawem malejących przychodów lub prawem malejącego produktu marginalnego. Prawo to mów nam, że nie jest możliwe ciągłe dodawanie czynników zmiennych do czynników stałych i osiąganie coraz większej produkcyjności. Zwiększając nakład czynnika zmiennego, osiągamy taki punkt, po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji.

Prawo malejących przychodów odnosi się do okresu krótkiego. Do okresu długiego odnoszą się efekty skali produkcji.

Wyróżniamy:

1. Stałe efekty skali produkcji – czynniki i produkcja zmieniają się proporcjonalnie.

2. Malejące efekty skali produkcji – produkcja zmienia się mniej proporcjonalnie, rośnie wolniej niż czynniki.

3. Rosnące efekty skali produkcji – produkcja zmienia się bardziej niż czynniki.

Zależność między wielkością, a czynnikiem produkcji prezentuje funkcja produkcji. Jest to zależność między ilością różnych nakładów na wytworzenie produktu, a maksymalną jego ilością wytworzoną w danym czasie.

Ten sam efekt wytwórczy można osiągnąć stosując różne kombinacje łączenia czynników produkcji. Krzywa obrazująca jednakowy poziom produkcji przy różnych kombinacjach wykorzystywanych zasobów nazywa się izokwantą.

W ramach danej izokwanty występuje zjawisko substytucji czynników produkcji.

Podobnie jak konsument, producent ma ograniczone środki finansowe.

Krzywa obrazująca różne kombinacje czynników wytwórczych, które mogą być zaangażowane do produkcji przy danym poziomie cen i danej wielkości budżetu producenta to izokoszta.

Każdemu poziomowi produkcji odpowiada inna izokoszta.

Wykorzystując izokwanty i izokoszty możemy wyznaczyć optimum producenta. Jest to punkt zetknięcia się izokwanty z izokosztą.

Wyznacza on najbardziej efektywną dla producenta kombinację czynników wytwórczych przy danych cenach, wielkości produkcji i budżecie producenta.

Przedsiębiorstwo osiąga maksymalną produkcję przy danym koszcie całkowitym (punkt równowagi przedsiębiorstwa).

WYKŁAD 10

RACHUNEK KOSZTÓW I KORZYŚCI

Zużycie czynników produkcji w procesie produkcji i sprzedaży wyrażone w pieniądzu nazywamy kosztami.

Czynniki produkcji – ziemia, kapitał, praca.

Nakłady – postać rzeczowa, finansowa. Pojęcie często używane zamiennie z kosztami. Różnice: nakłady najczęściej wyrażone są w jednostkach naturalnych; mogą dotyczyć okresów przyszłych (koszty – dany bieżący okres). Nakłady mogą być związane z działalnością dodatkową (kulturalną, socjalną), a koszty są zawsze związane z działalnością gospodarczą (nastawioną na zysk).

Strata – uszczerbek w majątku przedsiębiorstwa, niecelowy nakład; ujemny wynik działalności gospodarczej (koszty przewyższają przychody).

Wydatek – rozchód środków pieniężnych przedsiębiorstwa.

Każdy koszt jest wydatkiem, ale nie każdy wydatek jest kosztem.

RODZAJE KOSZTÓW:

1. Prywatne producenta – związane z jego działalnością gospodarczą (zakup maszyn, surowców, siły roboczej).

2. Społeczne produkcji – np. przy cementowni pojawiają się koszty zniszczonego środowiska, wizyt ludzi u lekarza, itp.

3. Alternatywne – związane z utratą korzyści zastosowania zasobów w innej działalności gospodarczej.

4. Faktyczne – wydatki na surowce, energię, urządzenia, prace.

W teorii ekonomii całkowite koszty przedsięwzięcia traktuje się jako sumę kosztów faktycznych i alternatywnych.

1. Wyraźne – można je ująć w księgowości.

2. Ukryte – nie przechodzą przez rynek, ich wartość jest szacowana. Są często większe od kosztów jawnych (w małych przedsiębiorstwach).

3. Ekonomiczny = całkowite + ukryte – jest to koszt najlepszego zastosowania.

W przedsiębiorstwie stosuje się TRZY UKŁADY KOSZTÓW:

1. Układ rodzajowy – klasyfikacja kosztów według rodzaju (np. transport, energia, higiena, surowce, koszty osobowe, czynsze, amortyzacja, itp.).

2. Układ funkcjonalny – związany z miejscem ich powstania (np. koszty produkcji podstawowej, koszty produkcji pomocniczej, koszty działalności marketingowej).

3. Układ kalkulacyjny:

   1. Koszty bezpośrednie – można naliczyć, dotyczą bezpośrednio prowadzonej działalności.

   2. Koszty pośrednie – dolicza się je według określonego klucza.

Podział z punktu widzenia reakcji kosztów na zmianę rozmiarów produkcji (działalności):

1. Stałe – koszty nie reagują przy zmianie rozmiarów działalności.

2. Zmienne – mogą się zmieniać w różny sposób:

   1. Proporcjonalne – koszty zmieniają się tak samo jak produkcja.

   2. Progresywne – bardzo niekorzystne, koszty rosną szybciej niż produkcja.

   3. Degresywne – koszty rosną wolniej niż produkcja

3. Względnie stałe – charakterystyczne dla długich okresów

W KRÓTKIM CZASIE ANALIZIE PODLEGAJĄ:

1. Koszt stały całkowity – ksc

2. Koszt zmienny całkowity – kzc

Rośnie równomiernie wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji (początkowo rośnie wolniej, a później szybciej).

1. Koszt całkowity – kc = ksc + kzc

Jest to suma kosztów stałych i zmiennych całkowitych. Krzywa kosztu całkowitego rozpoczyna się zawsze w punkcie krzywej kosztu stałego całkowitego; następnie rośnie tak jak krzywa kzc.

1. Koszt stały przeciętny (jednostkowy) – ksp = ksc/Q

Jest to iloraz kosztu stałego całkowitego i wielkości produkcji. Zmniejsza się wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Oznacza to, że na każdy produkt przypada coraz mniejsza cząstka całkowitych kosztów stałych.

1. Koszt zmienny przeciętny – kzp = kzc/Q

Jest to iloraz kosztu zmiennego całkowitego i wielkości produkcji. Zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji do pewnego momentu, a potem rośnie.

1. Koszt całkowity przeciętny – kcp = kc/Q

Jest to koszt całkowity przypadający na jednostkę produktu. Krzywa kształtuje się podobnie jak krzywa kosztu zmiennego przeciętnego, ale jest przesunięta względem niej w górę.

1. Koszt marginalny (krańcowy) – KM = ∆kc/∆Q lub KM = ∆kzc/∆Q (bo koszty stałe się nie zmieniają).

Jest ważny dla oceny rentowności decyzji. Jest to zmiana kc wynikająca ze zmiany wielkości produkcji o dodatkową jednostkę. KM można traktować jako zmianę kosztu zmiennego, wynikającą z jednostkowej zmiany produkcji.

Drugi ważny parametr, który przesądza o efektywności działalności to cena.

Istotny jest sposób ustalania cen:

1. Metoda popytowa – cena jest wypadkową kształtowania się popytu (jeżeli popyt wzrasta to cena też wzrasta). Duże znaczenie ma określenie czy popyt jest elastyczny, czy nie.

2. Metoda kosztowa – koszty wpływają na cenę (wzrost kosztów powoduje wzrost ceny).

   1. Formuła cenowa „koszt plus” – oparta na kosztach całkowitych, ceny ustala się kalkulując jednostkowy koszt wyrobu i dodając pewną kwotę lub procent od kosztów jednostkowych wytwarzania.

   2. Formuła cenowa oparta na kosztach zmiennych – marża musi być tak ustalana, by pokryła koszty stałe oraz zaplanowany zysk.

CENA = KOSZT + ZYSK (obecnie ZYSK = CENA – KOSZT)

Należy tak zmniejszać koszty, żeby mieć jak największy zysk.

1. Na wzór konkurencji

KORZYŚCI Z DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

Główny cel działalności gospodarczej to maksymalny zysk w długim czasie.

Korzyści przedsiębiorstwa to zrealizowane cele finansowe i prestiżowe (lepsza opinia, pozycja na rynku, itp.).

Dodatnia różnica między przychodami, a kosztami przedsiębiorstwa oznacza, że przedsiębiorstwo jest rentowne (pokrywa koszty osiągniętymi dochodami) i zyskowne (przynosi zysk).

WYNIKI FINANSOWE PRZEDSIĘBIORSTWA RENTOWNEGO:

• Przychody – koszty = zysk operacyjny (z działalności gospodarczej)

P - K = Zo

• Zysk brutto = zysk operacyjny – straty nadzwyczajne + zyski nadzwyczajne

Zo – Sn + Zn = Zb

• Od zysku brutto przedsiębiorstwo musi opłacić podatek dochodowy. Pozostaje zysk netto.

Zb – Pd = Znt

Straty nadzwyczajne – kara za coś, gradobicie

Zyski nadzwyczajne – ściągnięto pieniądze, które byłą uważana za straconą, darowizna

Od zysku brutto przedsiębiorstwo musi zapłacić podatek dochodowy Znt (zysk netto, zysk do podziału)

CZYNNIKI, KTÓRE WPŁYWAJĄ NA ZYSK PRZEDSIĘBIORSTWA:

1. Obiektywne – niezależne od przedsiębiorstwa, np. moda, pogoda, wzrost dochodów społeczeństwa, otwarcie nowych rynków zbytu (zmiana polityki handlowej kraju), zniesienie ceł, inflacja.

2. Subiektywne – zależne od przedsiębiorstwa, np. reklama, jakość zwiększenie produkcji, zmniejszenie kosztów.

Próg rentowności – tzn. granicę od której produkcja nie przynosi strat. Matematycznie próg rentowności oblicza się – w liczniki koszty stałe, w mianowniku cena – jednostkowy koszt zmienny

/wykres/

Ocena finansowa przedsiębiorstwa pozwala na syntetyczną ocenę wymiernych korzyści i strat