Znak jest to obserwowalny (postrzegalny) układ rzeczy czy zjawisk spowodowany przez kogoś (nadawcę) ze względu na to, że istnieją zwyczajowo ukształtowane określone reguły nakazujące wiązać z danym układem rzeczy lub zjawisk myśli określonego typu, oraz na to, że nadawca znaku postanowił wywołać tę myśl u odbiorcy znaku. Np. dym może być znakiem w komunikacji Indian.
Ikoniczne zwane też naturalnymi – które przypominają to, co oznaczają, należą do nich np. piktogramy. Znaki ikoniczne nie muszą być obrazami, mogą też mieć formę dźwiękową, np. słowadźwiękonaśladowcze.
Arbitralne zwane też konwencjonalnymi – które w niczym nie przypominają tego, co oznaczają, np. większość słów w języku polskim, symbole liczb w matematyce, itp. Aby wiedzieć co one znaczą trzeba znać konwencję, czyli sposób w jaki przypisuje się im znaczenie.
Ze względu na kanał informacyjny przekazu od nadawcy do odbiorcy, znaki dzielą się na:
znaki wzrokowe – nuty, znaki drogowe
znaki dotykowe – pocałunek, uścisk dłoni
znaki powonieniowe – różne zapachy
znaki smakowe – smaki potraw, win
Morfem to najmniejsza grupa fonemów, która niesie ze sobą określone znaczenie, której nie można więc podzielić na mniejsze jednostki znaczeniowe. Jest elementarną jednostką morfologii, jednym zuniwersaliów językowych. Można wyróżnić trzy odrębne typy morfemów: morfemy leksykalne (rdzenne), samodzielne lub związane, obecne w każdym leksemie, o dominującej funkcji semantycznej, które odsyłają do świata pozajęzykowego, pełniąc funkcję referencjalną (np. kot-,pies-/ps-), morfemy słowotwórcze, niesamodzielne, o dominującej funkcji semantycznej, współtworzące leksemy pochodne, do tej grupy zaliczamy prefiksy (np. za- w zanieść), interfiksy (np. -o- w parowóz) orazsufiksy (np. -ek w kotek), morfemy fleksyjne (gramatyczne), niesamodzielne, o dominującej funkcji syntaktycznej, tworzące konstrukcje regularne, sygnalizujące podrzędność syntaktyczną (np. -em w kotem sygnalizuje, że nastąpiłakonotacja rzeczownika w narzędniku).
1. dom, domek, domeczek
dom - ø : dom - ek - ø : dom - ecz- ek - ø
(gdzie ø oznacza zero morfologiczne) morfemy leksykalne: dom morfemy słowotwórcze: -ek, -ecz morfemy fleksyjne: ø alternacja: k : č
Fonem – najmniejsza jednostka mowy rozróżnialna dla użytkowników danego języka. Może mieć kilka reprezentacji dźwiękowych (alofonów) występujących w różnych kontekstach lub też zamiennie.
Fonem nie ma własnego znaczenia i służy do odróżniania elementów znaczeniowych (morfemów). Każdy fonem jest zespołem cech dystynktywnych pozwalających na odróżnienie go od pozostałych fonemów. Jest abstrakcyjną jednostką systemu fonologicznego, reprezentowaną w wypowiedzeniach przez głoskę.
Słowo to elementarna część mowy. Jego pisanym odpowiednikiem jest wyraz. Za pomocą słów określamy wszelkie pojęcia rzeczywiste i abstrakcyjne, także myślimy na ogół słowami. Wiele słów składa się namowę. W Biblii synonim wieczności i Boga. W matematyce punkt.
Słowo to znak języka; zespół dźwięków mowy ludzkiej będący symbolicznym oznaczeniem jakiegoś pojęcia. Ta sama sekwencja foniczna może mieć różne znaczenie w różnych językach np. jęz. pol. sza jęz. fr.chat (kot); jęz. pol. pip jęz. fr. pipe (fajka); jęz. pol. kij jęz. fr. quille (kręgle); i odwrotnie to samo pojęcie określamy w różnych językach różnymi sekwencjami fonicznymi np. jęz. pol. chleb jęz. fr. pain jęz. ang. bread. W jednym języku ta sama sekwencja dźwięków może określać różne pojęcia (homofony) np. morze i może; żyć i rzyć; (na) płocie (ogrodzenie) i (na) płocie (ryby); jeżyk i jerzyk; śledzi (ryb) i śledzi (szpieguje); pomoże i Pomorze. Często dopiero z kontekstu możemy zrozumieć czy mówiący powiedział jedno czy dwa lub więcej słów np. je dynie i jedynie; nienażarty i nie na żarty; że kotka i rzekotka.
Wypowiedź (inaczej wypowiedzenie) to komunikat językowy lub minimalna jednostka językowa tekstu, która przybiera postać pojedynczego zdania lub zbioru takich zdań. Można je wydzielić przez analizęsemantyczną lub formalną.
Denotacja – zakres danej nazwy, tj. zbiór jej desygnatów, czyli obiektów, o których powiedzenie "To jest N." będzie zdaniem prawdziwym. Denotacją nazwy "kot" jest zbiór wszystkich (przeszłych, obecnych i przyszłych) kotów.
Konotacja- W językoznawstwie
Zdolność pewnych leksemów do otwierania miejsc dla innych leksemów. Np. użycie przymiotnika jest niepełne - trzeba go uzupełnić rzeczownikiem, a przysłówek - czasownikiem. Rzeczownik w mianowniku nie ma właściwości konotacyjnych.
W logice
Wprowadzone przez J.S.Milla bardziej techniczne określenie zwrotu "znaczenie nazwy"
Leksem – wyraz rozumiany jako abstrakcyjna jednostka systemu słownikowego języka. Składa się na nią znaczenie leksykalne oraz zespół wszystkich funkcji gramatycznych, jakie dany leksem może spełniać, a także zespół form językowych reprezentujących w tekście leksem w jego poszczególnych funkcjach. Przykładowo wyrazy czytać, czytam, czytali, przeczytasz są formami tego samego leksemu.
Podwójna artykulacja – dwoistość. Jednostki nizszego poziomu (fonemy) łączą się w jednostki wyższego poziomu (morfemy), a te łączą się w zdania.
W takim ujęciu znak jest bytem złożonym jednocześnie z trzech elementów:
A)elementu oznaczającego, tj. wytworzonego przez człowieka stanu rzeczy po to, by inny człowiek, który ten wytworzony stan rzeczy zobaczy, przypisał temu stanowi rzeczy określone znaczenie.
B)elementu oznaczanego-przedmiotu, bytu, pojęcia, zdarzenia, takiego fragmentu rzeczywistości, który chcemy wywołać w myśli za pomocą elementu oznaczającego
C)funkcji znakotwórczej określającej związek pomiędzy elementem oznaczającym a elementem oznaczanym.
Czynności interpretacji jest, więc przyporządkowaniem treści znaczeniowej do przedmiotu znaczonego. Wyróżniamy dwa modele sytuacji znakowych:
-model diadyczny
-model triadyczny
Model triadyczny
Relacja znaczeniowa wg modelu triadycznego zachodzi pomiędzy nosicielem znaczenia a przedmiotem znaczonym. Użytkowani dokonując interpretacji odnosi się do przedmiotu znaczonego. Dokonuje jej dzięki relacji interpretacji nosiciela znaczenia i treści znaczeniowej. Relacja znaczeniowa w sensie ścisłym zachodzi pomiędzy treścią znaczeniową a przedmiotem znaczonym i ta relacja jest niezbędna do dokonania czynności interpretacji.W przeciwieństwie do modelu diadycznego wprowadzona zostaje treść znaczeniowa. Model triadyczny lepiej ilustruje czynność interpretacji, ponieważ nie wymaga wprowadzenia sytuacji, do jakiej przedmiot się odnosi.
Symbol-Jest to znak odnoszący się do innego systemu znaczeń, niż do tego do którego bezpośrednio się odnosi. Przykładowo symbol lwa oznacza nie tylko dany gatunek zwierzęcia, lecz często także siłę lub władzę. Symbole są pewnymi znakami umownymi, które w różnych kulturach mogą mieć różne znaczenia - to odróżnia symbol od jednoznacznej alegorii. Znaczenia szczególne to między innymi:
litery to symbole głosek
medal to symbol osiągniętego zwycięstwa
symbolami władzy królewskiej w tradycji europejskiej są jabłko, berło, korona, włócznia
cyfry stosowane w formie liczb są symbolami ilości i innych wielkości (np. długości, masy)
Ikona zachowuje silne podobieństwo do elementu znaczonego. Przykładem ikony jest fotografia osoby, portret, perfumy sygnalizujące podniecenie seksualne. „Istotną, szczególnie wyróżniającą cechą znaku ikonicznego jest to, że dzięki jego bezpośredniej obserwacji można odkryć prawdy o przedmiocie inne niż te, które wystarczają do określenia jego budowy”.
Indeks posiada bezpośredni związek fizyczny z przedmiotem, do którego się odnosi. Indeksem ognia jest dym, przeziębienia jest kichanie.
Znaczenie – związek między signifiant (obrazem akustycznym) i signifié (pojęciem)
wyrazu „znak” dla oznaczenie całości i zastąpienie wyrazu „pojęcie” przez element znaczony (signifie), a „obraz akustyczny” przez element znaczący (signifiant). Znak ma charakter binarny (dwudzielny): złożony ze strony oznaczającej (signifiant) i oznaczanej (signifié). Więź pomiędzy tymi elementami ma charakter arbitralny, ponieważ pojęcia się zmieniają, nie ma żadnego koniecznego, naturalnego, istotnego znaczenia wiążącego signifiant i signifié.