Cele, metody
i instrumenty polityki gospodarczej w systemach gospodarczych
Dominika Wisniewska gr.231
STANY ZJEDNOCZONE
Stany zjednoczone są państwem o ustroju republiki federalnej oraz dzielą się na 50 Stanów plus District of Columbia oraz posiadają kilkadziesiąt tzw. zależnych terytoriów rozmieszczonych w różnych regionach świata.
Gospodarka USA charakteryzuje się dużo większym liberalizmem ekonomicznym niż gospodarki w krajach UE. Charakteryzuje też się o wiele niższymi podatkami, o wiele mniejszą interwencją rządu w gospodarkę oraz brakiem tak rozległych zabezpieczeń socjalnych jak w UE.
Neoliberalizm
Powstały w USA na początku lat 90tych. „system społeczno-ekonomiczny czasów Reagana-Busha można określić jako niespójne, lub konfliktowe państwo opiekuńcze (…) gdyż władza zaczęła zmierzać nie do utrzymania państwa, lecz do jego demontażu” oraz „neoliberalny nurt w ekonomii, głoszący bezwzględną supremację wolnego rynku i prywatnej przedsiębiorczości nad państwem i polityką społeczną, przekładał się szybko na neoliberalną politykę ograniczającą rolę państwa w gospodarce. Jedno wzmacniało drugie”
W neoliberalnym systemie gospodarczym nie ma miejsca dla organizacji publicznych regulujących rynek pracy. Stopniowo zbędne stają się związki zawodowe, ponieważ znikają typowe instytucje rynku pracy. Najważniejszą zmianą jest odejście od standardowej umowymiędzy pracodawcą i pracownikiem na rzecz umowy cywilnoprawnej, czyli elastycznej.
Plan Paulsona
Program ratunkowy dla amerykańskiego sektora finansowego, zaproponowany przez Henry Paulsona, sekretarza skarbu w gabinecie George'a W. Busha. Głównym celem tego planu był wykup z rynku złych długów udzielonych przez banki klientom, którzy nie mieli możliwości ich spłaty. Kwota przeznaczona przez rząd USA na ten cel sięgała 700 mld dolarów. Polegała ona na tym, że banki, które przez lata zarabiały miliony dolarów na zasadach rynkowych, mają być obecnie wsparte z powodu swojej niekompetencji i nieprzemyślanych decyzji. Konkluzja planu Paulsona jest taka, że jeśli jest się wielkim koncernem lub bankiem, to nie musisz się przejmować konsekwencjami swoich decyzji, rząd cię uratuje, bo przecież nie pozwoli aby miliony wyborców straciło pracę lub swoje lokaty bankowe. Można to nazwać pewnego rodzaju solidarnością społeczną.
Wydatki socjalne
Heritage Foundation zwraca uwagę na radykalny wzrost wydatków socjalnych w Stanach Zjednoczonych, w szczególności za rządów prezydenta Obamy. Według planu budżetowego na rok 2011 sięgną one prawie bilion dolarów. To o 42 proc. więcej niż w 2008 roku, ostatnim pełnym roku administracji prezydenta Busha.
Wydatki te rosną systematycznie od lat 60-tych. Obecny radykalny ich wzrost związany był z prowadzoną przez administracje Obamy „walką” ze skutkami kryzysu ekonomicznego. Według think-tanku wzrost wydatków socjalnych w USA w ostatnich latach wymknął się z pod kontroli, a kontynuowanie tego trendu może doprowadzić kraj do bankructwa.
Heritage wskazuje, że konieczna jest zmiana struktury wydatków socjalnych i ich filozofii. Niezbędne jest ograniczenie uzależnienia od pomocy rządowej wielu grup ludności. Najlepszym sposobem na walkę z ubóstwem jest rozwój gospodarczy i powstawanie nowych miejsc pracy. Ważne jest także promowanie postaw prorodzinnych i życia w małżeństwie.
Liberalne welfare state
Przykładami tego są USA, Kanada i Australia. W tych krajach pomoc socjalna jest bardzo skromna, a ludzie którzy ją przyjmują uważani są za nieudaczników. Pomoc socjalna przyjmowana jest przez ludzi o niskich dochodach, których jest jednak niewielu. Model ten sprzyja dualizmowi klasowo-politycznemu, jego dekomodyfikacja jest niska.
Opieka zdrowotna
W USA obowiązuje rynkowy model opieki zdrowotnej, w ktorym tylko 40 proc. wydatkow finansowana jest przez wladze (federalne lub stanowe), a 60 proc. przez sektor prywatny - towarzystwa ubezpieczeniowe i bezposrednie wplaty od pacjentów. Koszty opieki medycznej w Stanach są bardzo wysokie w porównaniu do innych krajów (przykladowo: średnie koszty jednego dnia pobytu pacjenta w szpitalu - ponad 2 tys. dol, badanie typu PET/CT - 6 tys. dol.)
Amerykańska służba zdrowia przoduje pod względem nasycenia technologiami medycznymi. Jednoczesnie Stany Zjednoczone to jedno z nielicznych państw wysokorozwiniętych, gdzie bardzo duza liczba obywateli - ponad 40 milionów - nie posiada żadnego ubezpieczenia zdrowotnego.
Medicaid to program prowadzony wspólnie przez wladze federalne i stanowe na rzecz osób o niskich dochodach. Kazdy stan ma swoje wlasne przepisy Medicaid. Medicaid pokrywa koszty uslug medycznych, takich jak wizyty lekarskie i pobyty w szpitalu.
Medicare to publiczny program zdrowotny działający od 1966 roku. Medicare jest programem ubezpieczenia zdrowotnego dla osób, które ukonczyly 65. rok zycia lub które cierpia na pewne okreslone schorzenia. Medicare pokrywa koszty uslug w przypadku choroby lub obrazen lecz nie pokrywa kosztów opieki okresowej (takiej jak badania kontrolne u lekarza), opieki dentystycznej i okulistycznej.
System emerytalny
W USA opiera się na kilku filarach: federalnym funduszu Social Security (S.S.), planach emerytalnych oferowanych przez pracodawców i czasem związki zawodowe, oraz indywidualnych rachunkach emerytalnych obywateli.
Emerytury państwowe z funduszu Social Security należą się obywatelom, którzy przepracowali co najmniej 10 lat i odprowadzali w tym czasie podatki na ten fundusz, obecnie 16 procent. Zatrudnieni na etatach płacą z tego połowę (7,5 proc.), a drugą połowę odprowadza do fiskusa pracodawca. Pracujący na własny rachunek płacą cały podatek z własnej kieszeni.
Prawo do pełnej emerytury - skalkulowanej przez administrację S.S. na podstawie wysokości zarobków - uzyskuje się z ukończeniem 66. lat. Można przejść na emeryturę wcześniejszą, ale jest wtedy ona znacznie niższa. Można również wybrać późniejszą emeryturę, np. dopiero po ukończeniu 70. lat, aby była ona wyższa.
WIELKA BRYTANIA
Unitarne państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania, Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia.
Wielka Brytania jest państwem o gospodarce rynkowej, drugim co do PKB rynkiem w Europie (po Niemczech i przed Rosją), a szóstym na świecie (po Stanach Zjednoczonych, Chinach, Indiach, Japonii i Niemczech). W ciągu ostatnich dwóch dekad rząd dokonał prywatyzacji wielu przedsiębiorstw państwowych, odchodząc w znacznym stopniu od zasad tzw. państwa opiekuńczego (welfare state).
Opieka zdrowotna
W Wielkiej Brytanii jest opłacana przez rząd z podatków i przysługuje każdemu zamieszkującemu na stałe w UK.
Jest to zupełnie niezależne od składek NIN, które idą na cele socjalne jak emerytury czy zasiłki.
System emerytalny
Wyróżniamy trzy filary: I – bazowy, oraz II i III – dodatkowe/uzupełniające. II filar stanowią emerytury zakładowe/firmowe, tzw. company pensions. Występują one w formie funduszy emerytalnych zakładanych przez pracodawców dla pracowników. Przynależność do II filaru jest teoretycznie dobrowolna, ale w praktyce emerytury zakładowe stanowią jedną z obowiązkowych opcji dodatkowego oszczędzania na starość. III filar ubezpieczeń emerytalnych w Wielkiej Brytanii to: emerytury indywidualne (personal pensions) realizowane głównie w formie wykupienia polisy ubezpieczeniowej na życie, oraz emerytury udziałowe (stakeholder pensions). Jest on dostępny zarówno dla osób pracujących, jak i niepracujących, ale mogących opłacać składki. Świadczenia z III filaru są wypłacane ratalnie, zaś prawo do nich nabywa się w momencie ukończenia 55 lat.
5 kroków Balls’a
Rzecznik Partii Pracy ds. finansów Ed Balls ostrzega, że „Brytyjska gospodarka stoi przed "czarną i niebezpieczną perspektywą", a skutkiem rządowego planu zbyt szybkiej redukcji deficytu będzie "stracona dekada", jeśli rządowego planu nie wesprze strategia wzrostu”. Według niego Rząd musi przyjąć rozłożony na dłuższy okres, bardziej zrównoważony plan obniżki deficytu i podjąć pilne działania wspierające gospodarkę i tworzące miejsca pracy. Balls przedstawił pięć kroków, które rząd w jego ocenie powinien poczynić dla wsparcia wzrostu. Jednym z proponowanych rozwiązań jest przedłużenie na kolejny rok nadzwyczajnego podatku od premii bankowych i przeznaczenie zebranych w ten sposób środków na budowę nowych domów.
Pozostałe to przyspieszenie projektów inwestycyjnych, natychmiastowa obniżka stawki podatku VAT od artykułów służących do remontu mieszkań i domów do 5 proc. dla pobudzenia rynku mieszkaniowego, czasowe cofnięcie obowiązującej od stycznia br. podstawowej 20-procentowej stawki podatku VAT oraz przyznanie małym firmom rocznej ulgi od ubezpieczenia socjalnego, jeśli zatrudnią dodatkowych pracowników.
Cele strategicznej polityki gospodarczej i fiskalnej
• odpowiedzialność - szybka redukcja deficytu budżetowego; jest to najpilniejsze zadanie warunkujące stabilny wzrost gospodarczy;
• wolność - wsparcie przedsiębiorstw;
• uczciwość/sprawiedliwość (w zakresie ponoszenia ciężaru odbudowy finansów publicznych).
UK Emergency Budget'2010 stanowi pierwszy krok w budowaniu nowego modelu wzrostu gospodarczego opartego na: stabilnym wzroście w sektorze prywatnym, zrównoważonym zarówno regionalnie, jak i sektorowo, a także na oszczędnościach, inwestycjach i przedsiębiorczości bardziej niż na zwiększaniu zadłużenia.
W zakresie środków odbudowy gospodarczej budżet kładzie nacisk na instrumenty:
• polityki fiskalnej (utworzenie OBR, ogłoszenie jasnego oraz mierzalnego celu polityki fiskalnej tzw. nowego podejścia w polityce fiskalnej rządu (a new fiscal mandate), gdzie OBR jako instytucja niezależna ocenia stopień realizacji tego mandatu);
• polityki monetarnej oraz działań z zakresu stabilności finansowej (potwierdzenie utrzymania średniookresowego celu inflacyjnego na poziomie 2%, wprowadzenie zmian w zakresie macro-prudential regulatory structure, z wyraźnym podziałem odpowiedzialności w zakresie kwestii ryzyk systemowych;
• strategii gospodarczej nastawionej na wsparcie rozwoju sektora prywatnego (w ciągu najbliższych 4 lat ma zostać zmniejszony podatek CIT o 4%, do 24%; przewidziano także zmniejszenie obciążeń płatnościami z tytułu ubezpieczenia społecznego pracowników; zapowiedziano zamrożenie podatku lokalnego (Council Tax) w roku 2011/2012 - instrument o szerszym oddziaływaniu); przewidziano także wzrost zwolnień z tytułu podatku PIT).
KANADA
Kanada jest monarchią konstytucyjną, z Elżbietą II jako głową państwa i utrzymuje demokrację parlamentarną.
Opieka zdrowotna
W Ontario stawiają na rozwój opieki medycznej świadczonej w domach pacjentów - celem jest redukcja kosztów leczenia szpitalnego. Program obejmuje usługi począwszy od domowych wizyt lekarzy, pielęgniarek lub terapeutów, kończąc na telefonicznych i internetowych konsultacjach.
Dzięki programowi od 2003 roku ponad 1,3 miliona mieszkańców Ontario uzyskało dostęp do lekarzy rodzinnych, którego wcześniej nie mieli. Powołano 200 zespołów zdrowia rodzinnego i 25 klinik pielęgniarskich - wiele z nich już obecnie oferuje pacjentom łatwiejsze sposoby kontaktowania się z lekarzami, np. e-maile i konsultacje telefoniczne.
Internetowy Dziennik Polonii w Kanadzie zauważa także, że pomoc pacjentom wymagającym kompleksowej opieki medycznej udzielana w ich domach, kosztuje mniej niż hospitalizacja. Liberalny rząd Ontario przeznaczył znaczące środki na opiekę zdrowotną i koncentruje się na strategii, która przynosi rezultaty w postaci wzrostu liczby lekarzy (o 2900) od 2003 r. oraz zawierania przez nich umów z Ontario Medical Association zachęcających ich do wizyt domowych.
System emerytalny
Składa się z trzech filarów:
I FILAR. Warunkiem otrzymania świadczenia - czyli minimalnej państwowej emerytury - z tego filaru, zwanego Old Ages Security (OAS), jest brak lub bardzo niski dochód.
II FILAR. To obowiązkowy system podobny do polskiego ZUS. Do II filaru, czyli CPP, muszą należeć wszystkie osoby zatrudnione między 18 a 70 rokiem życia. Do CPP wpływają składki, z których finansowane są bieżące emerytury.
III FILAR. Trzeci filar to dodatkowe ubezpieczenia emerytalne, do których trafiać może maksymalnie 18 proc. dochodu. W jego skład wchodzą zarówno prywatne indywidualne ubezpieczenia (Register Retirement Savings Plan- RRSPs), jak i pracownicze programy emerytalne (Register Pensie Plan – RPP), finansowane przez pracodawców. RPP zapewnia nie tylko wyższy poziom świadczenia, ale także możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę.
Natomiast w Kanadzie każdy, niezależnie od tego, czy pracował i odkładał na emeryturę, czy nie, dostaje od państwa minimalną emeryturę, która ma mu zapewnić minimum egzystencji. Jeśli Kanadyjczyk chce żyć na wyższym poziomie, o wyższą emeryturę musi zatroszczyć się sam.
Obywatel Kanady ustawowo przechodzi na emeryturę w wieku 65 lat dla obu płci. Maksymalnie może pracować do 70 roku życia. Ale ma też prawo zrezygnować z pracy już po sześćdziesiątce, jednak tylko wtedy, gdy zarabia mniej niż wynosi maksymalna wypłata z CPP (czyli II filara). Obecnie jest to 934,17 dolarów miesięcznie.
Planu Działania Gospodarczego
Podstawowym celem rządu S. Harpera będzie stworzenie nowych miejsc pracy oraz pobudzenie wzrostu gospodarczego. W ramach działań podjętych w 2009 r. (obniżka podatków, zwiększenie świadczeń ochronnych w przypadku utraty pracy, 16 000 projektów infrastrukturalnych mających na celu zwiększenie zatrudnienia) od połowy lipca w Kanadzie udało się utworzyć ponad 135 tys. nowych miejsc pracy.
Przywrócenie równowagi budżetowej nie będzie odbywać się kosztem wydatków na służbę zdrowia, edukację, emerytury czy też podwyższenie podatków. Rząd ma przywrócić równowagę w finansach publicznych poprzez stopniową redukcję wydatków przeznaczonych na pobudzenie wzrostu gospodarczego w ramach przyjętego Planu, w miarę poprawy koniunktury.
Drugim etapem przywrócenia równowagi budżetowej będzie całościowa rewizja programów federalnych oraz racjonalizacja bieżących wydatków ministerstw. Ma się ona odbyć m.in. poprzez zamrożenie pensji premiera, ministrów i parlamentarzystów, zamrożenie budżetów ministerstw i podjęcie analogicznej decyzji przez deputowanych.
Zwiększenie nacisku na edukację i szkolenia, w szczególności na zawody wyspecjalizowane, oraz wykorzystanie potencjału naukowego i komercjalizacja wyników badań naukowych.
Wprowadzenie strategii gospodarki cyfrowej, której celem będzie wykorzystanie nowych technologii w gospodarce. Kanada zamierza również wzmocnić uregulowania dot. ochrony własności intelektualnej oraz praw autorskich.
Nacisk na badania i rozwój technologii przestrzeni kosmicznej, działając m.in. na rzecz kanadyjskiej suwerenności w rejonie Arktyki.
Otwarcie Kanady na inwestycje zagraniczne w kluczowych sektorach, takich jak: usługi satelitarne / telekomunikacja. Chroniąc bezpieczeństwo narodowe, rząd Kanady nie będzie hamował rozwoju przemysłu wydobywczego uranu ograniczaniem inwestycji zagranicznych.
Zapewnienie Kanadzie możliwie najszerszego dostępu do międzynarodowych rynków towarów i usług. Cel ten ma zostać osiągnięty poprzez realizację już zawartych umów o wolnym handlu oraz kontynuację rozpoczętych negocjacji z Unią Europejską, Indiami, Republiką Korei, Wspólnotą Karaibską i innymi krajami obu Ameryk. Ze względu na niezadowalające wyniki rundy Doha, rząd kanadyjski będzie dążył do zawierania dwustronnych umów handlowych zwiększających szanse przedsiębiorstw kanadyjskich na rynkach międzynarodowych.
W realizacji strategii sukcesu gospodarczego Kanada ma wykorzystać swoje atuty, jakimi są: stabilny system instytucji finansowych oraz bogactwo zasobów energetycznych.
System bankowy
Światowe Forum Ekonomiczne uznało system bankowy w Kanadzie jako jeden z najstabilniejszych na świecie. Kanada opierając się na tej przewadze chce stać się jeszcze bardziej stabilnym centrum finansowym. Uznając kluczowe znaczenie regulacji prawnych dot. papierów wartościowych - zarówno w celu przyciągnięcia inwestycji jak i rozwiązania problemu przestępczości gospodarczej - rząd federalny podejmie działania, w celu stworzenia kanadyjskiego regulatora papierów wartościowych.
Bogactwo zasobów naturalnych stanowi niewątpliwy atut dla kanadyjskiej gospodarki i dzięki nim Kanada chce stać się liderem czystych energii i zielonych miejsc pracy. Kanada jest siódmym co do wielkości producentem ropy naftowej na świecie, drugim krajem pod względem wielkości udokumentowanych rezerw, trzecim największym producentem gazu ziemnego oraz energii z elektrowni wodnych, a także największym producentem uranu na świecie. W celu wspierania odpowiedzialnego rozwoju i wykorzystania zasobów mineralnych, rząd zamierza uprościć przepisy, które obecnie komplikują zatwierdzenie projektów.
Kanada będzie dalej inwestować w czyste technologie energetyczne. Rząd dokona przeglądu programów dot. efektywności energetycznej i redukcji emisji w celu zapewnienia ich większej skuteczności. Rząd chce, aby kanadyjski przemysł jądrowy mógł wykorzystać szanse związane z renesansem energii atomowej na świecie – ma się to odbyć poprzez m.in. restrukturyzację Atomic Energy of Canada Limited.
Rząd Kanady ponad to zamierza:
Wesprzeć znajdującą się w kryzysie branżę leśną.
Dokonać reformy przestarzałego systemu zarządzania rybołówstwem.Podjąć kroki w celu wsparcia konkurencyjności sektora hodowlanego i zwiększyć dostęp do rynku dla produktów rolnych, zapewnić wolność wyboru dla producentów jęczmienia z zachodnich prowincji Kanady. Rząd kanadyjski nadal będzie bronić systemu zarządzania dostawami wyrobów mlecznych i produktów drobiowych.
Małe i średnie przedsiębiorstwa są siłą napędową gospodarki kanadyjskiej, odpowiedzialne za stworzenie większości nowych miejsc pracy. Aby je wspierać rząd kanadyjski nadal będzie identyfikować i usuwać niepotrzebne regulacje stanowiące bariery dla rozwoju MŚP.
Pozycja Kanady na forum międzynarodowym
Na forum międzynarodowym, Kanada, jako kraj przewodniczący w 2010 r. szczytom G8 i G20 nadal będzie dążyć do zwiększenia regulacji rynków finansowych, wzorowanych na rozwiązaniach kanadyjskich oraz będzie sprzeciwiać się protekcjonizmu handlowemu w jakiejkolwiek postaci.
Uznając zagrożenia dla światowego pokoju i bezpieczeństwa wynikające z rozprzestrzeniania materiałów i technologii jądrowych, Kanada będzie wspierać inicjatywy prezydenta Obamy oraz weźmie udział w planowanym na kwiecień szczycie w sprawie Bezpieczeństwa Jądrowego w Waszyngtonie.
Rząd kanadyjski opowiada się za podpisaniem międzynarodowej umowy obejmującej głównych emitentów gazów cieplarnianych i w pełni wspiera porozumienie z Kopenhagi. Wraz z innymi krajami uprzemysłowionymi, Kanada udzieli pomocy finansowej gospodarkom rozwijającym się w celu ograniczenia emisji. W ramach zapoczątkowanego w ubiegłym roku dialogu z USA (The Canada-U.S. Clean Energy Dialogue) Kanada również będzie dążyć do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych.
BIBLIOGRAFIA
G. Esping-Andersen: Trzy światy kapitalistycznego państwa dobrobytu. Warszawa 2010
Agnieszka Chłoń-Domińczak: Kanadyjski raj dla emerytów, 2010
CBC News: Statistics Canada, 2011
Foreign Affairs and International Trade Canada, 2011
Betta Forning: The Conference Board of Canada, 2011
Tygodnik Powszechny: Z pełnego w próżne, 25.07.2006
Por. A. Smith: Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, Warszawa 2007
M. N. Rothbard: Wielki kryzys w Ameryce, Warszawa 2010
F. Bastiat: Co widać i czego nie widać, Warszawa 2009
B. Miner: Zwięzła encyklopedia konserwatyzmu. Poznań 1999
Piotr Wróbel, Anna Wróbel: Historia Kanady. Warszawa 2000
Marta Kijewska-Trembecka: Kanada – naród czy wspólnota polityczna: Analiza kanadyjskich procesów integracyjnych (Prace polonijne) (Polish Edition). Kraków 1994
Gilbert Chesterton: Krótka historia Anglii, Warzszawa 2009