1. Pojęcie prawa karnego skarbowego i jego podział.

Prawo karne skarbowe

Jest to szczególna dziedzina prawa karnego, wyodrębniona ze względu na przedmiot ochrony, którym jest interes finansowy Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i Wspólnot Europejskich.

Aktualnie obejmuje cztery kategorie rodzajowe przestępstw i wykroczeń skarbowych:

1. przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji,

2. przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami,

3. przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko obrotowi dewizowemu,

4. przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko organizacji gier i zakładów wzajemnych.

Pod względem charakteru odpowiedzialności prawo karne skarbowe nawiązuje do powszechnego prawa karnego. Respektuje podstawowe zasady powszechnego prawa karnego, Ma jednak swoje wyraźne zaznaczenie odrębności wynikające z przedmiotu ochrony i charakteru przestępstw i wykroczeń skarbowych, które powiązane są ściśle z prawem podatkowym, celnym, dewizowym oraz reglamentacją prawną w zakresie gier i zakładów wzajemnych.

Podstawowy akt normatywny w dziedzinie prawa karnego skarbowego od 1999 r. kodeksu – jest to ustawa z 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy.Kodeks karny skarbowy.

Regulacja kodeksu karnego skarbowego ma charakter zamknięty, to znaczy, że przepisy tego kodeksu stosuje się tylko do przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych określonych w tym kodeksie. Regulacja kodeksu karno skarbowego różni się od regulacji prawa karnego powszechnego, w którym przewiduje się (art.116 k.k), że przepisy części ogólnej k.k. stosuje się do przestępstw określonych w tym kodeksie, a także innych ustawach chyba, że przepisy tych ustaw stanowią inaczej np. kks.

Podział prawa karnego skarbowego

1. Materialno - prawną

Określa kategorie przestępstw i wykroczeń skarbowych, zasady odpowiedzialności i karania.

Dzieli się na część ogólną i szczególną, W części ogólnej zawarte są zasady odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz struktura i zasady stosowania środków reakcji karnej skarbowej. Część szczególna obejmuje cztery rozdziały odpowiadające czterem rodzajom przestępstw i wykroczeń skarbowych: podatkowy, celny, dewizowy oraz w zakresie gier i zakładów wzajemnych,

2. Procesowa

Reguluje postępowanie w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe.

3. Wykonawcza

Reguluje wykonywanie prawomocnych orzeczeń.

Zawiera przepisy wprowadzające odmienności w zakresie wykonania kar i środków karnych w stosunku do zasad przyjętych na gruncie kodeksu karnego wykonawczego.

2. Cechy charakterystyczne prawa karnego skarbowego.

- Przedmiot ochrony

Przedmiot ochrony decyduje o odrębnościach prawa karnego skarbowego w stosunku do powszechnego prawa karnego. Prawo karne skarbowe chroni interes finansowy Skarbu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz Wspólnot Europejskich.

- Autonomia

Autonomia wobec powszechnego prawa karnego. Chodzi o autonomię w dwóch powiązanych ze sobą aspektach: po pierwsze, autonomia karnoskarbowa regulacji normatywnej względem regulacji normatywnej powszechnego prawa karnego i po drugie, autonomia pojęć "przestępstwo skarbowe" oraz "wykroczenie skarbowe"względem pojęć "przestępstwo" oraz "wykroczenie" występujące w powszechnym prawie karnym.

- Subsydiarność wobec prawa finansowego.

Subsydiarność prawa karnego skarbowego względem prawa finansowego (a konkretnie względem prawa podatkowego, dewizowego, celnego oraz regulacji w zakresie gier i zakładów wzajemnych) polega na tym, że przepisy prawa karnego skarbowego chronią i zabezpieczają za pomocą sankcji karnych respektowanie norm finansowoprawnych w takim zakresie, w jakim samo prawo finansowe nie dysponuje wystarczającymi sankcjami w celu przymuszenia do przestrzegania własnych norm.

- Blankietowa technika legislacyjna.

Pojęcie przepisów "blankietowych"; odnoszone jest najogólniej do przepisów, które określając zagrożenie karne, odsyłają jednocześnie w zakresie opisu czynu do innych źródeł prawa.

W blankietowych przepisach karnych skarbowych występuje odesłanie poza Kodeks karny skarbowy, do przepisów prawa finansowego, które dopełniają ustawowe opisy czynów zabronionych. Bez tego dopełnienia opisy czynów zabronionych są niekompletne.

Sposób odesłania do prawa finansowego jest różny. Niekiedy przepis karnoskarbowy wskazuje konkretny akt prawa finansowego, do którego odsyła i który wypełnia jego "blankiet". Może być również odesłanie enigmatyczne, do bliżej niesprecyzowanej ustawy.

W jeszcze innych przypadkach odesłanie poza Kodeks karny skarbowy nie następuje w sposób wyraźny poprzez wskazanie na mniej lub bardziej sprecyzowane ";przepisy" prawa finansowego, lecz w sposób dorozumiany, poprzez zawarcie w opisie czynu takich znamion , które bez sięgnięcia po odpowiednie przepisy pozostają niezrozumiałe.

- Hermetyczny charakter.

Kodeks karny skarbowy nie posiada odpowiednika art. 116 KK, (który przewiduje że przepisy części ogólnej k.k. stosuje się do przestępstw określonych w tym kodeksie, a także innych ustawach chyba, że przepisy tych ustaw stanowią inaczej) co oznacza, że nie przewiduje możliwość zastosowania przepisów swej części ogólnej do jakichkolwiek istniejących poza Kks przepisów karnych, nawet gdyby miały one ewidentnie "skarbowy" charakter. Wszelkie wątpliwości rozwiewa art. 53 § 1 zd. 2 Kks, w myśl którego określenie czynu zabronionego jako przestępstwa lub wykroczenia skarbowego może nastąpić tylko w Kks. Ta regulacja jest wyrazem zupełności Kks i podkreśla jego hermetyczność.

- Priorytet celu egzekucyjnego przed represją.

Założenie priorytetu celu egzekucyjnego przed represją stanowi signum temporis w prawie karnym skarbowym. Oznacza to, że im wcześniej zostanie wyrównany uszczerbek finansowy wierzyciela daninowego i zrealizowane będą zobowiązania publicznoprawne, na tym większe ulgi i złagodzenia odpowiedzialności karnej skarbowej może liczyć sprawa przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

3. Funkcje prawa karnego skarbowego.

- Funkcja sprawiedliwościowa

Jej istotą jest zaspokajanie poczucia sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej przestępstwem, jej rodziny, a także grupy społecznej i całego społeczeństwa, poprzez ukaranie sprawcy przestępstwa. Funkcja sprawiedliwościowa kompensuje instynktowną potrzebę zemsty i realizuje filozofię za dobre wynagradzać, za złe karać.

- Funkcja ochronna

Funkcja priorytetowa, która jest podporządkowana ochronie interesów finansowych Skarbu Państwa , jednostek samorządu terytorialnego, Wspólnot Europejskich.

-Funkcja represyjna

Polega na wymierzaniu kar czy przeprowadzaniu egzekucji przy użyciu w razie konieczności przemocy fizycznej.

- Funkcja prewencyjna

W zakresie prewencji ogólnej o wymiarze pozytywnym związanym z kształtowaniem świadomości prawnej społeczeństwa jest również osłabiona ze względu na charakter czynów zabronionych w prawie karno skarbowym, które same przez się nie muszą wywoływać negatywnego odbioru społecznego.

Rozróżnia się prewencję ogólną (generalną) oraz szczególną (indywidualną).

Tak zwana negatywna prewencja ogólna oparta jest na negatywnym odczuciu strachu i polega, na odstraszaniu potencjalnych sprawców od popełnienia czynów karalnych.

Pozytywna prewencja ogólna polega na utwierdzaniu przekonania w społeczeństwie, iż określone dobra prawne i wartości społeczne są należycie chronione, i tym samym na kształtowaniu świadomości prawnej społeczeństwa.

Jest to rozróżnienie teoretyczne ponieważ w praktyce oba aspekty mogą istnieć obok siebie.

- Funkcja gwarancyjna

Podlega pewnemu osłabieniu na gruncie prawa karno skarbowego ze względu na odesłanie przepisów kodeksu karno skarbowego do przepisów prawa podatkowego. To sprawia, że przy dość często zmieniających się przepisach prawa finansowego utrudnieniem staje się zorientowanie w tym co w danym momencie stanowi czyn zabroniony jako przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe a co nim nie jest.

Funkcja ta dotyczy relacji państwo-obywatel. Istota funkcji to jasność co do tego, co jest karalne i w jaki sposób.

- Funkcja egzekucyjna - kompensacyjna (restytucyjna)

Odgrywa szczególną rolę w prawie karnym skarbowym. Zakłada wyrównanie uszczerbku spowodowanego czynem zabronionym i mająca pierwszeństwo przed represją.

Prawo skarbowe jest logiczne, spójne.

4. Podstawowe zasady prawa karnego skarbowego

1. Nullum crimen sine lege - Nie ma przestępstwa bez ustawy.

Podstawowa zasada.

W ramach tej zasady wyróżnia się następujące dyrektywy:

- Nullum crimrn sine lege scripta - Prawo karno skarbowe musi być prawem pisanym.

- Nullum crimen sine lege certa - Prawo karno skarbowe ma być prawem maksymalnie dookreślonym.

- Zakaz stosowania analogii na niekorzyść oskarżonego.

- Lex retro non agit - Zakaz wstecznego działania prawa karnego, ustawa nie działa wstecz.

- Nulla poena sine lege - Nie ma kary bez ustawy. Ustawa musi określać kary! Pozbawienie wolności maksymalnie na 5 lat za jedno przestępstwo, jednak w połączeniu nie więcej niż 15 lat.

2. Zasady odpowiedzialności osobistej i indywidualnej

W myśl, której sprawca czynu zabronionego odpowiada za własne zachowanie, a nie zachowania innych podmiotów, zaś odpowiedzialności karnej skarbowej nie może przejąć na siebie inna osoba niż sprawca czynu. Zgodnie z kks okoliczności wpływające na wymiar kary, środka karnego lub innego środka uwzględnia się tylko co do osoby, której one dotyczą.

Odpowiedzialność osobista wiąże się z poniesieniem kary przez tego, kto został prawomocnie skazany. Jeśli chodzi o osobistą odpowiedzialność to wiąże się z wykonaniem kary.

Odpowiedzialność indywidualna wiąże się z pociągnięciem do odpowiedzialności tego podmiotu (osoby fizycznej), gdy chodzi o odpowiedzialność karną, który swoim zachowaniem wyczerpał znamiona czynu zabronionego.

K.k.s. nie przewiduje odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych.

Odpowiedzialność posiłkowa

Jest specyficzną odpowiedzialnością na gruncie prawa karnego skarbowego. Jej istota sprowadza się do "przerzucenia" odpowiedzialności za wykonanie grzywny orzeczonej za przestępstwo skarbowe ze sprawcy czynu na inny podmiot pozostający w określonych relacjach ze sprawcą. Czyli polega na możliwości obciążenia grzywną osoby fizycznej, osoby prawnej , jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej i której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. jeżeli sprawca działał jako zastępca takiego podmiotu w charakterze pełnomocnika, pracownika faktycznie wykonującego określone czynności lub w jakimkolwiek innym charakterze, a jeden z ww. wymienionych podmiotów mógł odnieść korzyść majątkową z przestępstwa skarbowego.

Ta odpowiedzialność posiłkowa występuje tylko w przestępstwach skarbowych.

Pociągnięcie do odpowiedzialności posiłkowej ma charakter obligatoryjny.

3. Zasada humanitaryzmu

Zakłada, że kary i środki karne przewidziane w kodeksie karno skarbowym będą stosowane z uwzględnieniem zasady humanitaryzmu w szczególności z poszanowaniem godności człowieka. Doznaje ona pewnego ograniczenia w stosunku do jej zakresu ustalonego w prawie karnym powszechnym, które polega na orzekaniu kary grzywny także w tych sytuacjach, w których wiadomo, że sprawca nie jest w stanie grzywny uiścić.

Ograniczenie to wiąże się z możliwością ściągnięcia grzywny nie od sprawcy lecz od odpowiedzialnego posiłkowo, jeżeli takowy wystąpił w danej sprawie.

4. Subsydialność prawa karnego skarbowego względem prawa finansowego

Prawo karne skarbowe ma charakter subsydiarny w stosunku do prawa finansowego.

Stanowi ono ostateczną drogę (ultima racjo), gdy przestrzegania norm finansowo prawnych nie można wyegzekwować na innej drodze.

Sankcje wymienione w prawie karnym skarbowym nie wpływają na kształt obowiązków finansowo prawnych.

Wymierzenie kary za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe nie zwalnia z obowiązku uiszczenia należności publiczno prawnej.

Wpływ ten może mieć miejsce w odwrotnym kierunku, ponieważ uiszczenie należności publiczno prawnej może służyć złagodzeniu lub uwolnieniu się od odpowiedzialności karno skarbowej.

5. Zasada winy i społecznej szkodliwości czynu

Sprawca czynu zabronionego ponosi odpowiedzialność karną tylko wtedy gdy z popełnienia czynu można mu zrobić zarzut. Warunkiem (winy) jest występowanie określonej więzi psychicznej między sprawcą a jego czynem ( przy przestępstwach umyślnych sprawca ma zamiar popełnienia czynu).

Zasada winy wyrażona jest w art. 1 § 3 KK ( nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu).

Czyn wypełniający znamiona określone w ustawie karnej nie jest przestępstwem, jeżeli nie został przez sprawcę zawiniony. Określa się go wówczas jako czyn zabroniony.

Czyn zabroniony- czyn obiektywnie naruszający prawo karne, ale niekoniecznie przestępny.

Zasady te odpowiadają funkcji gwarancyjnej prawa karno skarbowego, gdyż chronią jednostkę przez arbitralnym posługiwaniem się przez państwo represją karną skarbową.

5. Obowiązywanie materialnego prawa karnego skarbowego w czasie.

Dla stosowania prawa karnego skarbowego niezwykle istotne znaczenie ma ustalenie czasu popełnienia czynu zabronionego. Pozwala to stwierdzić czy w tym czasie czyn ten był w ogóle zabroniony, ile lat miał wówczas sprawca (czy jego wiek w czasie czynu pozwala na pociągnięcie go do odpowiedzialności), jak kształtował się w tym czasie tzw. próg ustawowy czyli kwota rozdzielająca niektóre przestępstwa skarbowe od odpowiadających im wykroczeń skarbowych, czynie nastąpiło przedawnienie karalności czynu. Kks podobnie jak kk przyjmuje zasadę, że o czasie czynu decyduje zachowanie, a nie jego skutek. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym nastąpiło zachowanie sprawcy, chyba że kodeks stanowi inaczej. Należy ustalić moment zachowania a nie moment nastąpienia skutku. Zachowanie może polegać na działaniu, zaniechaniu albo posiadaniu czegoś, czego posiadać nie wolno.

Ważną kwestią jest także problem temporalnych (czyli czasowych) granic obowiązywania ustawy. Jest to czasookres pomiędzy wejściem w życie ustawy a utratą jej mocy obowiązującej.

Z punktu widzenia temporalnego obowiązywania prawa karnego skarbowego istotne znaczenie ma definicja czasu popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego.

Ustawodawca uznaje, że jest to czas, w którym miało miejsce zachowanie się sprawcy.

Istotnym elementem temporalnego obowiązywania kodeksu karnego skarbowego jest zasada lex retro non agit (ustawa nie działa wstecz). Pozwala określić według jakiego prawa określić zachowanie danej osoby.

Przepisy intertemporalne (międzyczasowe), które służą wskazaniu ustawy stanowiącej podstawę do oceny określonego zachowania w sytuacjach zmiany przepisów stanowiących następstwo tego zachowania.

Reguła:

Jeżeli w chwili popełnienia czynu zabronionego obowiązuje inna ustawa niż w czasie orzekania, stosuje się ustawę nową. Ta reguła doznaje wyjątku w sytuacjach, w których ustawa obowiązująca w czasie popełnienia czynu lub w późniejszym czasie jest względniejsza dla sprawcy niż ustawa obowiązująca w chwili orzekania.

Oznacza to, że stosować się będzie ustawę z chwili popełnienia czynu lub ustawę obowiązującą w czasie pomiędzy chwilą popełnienia czynu a czasem orzekania, jeżeli w świetle całokształtu przepisów tych ustaw sytuacja sprawcy przedstawia się lepiej aniżeli w świetle przepisów ustawy obowiązującej w chwili orzekania.

W sytuacji zmiany ustawy polegającej na tym, że w czasie popełnienia przestępstwa obowiązywała inna ustawa aniżeli w czasie orzekania, nie jest dopuszczalne stosowanie jednocześnie po części nowej ustawy oraz ustawy poprzednio obowiązującej.

Jeżeli według ustawy obowiązującej w chwili orzekania, czyn jest zagrożony karą, której górna granica jest wyższa aniżeli górna granica kary określonej w nowej ustawie, to

prawomocnie orzeczoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za dany czyn w nowej ustawie. Uregulowanie to stanowi wyjątek (wyłom) od prawomocności materialnej zakładającej stabilność prawomocnych orzeczeń.

Prawomocność występuje w dwóch aspektach: formalnej i materialnej.

Formalna; niepodważalność orzeczenia za pomocą zwyczajnych środków odwoławczych czyli apelacji lub zażalenia.

Orzeczenia należą do kategorii decyzji. Na orzeczenia składają się wyroki i postanowienia.

W przypadku każdego wyroku można powiedzieć że jest on prawomocny formalnie i materialnie. Jeśli chodzi o orzeczenia to tylko w przypadku niektórych będziemy mówili o prawomocności formalnej.

Prawomocność jest łączna z Ne bis in idem (nie dwa razy za to samo) dotyczy tej samej osoby i tego samego czynu.

Konwersja czynności procesowej – za pomocą jednej czynności procesowej osiągamy skutki dla innej czynności procesowej.

Prawomocność materialna jest konsekwencją prawomocności formalnej.

Musi być oznaczony czyn a nie osoba podejrzanego. Działa jakby na zewnątrz (nie można wszcząć drugiego postępowania skarbowego o ten sam czyn przeciwko tej samej osobie) i wewnątrz ( nie można kontynuować procesu konkretnej osoby).

Przewiduje się, że gdy dany czyn nie jest zagrożony w nowej ustawie karą pozbawienia wolności wymienioną uprzednio karę podlegającą wykonaniu zamienia się na karę grzywny przyjmując, że jeden dzień pozbawienia wolności odpowiada dwóm stawkom dziennym grzywny art.4&3k.k.

Ograniczenie kolejne; Jeżeli wg nowej ustawy czyn nie jest zagrożony pod groźbą kary skazanie ulega zatarciu z mocy prawa.

Przepis ten nie znajduje zastosowania w przypadku tzw. kontrawencjonalizacji ponieważ w wyniku zmiany oceny prawnej danego czynu z przestępstwa skarbowego na wykroczenie skarbowe nadal utrzymuje się jego zabronienie przez ustawę.

(Dotyczy to zagadnienia - obowiązywania kodeksu karnego pod względem czasu)

6. Obowiązywanie materialnego prawa karnego skarbowego w miejscu.

Podstawą jest ustalenie miejsca popełnienia czynu zabronionego. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym nastąpiło zachowanie sprawcy, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.

Podstawowa regułą rządzącą obowiązywaniem kks pod względem miejsca jest zasada terytorialności.

(W sytuacji zmiany ustawy polegającej na tym, że w czasie popełnienia przestępstwa obowiązywała inna ustawa aniżeli w czasie orzekania nie jest dopuszczalne stosowanie jednocześnie po części nowej ustawy oraz ustawy poprzednio obowiązującej).

W myśl zasady terytorialności kks stosuje się do czynów popełnionych na terytorium RP jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym chyba, że ustawa stanowi inaczej.

W ramach tej zasady można wskazać jej ścisły trzon to co stanowi terytorium RP. Przez terytorium RP rozumie się obszar powierzchni ziemi wraz z wodami wewnętrznymi oraz morskimi wodami przybrzeżnymi, a także przestrzeń powietrzną i głębię ziemi nad i pod tymi terenami. Morskie wody przybrzeżne obejmują morskie wody wewnętrzne oraz morze terytorialne. Morze terytorialne to pas morza o szerokości 12 mil morskich liczonych od tzw. linii podstawowej lub od zewnętrznej granicy morskich wód wewnętrznych.

Morskie wody wewnętrzne to np. zatoki i porty.

Jeśli chodzi o przestrzeń powietrzną to przyjmuje się jej odgraniczenie od przestrzeni kosmicznej przypadające na poziomie odpowiadającym najniższym punktom orbit sztucznych satelitów ziemi czy na wysokości około 90 km nad powierzchnią ziemi.

(definicja terytorium nie wymagana na egzaminie, zasada terytorialności bez zdefiniowania terytorium RP)

W związku z zasadą terytorialności pozostają uregulowania dotyczące obowiązywania kks pod względem osób.

Kks znajduje zastosowanie do czynów popełnionych zarówno przez obywatela polskiego jak i cudzoziemca na terytorium państwa obcego jeżeli zagrażają one istotnym interesom finansowym państwa polskiego. Zagrożenie istotnych interesów finansowych państwa polskiego wiąże się z uszczerbkiem przenoszącym 10-tysięczność minimalnego wynagrodzenia. To jest tzw. zasada przedmiotowa nieograniczona (bezwzględna).

Kks stosuje się także do obywatela polskiego, który dopuścił się za granicą przestępstw skarbowych o charakterze podatkowym oraz związanych z zasadami obrotu z zagranicą towarami i usługami a także przestępstw skarbowych naruszających przepisy celne jeśli godzą one w interes finansowy wspólnot europejskich. Ponadto przepisy Kks stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił za granicą przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadą obrotu z zagranicą towarami i usługami a zostało ono wykryte na terytorium obcego państwa przez funkcjonariusz państwa polskiego działających np. na podstawie umów międzynarodowych.

7. Pojęcie odpowiedzialności karnej skarbowej

Przez odpowiedzialność w prawie karnym skarbowym należy rozumieć po prostu ponoszenie przez sprawcę czynu zabronionego jego konsekwencji przewidzianych prawem karnym. Konsekwencje te uzależnione są od spełnienia wielu warunków wyznaczających całą strukturę odpowiedzialności karnej. Używanie pojęcia " odpowiedzialność karna skarbowa" ma oznaczenie odpowiedzialności zarówno za przestępstwa, jak i za wykroczenia skarbowe, co podkreśla autonomiczny charakter tej dyscypliny.

Mogą ją ponosić wyłącznie osoby fizyczne.

Prawo karne skarbowe – zagadnienia egzaminacyjne cd.

8. Odpowiedzialność posiłkowa

Odpowiedzialność posiłkowa jest instytucją charakterystyczną dla prawa karno skarbowego. Jej istnienie uzasadniając następujące okoliczności:

- szerszy niż w powszechnym prawie karnym zakres, w jakim sprawcy czynów skarbowych działają za kogoś innego (czy w interesie kogoś innego)

- naturalny priorytet środków represji ekonomicznej (majątkowej)

- większe niż w powszechnym prawie karnym niebezpieczeństwo nie wyegzekwowania tych środków, zwłaszcza grzywien.

Funkcją odpowiedzialności posiłkowej jest zabezpieczenie realnego wykonania zwłaszcza grzywien, czyli zabezpieczenie finansowego interesu państwa. Istotą jest przerzucenie odpowiedzialności za wykonanie kary majątkowej sprawcy czynu na inny podmiot, pozostający ze sprawcą w określonych relacjach. Odpowiedzialność posiłkowa odnosi się jedynie do przestępstw skarbowych. W przeciwieństwie do odpowiedzialności karnej skarbowej, odpowiedzialność ta może zostać nałożona nie tylko na osoby fizyczne, ale również na osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, którym odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.

Przesłanki nałożenia odpowiedzialności posiłkowej są następujące:

- korzyść majątkowa, którą podmiot odpowiedzialny posiłkowo odniósł lub mógł odnieść z przestępstwa skarbowego

- działanie sprawcy tego przestępstwa w zastępstwie podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo przy prowadzeniu jego spraw (sprawca działa jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub w jakimkolwiek innym charakterze).

Przy spełnieniu tych warunków za karę grzywny wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego czyni się w całości lub w części odpowiedzialnym posiłkowo podmiot pozostający w określonych wyżej relacjach ze sprawcą przestępstwa skarbowego.

Odpowiedzialność ta ma charakter obligatoryjny, jest odpowiedzialnością z powodu czynu innej osoby (sprawcy), zatem odpowiedzialna posiłkowo nie może być osoba, która sama ponosi odpowiedzialność karną skarbową za przestępstwa skarbowe. Realizacja odpowiedzialności posiłkowej następuje wówczas gdy w toku postępowania wykonawczego sprawca nie zapłaci grzywny w terminie i w toku egzekucji zostanie stwierdzone, że nie można od niego ściągnąć orzeczonej grzywny lub równowartości przepadku przedmiotów.

Omawiana odpowiedzialność wygasa z chwilą śmierci odpowiedzialnego posiłkowo.

Odpowiedzialność posiłkową może ponosić kilka podmiotów, wówczas odpowiadają oni solidarnie. Nie stosuje się jej w odniesieniu do państwowych jednostek budżetowych.

Odpowiedzialność posiłkowa nie ma charakteru odpowiedzialności karnej skarbowej.

9. Kryteria podziału czynów zabronionych na przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe

W kodeksie karnym skarbowym przyjęta jest metoda tzw. kontrawencjonalizacji, czyli rozróżnienia przestępstw od wykroczeń skarbowych.

Według formalnej definicji zawartej w kodeksie karnym skarbowym przestępstwo jest to czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, kary ograniczenia lub pozbawienia wolności. Wykroczeniem zaś jest czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publiczno-prawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia.

Wyróżniamy 2 kryteria podziału na przestępstwa oraz wykroczenia skarbowe:

- ustawowy próg, który charakteryzuje się tzw. przepołowieniem czynu, polegającym na tym, że niejako w poprzek typu czynu jednolitego rodzajowo o identycznych znamionach ogólnych przebiega rozgraniczenie na część stanowiącą już przestępstwo i część odpowiadającą jeszcze wykroczeniu skarbowemu. Wg tego kryterium z wykroczeniem mamy do czynienia wówczas gdy wartość przedmiotu czynu bądź kwota uszczuplonej albo narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej nie przekracza ustawowego progu, czyli pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie popełnienia czynu.

- wypadek mniejszej wagi, dany czyn jest wykroczeniem skarbowym jeżeli w konkretnej sprawie ze względu na szczególne okoliczności tego czynu, zarówno przedmiotowe jak i podmiotowe- zawiera niski stopień społecznej szkodliwości, w szczególności gdy uszczuplona lub narażona na uszczuplenie należność publicznoprawna nie przekracza ustawowego progu, a sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie wskazują na rażące lekceważenie przez sprawcę porządku finansowoprawnego lub reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach albo sprawca dopuszczający się czynu zabronionego czyni to z pobudek zasługujących na uwzględnienie.

10. Pojęcie czynu w prawie karnym skarbowym

Artykuł 1 kodeksu karno-skarbowego określa podstawowe warunki odpowiedzialności za wykroczenia/przestępstwa skarbowe. Zgodnie z nim odpowiedzialności karnej za przestępstwo lub odpowiedzialności za wykroczenie podlega tylko ten, kto popełnił czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązując w czasie jego popełnienia. Pierwszym elementem struktury przestępstwa/wykroczenia skarbowego jest pojęcie czynu. Kodeks karny skarbowy określa czyn jako zachowanie. Określenie to jest nadrzędne w stosunku do działania i zaniechania, a zarazem szersze , gdyż obejmuje także utrzymywanie przez sprawcę pewnego określonego stanu rzeczy pośredniego pomiędzy działaniem a zaniechaniem, mianowicie posiadanie bądź przechowywanie.

Zachowanie sprawcy musi być objęte wolą i uzewnętrznione. Dlatego np. zachowanie odruchowe lub spowodowane przymusem, podobnie jak same zamiary, które nie zostały uzewnętrznione nie stanowią czynu.

11. Materialny element przestępstwa skarbowego i wykroczenia skarbowego (społeczna szkodliwość czynu)

Aby jakieś zachowanie zwane czynem mogło zostać uznane za przestępstwo bądź wykroczenie skarbowe, musi ono cechować się społeczną szkodliwością, której stopień musi być wyższy niż znikomy. Wymaga tego wyraźnie kodeks, który przewiduje, że nie jest przestępstwem ani wykroczeniem skarbowym czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. Kodeks karny skarbowy operuje również pojęciem niskiego stopnia społecznej szkodliwości. Stopień zwany niskim odnosi się wyłącznie do wykroczeń skarbowych. O stopniu społecznej szkodliwości decydują zarówno okoliczności natury przedmiotowej jak i podmiotowej związane z czynem. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości bierze się pod uwagę:

- rodzaj i charakter zagrożonego lub naruszonego dobra

- wagę naruszonego przez sprawcę obowiązku finansowego

- wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej

- sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego

- postać zamiaru

- motywację sprawcy

- rodzaj naruszonej reguły ostrożności i stopień jej naruszenia.

Są to wszystko okoliczności przedmiotowe i podmiotowe związane z czynem, nie uwzględnia się okoliczności, które nie są z czynem powiązane jak np. nagminność czy tryb życia sprawcy.

12. Przedmiot ochrony w prawie karnym skarbowym

Czyn zabroniony określony jest przez tzw. znamiona ustawowe, są to cechy charakterystyczne danego typu czynu zabronionego. Przedmiot ochrony jest jednym ze znamion obok podmiotu czynu, strony przedmiotowej i podmiotowej.

Pod pojęciem przedmiotu ochrony rozumie się dobra prawne istotne dla państwa, społeczeństwa i poszczególnych jednostek, które podlegają karnoprawnej ochronie. Ze względu na stopień konkretyzacji wyróżnia się przedmiot ochrony:

- ogólny, przedmiotem ochrony jest zbiorcze pojęcie interesu finansowego SP, JST, Wspólnot Europejskich

- rodzajowy, oznacza dobra prawne chronione przez pewną grupę przepisów. W świetle kodeksu karno skarbowego rodzajowymi przedmiotami ochrony są:

Obowiązki podatkowe i rozliczenia z tytułu dotacji lub subwencji

Obowiązki celne oraz zasady obrotu z zagranicą towarami i usługami

Obrót dewizowy

Zasady organizacji gier i zakładów wzajemnych

- indywidualny, są to dobra prawne, które chroni pojedynczy, konkretny przepis karny skarbowy.

13. Podmiot w prawie karnym skarbowym

Podmiotem odpowiedzialności karno skarbowej może być tylko osoba fizyczna, odpowiadająca kryterium wieku i poczytalności. Kodeks karny skarbowy nie przewiduje żadnej możliwości obniżenia granicy wiekowej, którą wyznacza osiągnięcie 17 lat. W przypadku popełnienia czynu zabronionego przez osobę przed ukończeniem 17 roku życia mogą być jedynie zastosowane przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.

W stosunku do sprawcy, który popełnił przestępstwo/wykroczenie skarbowe po ukończeniu 17 lat, lecz przed ukończeniem 18, sąd zamiast kary lub środka karnego stosuje środki wychowawcze, lecznicze lub poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeśli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają. Jest to fakultatywne.

W prawie karnym skarbowym aktualny jest podział na czyny powszechne, których podmiotem może być każdy oraz indywidualne, których podmiot musi mieć cechy określone w ustawie. Podmiot określony zaimkiem kto wskazuje na powszechny charakter czyny, indywidualnie natomiast poprzez określenia z prawa podatkowego np. płatnik, inkasent, podatnik, dewizowego np. rezydent lub poprzez bliższe określenie cech podmiotu.

Odpowiedzialność mogą ponosić również osoby fizyczne, które będą uprawnione do decydowania o działaniu danej osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej. Za przestępstwa/wykroczenia odpowiada również ten, kto na podstawie przepisów prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, której odrębne przypisy przyznają zdolność prawną. Możliwe jest również karanie skutkowych przestępstw/wykroczeń skarbowych zaniechania, których podmiotem może być tzw. gwarant, czyli ten na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi. Źródłem obowiązku gwaranta mogą być przepisy rangi niższej niż ustawa, o ile wydane są na podstawie i w ramach ustawowego upoważnienia oraz pod warunkiem, że gwarant miał możliwość zapoznania się z nimi.

14. Strona przedmiotowa w prawie karnym skarbowym

Do znamion strony przedmiotowej zalicza się w pierwszym rzędzie ustawowe cechy zachowania się sprawcy czynu zabronionego (na czym on polega, w czym się przejawia), a ponadto również takie okoliczności czynu jak jego skutek, czas i miejsce, sytuacja, w jakiej czyn popełniono, sposób jego popełnienia oraz przedmiot czynności wykonawczej.

Najważniejszym elementem jest zachowanie, każdy bowiem czyn zabroniony musi przejawiać się jakimś zachowaniem sprawcy. Pozostałe elementy niekoniecznie muszą przejawiać się w każdym z typów czynów zabronionych.

Zachowanie sprawcy opisane jest przy pomocy znamienia czasownikowego wskazującego na czym ma polegać, tzw. czynność sprawcza . Zachowanie sprawcy może jednak przejawiać się nie tylko w działaniu, ale również w zaniechaniu czy posiadaniu lub przechowywaniu czegoś (co jest zabronione).

W prawie karnym aktualny jest również występujący podział czynów na skutkowe (materialne), do dokonania których konieczne jest wystąpienie określonego w ustawie skutku oraz bezskutkowe (formalne), do dokonania których wystarcza samo zachowanie, skutek zaś nie należy do znamion czynu.

15. Strona podmiotowa w prawie karnym skarbowym

Strona podmiotowa w odróżnieniu od strony przedmiotowej (zewnętrznej, obiektywnej) stanowi subiektywny (wewnętrzny) element odpowiedzialności karnej skarbowej. Określa ona stosunek psychiczny, wewnętrzne psychiczne nastawienie sprawcy w stosunku do jego zachowania. Stronę podmiotową należy oddzielić od winy. Strona podmiotowa może polegać na umyślności lub nieumyślności.

Umyślność sprowadza się do zamiaru, który może być bezpośredni (gdy ktoś chce czyn popełnić) lub ewentualny (gdy przewidując możliwość skutków popełnienia czynu na to się godzi). O umyślności mówimy wówczas, gdy sprawca ma bezpośredni lub ewentualny zamiar popełnienia czynu. Zamiar ewentualny zawsze pojawią się obok zamiaru bezpośredniego, któremu towarzyszy. Umyślność po stronie sprawcy nie może być wywodzona z samego faktu zaistnienia znamion strony przedmiotowej danego czynu skarbowego. Umyślności nie można bowiem domniemywać, należy ją udowodnić.

W prawie karnym skarbowym możemy mieć zarówno do czynienia z zamiarem nagłym (np. przystąpienie do udziału w nielegalnej grze) lub przemyślanym (np. oszustwo podatkowe, przemyt). Niekiedy do znamion strony przedmiotowej należy określona motywacja lub cel działania. Mamy wówczas do czynienia z tzw. kierunkowym charakterem czynu.

Nieumyślność charakteryzuje się brakiem zamiaru oraz niezachowaniem ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, a ponadto przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego (czyli tzw. świadoma nieumyślność) lub tylko możliwość przewidzenia takiej możliwości (tzw. nieświadoma nieumyślność).

Kodeks karny skarbowy przyjmuje ogólną zasadę, że przestępstwa/wykroczenia skarbowe popełniamy umyślnie, a nieumyślnie jedynie wtedy kiedy kodeks tak stanowi.

16. Bezprawność w prawie karnym skarbowym

Zagadnienie to wywołuje wiele kontrowersji gdyż istnieje wątpliwość, czy fakt że konkretny czyn odpowiada ustawowym znamionom jest jednoznaczny z jego bezprawnością, czy też bezprawność jest osobną cechą przestępstwa/wykroczenia skarbowego. Problematyka bezprawności jest ściśle powiązana z okolicznościami wyłączającymi bezprawność. Można się więc zgodzić, że na istotę bezprawności składa się nie tylko sprzeczność z norma sankcjonowaną, ale również brak okoliczności wyłączających bezprawność. Bezprawność można więc ujmować jako koniunkcję formalnego zakazu skarbowego i braku okoliczności wyłączających bezprawność.

17. Wina w prawie karnym skarbowym

Odpowiedzialność karna skarbowa oparta jest na zasadzie winy. Wg starszej teorii psychologicznej winą jest określony stosunek psychiczny sprawcy do czynu. Natomiast wg teorii funkcjonalnej (prewencyjnej) to nie wina decyduje o karze, ale jest dokładnie odwrotnie tzn. potrzeba karania decyduje o przypisaniu (stwierdzeniu) winy, która w takim ujęciu jest de facto fikcją. Bez wyjątku w każdej sprawie karnej skarbowej wina musi być samodzielnie ustalonym elementem przestępstwa/wykroczenia skarbowego, a więc nie wystarczy stwierdzenie jedynie znanego faktu czysto przedmiotowego naruszenia przez sprawcę przepisu prawa finansowego. Bez karnoprawnego elementu winy niewykonanie zobowiązania finansowego (jako deliktu finansowego) nie jest jeszcze przestępstwem/wykroczeniem skarbowym. Przesłankami przypisania winy są wg kodeksu karno skarbowego:

- zdolność wiekowa i zdrowotna (przynajmniej ograniczona poczytalność)

- możliwość rozpoznania karalności czynu

- możliwość rozpoznania, że nie zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność.

18. Problem stanu wyższej konieczności w prawie karnym skarbowym

W prawie karnym skarbowym nie występuje taka instytucja jak stan wyższej konieczności. Wg przepisów prawa karnego, stan wyższej konieczności polega na działaniu w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, pod warunkiem że niebezpieczeństwa nie można uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego. Przy braku ustawowej instytucji stanu wyższej konieczności w prawie karnym skarbowym trzeba poszukiwać innych podstaw ewentualnego wyłączenia odpowiedzialności karnej skarbowej. Doktryna karnistyczna dopatruje w klauzuli znikomej społecznej szkodliwości podstawy do tworzenia kontratypów pozaustawowych. Jest to jednak problematyczne z wielu powodów. Po 1 usunięcie z prawa karnego skarbowego omawianej instytucji jest decyzją ustawodawcy z założenia racjonalnego. Próba znalezienia podstawy w pozaustawowym stanie wyższej konieczności jest ignorowaniem decyzji ustawodawcy i obchodzeniem przepisów. Po 2 klauzula znikomej szkodliwości jest znacznie bardziej ogólna od regulacji ustawowej stanu wyższej konieczności.

Pomimo brak w kodeksie karno skarbowym instytucji staniu wyższej konieczności można nadal posługiwać się tym pojęciem, tyle że będzie to pozaustawowy stan wyższej konieczności. Miałby on wyłączać winę. Należy zauważyć, że kodeks karny rozróżnia stan wyższej konieczności wyłączający bezprawność oraz stan wyższej konieczności wyłączający winę. Ten drugi jest szerszy od pierwszego w tym sensie, że dla wyłączenia winy oba dobra mogą być równej wartości, a nawet dobro poświęcone może mieć wartość wyższą od ratowanego. To rozróżnienie stanów wyższej konieczności twórcy kodeksu karno skarbowego uważają za pozbawione podstaw. Wynika z tego dopuszczalność posługiwania się pozaustawową konstrukcją stanu wyższej konieczności wyłączającego winę, która zawiera w sobie również sytuacje, które odpowiadałyby stanowi wyższej konieczności wyłączającemu bezprawność. Wyłączenie zatem odpowiedzialności karnej przez pozaustawowy stan wyższej konieczności opierałoby się na klauzuli winy. To zaś oznacza, że podstawy wyłączenia winy nie muszą być ściśle wyspecyfikowane w kodeksie karnym skarbowym jak to jest w odniesieniu do np. nieletniości, niepoczytalności czy błędu, dopełnienie tych wyraźnie uregulowanych podstaw wyłączenia winy miałoby się bowiem zawierać w ogólnej klauzuli winy. Jeżeli doktryna karnoskarbowa zgadza się z tym, że w praktyce mogą także w tej dziedzinie karnistyki powstawać całkiem realne i wcale nie tak rzadkie sytuacje odpowiadające pojęciu stanu wyższej konieczności, to brak ustawowego uregulowania tej kwestii w kodeksie karnym skarbowym jest luką, której obchodzenie przez niedookreśloną i kontrowersyjną co do jej konsekwencji klauzulę winy grozić może rozchwianiem podstaw prawa karnego skarbowego.

19. Kontratyp eksperymentu technicznego lub ekonomicznego

Kontratyp eksperymentu technicznego lub ekonomicznego jest jedynym ustawowym kontratypem pozostawionym w kodeksie karnym skarbowym. Istota tego kontratypu polega na działaniu w celu przeprowadzenia eksperymentu technicznego lub ekonomicznego, pod warunkiem, ze spodziewana z niego korzyść ma istotne znaczenie gospodarcze, a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu SA zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy. Ten kontratyp odnosi się wyłącznie do przestępstw skarbowych. W powszechnym prawie karnym kontratyp eksperymentu obejmuje eksperyment poznawczy, medyczny, techniczny oraz ekonomiczny. Kodeks karny skarbowy wyłącza 2 pierwsze z nich. Zakres stosowania kontratypu eksperymentu w prawie karnym skarbowym jest ograniczony istotnie do technicznego i ekonomicznego i w praktyce jest raczej niewielki.

20. Niepoczytalność jako okoliczność wyłączająca winę

Ustawodawca nie zdefiniował w kodeksie karnym skarbowym winy, nie wypowiedział się o niej w sposób pozytywny poprzez określenie, czym jest i na czym polega. Ustawodawca wypowiada się o winie w sposób negatywny tzn. określa okoliczności wyłączają winę, określa kiedy nie ma winy. Do ustawowo określonych w kodeksie karnym skarbowym okoliczności wyłączających winę obok niepoczytalności należą nieletniość oraz różne postacie błędu. Ustawowe określenie niepoczytalności uwzględnia 2 aspekty: źródeł czyli genezy oraz następstw czyli przejawów niepoczytalności. Gdyby poprzestać tylko na aspekcie pierwszym oznaczałoby to powiązanie niepoczytalności z samymi tylko pewnymi stanami niepoczytalności (choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe, inne zakłócenie czynności psychicznych) bez uwzględnienia następstw tych stanów. Ta metoda zwana psychiatryczną, prowadzi do tego, że samo ustalenie np. choroby psychicznej przesądza o przyjęciu niepoczytalności, co nie może zadowolić biorąc pod uwagę min. fakt, że możliwe są okresy w których choroba nie zakłóca intelektualnej strony funkcjonowania chorego. Gdyby z kolei poprzestać jedynie na przejawach bez ich powiązania ze źródłami, co nazywamy psychologiczną metodą określenia niepoczytalności to sąd nie miałby żadnych wskazówek co do tego z jakimi przyczynami należy powiązać wyłączenie odpowiedzialności. Dlatego też ustawodawca określił w kodeksie karnym skarbowym niepoczytalność za pomocą metody mieszanek (psychiatryczno-psychologicznej), eliminując wady obu metod i łącząc ich zalety. Można więc powiedzieć, że niepoczytalność zachodzi wówczas gdy sprawca z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem. Konsekwencją niepoczytalności w czasie czynu jest wyłączenie winy sprawcy, wobec którego mogą być stosowane tylko środki zabezpieczające, nie zaś kary i środki karne. Inne są natomiast konsekwencje w przypadku poczytalności ograniczonej w stopniu znacznej. Sąd może wtedy orzec karę w wysokości nieprzekraczającej dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia, może też zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary a nawet odstąpić od wymierzenia kary czy środków karnych. Problemem jest natomiast traktowanie osób, które wprawiły się w stan niepoczytalności lub poczytalności ograniczonej w skutek spożycia alkoholu lub używania środków odurzających. Przyjęto rozwiązanie, które zabrania stosowania przepisów regulujących konsekwencje niepoczytalności i ograniczonej w stopniu znacznym poczytalności, jeśli sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia, powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć. W takich przypadkach mówi się o tzw. zawinieniu na przedpolu czynu zabronionego, czyli wyjątku od zasady, że wina powinna istnieć w czasie czynu. Omawiana konstrukcja może nie zostać zastosowana jeśli wyłączenie lub ograniczenie poczytalności było wynikiem nie tylko wprawieniem się w stan nietrzeźwości lub odurzenia, ale także z innych czynników np. zażywania lekarstw, o których zażywający nie wiedział w jaki sposób łączą się z alkoholem. Podobnie jest w przypadku tzw. upojenia patologicznego wynikającego z chorobliwej nietolerancji na alkohol, o czym sprawca nie wiedział, z czego wynika że na taką okoliczność można w zasadzie skutecznie powołać się tylko raz.

21. Rodzaje i funkcje błędu w prawie karnym skarbowym

Za ogólne pojęcie błędu karniści przyjmują niezgodne z rzeczywistością jej odbicie w świadomości człowieka. Jest to różnica między obiektywną rzeczywistością a jej odzwierciedleniem w świadomości człowieka. Może to być różnica na plus, ale również na minus. W pierwszym przypadku obraz rzeczywistości w świadomości człowieka jest bogatszy od obiektywnej rzeczywistości, mówimy wówczas o urojeniach. Drugą postacią błędu jest nieświadomość w której obiektywna rzeczywistość jest z kolei bogatsza od jej odzwierciedlenia w świadomości człowieka.

W kodeksie karnym skarbowy wyróżniamy następujące typy błędu:

- błąd co do okoliczności stanowiącej ustawowe znamię czynu zabronionego, błąd ten wyłącza umyślność, zatem osoba pozostająca w takim błędzie nie popełnia czynu umyślnie. Jeśli przyjmuje się założenie oddzielenia winy od strony podmiotowej, sprowadzające się do tezy, że czyn innym jest strona podmiotowa (czyli umyślność lub nieumyślność), czym innym zaś wina, to błąd ten nie wyłącza winy a jedynie umyślność. Błąd ten nie wymaga usprawiedliwienia. Z faktu, że sprawca powinien znać w obowiązujące w danym czasie przepisy nie wynika, że na pewno je zna. Należy to dopiero ustalić.

- błąd co do okoliczności stanowiącej znamię typu uprzywilejowanego, zwany również urojeniem typu uprzywilejowanego . Urojenie to polega na błędnym przekonaniu , że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której zależy łagodniejsza odpowiedzialność. Sprawca w takim przypadku odpowiada za typ uprzywilejowany przewidujący łagodniejszą odpowiedzialność, pomimo że faktycznie zrealizował znamiona czynu podstawowego.

- błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność czynu, zwany również urojeniem kontratypu. Ten błąd również musi być usprawiedliwiony aby mógł wyłączyć winę sprawcy czynu. Nie istnieje w prawie karnym skarbowym błąd wyłączający ponieważ brak jest regulacji dotyczącej stanu wyższej konieczności a pozostałe okoliczności (nieletniość, niepoczytalność) nie mogą być przedmiotem błędu.

- błąd co do karalności czynu, nieświadomość karalności czyli tego, że czyn jest zagrożony karą. Musi być usprawiedliwiona.

22. Problem pozaustawowych okoliczności wyłączających winę

Brak w kodeksie karnym skarbowym instytucji stanu wyższej konieczności wywołuje pytanie, czy ustawowy katalog okoliczności wyłączających winę jest zamknięty, czy też można przyjąć okoliczności mające charakter pozaustawowy. Jest to problem granic winy, okoliczności wyłączające winę określają bowiem jej granice. Problematyczne jest zatem czy granice winy są ustawowo zamknięte czy otwarte. Przyjmuje się, że określenie granic winy powinno należeć do ustawodawcy, natomiast w gestii organu stosującego prawo powinno leżeć ustalenie stopnia winy. Przeciwnicy poglądu o zamknięty granicach winy dopuszczają możliwość operowania pozaustawowymi przesłankami jej wyłączenia. Możliwość taką wywodzą z tzw. Klauzuli winy wyrażającego zasadę winy. Opiera się ona na poglądzie, że skoro istotę widzi się w tak czy inaczej ujmowanej zarzucalności, to nie się wykluczyć, że można powstać sytuacja, w której o tej zarzucalności nie będzie można mówić w konkretnym wypadku. Ustawodawca karnoskarbowy dopuszcza pozaustawowe okoliczności wyłączające winę, twierdząc, że brak w kodeksie stanu wyższej konieczności niczego de facto nie zmienia, skoro uznaje się winę w znaczeniu normatywnym, tj. jako zarzucalność.

Z tego wszystkiego widać, że problem granicy winy jest bardzo trudny, gdyż pogląd wg którego są one ustawowo zamknięte może nasuwać myśl, że w pewnych przypadkach wina jest fikcją, a decyduje tak naprawdę potrzeba ukarania, natomiast pogląd o otwartych granicach to przyznanie, że instytucja winy jest ustawowo niedookreślona i leży w sferze swobodnego uznania sądu, który nie musi w tej mierze opierać się na przepisach prawa.

23. Specyficzna, karnoskarbowa konstrukcja czynnego żalu (art. 16 i art. 16 a K.k.s.)

Okoliczności wyłączające karalność przestępstwa/wykroczenia skarbowego powodują, że w określonych sytuacjach sprawca nie podlega karze. Okoliczności te zachodzą zasadniczo po popełnieniu przestępstwa/wykroczenia skarbowego. Są to przede wszystkim okoliczności obejmowane ogólnym pojęciem czynnego żalu. W świetle przepisów prawa możemy zdefiniować czynny żal jako czyn człowieka polegający na podjęciu działania o charakterze kontrakcji niweczącej jego przestępcze zachowanie. W tak ogólnej definicji odstąpienie od dokonania czynu i zapobieżenie jego dokonaniu, zapobieżenie skutkowi przestępnemu, ujawnienie czynu i jego okoliczności przed powołanymi do tego organami państwa, odwrócenie szkodliwych następstw czynu. Możemy zatem dostrzec aspekty: zapobiegawczy, denucjacyjny (poznaczy) oraz kompensacyjny. Czynny żal zawiera rozbudowane warunki o zróżnicowanym charakterze. Pierwszym warunkiem jest warunek denucjacji. Chodzi tutaj zarówno o ujawnienie czynu własnego i jego istotnych okoliczności jak i ujawnienie osób współdziałających w jego popełnieniu. Zawiadomienie można złożyć ustnie do protokołu, jak i na piśmie. Można je złożyć w każdym organie ścigania karnoskarbowego, nawet niewłaściwym w danym przypadku. Przepisy kodeksu karnego skarbowego wyznaczają jednak sprawcy czasowe granice skorzystania z czynnego żalu. Zawiadomienie jest bezskuteczne jeśli zostało złożone, w czasie kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa/wykroczenia skarbowego. Zawiadomienie jest również bezskuteczne jeśli zostało złożone po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa/wykroczenia skarbowego. Dalszy warunek ma charakter fiskalny i jest wyrazem jego funkcji egzekucyjnej. Skuteczna denucjacja wyłącza karalność jedynie wtedy gdy w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego sprawca uiści w całości wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną popełnionym czynem zabronionym. Omawiana instytucja czynnego żalu nie jest ograniczona przedmiotowo, dotyczy wszystkich przestępstw/wykroczeń skarbowych. Jest natomiast ograniczona podmiotowo, jest pewna kategoria sprawców, którzy są wyłączeni z tej instytucji, są to:

- dopuszczający się czynu w formie tzw. sprawstwa kierowniczego, polegającego na kierowaniu wykonaniem czynu zabronionego

- dopuszczający się czynu w formie tzw. sprawstwa polecającego, polegającego na poleceniu innej osobie wykonania czynu z wykorzystaniem uzależnienia tej osoby od siebie

- organizatorzy grup albo związku mającego na celu popełnienie przestępstwa skarbowego oraz kierujący taką grupą lub związkiem, chyba że zawiadomienia o popełnionym czynie dokonają ze wszystkimi członkami grupy lub związku

- prowokatorzy, czyli nakłaniający inną osobę do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.

W kodeksie karnym skarbowym znajduje się jeszcze instytucja szczególnej postaci czynnego żalu. Dotyczy ona tylko oszustw podatkowych wiążących się ze złożeniem deklaracji podatkowych zawierających nieprawdziwe dane skutkujących narażeniem podatku na uszczuplenie lub na nienależny zwrot czy też na nienależne zaliczenie nadpłaty na poczet zaległości podatkowych lub bieżących albo przyszłych zobowiązań podatkowych. W tym przypadku czynny żal polega na złożeniu prawnie skutecznej korekty deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny korekty oraz na uiszczeniu w całości, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ należności publicznoprawnej uszczuplonej lub narażenie na uszczuplenie.

24. Instytucja czynnego żalu recypowana z Kodeksu karnego

Oprócz karnoskarbowej instytucji czynnego żalu ogólnego i szczególnego, kodeks karno skarbowy recypuje też z kodeksu karnego regulacje czynnego żalu związanego z usiłowaniem oraz przestępczym współdziałaniem. Odnosi się on wyłącznie do przestępstw skarbowych. Nie podlega więc karze za usiłowanie przestępstwa skarbowego, kto odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Jest to tzw. czynny żal skuteczny. Natomiast w przypadku czynnego żalu nieskutecznego sprawca starał się zapobiec skutkowi, sąd może wówczas zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Jeśli chodzi o przestępcze współdziałanie, nie podlega karze współdziałający, który zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego, natomiast gdy wprawdzie nie zapobiegł, lecz jedynie starał się zapobiec sąd również może wobec niego zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Recypując czynny żal z kodeksu karnego została usunięta występująca w tych przepisach przesłanka o dobrowolności. Czynny żal nie musi być na gruncie prawa karnego skarbowego dobrowolny.

Należy również wspomnieć, że szczególne postacie czynnego żalu są przewidziane w niektórych rozdziałach części szczególnej kodeksu karnego skarbowego.

25. Formy stadialne w prawie karnym skarbowym

W ramach form popełnienia czynu karnistyka wyróżnia jego stadia (etapy) na tzw. drodze przestępstwa czy pochodzie przestępstwa zwane formami stadialnymi. Są to:

- zamiar

- przygotowanie

- usiłowanie

- dokonanie.

Zamiar nawet ujawniony z zasady nie podlega karze, stanowi bowiem wewnętrzny i dlatego niekaralny etap na drodze przestępstwa czy też wykroczenia.

Prawo karne skarbowe nie zna ogólnej konstrukcji przygotowania i tym samym ta faza stadialna nie podlega karze, zarówno jeśli idzie o przestępstwa jak i wykroczenia skarbowe.

Za przykład swoistego przygotowania do przestępstw podatkowych można uznać przyjmowanie, przechowywanie, przewożenie, przenoszenie, przesyłanie albo pomaganie w zbyciu lub ukryciu skasowanego znaku opłaty skarbowej w celu puszczenia jej w obieg.

Tak więc w prawie karnym skarbowym przygotowanie nie występuje jako ogólna konstrukcja karalnej fazy stadialnej, a jedynie jako szczególne delikty będące w swej istocie przygotowaniem.

Kolejną fazą stadialną popełnienia czynu zabronionego jest jego usiłowanie.

Nie występuje ono w ogóle jako forma stadialna w przypadku wykroczeń skarbowych, które karalne są dopiero w fazie dokonania, bez żadnych wyjątków od tej zasady. W przypadku zaś przestępstw ustawodawca ustanowił granicę ustawowego zagrożenia rozdzielającą te przestępstwa skarbowe, których usiłowanie karalne jest zawsze, od tych, których usiłowanie jest karalne tylko wtedy gdy kodeks tak stanowi. Usiłowanie przestępstwa skarbowego zagrożonego karą nieprzekraczającą roku pozbawienia wolności lub karą łagodniejszą jest karalne tylko wtedy, gdy kodeks tak stanowi. Natomiast usiłowanie przestępstw zagrożonych karą przekraczającą rok pozbawienia wolności jest karalne zawsze. Niezależnie od powyższych, karalność usiłowania została generalnie zredukowana do 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa skarbowego.

Konstrukcja usiłowania jest recypowana z kodeksu karnego wraz z tzw. usiłowaniem nieudolnym oraz czynnym żalem polegającym na odstąpieniu od dokonania lub zapobieganiu skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Tak więc w konstrukcji usiłowania zawierają się 2 elementy: zamiar popełnienia czynu zabronionego oraz zachowanie, które bezpośrednio zmierza do dokonania, a także jeden element negatywny: brak tego dokonania.

Usiłowanie zaś nieudolne zachodzi wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nienadającego się do popełnienia czynu zabronionego. W przypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

26. Sprawcze formy współdziałania w popełnieniu czynu zabronionego w prawie karnym skarbowym

Odpowiedzialność karna skarbowe obejmuje również osoby współdziałające w różny sposób w popełnieniu czynu. Formy tego współdziałania nazywane są formami zjawiskowymi. Rozróżniamy formy sprawcze i niesprawcze. W odniesieniu do wykroczeń skarbowych karane są tylko formy sprawcze, natomiast w przypadku przestępstw obie formy współdziałania zarówno sprawcze jak i niesprawcze.

Do form sprawczych zaliczamy:

- pojedyncze sprawstwo= jednosprawstwo=sprawstwo, polega na tym, że dana osoba, czyli sprawca sam wykonuje czyn zabroniony, czyli realizuje jego ustawowe znamiona. Inaczej mówiąc wykonuje je własnoręcznie.

- współsprawstwo, polega na tym, że współsprawca wykonuje czyn zabroniony wspólnie i w porozumieniu z inną osobą. Współsprawstwo obejmuje zatem zachowanie dwóch lub więcej osób, które łączy porozumienie i świadomość wspólnego realizowania określonego rodzaju zachowania. Porozumienie może być zarówno wyraźne jak i dorozumiane, polega na wyrażeniu woli wspólnego popełnienia określonego czynu zabronionego. Musi ono być zawarte przed a najpóźniej w dniu realizacji czyni. Bez porozumienia i świadomości wspólnej realizacji znamion czynu zabronionego mamy do czynienia nie ze współsprawstwem a tzw. sprawstwem równoległym, które może polegać na tym, że np. uczestnicy zagranicznej wycieczki dokonują przemytu celnego, każdy na własną rękę, bez porozumienia i bez świadomości wspólnego działania.

- sprawstwo kierownicze, odpowiada za sprawstwo także ten, kto kieruje wykonaniem przez inną osobę czynu zabronionego. Nie polega więc na własnoręcznym wypełnieniu choćby części znamion czynu zabronionego, ale na kierowaniu jego wykonaniem, czyli na panowaniu nad zachowaniem bezpośredniego wykonawcy. Kierowanie wykonaniem ma 2 aspekty. W aspekcie subiektywnym charakteryzuje się wolą kierującego, aby bezpośredni wykonawca wykonał czyn zabroniony, oraz świadomością kierującego, że panuje nad przebiegiem tego wykonywania. W aspekcie obiektywnym kierowanie oznacza możliwość kształtowania i kontrolowania realizacji znamion czynu zabronionego, czyli możliwość podejmowania przez kierującego decyzji co do rozpoczęcia akcji oraz dysponowanie możliwością zmiany sposobu jej realizacji lub nawet przerwanie akcji. Sprawca kierowniczy nie może skorzystać z instytucji czynnego żalu, przesłanką obligatoryjną jest również zastosowanie w stosunku do takiej osoby nadzwyczajnego obostrzenia kary.

- sprawstwo polecające, sprawcą polecającym jest ten, kto wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie czynu zabronionego. Uzależnienie to może mieć charakter formalny, wynikający z funkcjonowania obu tych osób w tej samej zorganizowanej strukturze, jak i nieformalny, wynikający z konkretnego układu okoliczności faktycznych. Więź między wydającym polecenie a jego adresatem musi być na tyle silna, że adresat polecenia czuje się zobligowany do jego wykonania, znajduje się bowiem w położeniu, w którym niewykonanie polecenia naraziłoby go na przykre konsekwencje np. w postaci utraty pracy.

27. Podżeganie i pomocnictwo w prawie karnym skarbowym

Odpowiedzialność karna skarbowe obejmuje również osoby współdziałające w różny sposób w popełnieniu czynu. Formy tego współdziałania nazywane są formami zjawiskowymi. Rozróżniamy formy sprawcze i niesprawcze. W odniesieniu do wykroczeń skarbowych karane są tylko formy sprawcze, natomiast w przypadku przestępstw obie formy współdziałania zarówno sprawcze jak i niesprawcze.

Podżeganie i pomocnictwo należą do niesprawczych form zjawiskowych.

Za podżeganie odpowiada ten, kto chcąc aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego. Podżeganie zatem wymaga zamiaru wyłącznie bezpośredniego dotyczącego dokonania przez inną osobę czyny zabronionego oraz czynności określonej czasownikiem nakłania. Czynność nakłaniania może być realizowana w dowolny sposób: słowem, pismem, gestem, mimiką, byleby tylko z zachowania osoby nakłaniającej można było odczytać, że jest ono nakierowane na wywołanie u osoby nakłanianej decyzji podjęcia określonego zachowania. Jeżeli jednak nakłaniany podjął już wcześniej decyzję popełnienia czynu zabronionego to nie można mówić o podżeganiu a jedynie o psychicznym umacnianiu bezpośredniego wykonawcy w jego zamiarze, co może stanowić podstawę odpowiedzialności za tzw. pomocnictwo psychiczne. Również nakłanianie bliżej niezidentyfikowanej grupy osób nie jest podżeganiem lecz może stanowić przestępstwo polegające na publicznym nawoływaniu do popełnienia występku lub przestępstwa skarbowego.

Pomocnictwo natomiast polega na takim zachowaniu, które ułatwia popełnienia czynu zabronionego, w szczególności poprzez dostarczenie narzędzia czy środka przewozu tzw. pomocnictwo rzeczowe względnie poprzez udzielenie rady lub informacji tzw. pomocnictwo psychiczne.

Za pomocnictwo odpowiada również ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie. Inaczej przy podżeganiu pomocnictwo obejmuje obie postacie zamiaru: bezpośredniego i ewentualnego. Wystarczy zatem, aby pomocnik godził, że dostarczony np. środek przewozu, względnie zaniechanie ułatwić może danej osobie popełnienie przestępstwa skarbowego.

28. Odpowiedzialność za działanie w cudzym interesie w prawie karnym skarbowym

Zgodnie z przepisem art. 9 § 3 kodeksu karnego skarbowego za przestępstwa i wykroczenia skarbowe odpowiada jak sprawca także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi a w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowość prawną, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. Konstrukcja ta jest czasem nazywana sprawstwem zastępczym, co sugeruje, że jest to kolejny rodzaj sprawstwa. Tymczasem ta osoba, która działa za kogoś innego to jednak w istocie rzeczy nie zastępuje innej osoby w jej odpowiedzialności karnej skarbowej.

29. Odpowiedzialność za brak nadzoru w prawie karnym skarbowym

Za swoistą postać sprawstwa uznaje się również konstrukcje według których sprawcą wykroczenia skarbowego jest ten, kto przez niedopełnienie obowiązku nadzoru nad przestrzeganiem reguł obowiązujących w działalności danego przedsiębiorcy lub innej jednostki organizacyjnej dopuszcza choćby nieumyślnie do dokonania jednego z czynów zabronionych z danego rozdziału kodeksu karnego skarbowego. Nie jest to żadne odrębna postać sprawstwa lecz po prostu typ czynu stanowiący wykroczenie skarbowe, jest to typ subsydiarny. Jego subsydiarność polega na tym, że nie stosuje się go, jeżeli czyn sprawcy wyczerpuje znamiona innego przestępstwa lub wykroczenia skarbowego albo jeżeli niedopełnienie obowiązku nadzoru należy do ich znamion. Odpowiedzialność ta nie jest odpowiedzialnością za cudze czyny opartą na zasadzie ryzyka, słuszności czy winy w wyborze. Wykroczenia skarbowe braku nadzoru ma charakter indywidualny. Pojęcie nadzoru jest szersze od pojęcia kontroli. Kontrola jest tylko jedną, choć podstawową formą wykonywania nadzoru, sam zaś nadzór jest zespołem kompetencji do modyfikowania działalności danej jednostki w celu przywrócenia prawidłowego toku jej działania. Obowiązek nadzoru musi wynikać z zakresu obowiązków służbowych, istoty funkcji lub zajmowanego stanowiska. Niedopełnienie obowiązku nadzoru cechować musi umyślność w postaci przynajmniej zamiaru ewentualnego, natomiast skutek w postaci dopuszczenia do dokonania któregoś z opisanych w danym rozdziale czynów zabronionych objętym może być także nieumyślnością. Niedopełnienie obowiązku nadzoru polegać będzie na zaniechaniu podjęcia działań, do których z tytułu sprawowania nadzoru sprawca jest zobowiązany, jego skutkiem zaś dokonanie czynu zabronionego określonego w danym rozdziale.

30. Rzeczywisty zbieg przestępstw i wykroczeń skarbowych

Kodeks karny skarbowy reguluje odrębnie rzeczywisty zbieg przestępstw i wykroczeń skarbowych, czyli sytuacje gdy ten sam sprawca popełnia dwa lub więcej czynów skarbowych i powstaje problem dokonania ich całościowej oceny oraz wyrażenia jej w karze łącznej. Rzeczywisty zbieg przestępstw skarbowych ma miejsce, gdy sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw skarbowych, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z nich i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu. Rzeczywisty zbieg przestępstw skarbowych prowadzi do orzeczenia kary łącznej, przy której bierze się za podstawę kary z osobna wymierzone za zbiegające się przestępstwa skarbowe. Sposób wymierzenia kary łącznej może się opierać na zasadach:

- kumulacji, zsumowanie poszczególnych kar

- absorpcji, kara najsurowsza pochłania kary pozostałe

- asperacji, zaostrzenie kary najsurowszej.

Sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa skarbowe do ich sumy, nie przekraczając jednak 1080 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności.

Kodeks karny skarbowy reguluje również sytuację rzeczywistego zbiegu przestępstwa skarbowego z przestępstwem powszechnym, nakazując wymierzenie w takiej sytuacji kary łącznej na zasadach określonych w kodeksie karnym skarbowym.

Odmianą rzeczywistego zbiegu przestępstw skarbowych jest tzw. ciąg przestępstw skarbowych, konstrukcja ta polega na tym, że ten sam sprawca popełnia dwa albo więcej przestępstw skarbowych, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z nich i każdy z tych czynów ma tę samą kwalifikację prawną, a odstępy czasu pomiędzy tymi czynami nie są długie. Popełnienie dwóch albo więcej przestępstw w powyższym rozumieniu skutkuje obligatoryjnym nadzwyczajnym obostrzeniem kary.

W zakresie wykroczeń skarbowych ich rzeczywisty zbieg następuje, jeżeli jednocześnie orzeka się o ukaraniu za dwa lub więcej wykroczeń skarbowych, sąd wymierza łącznie karę grzywny w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu także innych środków za pozostające w zbiegu wykroczenia skarbowe. Istotą zatem jest popełnienie dwóch lub więcej wykroczeń skarbowych, przy czym o ukaraniu za nie orzeka się jednocześnie. W razie ukarania za dwa albo więcej wykroczeń skarbowych popełnionych przed wydaniem pierwszego orzeczenia, wykonaniu podlega najsurowsza kara. Wykonaniu podlegają także inne środki orzeczone w każdym z orzeczeń.

31. Pozorny zbieg przestępstw i wykroczeń skarbowych

Pod pojęciem pozornego zbiegu przestępstw i wykroczeń skarbowych należy rozumieć sytuacje z pozoru podobne do zbiegu rzeczywistego, tzn, takie, gdy ten sam sprawca popełnia dwa lub więcej czynów zabronionych przez kodeks karny skarbowy, jednak w drodze czy to decyzji ustawodawcy, czy to utartej praktyki traktujemy te sytuacje jako jeden tylko czyn, pomijając fakt występowania zbiegu. Z pozornym zbiegiem czynów mamy do czynienia po pierwsze w przypadku tzw. czynu ciągłego, który polega na tym dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu tego samego zamiaru lub wykorzystaniem takiej samej sposobności, uważa się za jeden czyn zabroniony, przy czym ustawodawca doprecyzował, że w zakresie czynów zabronionych polegających na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej za krótki odstęp czasu uważa się okres do 6 miesięcy.

Kolejna sytuacją pozornego zbiegu przestępstw/wykroczeń skarbowych będzie tzw. zachowanie wieloczynowe, zwane tez zbiorowym, polegające na tym, że penalizowana jest dopiero pewna powtarzalność, wielokrotność zachowań a nie pojedyncze zachowania. Przykładem może być uporczywe niewpłacanie przez podatnika podatku w terminie jego płatności. Pozorny zbieg przestępstw zachodzi także w przypadkach tzw. przestępstw czy wykroczeń wieloodmianowych czyli takich, w których typizacji ustawowej tzw. czynność sprawcza (karalne zachowanie) określone jest w sposób alternatywny. Przykładem może być np. dokonanie sprzedaży z pominięciem kasy rejestrującej albo niewydajnie dokumentu z kasy rejestrującej potwierdzający dokonanie sprzedaży. Uznajemy, ze sprawca który zrealizował obie alternatywy, popełnił jedno przestępstwo skarbowe a nie dwa.

Z pozornym biegiem przestępstw/wykroczeń skarbowych mamy do czynienia również w przypadkach określanych mianem tzw. czynności współkaralnych, chodzi o zachowania towarzyszące głównemu ukaranemu czynowi, które są razem z nim współkaralne, czyli nie podlegają odrębnemu ukaraniu, gdyż jest to zbędne wobec ukarania czynu głównego. Mogą to być współkaralne czynności uprzednie lub następcze.

32. Kumulatywny zbieg przepisów prawa karnego skarbowego

Zbieg przepisów ustawy ma miejsce wtedy, gdy ten sam czyn odpowiada znamionom określonym w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej. Kodeks karny skarbowy wyraża zasadę, że ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo skarbowe albo tylko jedno wykroczenie skarbowe. Jest to odzwierciedlenie założenia, że przestępstwo czy też wykroczenie skarbowe jest zjawiskiem zachodzącym w społecznej rzeczywistości, a nie jedynie zjawiskiem normatywnym. Zgodnie z art. 7 § 1 jeżeli ten sam czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach tego kodeksu, skazanie następuje tylko za jedno przestępstwo skarbowe albo tylko za jedno wykroczenie skarbowe na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Jeśli chodzi o wymiar kary to wymierza się ją na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, a jeżeli zbiegające się przepisy przewidują takie same zagrożenia-wówczas na podstawie tego przepisu, którego znamiona najpełniej charakteryzują czyn sprawcy. Pewne wątpliwości budzi kwestia stosowania kumulatywnej kwalifikacji do zbiegu przestępstwa skarbowego z wykroczeniem skarbowym. Można przedstawić 3 wykluczające się stanowiska:

- odrzucenie możliwości kumulatywnej kwalifikacji i opieranie odpowiedzialności na zasadzie konsumpcji wykroczenia skarbowego przez przestępstwo skarbowe

- przyjęcie takiej możliwości

- odrzucenie możliwości kumulatywnej kwalifikacji i przyjęcie kwalifikacji na podstawie każdego ze zbiegających się przepisów.

33. Tzw. idealny zbieg przepisów prawa karnego powszechnego i prawa karnego skarbowego

Idealny zbieg przepisów polega na przyjęciu, że sprawca dopuścił się tylu przestępstw czy też wykroczeń, ile przepisów naruszył. Zgodnie z art. 8 § 1 jeżeli ten sam czyn będący przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa lub wykroczenia określonego w przepisach karnych innej ustawy, stosuje się każdy z tych przepisów.

Należy jednak podkreślić, że nie ma jednej systemowej zasady w obrębie całej karnistyki, która by głosiła że ten czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo skarbowe lub powszechne albo tylko jedno wykroczenie skarbowe lub powszechne. Są dwie odrębne choć tak samo sformułowane zasady:

- ten san czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo skarbowe albo tylko jedno wykroczenie skarbowe

- ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. Jedna obowiązuje w prawie karnym skarbowym, druga zaś w prawie karnym powszechnym. Przepis wspomnianego art. 8 nie narusza żadnej z tych zasad, natomiast jego istota polega na tym, że nie pozwala on na połączenie tych 2 zasad, tak samo sformułowanych, jedna w drugą, gdyż w jego świetle ten sam czyn może stanowić zarówno przestępstwo lub wykroczenie skarbowe (jedno), jak i przestępstwo lub wykroczenie powszechne (też jedno).

Wykonanie kary według powyższej konstrukcji zostało oparte na zasadzie absorpcji. Jedynie gdy obok kary najsurowszej, która podlega wykonaniu orzeczono także karę grzywny, również ta kara podlega łącznemu wykonaniu, w razie orzeczenia obok kary najsurowszej kilku kar grzywny, łącznemu wykonaniu podlega tylko kara najsurowsza grzywny.

34. Racjonalizacja reakcji karnoskarbowej

Dwa założenie systemu karnoskarbowego są odporne na zmiany społeczno-ekonomiczne podłoża ustawodawstwa skarbowego oraz zmiany tego ostatniego, są to:

- zasada priorytetu=supremacji represji ekonomicznej (majątkowej)

Zasada ta wydaje się w sferze prawa karnego skarbowego nie ulegać wątpliwości. Odpowiada ona analogiom między przestępstwem a karą, według których sprawca zostaje dotknięty w tej strefie, w której mieścił się zewnętrzny czyn i jego psychiczna motywacja. Zatem charakter represji ma odpowiadać charakterowi czynu i motywów sprawców. Zasada ta stanowi punkt wyjścia do osiągnięcia celu prewencyjnego i kompensacyjnego, wraz z uzupełniającą zasadą pozbawienia sprawcy korzyści z popełnionego przestępstwa skarbowego. Literatura karnoskarbowa rozróżnia cel egzekucyjny od kompensacyjnego. Pierwszy z nich ujmuje jako skłonienie sprawcy do wykonania obowiązku publicznoprawnego względem SP, drugi zaś- jako wymierzenie sprawcy dolegliwości, która może mieć też charakter rekompensaty za wyrządzona szkodę.

- zasada priorytetu celu egzekucyjno-kompensacyjnego przed represją

Priorytet celu egzekucyjnego przed represją przejawia się w regulacjach przewidujących, że odpowiednie wczesne wyrównanie uszczerbku finansowego SP, JST wpływa na redukcję (złagodzenie) lub nawet wyłączenie odpowiedzialności karnoskarbowej.

Na gruncie kodeksu karno skarbowego uiszczenie uszczuplonej należności pozwala na zastosowanie następujących środków redukcji aż do wyłączenia odpowiedzialności:

W ramach czynnego żalu wyłącza karalność

Pozwala na zastosowanie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

Pozwala sądowi na odstąpienia od wymierzenia kary lub środka karnego

Pozwala uznać za wykonaną karę ograniczenia wolności orzeczoną zamiast pozbawienia wolności

Zapobiega zasadniczo przepadkowi przedmiotów

Pozwala na zastosowanie szczególnego trybu nadzwyczajnego złagodzenia kary, a także na nadzwyczajne złagodzenie kary

Zapobiega w pewnych przypadkach nadzwyczajnemu obostrzeniu kary

Jest elementem instytucji probacyjnych: warunkowego umorzenia, zawieszenia kary i zwolnienia

Pozwala na skazanie bez rozprawy

Pozwala na zastosowanie tzw. skróconej rozprawy

Tak obszerny katalog w pełni uzasadnia tezę o priorytecie tego celu przed represją.

W ramach obszernej nowelizacji kodeksu karnego skarbowego w 2005 roku omawiana zasada priorytetu celu egzekucyjno-kompensacyjnego przed represją została w istotny sposób zracjonalizowana i dostosowana do potrzeb realnej ochrony interesów państwa. Wyrażają to następujące rozwiązania:

- obecnie stosowane przepisy kodeksu karnego skarbowego nakładające obowiązek lub warunek uiszczenia należności publicznoprawnej stanowią, że chodzi wyłącznie o należność wymagalną i rzeczywiście uszczuploną czynem zabronionym, pomijając taki obowiązek lub warunek w sytuacjach, gdy nastąpiło jedynie narażenie na uszczuplenie należności publicznoprawnej

- mówiąc o obowiązku lub warunku uiszczenia wymagalnej należności publicznoprawnej uszczuplonej czynem zabronionym, stosowne przepisy kodeksu karnego skarbowego nie adresują już tego warunku wprost do sprawcy czynu, używa się formy bezosobowej. Jest to wyraz uwzględnienia szerokiego zakresu możliwych w praktyce sytuacji gdy sprawca czynu działa za kogoś innego. Uiszczenie wymagalnej należności publicznoprawnej uszczuplonej czynem zabronionym przez podmiot, w interesie którego działał sprawca, uważane jest za wypełnienie ustawowego warunku lub obowiązku tak samo, jak gdyby wypełnił go sam sprawca osobiście.

35. System środków reakcji karnej skarbowej

System środków penalnych prawa karnego skarbowego tworzą: kary, środki karne (wśród których znajdują się również środki związane z poddaniem sprawcy próbie) oraz środki zabezpieczające. Wewnętrzna struktura tych 3 zasadniczych środków reakcji karnej skarbowej jest zróżnicowana w zależności od tego, czy chodzi o przestępstwo czy o wykroczenie skarbowe. Nie powinno dziwić, że system środków penalnych jest bardziej rozbudowany w odniesieniu przestępstw skarbowych, a uboższy w przypadku wykroczeń skarbowych.

PRZESTĘPSTWO SKARBOWE

Kary

- kara grzywny w stawkach dziennych

- kara ograniczenia wolności

- kara pozbawienia wolności

Środki karne

- dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

- przepadek przedmiotów

- ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów

- przepadek korzyści majątkowej

-ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej

- zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska

- podanie wyroku do publicznej wiadomości

- pozbawienie praw publicznych

- środki związane z poddaniem sprawcy próbie: warunkowe umorzenie postępowania karnego, warunkowe zawieszenie wykonania kary, warunkowe zwolnienie

Środki zabezpieczające

- umieszczenie w zakładzie zamkniętym

- umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym

- umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się środki lecznicze lub rehabilitacyjne

- umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego

- skierowanie do placówki leczniczo-rehabilitacyjnej

- przepadek przedmiotów

- zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska

WYKROCZENIA SKARBOWE

Kary

- kara grzywny określonej kwotowo

Środki karne

- dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

- przepadek przedmiotów

- ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów

Środki zabezpieczające

- przepadek

Wymienione wyżej katalogi kar, środków karnych i zabezpieczających w odniesieniu do przestępstw lub wykroczeń skarbowych wraz z zasadami ich orzekania tworzą zwartą i uporządkowaną całość zwaną systemem środków penalnych.

36. Kara grzywny w prawie karnym skarbowym

W obecnym kodeksie karnym skarbowym występuje dwoistość modelu grzywny. Mianowicie za przestępstwo skarbowe przewidziana jest grzywna w stawkach dziennych, natomiast za wykroczenia skarbowe grzywna określona kwotowo. System wymierzania grzywny w stawkach dziennych jest trudniejszy w zastosowaniu, natomiast grzywna za wykroczenia skarbowe może być też wymierzona w postępowaniu mandatowym przez organy pozasądowe (finansowe). Grzywna oparta na systemie stawek dziennych ma zapewnić większą wnikliwość w badaniu sytuacji ekonomicznej sprawcy i tym samym większą sprawiedliwość karania. Grzywnę wymierza się w 2 etapach:

- najpierw określana jest liczba stawek dziennych w granicach przyjętych przed kodeks przy zastosowaniu ogólnych dyrektyw wymiaru kary i odpowiednich w danym przypadku dyrektyw szczególnych. Liczba stawek ma zatem odzwierciedlać wagę przestępstwa skarbowego. Na tym etapie nie uwzględnia się jeszcze sytuacji materialnej sprawcy

- w tym etapie zostaje określona wysokość stawki dziennej przy uwzględnieniu stanu majątkowego sprawcy, co ma zapewnić dostosowanie grzywny do realnych możliwości sprawcy.

Najniższa liczba stawek wynosi 10, a najwyższa zaś 720. Natomiast wyrokiem nakazowym można wymierzyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających wysokość 200 stawek dziennych. Stawka dzienna nie może być natomiast niższa od 1/30 części minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać jej czterystukrotności. Okolicznościami, które wyznaczają wysokość stawki dziennej są: dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.

W przypadku wykroczeń skarbowych kara grzywny występuje w systemie kwotowym. Nie oznacza to jednak, że jej granice określone są w konkretnych kwotach o charakterze bezwzględnym. Są one bowiem zrelatywizowane do minimalnego wynagrodzenia.

Kara grzywny za wykroczenia skarbowe może być wymierzona w granicach od 1/10 do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Mandatem karnym można nałożyć grzywnę w granicach nieprzekraczających podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Zaś wyrokiem nakazowym można wymierzyć grzywnę w granicach nieprzekraczających dziesięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Określone są odrębnie 3 granice kary grzywny, stosowanie do 3 rodzajów postępowania, w których mogą być prowadzone sprawy o wykroczenia skarbowe: uproszczonego, nakazowego, mandatowego.

37. Kara ograniczenia wolności w prawie karnym skarbowym

Kara ograniczenia wolności trwa w zasadzie od 1 do 12 miesięcy, a ograniczenie wolności skazanego w czasie odbywania się kary polega na tym, że:

- nie może on bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu

- jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd

- ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd, może być realizowany dwojako:

- jako wykonywanie nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w odpowiedniej instytucji służby zdrowia, opieki społecznej, zakładzie pracy czy instytucji charytatywnej działającej na rzecz lokalnej społeczności w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie. Miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania obowiązku pracy określa sąd po wysłuchaniu skazanego

- jako orzeczone przez sąd potrącenie od 10-25% wynagrodzenia za pracę na rzecz SP albo na cel społeczny wskazany przez sąd.

Wymierzając karę ograniczenia wolności sąd może oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania albo instytucji lub organizacji zajmującej się wychowywaniem, zapobieganiem demoralizacji lub pomocą skazanym. Ponadto sąd może na skazanego nałożyć pewne obowiązki takie jak przy warunkowym przedterminowym zwolnieniu, jak powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania środków odurzających czy naprawienie szkody. Istnieje możliwość zastąpienia grożącej kary za dany czyn pozbawienia wolności przez karę ograniczenia wolności. Taka zamiana będzie uzasadniona zwłaszcza w przypadku, gdy przewidziana w danej sankcji grzywna wydaje się byt mało dolegliwa i niewystarczająca z względów prewencyjnych, z kolei przewidziana alternatywnie kara pozbawienia wolności byłaby zbyt surowa i nieuzasadniona ze zadów celowościowych. Z możliwością takiej zamiany sąd nie może skorzystać, gdy przestępstwo skarbowe zostało popełnione w okolicznościach stanowiących podstawę do obligatoryjnego nadzwyczajnego obostrzenia kary. Kara ogranicza wolności jako instrument łagodzenia odpowiedzialności karnoskarbowej występuje również w przypadku możliwości zastąpienia kary pozbawienia wolności przez karę ograniczenia wolności w ramach nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Kara ograniczenia wolności pełni również funkcję zaostrzenia odpowiedzialności karnoskarbowej przy przestępstwach skarbowych zagrożonych wyłącznie grzywną, popełnionych w warunkach uzasadniających nadzwyczajne obostrzenie kary.

38. Kara pozbawienia wolności w prawie karnym skarbowym

Kara pozbawienia wolności ma charakter ostateczny tzn. ograniczony do wypadków, gdy inne formy reakcji nie mogą spełniać celów kary. Rola kary pozbawienia wolności jest największą w obrębie przestępczości podatkowej. Jest to odzwierciedleniem wagi przestępczości podatkowej, czego formalny wyrazem jest także jej przesunięcie w systematyce kodeksu karnego skarbowego z trzeciego niegdyś miejsca na pierwsze oraz tego, że w obrębie przestępstw podatkowych jest zdecydowanie najwięcej typów stanowiących de facto odmiany przestępstw pospolitych, jak oszustwa, wyłudzenia, fałszerstwa, paserstwo. Karze pozbawienia wolności nie przypisuje się celu wychowawczego, lecz raczej wymierzenie sprawiedliwości. Jeżeli kodeks nie stanowi inaczej, kara ta trwa najkrócej 5 dni a najdłużej

5 lat, a wymierza się ja w dniach, miesiącach i latach. Górna granica 5 lat pozbawienia wolności może być przekroczona w ramach nadzwyczajnego obostrzenia kary. Kara jednak nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 10 lat pozbawienia wolności, natomiast kara łączna- 15 lat pozbawienia wolności. Popełnienie przestępstwa w warunkach uzasadniających nadzwyczajne obostrzenie kary powoduje wygaśnięcie preferencji dla kar i środków nieizolacyjnych. Wówczas bowiem można ukarać sprawcę karą pozbawienia wolności, nawet gdy nie jest ona przewidziana w sankcji danego przepisu, można tez orzec karę pozbawienia wolności w wymiarze wyższym, niż pozwala przepis szczególny. Kara pozbawienia wolności nigdy nie występuje jako kara jedyna w sankcji prostej, zawsze występuje w sankcjach alternatywno-kumulatywnych z grzywną.

39. Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jako środek karny

Zarówno w odniesieniu do przestępstw jak i wykroczeń skarbowych pierwsze miejsce w katalogu środków karnych zajmuje dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Jest to instytucja , którą prawo karne skarbowe dopracowało się samodzielnie i która nie została przejęta z prawa karnego powszechnego. Bez wątpienia dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest przejawem konsensualnego załatwiania spraw karnych, wynikających z przestępstw mniejszej wagi. Obecnie literatura karno skarbowa wyróżnia 3 instytucje konsensualne załatwiania spraw skarbowych:

- dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

- skazanie bez rozprawy

- skrócona rozprawa.

Wymienione instytucje porozumień procesowych nie stanowią wobec siebie równoważnej alternatywy na danym etapie postępowania karnego skarbowego, lecz stanowią następujące po sobie w kolejnych etapach postępowania propozycje konsensualnego rozstrzygnięcia, które ustawodawca daje sprawcy czynu. Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie wywołuje typowych skutków prawnych, jakie łączą się nierozerwalnie z orzeczeniem wszystkich innych środków karnych, to nie powinno być zaliczane do kategorii środków karnych sensu stricte, lecz do swoistych środków odpowiedzialności o charakterze prawnokarnym, wyodrębnionych z katalogu środków karnych. Decyzja udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności leży wyłącznie w gestii sądu, zaś poprzedzające ją negocjacje ze sprawcą mogą być prowadzone wyłącznie w finansowym organie postępowania przygotowawczego.

Przesłanki dobrowolnego poddania się odpowiedzialności:

- wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego nie mogą budzić wątpliwości

- uiszczenie wymagalnej należności publiczno-prawnej, jeżeli nastąpiło uszczuplenie

- uiszczenie kwoty odpowiadającej co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn, aczkolwiek w toku negocjacji z finansowym organem dochodzenia organ ten może uzależnić wniesienie do sądu wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności od uiszczenia jeszcze dodatkowej kwoty, nieprzekraczającej jednak łącznie z już uiszczoną wysokości połowy sumy odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia w danym przypadku

- wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, w razie zaś niemożności złożenia przedmiotów- uiszczenie ich równowartości pieniężnej, chyba że chodzi o przedmioty objęte zakazami wytwarzania, posiadania, obrotu, przewozu itp.

- uiszczenie co najmniej zryczałtowanej wartości kosztów postępowania.

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest możliwe tylko w sprawach zagrożonych wyłącznie grzywną, nie jest natomiast możliwe, nawet jeśli przestępstwo skarbowe jest zagrożone wyłącznie grzywną, ale popełniono je w warunkach stanowiących podstawę do nadzwyczajnego obostrzenia kary, wreszcie nie jest możliwe, gdy zgłoszono interwencję (roszczenie) co do przedmiotów podlegających przepadkowi, chyba że interwencja zostanie cofnięta do czasu wniesienia oskarżenia do sadu.

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności pozwala sprawcy uniknąć statusu i piętna ska

40. Zasady dotyczące sytuacji oskarżonego w procesie karnym skarbowym (zasada domniemania niewinności, zasada prawa do obrony).

• Zasada domniemania niewinności

Stanowi dyrektywę, według której oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem.

Oskarżony nie musi niczego udowadniać, aby domniemanie to zaczęło funkcjonować. Podstawę domniemania stanowi sam fakt skierowania postępowania karnego skarbowego przeciwko określonej osobie.

W aspekcie procesowym z domniemania niewinności oskarżonego wynikają takie konsekwencje jak:

- przerzucenie ciężaru dowodowego w znaczeniu formalnym na organy procesowe

- obowiązek badania winy oskarżonego w sposób obiektywny

- stosowanie wobec oskarżonego tylko takich ograniczeń swobody, które są konieczne do przeprowadzenia procesu

- stosowanie regułu in dubio pro rego co oznacza, że nie dające się usunąć wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego.

• Zasada prawa do obrony

Stanowi dyrektywę, według której oskarżonemu należy zagwarantować w procesie karnym prawo do obrony. Należy pouczyć oskarżonego o przysługującym mu prawie do obrońcy.

Prawo przysługuje w toku całego procesu. W kryterium podmiotowym można wyróżnić :

• Możliwość podejmowania czynności przez samego oskarżonego

• Obronę wykonaną przez obrońcę

• Dokonywanie czynności na korzyść oskarżonego przez inne osoby uprawnione do tego przez ustawę

Prawo do obrony to : prawo do składania wniosków – zwłaszcza dowodowych, prawo do udziału w procesie karnym,, prawo do zaskarżania czynności procesowych, prawo do składania wyjaśnień, odmowa składania wyjaśnień, prawo do żądania przesłuchania z udziałem ustanowionego obrońcy.

41. Pojęcie i podział przesłanek procesowych.

Szeroki zakres pojęcia przesłanek procesowych obejmuje :

• Stany ściśle procesowe

• Stany decydujące o prawnej dopuszczalności procesu

• Stany o charakterze faktycznym, związane z brakiem dowodów, które by pozwalały na uprawdopodobnienie popełnienia czynu w stopniu wymaganym do wszczęcia lub prowadzenia procesu karnego

Przesłanki procesu karno skarbowego są stany ( sytuacje) z którymi przepisy procesowego prawa karnego skarbowego nakazują wiązać dopuszczalność lub niedopuszczalność procesu karnego skarbowego.

Podział przesłanek :

• Dodatnie

To stany które muszą istnieć, aby proces karny był dopuszczalny (właściwość sądu, skarga).

• Ujemne

To stany , których istnienie przesądza o niedopuszczalności procesu (przedawnienie karalności).

Brak dodatniej lub istnienie ujemnej przesłanki procesowej stwarza przeszkodę procesową we wszczęciu lub kontynuowaniu procesu karnego.

Inny podział :

• Przesłanki bezwzględne ( abstrakcyjne)

Warunkują dopuszczalność procesu karnego w każdym układzie procesowym ( np. przedawnienie).

W razie wystąpienia przeszkody procesowej, wynikającej z przesłanki bezwzględnej niedopuszczalność procesu ma charakter trwały, nieusuwalny.

• Względne (konkretne)

Warunkują dopuszczalność procesu karnego w konkretnym układzie procesowym ( np. właściwość sądu)

Inny podział :

• Przesłanki ogólne

To stany warunkujące dopuszczalność procesu karnego prowadzonego w trybie zwyczajnym

• Przesłanki szczególne

Decydują o dopuszczalności procesu karnego w trybie szczególnym (np. wymóg prowadzenia postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia w przypadku trybu uproszczonego).

42. Charakterystyka organów prowadzących postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych skarbowych

Proszę o pomoc z tym pytaniem

43. Właściwość organów postępowania przygotowawczego.

Cztery kwestie:

• właściwość prokuratora do prowadzenia postępowania przygotowawczego

Wszczęcie i prowadzenie postępowania przygotowawczego w każdej sprawie o przestępstwo i wykroczenie skarbowe. Śledztwo gdy podejrzanym jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji itd.

• właściwość finansowych organów postępowania przygotowawczego

• właściwość niefinansowych organów postępowania przygotowawczego

• właściwość organ postępowania przygotowawczego w razie łączności spraw lub zbiegu przepisów

44. Pojęcie strony procesowej i rodzaje stron procesowych.

Cechą definiującą stronę procesową jest interes prawny uczestnika procesu w określonym korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu. Na działanie w charakterze strony procesowej składa się wystąpienie wskazanego podmiotu w procesie we własnym imieniu lub przez swego przedstawiciela.

Stronami procesu karnego skarbowego są:

- oskarżyciel publiczny

- oskarżony

- podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej (włącznie w sprawach o przestępstwa skarbowe)

- interwenient

Zdolność procesowa – to prawna możliwość stania się stroną stosunku procesowego (stroną w procesie)

Legitymacja procesowa – uprawnienie do wystąpienia w konkretnym procesie w oznaczonej roli procesowej.

45. Oskarżyciel publiczny w procesie karnym.

Organ państwa, który wnosi i popiera oskarżenie przed sądem albo popiera uprawnienie wniesione przez inny uprawniony podmiot.

Zasadniczy oskarżyciel publiczny to prokurator ( przestępstwa i wykroczenia skarbowe).

46. Oskarżony w procesie karnym skarbowym.

Oskarżony jest centralną postacią procesu karnego skarbowego, o czym przesądza fakt, że rozstrzygnięcie kwestii jego odpowiedzialności karnej za zarzucany czyn jest jego głównym przedmiotem procesu.

Oskarżonym może być wyłącznie osoba fizyczna, która popełniła czyn zabroniony w prawie karnym. skarbowym po ukończeniu 17 lat.

Pojęcie obejmuje zarówno podejrzanego jak i oskarżonego w ścisłym znaczeniu.

Podejrzany - osoba , co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której , bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut, przystępując do jej przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Oskarżony - osoba, przeciwko której, w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie .skarbowe wniesiono akt oskarżenia do sądu lub złożono wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego skarbowego.

Uprawnienia :

• Prawo do obrony

• Zasada domniemania niewinności

• Prawo do posiadania obrońcy

Obowiązki : stawienie się na każde wezwanie, zawiadomienie organu o zmianie miejsca zamieszkania, obowiązek poddania się badaniom .

47. Interwenient.

Interwenient jest to podmiot, który nie będąc podejrzanym lub oskarżonym w procesie karnym skarbowy, zgłosił w tym procesie roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi.

Roszczenie może wynikać z prawa własności albo innego prawa. Może to być osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka nie posiadająca osobowości prawnej.

Interes prywatny interwenienta wyraża się w dążeniu do zapobieżenia orzeczeniu przepadku przedmiotów na rzecz Skarbu Państwa.

Zgłoszenie interwencji może być ustnie lub pisemnie do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego w I instancji. Do wywołania skutków zgłoszenie musi zawierać prawdziwe dane dotyczące miejsca pobytu, zamieszkania lub siedziby. Uprawnienia w procesie ograniczone -Interwenientowi w toku całego postępowania przysługują uprawnienia w granicach interwencji.

48. Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej.

Szczególna strona bierna występująca tylko w sprawach o przestępstwa skarbowe. Ma obligatoryjny charakter. Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej. Pociągnięty do odpowiedzialności jeżeli między sprawcą a tym podmiotem zachodzi szczególny stosunek polegający na tym, że sprawca był zastępcą tego podmiotu prowadzącym jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca pracownik, a zastępowany podmiot odniósł lub mógł odnieść z popełnionego przestępstwa skarbowego jakąkolwiek korzyść majątkową.

49. Przedstawiciel ustawowy w procesie karnym skarbowym.

Przedstawiciel podejmuje czynności z cudzym imieniu i na rzecz podmiotu reprezentowanego.

Może działać po stronie biernej lub czynnej w procesie.

Przedstawiciel ustawowy oskarżonego może wystąpić w procesie, jeżeli oskarżony jest ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo. Przedstawiciela ustawowego może posiadać podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej., będący osobą fizyczną jeżeli nie ukończył 17 lat albo jest ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo. Może to być w rozumieniu przepisów prawa cywilnego i rodzinnego – rodzic, opiekun, kurator, W przypadku podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej nie będącej osobą fizyczną np. prawna – organ uprawniony do działania w jego imieniu.

PKT42 - Charakterystyka organów prowadzących postępowanie przygotowawcze w sprawach

karnych skarbowych.

Art. 115 kodeksu karno-skarbowego - organami właściwymi do rozpatrywania spraw materii uregulowanej w kodeksie karno-skarbowym są: sądy powszechne i sądy wojskowe.

Sądy powszechne - właściwość sądu rejonowego jako organu uprawnionego do rozpatrzenia sprawy w I instancji od orzeczenia sądu I instancji. W przypadku zapadnięcia wyroku przysługuje apelacja do sądu okręgowego, zaś do wydania wyroku następuje wniesienie zażalenia do sądu okręgowego,

sądy wojskowe - art. 115 i art. 53 §36 - jeżeli sprawcą jest żołnierz wyróżniamy sądy wojskowe: garnizonowe i okręgowe.

Właściwość miejscowa jest określana przez miejsce popełnienia określonego czynu (miejsce działania sprawcy albo zaniechania), miejsce nastąpienia skutku oraz miejsce w którym ten skutek zgodnie z zamiarem sprawcy miał nastąpić.

Zasada pierwszeństwa następuje przy założeniu, że są to organy równorzędne.

Art. 31 kodeksu prawa karnego - reguły, które określają właściwość miejscową (ujęcie sprawcy, miejsce popełnienia czynu, miejsce zamieszkania sprawcy przed popełnieniem czynu zabronionego).

Art. 116a kodeksu karno-skarbowego - regulacja wskazuje, że w sytuacji, gdy nie jest możliwe przeprowadzenie postępowania o przestępstwa lub wykroczenia skarbowe z uwagi na prawdopodobieństwo przekroczenia terminu przedawnienie karalności sąd okręgowy może przekazać sprawę do innego sądu rejonowego.

Art. 117 kodeksu karno-skarbowego - postępowania karno - skarbowe dzielą się na pewne formy (tryby):

leżące w gestii sądu:

zwyczajny - jest to najbardziej sformalizowane postępowanie,

pełny,

nakazowy,

uproszczony,

dotyczące organu ścigania:

stosunku co do osób nieobecnych,

postępowanie mandatowe.

Etapy - podział, poziomy postępowania karno - skarbowego:

przygotowawcze,

instancyjne (właściwe, główne),

odwoławcze lub kontrolne,

nadzwyczajne bądź też prowadzące do postępowania wykonawczego w sposób bezpośredni.

Art. 118 kodeksu karno-skarbowego - organy postępowania karno - skarbowego:

50. Obrońca w procesie karnym skarbowym

Z pomocy obrońcy czyli podmiotu zawodowo przygotowanego do udzielania pomocy prawnej może korzystać w procesie wyłącznie oskarżony. Obrońca jest procesowym przedstawicielem oskarżonego. W procesie karnym – adwokat, w sprawach o wykroczenia poszerzenie o radcę prawnego.

Obligatoryjnie obrońca :

• Jeżeli jest głuchy, niemy, niewidomy – także upośledzenie tych zmysłów

• Jeżeli zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności

• Jeżeli sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę ( nieporadność, wiek, stan zdrowia)

• W postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem I instancji jeżeli oskarżony jest pozbawiony wolności

• W procesie karnym skarbowym przed sądem wojskowym, jeżeli odbywa zasadniczą służbę wojskową albo pełni służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego.

Obowiązek posiadania obrońcy przez oskarżonego może być wypełniony przez obrońcę z urzędu lub obrońcę z wyboru.

51. Pełnomocnik w procesie karnym skarbowym.

Mogą korzystać strony szczególne tj. interwenient oraz podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej. Także osoba nie będąca stroną jeżeli wymagają tego jej interesy.

Uprawnienie do występowania w tym charakterze ma adwokat i radca prawny.

Umocowanie do działania przez jednostronne oświadczenie na woli lub ustnie do protokołu.

Są sytuacje kiedy jest pełnomocnictwo z urzędu przez zarządzenie prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy.

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej musi mieć pełnomocnika gdy:

- jest nieletni (nie ukończył 17 lat)

- jest głuchy, niemy lub niewidomy

- zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności

- w ocenie sądu zachodzą okoliczności utrudniające temu podmiotowi samodzielne reprezentowanie swoich interesów.

Udział pełnomocnika nie wyłącza udziału samego mocodawcy.

52. Śledztwo w procesie karnym skarbowym

Obejmuje wyłącznie sprawy o przestępstwo skarbowe, generalną właściwość do jego oprowadzenia ma prokurator i finansowe organy postępowanie przygotowawczego.

Śledztwo obligatoryjne – ma miejsce, gdy obowiązujące przepisy wymagają bezwzględnie przeprowadzenia postępowania przygotowawczego w tej formie:

1. Popełnione w warunkach określonych w art. 37 § 1 lub art. 38 § 2 (nadzwyczajne obostrzenie kary);

2. Jeżeli osoba podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, AW, CBA, SG, ŻW, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad nim;

3. Jeżeli oskarżony lub osoba podejrzana jest pozbawiona wolności w tej lub innej sprawie, chyba ze zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem;

4. Jeśli zachodzą okoliczności określone w art. 79 § 1 KPK, chyba że zaistnieją przesłanki z art. 79 § 4 KPK.

Śledztwo fakultatywne – w sprawach o przestępstwo skarbowe, w których ze względu na wagę lub zawiłość sprawy prokurator lub finansowy organ postępowania przygotowawczego zarządzi przeprowadzenie postępowania w tej formie, pomimo ze w sprawie dopuszczone jest dochodzenie.

Obligatoryjne śledztwo prokuratorskie – zastrzeżenie prowadzenia śledztw tylko przez organy prokuratorskie – (patrz punkt 2 wyliczenia).

Czas trwania śledztwa – podstawowy termin śledztwa (dochodzenia) to 3 miesiące i liczony jest od dnia wydania postanowienia o wszczęciu śledztwa/dochodzenia, albo od faktycznego jego wszczęcia. Termin może zostać przedłużony (przez organy nadrzędne) na okres do 6 miesięcy, czyli max. o dalsze 3 miesiące (ustawa przewiduje dalsze przedłużenie w sytuacjach wyjątkowych). Są to terminy instrukcyjne – czynność dokonana po ich przekroczeniu jest skuteczna.

53. Dochodzenie w procesie karnym skarbowym

Druga forma postępowania przygotowawczego. Cechą charakterystyczną jest zredukowanie formalizmu (W sprawach o wykroczenia dochodzenia składa się przede wszystkim z fazy przesłuchania podejrzanego (innych podmiotów w razie konieczności)

procesowego w porównaniu ze śledztwem. W przestępstwach skarbowych dochodzenie przeprowadza się tam, gdzie nie ma zastrzeżenia dla przeprowadzenia śledztwa, w sprawach o wykroczenia dochodzenie jest jedyną formą postępowania przygotowawczego. Do wszczęcia i prowadzenia dochodzenia uprawnione są organy finansowe/Niefinansowe postępowania przygotowawczego, prokurator jest uprawniony do wszczęcia dochodzenia w każdej sprawie oraz przejęcia do osobistego prowadzenia dochodzenia wszczętego przez inny organ.

Czas trwania dochodzenia w sprawach o wykroczenia skarbowe – termin podstawowy to 2 miesiące, istnieje możliwość jego przedłużenia, natomiast ustawa nie określa max czasu przedłużenia (przyjmuje się, że do czasu przedawnienia się karalności wykroczenia). 54. Nadzór nad śledztwem albo dochodzeniem

Podział kompetencji między prokuratora i organy nadrzędne nad finansowymi organami postępowania przygotowawczego, ale prokurator pełni rolę nadrzędną – tylko on może przejąć dochodzenie prowadzone przez organ finansowy, dokonuje wielu czynności na wniosek organu finansowego itp.

Organy nadzorcze mogą w szczególności:

• Zaznajamiać się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie przygotowawcze, wskazywać kierunki postępowania oraz wydawać co do tego zarządzenia;

• Żądać przedstawienia sobie materiałów zgromadzonych w postępowaniu;

• Uczestniczyć w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie, przeprowadzać je osobiście, przy czym tylko prokurator może przejąć sprawę do swojego prowadzenia;

• Wydawać postanowienia, zarządzenia lub polecenia oraz zmieniać i uchylać postanowienia lub zarządzenia wydawane przez prowadzącego postępowanie.

Do czynności nadzorczych należy zaliczyć zatwierdzenie postanowień kończących postępowanie przygotowawcze.

Konsekwencją niewykonania przez organ nieprokuratorski zarządzenia lub polecenia wydanego przez prokuratora w ramach nadzoru jest wszczęcie – na żądanie prokuratora – postępowania służbowego w stosunku do funkcjonariusza, który uchylił się od obowiązku wynikającego z decyzji organu prokuratorskiego. O wynikach takiego postępowania należy poinformować prokuratora.

55. Postępowanie mandatowe (przesłanki postępowania mandatowego, jego przebieg, rodzaje mandatów karnych, uchylenie prawomocnego mandatu karnego).

Przesłanki:

• pozytywne

- sprawa dotyczy czynu stanowiącego wykroczenie skarbowe

- brak jest wątpliwości co do osoby sprawcy i okoliczności wykroczenia skarbowego

- według organu postępowania przygotowawczego nie zachodzi potrzeba wymierzenia kary surowszej niż kara grzywny w rozmiarze do podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia, dolna granica to 1/10 minimalnego wynagrodzenia

- sprawca wyraża zgodę na przyjęcie mandatu karnego

• negatywne

- uszczuplenie należności publicznoprawnej w związku z wykroczeniem skarbowym

- wystąpienie zbiegu przepisów określonych w kks, gdy ten sam czyn sprawcy wykroczenia skarbowego wyczerpuje znamiona przestępstwa skarbowego

- za wykroczenie skarbowe należy orzec przepadek przedmiotów

Postępowanie mandatowe ma charakter fakultatywny.

Przebieg postępowania

Postępowanie mandatowe nie wymaga wszczęcia procesu karnego skarbowego. Legitymacja do nakładania grzywny przysługuje: finansowym organom postępowania przygotowawczego, upoważnionym funkcjonariuszom Policji, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej.

Rodzaje mandatów

• mandat karny wydawany ukaranemu po uiszczeniu kary grzywny bezpośrednio na ręce organu, który ją nałożył

• mandat karny kredytowany, wydawany za potwierdzeniem odbioru ukaranemu

Uchylenie prawomocnego mandatu karnego

Przyczyną uchylenia prawomocnego mandatu karnego stanowi uchybienie polegające na nałożeniu kary grzywny w drodze mandatu karnego za czyn niebędący czynem zabronionym, jako wykroczenie skarbowe. Postępowanie w przedmiocie uchylenia prawomocnego mandatu jest inaugurowane na wniosek ukaranego lub z urzędu. Uprawnienie ukaranego podlega ograniczeniu w drodze zakreślenia siedmiodniowego terminu zawitego, w którym wniosek może zostać złożony.

56. Postępowanie w przedmiocie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności (faza negocjacyjna postępowania w przedmiocie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, faza sądowa postępowania w przedmiocie dobrowolnego poddanie się odpowiedzialności).

• Faza negocjacyjna postępowania w przedmiocie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

1. Wniosek sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

Pierwsza faza tego postępowania następuje na podstawie wniosku sprawcy przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego na zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Na organach prowadzących postępowanie przygotowawcze spoczywa obowiązek pouczenia sprawcy o uprawnieniu do złożenia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Złożenie wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może nastąpić jedynie do moment wniesienia aktu oskarżenia do sądu. Wniosek złożony z naruszeniem terminów nie wywołuje skutków procesowych. Wniosek na piśmie lub ustnie do protokołu.

Do wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sprawca jest zobowiązany dołączyć dowody wykonania czynności określonych w kks stanowiących warunki brzegowe (wstępne) tj.:

- uiszczenie należności publiczno prawnej (jeżeli takie wystąpiło)

- wpłacenie tytułem kary grzywny kwoty odpowiadającej co najmniej 1/3 minimalnego wynagrodzenia, a za wykroczenie skarbowe – kwoty odpowiadającej co najmniej 1/10 tego wynagrodzenia

- uiszczenie co najmniej zryczałtowanej wartości kosztów postępowania

- wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów

Wniosek sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności podlega kontroli finansowego organu postępowania przygotowawczego pod kątem spełnienia wymagań formalnych.

Wniosek może zostać cofnięty przez sprawcę.

2. Rozpoznanie wniosku sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Finansowy organ postępowania przygotowawczego może zamiast wniesienia aktu oskarżenia wystąpić niezwłoczni do sądu z wnioskiem o udzielenie takiego zezwolenia albo odmówić wystąpienia z takim wnioskiem. Organ może wskazać dodatkowe warunki jakie musi spełnić sprawca oprócz warunków brzegowych i mogą to być:

- uiszczenie tytułem kary grzywny dodatkowej kwoty

- wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów nieobjętych wnioskiem sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

- uiszczenia pozostałych kosztów postępowania.

Uznając w wyniku przeprowadzonych negocjacji, że zachodzą podstawy do złożenia do sądu wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności finansowy organ postępowania przygotowawczego przystępuje niezwłocznie do jego sporządzenia.

Organ może też wydać postanowienie o odmowie wystąpienia do sądu z wnioskiem o udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Na takie postanowienie przysługuje zażalenie do organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego o czym należy sprawcę pouczyć.

• Faza sądowa postępowania w przedmiocie dobrowolnego poddanie się odpowiedzialności

W I instancji wniosek o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności rozpatruje sąd rejonowy albo wojskowy sąd garnizonowy, a w sprawach o przestępstwa skarbowe popełnione przez żołnierzy posiadających stopień majora i wyższy wojskowy sąd okręgowy.

Sąd rozpatruje analizowany wniosek na posiedzeniu w składzie jednoosobowym.

W konsekwencji merytorycznego rozpoznania wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sąd wydaje jedno z alternatywnych rozstrzygnięć:

- udziela zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (forma wyroku)

- zwraca sprawę finansowego organowi postępowania przygotowawczego (forma postanowienia)

Sąd odwoławczy przeprowadzający kontrole wyroku o udzielaniu zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może rozstrzygnąć:

- utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok

- zmienia zaskarżony wyrok

- uchyla zaskarżony wyrok.

57. Postępowanie uproszczone (przesłanki postępowania uproszczonego, wyrok zaoczny i jego zaskarżenie)

Stanowi podstawowy tryb procesu dla spraw o wykroczenia skarbowe, w tych sprawach nie prowadzi się postępowania w trybie zwyczajnym.

Postępowanie uproszczone jest ograniczone wyłącznie do studium jurysdykcyjnego, co oznacza, że stanowi w istocie postępowanie sądowe o przebiegu zmodyfikowanym jednostopniowo w stosunku do zwyczajnego procesu sądowego.

Przesłanki

Są przesłanki ogólne (decydujące o dopuszczalności każdego procesu karnego skarbowego) i szczególne (warunkujące analizowany tryb szczególny).

• Jedyna szczególna przesłanka pozytywna

To przeprowadzenie postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia.

Czyli punktem odniesienia dla oceny dopuszczalności w tym trybie szczególnym nie jest kwalifikacja prawna czynu zarzucanego oskarżonemu, lecz forma, w jakiej prowadzono postępowanie przygotowawcze.

• Przesłana negatywna

To podleganie sprawcy orzecznictwu sądów wojskowych, ma zasięg ograniczony do spraw o przestępstwa skarbowe.

W sprawach o wykroczenia skarbowe postępowanie przed sądem wojskowym przebiega według przepisów o postępowaniu uproszczonym.

Przebieg postępowania

Są 3 rodzaje modyfikacji charakteryzujących przebieg postępowania uproszczonego.

- Modyfikacja dotycząca składu orzekającego

I instancja – 3 sędziów

Apelacja od wyroku – możliwa przez jednego sędziego po wydaniu zarządzenia przez prezesa sądu okręgowego

- Rozszerzenie kręgu organów uprawnionych do wystąpienia w roli oskarżyciela publicznego

Organy nieprokuratorskie (wyjątek od reguły – zawsze prokurator).

- Modyfikacje związane bezpośrednio z jego przebiegiem.

Wyrok zaoczny i jego zaskarżenie

Konstrukcja ta ma charakter fakultatywny co oznacza, że wydanie wyroku zaocznego pozostaje w sferze uprawnień sądu. Dodatkowe warunki do wyrokowania zaocznego:

- na rozprawie nie stawił się zarówno oskarżony jak i jego obrońca, mimo, że zostali o jej terminie prawidłowo powiadomieni, a jednocześnie brak jest wniosku oskarżonego o odroczenie rozprawy, który byłby połączony z usprawiedliwieniem jego niestawiennictwa

- istnieje możliwość odczytania wyjaśnień oskarżonego.

Przesłanką negatywną do wyrokowania zaocznego jest potrzeba orzeczenia tytułem środka zabezpieczającego innego środka niż przepadek przedmiotów.

Wyrok wydany na rozprawie, na której wprawdzie nie stawił się oskarżony, nie usprawiedliwiając swojej nieobecności, ale był obecny jego obrońca, nie jest wyrokiem zaocznym.

Nie jest też wyrokiem zaocznym wyrok wydany na rozprawie prowadzonej w dalszym ciągu pod nieobecność oskarżonego, który po złożeniu wyjaśnień opuścił salę rozprawy bez zezwolenia przewodniczącego.

Wyrok zaoczny podlega z urzędu doręczeniu oskarżonemu, podmiotowi pociągniętemu do odpowiedzialności posiłkowej oraz interwenientowi.

W terminie 7 dni od doręczenia odpisu wyroku zaocznego oskarżony może wnieść sprzeciw, usprawiedliwiając jednocześnie swą nieobecność na rozprawie.

Oprócz oskarżonego prawo do wniesienia sprzeciwu przysługuje podmiotowi pociągniętemu do odpowiedzialności posiłkowej (dla tego podmiotu nie wymaga usprawiedliwienia swojej nieobecności na rozprawie).

Wyrok można również zakwestionować przez zwyczajny środek odwoławczy tj. apelację.

Przyjęcie sprzeciwu należy odmówić jeżeli nie został wniesiony w terminie lub przez osobę nieuprawnioną i gdy sprzeciw od oskarżonego nie zawiera usprawiedliwienia nieobecności na rozprawie i brak nie został usunięty w terminie 7 dni. Decyzja o przyjęciu lub odmowie przyjęcia sprzeciwu od wyroku sądu należy do prezesa sądu. Na zarządzenie prezesa przysługuje zażalenie.

57. Postępowanie w stosunku do nieobecnych (przesłanki postępowania w stosunku do nieobecnych, przebieg tego postępowania oraz kontrola wyroku wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnych).

Przesłanki postępowania w stosunku do nieobecnych

Postępowanie w stosunku do nieobecnych tworzy się poprzez modyfikacje nakładające się na postępowanie zwyczajne lub uproszczone.

Dopuszczalność zależy zarówno od zachowania przesłanek szczególnych znamionujących ten tryb, jak i spełnienia przesłanek postępowania bazowego (zwyczajnego lub uproszczonego).

• Przesłanki dodatnie

- sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego labo podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej przebywa stale za granicą

- nie jest możliwe ustalenie miejsca zamieszkania lub pobytu w kraju sprawcy lub podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej (stwierdzenie powinno być poprzedzone czynnościami sprawdzającymi i poszukiwawczymi)

• Przesłanki negatywne

Czyli wykluczają możliwość prowadzenia postępowania

- wina sprawcy lub okoliczność popełnienia czynu zabronionego albo istnienie podstaw odpowiedzialności posiłkowej budzą wątpliwości

- oskarżony o przestępstwo skarbowe lub podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej ukrył się po wniesieniu do sądu aktu oskarżenia, a także wówczas, gdy w toku postępowania przed sądem ustalono miejsce zamieszkania lub pobytu w kraju danego podmiotu

Przebieg postępowania

Zainaugurowanie procedowania w trybie dla nieobecnych następuje na podstawie postanowienia wydawanego przez organ prowadzący postępowanie (postanowienie wydaje sąd). Postanowienie organu nieprokuratorskiego wymaga zatwierdzenia przez prokuratora. W razie braku zatwierdzenia postanowienie nie wywołuje skutków procesowych, co oznacza prowadzenie postępowania na zasadach ogólnych. Dla zabezpieczenia interesów procesowych oskarżonego lub podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej w kwestii rozstrzygnięcia odpowiedzialności prawnej podczas ich nieobecności jest obowiązek wyznaczenia przez prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy odpowiednio obrońcy lub pełnomocnika z urzędu dla nieobecnej strony biernej. Dotyczy zarówno przestępstw skarbowych (wyłącznie adwokat) jak i wykroczeń (radca prawny).

Kontrola wyroku wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnych

Wyrok może być zaskarżony przez wszystkie strony, w tym nieobecną stronę bierną, na zasadach ogólnych w drodze wniesienia apelacji.

Specyficznym środkiem zaskarżenia jest wniosek o wyznaczenie rozprawy, który przysługuje wyłącznie skazanemu (nie można jednak wykluczyć wniesienia przez obrońcę).

Skuteczność wniosku o wyznaczenie rozprawy zależy od zachowania 40 dniowego terminu biegnącego od doręczenia skazanemu prawomocnego wyroku. Termin zawity.

Złożenie wniosku o wyznaczenie rozprawy nie przesądza o utracie mocy prawnej wyroku wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnych. Dla wywołania takiego skutku prawnego koniecznej jest dodatkowo stawienie się skazanego na rozprawie wyznaczonej w następstwie wniesienia wniosku.

Jak się nie stawi wyrok jest w mocy.

Obowiązek wyznaczenia rozprawy spoczywa na sądzie, którego wyrok się uprawomocnił (sąd I instancji jak nie było apelacji, sąd odwoławczy jak wyczerpano tok instancji).

58. System środków zaskarżenia w procesie karnym skarbowym i ich ogólna charakterystyka

Są to:

• Środki odwoławcze – charakteryzuje je: dewolutywność (bezwzględna – wniesienie środka powoduje przeniesienie sprawy do wyższej instancji; względna- możliwość rozpoznania w dotychczasowej instancji; spłaszczona – rozpoznanie przez inny równorzędny organ sądu, który dokonał zaskarżonej czynności); suspensywność – wstrzymanie prawomocności i wykonalności określonego orzeczenia (może mieć charakter bezwzględny lub zależeć od wydania decyzji w tej sprawie; reformacyjny charakter – możliwość zmiany zaskarżonego orzeczenia w wyniku przeprowadzenia jego merytorycznej kontroli. Można wyodrębnić zwyczajne środki odwoławcze – umożliwiają zaskarżenie i kontrolę decyzji nieprawomocnych oraz innych czynności procesowych i bezczynności organów – apelacja i zażalenie; nadzwyczajne środki odwoławcze – uruchamiają kontrolę prawomocnych orzeczeń sądu kończących postępowanie – kasacja i wniosek o wznowienie prawomocnie zakończonego postępowania sadowego.

• Sprzeciwy i quasi-sprzeciwy – brak dewolutywności oraz kasacyjność. Wniesienie sprzeciwu/quasi-sprzeciwów może czasami powodować utratę mocy prawnej przez zaskarżone za ich pomocą orzeczenie i kontynuowanie sprawy w postępowaniu pierwszoinstancyjnym przed organem, którego decyzja została „skasowana”.

• Odwołanie – od zarządzeń wydawanych przed przewodniczącego składu sądzącego na rozprawie głównej. Rozpatruje je cały skał sędziowski i wydaje postanowienie.

• Wniosek o uchylenie prawomocnego mandatu karnego – wzrusza prawomocną decyzję rozstrzygającą odpowiedzialność za wykroczenie skarbowe, wydanej przez organ sądowy w postępowaniu mandatowym.

59. Ogólna charakterystyka postępowania w sprawach karnych skarbowych ze stosunków międzynarodowych.

Główna zasada – pierwszeństwo umów międzynarodowych – przepisów działu XIII KPK nie stosuje się, jeżeli umowa międzynarodowa, której RP jest stroną, albo akt prawny regulujący działanie międzynarodowego trybunału karnego nie stanowi inaczej – na gruncie procesu karno skarbowego odchylenie dotyczy wykroczeń skarbowych. Należy wywnioskować, iż pierwszeństwo umów międzynarodowych odnosi się do przestępstw skarbowych, chyba że reguluje je Dział XIII KPK i dotyczy współpracy pomiędzy krajami członkowskim UE i jest konsekwencją implementacji decyzji ramowych, np. europejski nakaz aresztowania ma pierwszeństwo przed Europejską Konwencja o ekstradycji. . Umowy mogę być dwu lub wielostronne (np. Europejska Konwencja o Ekstradycji, czy Pomocy Prawnej w Sprawach Karnych).

Formy procesowej współpracy:

• Pomoc prawna w sprawach karnych,

• Przejecie i przekazanie ścigania, orzeczeń do wykonania;

• Ekstradycja,

• Europejski nakaz aresztowania,

• Współpraca na forum EU w zakresie zabezpieczenia mienia i zatrzymania dowodów,

• Współpraca w ramach UE w zakresie wykonywania orzeczeń dotyczących kar o charakterze pieniężnym i wykonywania orzeczenia przepadku.

Ze względu na zakres spraw, które podlegają jurysdykcji MTK należy przyjąć, iż działu XIII KPK nie stosuje się do takich spraw.

Organy postępowania przygotowawczego:

finansowe - US, Inspekcja Kontroli Skarbowej, Urząd Celny,

niefinansowe - straż graniczna, policja, żandarmeria wojskowa, ABW tylko w zakresie przestępstw skarbowych.

Art. 121 - poza oskarżycielem także organ finansowy ma uprawnienia.

Art. 122 kodeksu karno-skarbowego - art. 113 kodeksu prawa karnego - uprawnienie finansowego organu.

Prokurator - organ finansowy

Wykroczenia skarbowe - uczestniczy tylko jeden obrońca

Art. 122a § 2 - obrońcą nie musi być adwokat, może być radca prawny.

Strona podmiotowa odpowiedzialności posiłkowej - art. 123 - 125 - podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej:

jest stroną w sprawie o przestępstwa skarbowe, jest stroną procesową, ma prawa i obowiązki,ma prawo ustanowienia pełnomocnika,

następuje w formie postanowienia.

Postępowanie przygotowawcze - prowadzone jest przez organy finansowe i prokuratora. Po usunięciu aktu oskarżenia (art. 124) orzeczenie wydaje sąd.

Postanowienie musi zawierać, bez względu na to, kto je wydaje, czy organ, czy sąd: pociągnięcie do odpowiedzialności zawiera następujące elementy:

dane personalne oskarżonego,

kwalifikację prawną,

opis zarzucanego mu czynu,

podstawę odpowiedzialności podmiotu posiłkowego.

Wszelkie zmiany związane z podmiotem tego postanowienia wymagają wydania kolejnego postanowienia.

Art. 125 - uprawnienia i obowiązki podmiotu:

Strona procesowa może korzystać z przysługujących praw, czyli inicjatywa dowodowa, prawo zadawania pytań oraz wnoszenie środków odwoławczych.

Interwenientem jest podmiot, który zgłosił interwencję żądania wydania przedmiotu, które mają zostać objęte przepadkiem.

Art. 126 - do chwili wszczęcia przewodu, czyli odczytania aktu oskarżenia w I instancji, interwencja zgłoszona jest na piśmie, a gdy nie podano miejsca zamieszkania, siedziby podmiotu to taka interwencja jest bezskuteczna. Może być ona zgłoszona także ustnie do protokołu, sporządzona przez organy prowadzące postępowanie przygotowawcze (policja, straż graniczna). Organ, który prowadzi postępowanie przygotowawcze ustali, czy zachodzą przesłanki do zgłoszenia interwencji. Organ prowadzący postępowanie ma obowiązek powiadomienia podmiotu o jego uprawnieniach.

Art. 127 - organ zwolniony jest tylko w sytuacji, gdy mógł, a nie ustalił miejsca zamieszkania, siedziby, pobytu. Jeżeli w trakcie zatrzymania przedmiotu lub też zabezpieczenia przedmiotu, przedmiotem czynności procesowych są rzeczy należące do osób trzecich, osoby te w sposób niezwłoczny muszą być o tych czynnościach powiadamiane.

Interwenient może być przesłuchany w charakterze świadka, może składać wnioski dowodowe oraz jest stroną postępowania, ale nie kluczową. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo na rozprawie nie powoduje jej przerwania.

Art. 128 ust 5 - w przypadku nieuzasadnionej interwencji koszty wynikłe w następstwie ponosi interwenient, odpis wyroku doręcza się także jemu.

Wydaje mi się, że to jest odpowiedź na punkt 42:

42. Charakterystyka organów prowadzących postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych skarbowych

Organami postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe są:

1) urząd skarbowy;

2) inspektor kontroli skarbowej;

3) urząd celny;

4) Straż Graniczna;

5) Policja;

6) Żandarmeria Wojskowa.

7) Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego

8) Centralne Biuro Antykorupcyjne.

Czynności procesowe tych organów wykonują upoważnieni przedstawiciele tych organów.

W granicach koniecznych do zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, niezbędnych czynności procesowych mogą dokonywać także upoważnieni przez urząd celny funkcjonariusze celni pełniący służbę w izbie celnej. Po dokonaniu tych czynności przekazuje się sprawę urzędowi celnemu do dalszego prowadzenia, chyba że za wykroczenie skarbowe nałożono karę grzywny w drodze mandatu karnego, a nie zachodzi potrzeba złożenia do sądu wniosku o orzeczenie przepadku przedmiotów tytułem środka zabezpieczającego.

W razie potrzeby dokonania czynności procesowej poza siedzibą organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze można zwrócić się do innego organu postępowania przygotowawczego o udzielenie pomocy prawnej.

We wniosku o udzielenie pomocy prawnej należy określić czynności, jakie mają być dokonane, oraz wskazać okoliczności wymagające wyjaśnienia. Do wniosku powinny być dołączone niezbędne odpisy akt sprawy. Akta lub odpowiednią ich część przesyła się tylko w razie istotnej potrzeby.

Organ postępowania przygotowawczego wezwany do udzielenia pomocy prawnej powinien niezwłocznie dokonać czynności tak, aby nie zachodziła konieczność ich powtarzania lub uzupełnienia, a także z własnej inicjatywy wykonać inne niezbędne czynności.

Jeżeli zleconych czynności nie można wykonać w ciągu 30 dni, należy niezwłocznie zawiadomić organ wzywający do udzielenia pomocy prawnej o przyczynie zwłoki, z podaniem terminu wykonania czynności.