Warunki geometryczne teodolitu:

1.Oś libeli rurkowej prostopadła do osi obrotu instrumentu.

Błąd alidadowej libeli rurkowej, wynikający z niespełnienia danego warunku, powoduje, że mimo spoziomowania libeli ,oś obrotu instrumentu nie zajmuje położenia pionowego. Błąd ten nie może być zmiejszony, ani wyeliminowany przez dobór określonej metody obserwacji, dlatego konieczne jest jego usunięcie metodą rektyfikacji libeli rurkowej.

Przed rozpoczęciem sprawdzania ustawiamy teodolit na statywie i poziomujemy i poziomujemy go za pomocą libeli okrągłej, po czym obracamy alidadę tak, by libela rurkowa znalazła się w położeniu równoległym do dwóch śrub poziomujących, a potem obrotami tych śrub w przeciwnych kierunkach doprowadzamy pęcherzyk libeli rurkowej do położenia środkowego. Następnie skręcamy alidadę wraz z libelą o kąt półpełny przy czym zmianę kąta ustawienia alidady o 180 stopni możemy dokładnie wyznaczyć na podstawie odczytu koła poziomego .Jeśli osie nie tworzą ze sobą kąta prostego, wówczas po dowolnym obrocie alidady nastąpi wychylenie pęcherzyka libeli. W takiej sytuacji należy przejść do rektyfikacji. Jedną połowę wychylenia pęcherzyka libeli usuwamy za pomocą śrub poziomujących spodarki, zaś drugą śrubami rektyfikacyjnymi libeli. Jeśli po ponownym obrocie libeli wraz z alidadą o 180 stopni wychylenie pęcherzyka nie przekroczy połowy działki libeli (1mm),wówczas można uznać rektyfikację za zakończoną.

W wyniku naszej pracy, sprawdzenia libeli rurkowej, libela nie wymaga rektyfikacji, gdyż po obrocie instrumentu o 180 stopni, libela powróciła do pozycji wyjściowej.

2.Płaszczyzna główna libeli okrągłej prostopadła do osi obrotu instrumentu.

Sprawdzenie tego warunku wygląda podobnie, jak w poprzednim przypadku i wykonywane jest również przy dwóch pozycjach alidady. W pierwszym ustawieniu linia łącząca środki śrubek rektyfikacyjnych libeli okrągłej powinna być równoległa do linii łączącej dwie śruby ustawcze spodarki. Należy wówczas dokładnie spoziomować libelę okrągłą, a następnie obrócić ją wraz z alidadą o 180 stopni. Jeśli po obrocie alidady pęcherzyk wyjdzie z położenia środkowego w kręgu centralnym, to wtedy warunek nie jest spełniony. Usunięcie błędu polega na rozłożeniu wychylenia środka pęcherzyka na dwie składowe x i y. Połowę wychylenia x usuwamy śrubkami rektyfikacyjnymi, drugą połowę śrubami poziomującymi. Tak samo postępujemy ze składową y. Jedną połowę usuwamy śrubką rektyfikacyjną, zaś drugą śrubą poziomującą .Dla potwierdzenia poprawności przeprowadzonej rektyfikacji dokonujemy powtórnego obrotu alidady o 180 stopni i kontrolujemy położenie bańki libeli. W razie ponownego wychylenia pęcherzyka powtarzamy postępowanie.

W wyniku naszego sprawdzenia wszystko jest w porządku i instrument nie wymaga rektyfikacji.

3.Oś celowa lunety prostopadła do osi obrotu lunety.

Sprawdzenie tego warunku polega na określeniu podwójnej wartości kątowej 2k błędu kolimacji poprzez wyznaczenie w dwóch położeniach lunety kierunków do tego samego punktu celu.Cel powinien znajdować się na tej samej wysokości co oś obrotu lunety teodolitu,ponieważ przy poziomej lunecie wyników sprawdzenia nie zakłoca dodatkowo błąd inklinacji.Gdy już spoziomujemy teodolit,znajdziemy odpowiedni punkt to celujemy na niego i wykonujemy odczyt na limbusie (Hz) -> KI(wartość kierunku w I położeniu lunety).Następnie przerzucamy lunętę przez zenit i obracamy alidadę o 180 stopni,czyli 200 gradów,celujemy ponownie na ten sam punkt i robimy odczyt -> KII.Gdy istnieje błąd kolimacji,zaś KI < 200 gradów,wówczas :

KII = KI + 200 gradów + 2K

K = KII- KI -200 gradów /2

Przyjmuje się,że warunek nie jest zachowany,gdy 2K przekracza podwójny błąd odczytu danego teodolitu.

Rektyfikacja-obliczamy Ks= KII- K = KI + 200 gradów + KII / 2. Ustawiamy „Ks” za pomocą leniwki alidady.Krzyż kresek naprowadzamy na punkt celowania za pomocą poziomych śrubek rektyfikacyjnych krzyża kresek.

W wyniku naszej pracy,odczyt z I położenia lunety wynosił 266G 71C 00CC, zaś z drugiego 66G 71C 00CC . Biorąc pod uwagę,że odczyt drugi ma się równać odczyt pierwszy + 200 G (uwzględniając 40 CC dopuszczalnej różnicy) obliczamy,że nie występuje bład kolimacji i nie trzeba rektyfikować instrumentu.

4.Oś obrotu lunety prostopadła do osi obrotu instrumentu.

Sprawdzenia tego warunku dokonujemy wybierając wysoko położony punkt „P”. Pod punktem kładziemy poziomą łatę niwelacyjną lub, jak w naszym przypadku na ćwiczeniach, linijkę. Celujemy na punkt „P” w I położeniu lunety i przy zablokowanej alidadzie opuszczamy lunetę na podziałkę łaty i wykonujemy na niej odczyt -> OI. Następnie znów celujemy na punkt „P” w II położeniu lunety i analogicznie przy zablokowanej alidadzie opuszczamy lunetę na podziałkę łaty i robimy OII. Jeżeli rozbieżność odczytów przekracza dopuszczalną różnicę 2mm,to badany instrument jest obarczony błędem inklinacji. Rektyfikacja błędu inklinacji polega na zmianie położenia poziomej osi obrotu lunety przez właściwe przesunięcie łożyska, w których to luneta jest osadzona, tzn. tak aby uzyskać

odczyt średni.

U nas odczyt pierwszy na linijce wynosił 7 cm, a drugi 7,2 cm.W związku z tym warunek został spełniony i nie wystąpiła konieczność rektyfikacji.

5.Poprzeczna kreska siatki celowniczej prostopadła do osi obrotu instrumentu.

Na początku naprowadzamy boczną część pola widzenia lunety na wyraźny punkt „P” tak, aby jego obraz znalazł się dokładnie na kresce poziomej .Następnie obrotami leniwki alidady przesuwamy obraz tego punktu na drugi skraj pola widzenia. Gdy zachowany jest warunek obserwowany punkt nie schodzi z kreski poprzecznej. W razie powstania odchylenia należy usuną jego połowę poprzez obrót płytki ogniskowej.

W wyniku naszego sprawdzenia warunek został spełniony i punkt nie zszedł z kreski poprzecznej.