NOTATKA DO PREZENTACJI

Powstanie personalizmu

Personalizm jako nurt filozoficzny rozwinął się w XX wieku. Do czołowych jego przedstawicieli należy zaliczyć:
Charlesa Renouviera, który uznawany jest za autora samego pojęcia „personalizm”. Jego dzieło z 1903 r. nosi tytuł: Le personnalisme; określał on personalizm jako doktrynę o osobowości, która stawia sobie za zadanie wykazać za pomocą racji logicznych, a następnie moralnych, że poznanie osoby jako świadomości i woli jest fundamentem wszystkich poznań ludzkich.
Inni autorzy (CHROBAK) uważają, że po raz pierwszy pojęcia personalizm użył F. Schleiermacher w Mowach (1799) na oznaczenie poglądu, w którym Bóg jest istotą osobową, odrębna od całego wszechświata i posiada boskie, podmiotowe działanie (teizm). W podobnym znaczeniu w Anglii do filozofii wprowadził to pojęcie John Grote (1865), a w Ameryce w 1863 roku Brunon Alcott.
Kategorię personalizmu upowszechnił W. Stern zapoczątkowując w sensie ścisłym personalizm psyhologiczno- pedagogiczny. Jest autorem książki Osoba i rzecz, w której prezentuje krytyczny personalizm rezygnując z analiz metafizycznych osoby na rzecz ujęć psychologicznych i epistemologicznych.
Wyróżnia się Maxa Schelera, który uchodzi za twórcę współczesnej antropologii filozoficznej jako samodzielnej dyscypliny zajmującej się miejscem człowieka w świecie i społeczeństwie (Die Stellung des Menschen im Kosmos, 1928, a zwłaszcza Zur Idee des Menschen, 1919) ;
Natomiast we Włoszech istotną rolę w rozwoju personalizmu odegrał Luigi Stefanini (1891-1956).

Nurt ten kojarzony jest zwłaszcza z działalnością Emmanuela Mouniera (1905-1950), którego uznaje się za głównego założyciela personalizmu, popularyzował on to pojęcie; jest autorem dzieł o charakterze deklaracyjno-ideowym przeciwstawiającym się XX-wiecznym ideologiom zniewolenia człowieka (Revolution personnaliste et communautaire, 1935, oraz Mani feste au servce du personnalisme, 1936).

Najbardziej znaczącym autorem jest Maritain.

Polski personalizm narodził się dopiero w sytuacji zagrożenia bytu osoby indywidualnej i społecznej narodu: w czasie, gdy marksistowski materializm dążył – także siłą – do narzucenia jednego obowiązującego sposobu myślenia. Personalizm zrodziły zatem dwie różne epoki.

W Polsce personalizm jako kierunek i sposób myślenia rozwinął się twórczo zwłaszcza w lubelskiej szkole filozoficznej, skupiającej środowisko Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie. Nieoceniony wkład w polski personalizm włożyli: ks. Wincenty Granat (1900–1979)22, ks.Czesław Bartnik (ur. 1929)23 i kardynał Karol Wojtyła (1920–2005). Obecnie personalizm polski jest twórczo rozwijany przez uczniów Karola Wojtyły. Inni polscy autorzy, których należy wymienić: K. Górski i jego główną pozycję Wychowanie personalistyczne (1936), F. Sawicki o. J.Woroniecki, S. Kunowski.

Co to jest personalizm?

– głosił Karol Wojtyła.

„Personalizm oznacza ujmowanie i rozwiązywanie różnorodnych zagadnień i spraw ludzkich zgodnie z (...) założeniem: człowiek jest osobą – wartością niepowtarzalną i nieprzemijającą”

Personalizm

• Termin ten pochodzi od pojęcia osoba

• jest nie tylko jednym z kierunków we współczesnej filozofii, ale również radykalnym nurtem w naukach o wychowaniu, który afirmuje każdy podmiot — zaangażowany w proces socjalizacji, kształcenia i wychowania —jako osobę.

• Nazwa personalizm dotyczy tych wszystkich prądów i nurtów w teoriach eduka­cyjnych, które jednoznacznie eksponują w swoich poglądach osobę jako istotę autonomiczną, jej godność i rozumność.

• Elementem konstytutywnym dla perso­nalizmu jest też afirmowanie zdolności osoby do miłości oraz samoświadomości jako podstawy jej aktów rozumnych i wolnych.

• Zgodnie z personalizmem wartość i godność człowieka tkwią w nim samym, w tym właśnie, że jest człowiekiem, toteż wartość ta jest fundamentalna i autoteliczna. Osoba ludzka nie może być bowiem traktowana instrumentalnie, jako środek do celu, zaś jej egzystencję określają w zasadniczy sposób przede wszystkim jej odniesienia i związki z innymi ludźmi, zaś w przypadku personalizmu chrześcijańskiego jej relacje międzyosobowe i pomiędzy człowiekiem a Bogiem.

• Personalizm żywo interesując się problemami wychowania stał się swoistą pedagogiką personalistyczna

• Współcześnie personalizmem określa się

  • Doktrynę podkreślającą autonomiczną wartość człowieka jako osoby i postulującą jej pełna afirmację

  • Program działań wspierających rozwój osoby ludzkiej, podporządkowujące wartości ekonomiczne i techniczne wartością duchowym.

• Do podstawowych kategorii w pedagogice personalistycznej należy zaliczyć prócz terminy personalizm, terminy „osoba” i „wspólnota”

• Osoba ludzka posiada w sobie walor niepowtarzalny i nadrzędny wobec wszystkich wartości materialnych czy animalnych, struktur ekonomicznych czy społeczno-politycznych.

Osoba:

• Wywodzi się (grec. prosopon - osoba; łac. persona - osoba; personalis - osobowy)

• Etymologiczne analizy, jak też te uwzględniające kontekst społeczno-kulturowy w różnych językach i kulturach, pozwalają stwierdzić, że w pojęciu osoba jest zawarte stwierdzenie o człowieku jako człowieku, w jego formie, indywidualności, w jego sposobie życia jako bytu osobnego, oddzielnego od rzeczy i od otoczenia, jednostkowego i niepowtarzalnego. Zdaniem Guadiniego być osobą łączy się z niepowtarzalnością i pojedynczością.

• Jest jednością dwóch bytów:

materialnego i ducho­wego, tworząc psychofizyczną i substancjalną jedność, spełniając i integrując się w czynie.

• Granat: Program działań wpierających rozwój osoby ludzkiej, podporządkowujące wartości ekonomiczne i techniczne- wartościom osobowo- duchowym

• W wymiarze społecznym człowiek jako osoba jest nie tylko członkiem jakiejś społeczności, ale i istotą społeczną, to znaczy z natury swojej relacyjną.

• Termin ten można uwzględnić w dwóch aspektach statycznym i dynamicznym, które dają się wyraźnie zauważyć w historycznej perspektywie rozwoju tej kategorii. Jego początki można łączyc z

1. Rozumieniem tajemnicy Trójcy Świętej w chrześcijaństwie

2. Rozumieniem tajemnicy Wcielenia (związania dwu natur: boskiej i ludzkiej w Chrystusie)

3. Koniecznością precyzowania nauki chrześcijańskiej dla obrony przed jej herezjami.

Podjęto próby rozróżnienie trzech Osób Boskich, a następnie przesunięcia akcentu z substancji na dialogiczną formę istnienia Boga, później zaś próba ukazania i wyjaśnienia tajemnicy Chrystusa i wyróżnienia w nim jednej osoby w dwu naturach. Az do naszych czasów możemy mówić o roli tych kategorii w rozumieniu pojęcia osoba. W zależności bowiem od tego, co rozumie się przez pojęcie natura i substancja, zmienia się także rozumienie pojęcia osoba.

Następstwem tych ujęć w języku bardziej nam bliskim niosą z sobą zwrócenie uwagi na istnienie ontyczne osoby (osoba w sobie i tożsama z sobą) oraz istnienie deontyczne ( czyli istnienie dla, jeśli osoba jest zdolna przez swoje doskonalenie się i kontakt z drugim pozostać sama sobą.

Z jednej strony podkreśla się struktura pojedynczości, gdyż osoba nie jest tylko jedna, lecz jedyna, z drugiej strony podkreśla się bycie dla, a także zmienianie się i doskonalenie, co zakłada egzystowanie w historii i w społeczności, a więc życie we wspólnocie.

W myśli personalistycznej precyzuje się odmienność dwu rzeczywistości życia społecznego. Społeczność jest taką zbiorowością ludzi, która powstaje przeważnie z motywów racjonalnych i ze względu na osiągnięcie konkretnego celu, będącego poza samą społecznością osób.

Wspólnota zaś powstaje jako fenomen szczególnych relacji międzyludzkich – od osoby do osoby- w których nie można mówić o organizacji. Jest to pojęcie podkreślające relację, powstaje ze względu na dobro osób i ma ona wartość w sobie samej.

Personalizm w myśli filozoficznej

Aby dobrze poznać założenia wychowania personalistycznego, warto najpierw dokładniej przyjrzeć się filozofii personalistycznej. Należy zauważyć, że personalizm nie stanowi jednolitej filozofii. Wymienia się następujące jego nurty: chrześcijański, egzystencjalistyczny, ateistyczny. W zależności natomiast od kategorii filozoficznych, w jakich ujmuje się osobę F. Adamski wyróŜnia personalizm: metafizyczny, realistyczny, teocentryczny, epistemologiczny, pragmatyczny, pedagogiczny, etyczny itd.

Jak już było wcześniej wspomniane, można założyć, że istnieją różne rodzaje personalizmu i różne jego nurty, wśród których przede wszystkim należy zwrócić uwagę na nurt personalizmu amerykańskiego i europejskiego. W Słowniku filozoficznym G. Klausa i M. Buhra przedstawione są trzy postaci personalizmu: personalizm w powiązaniu z pragmatyzmem w Ameryce, w Niemczech w powiązaniu z personalizmem psychologiczno- pedagogicznym i krytycznym, we Francji z chrześcijańskim egzystencjonalizmem.

W zakresie filozofii można wyróżnić wiele odmian personalizmu: tomistyczny, egzystencjalno fenomenologiczny, społeczny, aksjologiczny itp..
Specyficzny personalizm w Europie rozwinął E. Mounier, który zwrócił uwagę na osobę, jak i na wspólnotę osób, dając podstawy rozwoju personalistycznego ruchu („rewolucji personalistycznej") w Europie. Był to personalizm społeczny. Miała to być filozofia zaangażowana społecznie (przez analogię do marksizmu). Filozofia ta (także chrześcijańska) wnosiła ferment ewolucyjny, odrodzeniowy, humanistyczny. Warto wyjaśnić, że owa rewolucja personalistyczna (osobowa i wspólnotowa) dokonuje się na bazie „dobrej woli". Personalizm głosi rewolucję duchową pokojową, odrzucając przemoc lub powstanie zbrojne. Przeszkody natomiast na drodze do ideału należy przezwyciężać dynamizmem działania. Podstawową tezą personalizmu staje się: „człowiek jest osobą".

Osadzone w ontologii pojęcie osoby, w czasach nowożytnych, wraz z pewnym podejściem od metafizyki, pod wpływem myślenia krytycznego, z jednej strony było oraz mocniej kwestionowane, z drugiej zaś strony starano się widzieć osobę ujmować ją w kategoriach konkretnego doświadczenia, przeżycia itp. Tutaj wyłania się też istotna różnica pomiędzy metafizycznym, teologicznym personalizmem a personalizmem, który określany jest „personalizmem historycznym"³'. '

Dla personalizmu metafizycznego i teologicznego to, co określić można jako „jakość osoby", jest widziane jako „dar" (die Cabe). Stwierdza się o człowieku jako osobie, gdyż jest on w relacji (którą różne filozofie spirytualistyczne różnie zajmują) do Boga, mając z Nim ową oryginalną łączność manifestującą się zwłaszcza w jego sumieniu.

Natomiast dla personalizmu historycznego (według np. G. Catalfamo), człowiek jest osobą, ponieważ ma on swoją wartość zaznaczającą się i zdobytą w historii. W historii (w perspektywie czasowej) staje się on osobą i ten proces stawania się osobą" jest nieskończony i ciągły. A zatem według historycznego personalizmu człowiek jest osobą, gdy ma on możliwość potwierdzenia się jako osoba.

Przedstawiciele

Jeden z głównych przedstawicieli personalizmu, francuski filozof Emmanuel Mounier. Już w 1947 roku wyjaśniał podstawowe nieporozumienia związane z tym nurtem filozofii, pisząc: „Trzeba tu od razu odeprzeć opaczne interpretacje, które wciąż na nowo powstają wokół personalizmu. Personalizm nie jest nową postacią indywidualizmu. Przeciwnie, dążenie do rozwoju życia osobowego i dążenie indywidualistyczne są zorientowane w przeciwnych kierunkach. Jeśli jest jakaś cecha wspólna wszystkim filozofiom personalistycznym (...) zarówno filozofiom chrześcijańskim, jak i myśli agnostycznej, wspólna jest podstawowa dążność do ujmowania świata osoby ludzkiej nie jako izolowanego „ja” ani też troska o to „ja” egocentryczne, ale jako komunikowanie się egzystencji, egzystencja z innymi lub raczej współegzystencja (...). Osoba ludzka nie przeciwstawia się pojęciu „my” - to „my” ją utwierdza i wzbogaca; (...) jest jedyną rzeczywistością zdolną do bezpośredniego komunikowania siebie, jest skierowana ku drugiej osobie, a nawet w niej istnieje, jest skierowana ku światu i w nim istnieje (...)”. Ten błąd i niezrozumienie iż osoba ludzka może się w pełni zaktualizować dopiero we wspólnocie z innymi, w relacjach z drugim, w byciu dla drugiego, często powraca w dyskusjach teoretyków wychowania, stanowiąc przedmiot krytyki i jedno z najsłabszych ogniw wprowadzania wychowania personalistycznego w praktykę wychowawczą.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Na błędy we współczesnym myśleniu o człowieku, wynikające z niezrozumienia koncepcji człowieka jako osoby, błędy przenoszone następnie na współczesne wychowanie, (m.in. niedocenianie i błędne formułowanie celów wychowania ) wskazywał w latach 50. drugi z wielkich personalistów francuskich XX wieku - Jacques Maritain. Maritain szczególnie wiele miejsca w swych tekstach poświęcił problematyce wychowania personalistycznego. Wyprowadzał on swoją koncepcję osoby z filozofii św.Tomasza. Osobę ludzką uważał, w duchu tej filozofii, za najwyżej usytuowany „na drabinie bytów” podmiot, niepowtarzalną całość, mikrokosmos, wszechświat sam dla siebie. Dowodził, że podmiotowość człowieka jest czymś mocniejszym i ważniejszym niż „ja”. W jednym z jego tekstów poświęconych analizie ludzkiej podmiotowości czytamy: ”Jedynie osoba jest wolna, jedynie osoba posiada w pełnym znaczeniu tego słowa wewnętrzność i podmiotowość, gdyż panuje nad sobą i bada samą siebie” W myśl tego poglądu Maritain krytykuje w wychowaniu zarówno zbytnią pobłażliwość i zaufanie do swobodnego rozwoju jednostkowości, który w naturalny sposób miałby doprowadzić do rozwoju osobowości, jak i sztuczne eliminowanie jednostkowości, jej negowanie oparte na założeniu, iż automatycznie wywoła to rozwój duchowości.

Konsekwencje wychowawcze przyjmowania różnych interpretacji „osoby” i jej rozwoju (w tym - błędnego neutralizowania i naturalizowania osoby, w celu podkreślenia aksjologicznej, tym samym pedagogicznej autonomii wychowania) analizował na przełomie lat 20-tych i 30-tych XX wieku także włoski personalista chrześcijański Romano Guardini. Twierdził on, że rozwój istoty wolnej, jaką jest w świecie jedynie człowiek, będący jako osoba „samoposiadającym się duchem”, samoświadomością i wolnością, nie może być wspomagany przez wychowanie prowadzone jedynie w oparciu o prawidłowości i mechanizmy naturalne, aksjologicznie neutralne. Potrzebny jest szczególny duchowy impuls podmiotu rozwoju, impuls w rozwijającym się człowieku, za który w pierwszym rzędzie odpowiedzialna jest religia, co w konsekwencji wymaga oparcia wychowania na religii.

Myślenie o osobie ludzkiej w latach 60. XX wieku zostało przez Karola Wojtyłę znacząco poszerzone o analizę wykorzystującą - poza filozofią bytu - filozofię świadomości. Koncepcja ta została zaprezentowana głównie w dziele Osoba i czyn. Zawarte w niej widzenie człowieka stanowiło centrum nauczania Jana Pawła II.

• uważał, że najważniejsza jest przyjmowana koncepcja człowieka, jej świadomość i zrozumienie

• ostrzegał przed współczesną kulturą, kulturą Zachodnią jako wzmacniającą błędną koncepcje człowieka, gdzie pozycja człowieka jest słaba niejasna, gdzie sens życia jest dowolnie interpretowany

• był obrońcą człowieka, gdzie odwoływał się do jego wartości, jako istoty rozumnej i wolnej, obdarzonej godnością, łączącą wymiar psychiczny, fizyczny i duchowy

• Podczas z sympozjum w 2004 roku Jan Paweł II mówił:
  „Jeżeli chcemy zapewnić młodym przyszłość, edukacja musi być rozumiana jako dążenie do pełnego i harmonijnego rozwoju osoby, kształtowania dojrzałej świadomości moralnej, która pozwoli rozpoznawać dobro i odpowiednio postępować (…)”

Personalizm Karola Wojtyły jest próbą wykorzystania dorobku filozofii bytu i filozofii świadomości do pełniejszego spojrzenia na człowieka, Za filozofią bytu człowiek jest tu określony na wstępie jako suppositum (realnie istniejący byt-człowiek, podmiot istnienia i działania) o szczególnej jedyności i niepowtarzalności. Za fenomenologią - jako istota przeżywająca doświadczenie jedności szczególnych swych dynamizmów - podmiotowości i sprawczości. W Osobie i czynie czytamy: „Osoba zawsze jest jednostką natury rozumnej, jak głosi pełna definicja Boecjusza: <persona est rationalis naturae individua substantia>. Tym niemniej ani pojęcie natury (rozumnej), ani teŜ jej indywidualizacja zdają się nie oddawać owej specyficznej pełni, jaka odpowiada pojęciu osoby. Owa pełnia to nie tylko konkretność,

to już raczej jedyność i niepowtarzalność (...)osoba - to k t o ś”. Ta jedyność i niepowtarzalność wynikają z dynamicznej integracji w człowieku tego, że jest on podmiotem wszystkiego, co w nim „się dzieje”, a równocześnie podmiotem, który działa, świadomym sprawcą własnych działań. Najważniejszym doświadczeniem człowieka jest doświadczenie własnego „ja”. Może ono przeżywać świadomie wszystko, co w nim „się dzieje” - reakcje somatyczno-wegetatywno i psycho-emotywne, a także przeżywać własną sprawczość w świadomym, wolnym działaniu. Choć w człowieku dochodzi do integracji natury w osobie, osobę ujawnia w człowieku w pełni dopiero „sprawczość”, doświadczenie bycia sprawcą świadomego, wolnego działania - nazywanego przez autora „czynem”. W filozofii tej zostaje dokładnie określona struktura osoby, która poprzez sprawstwo ujawnia się w czynie. Strukturę tę tworzą samo-posiadanie i samo-panowanie, umożliwiające samostanowienie osoby, tzn. rozstrzyganie przez wolną wolę. Trzeba siebie posiadać i sobie panować, by w sposób wolny o sobie stanowić. Każde wolne, świadome działanie (czyn) wywołuje nie tylko skutki wobec sprawcy jako osoby i bezpośredniego celu działania - zewnętrzne. Równocześnie oddziałuje on na siebie, wytwarzając i rozbudowując w sobie dobro lub zło, a tą drogą stając się człowiekiem dobrym lub złym. Wewnętrzny efekt rozbudowywania dobra w osobie zależy od tego, czy wola zostaje skierowana na dobro prawdziwe. O jego prawdziwości decyduje sumienie człowieka - nieredukowalne centrum osoby. Jest ono zdolnością odróżniania dobra od zła. Zacytujmy Autora: „Sumienie pojmowane całościowo jest zupełnie swoistym wysiłkiem osoby zmierzającym do ujęcia prawdy w dziedzinie wartości - przede wszystkim wartości moralnych. Jest ono naprzód szukaniem prawdy i jej dociekaniem, zanim stanie się pewnością i sądem” Uznanie prawdy o dobru i przyjęcie jej wolą jako powinności (obowiązku) dokonania zgodnego z nią wyboru wartości oraz jej zrealizowania - buduje dobro w człowieku. Moment ten ma zasadnicze znaczenie dla pedagogów. Uświadamia, że obowiązkiem wobec osoby, specjalnie wobec dziecka i młodego człowieka, w których następuje intensywny rozwój poszczególnych naturalnych dynamizmów i struktur, jest stwarzanie im możliwie najlepszych warunków do poznawania prawdy o świecie i sobie, kształtowanie sumienia zdolnego do odkrywania prawdy o dobru, kształcenie woli umożliwiającej wolne rozstrzyganie na rzecz odkrytego dobra.

CHRZEŚCIJAŃSKA PED PERSONALNO-EGZYSTENCJALNA
KS. JANUSZ TARNOWSKI:

• (ur. 11.07.1919 w Warszawie) — teolog, psycholog, pedagog i pisarz

• Jako trzynastoletni chłopiec został urzeczony audycjami radiowymi Janusza Korczaka, przyczyniło się to do tego że w czasach swojej duszpasterskiej służby i pracy naukowej stal się jednym z nielicznych prekursorów niepowtarzalnej recepcji i transmisji myśli tego wybitnego pedagoga nowego wychowania z okresu między­wojennego do współczesnej humanistyki i praktyki pedagogicznej

• Od 1982 r. kierował Katedrą Pedagogiki na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej ATK w Warszawie. Był współzałożycielem Polskiego Komitetu Korczakowskiego, członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Studium Charakteru i Osobowości z siedzibą w Paryżu oraz członkiem Międzynarodowego Biura Katolickiego ds. Dziecka w Genewie.

• W sposób wyjątkowy i niepowtarzalny w naszym kraju zainicjował ruch oddolnego, społecznego i partnerskiego zaangażowania kilku pokoleń dzieci i młodzieży we współpracę, której owocem staje się wspólne dzieło — książki pod tytułem Dzieci i ryby głosu nie mają?, stanowiące ślad doczesnych, transcen­dentnych, ludzkich oraz duchowych problemów, z jakimi przychodzi im na co dzień się zmagać.

Wychowanie wg J. Tarnowskiego (W duchu chrześcijańskiej pedagogiki personalno-egzystencjalnej)

• Nurt ten eksponuje na pierwszym planie szeroko rozumiane kształcenie młodego pokolenia i samokształ­cenie wychowawców.

• Definicja wychowania wg Tarnowskiego
  całokształt sposobów i procesów pomagających istocie ludzkiej zwłaszcza przez interakcję urzeczywistniać i rozwijać swoje człowieczeństwo.

• Celem wychowania jest rozbudzenie duchowości dziecka przy pomocy dialogu i autentyzmu wychowawcy.

• Wychowanie musi bazować na autorytecie wychowawcy, ale nie może być autorytarne, to znaczy powinno opierać się na sile osobowości wychowawcy (autorytetu personalnego), którego już samo istnienie staje się dla wychowanka 'pożywką' duchową. Cały zatem proces wychowania musi się zacząć od samego wychowawcy, od tego, by to najpierw on rozbudził w sobie własne wnętrze. Czło­wiek bowiem stale powinien przekraczać samego siebie, miarą zaś jego rozwoju fest nieskończoność.^ Dopiero dzięki permanentnemu samodoskonaleniu wycho­wawca może pomóc dziecku odsłonić jego prawdziwe oblicze, pozwolić mu być sobą. Nie należy jednak przeceniać roli wychowawcy w całym tym procesie

• Właściwości wychowania wg Tarnowskiego:
  • człowieczeństwo, które powinno być prymarną bazą wszelkiego wycho­wania, eliminując asymetryczność wzajemnych interakcji. Sytuacja wy­chowawcza jest bowiem spotkaniem co najmniej dwóch istot ludzkich obdarzonych w pełni ludzką godnością, mimo iż wśród nich ta najmłodsza wydaje się być małego formatu. Wychowanie powinno pomóc każdemu w odnalezieniu i urzeczywistnieniu „najgłębszego ja";
  • permanencja, polegająca na tym, że wychowanie nie ogranicza się do określonej fazy życia człowieka, ale trwa przez cały jego okres, nigdy nie znika jego potrzeba;
  • inter- i intraakcyjność, czyli obustronne oddziaływanie na siebie pod­miotów — wychowawcy na wychowanka i wychowanka na wychowawcę, ale także wchodzenie w akcję z samym sobą czyli samowychowanie; wza­jemne otwieranie się na swoje wartości;
  • nieokreśloność sytuacji, zdarzeń, konsekwencji, jakie zachodzą w sytuacjach wychowawczych, wymagająca stałego otwierania się na nowość, przy jednoczesnej znajomości rzeczy i świadomości własnego systemu wartości czy dążeń;
  • transgresyjność, czyli stalą zdolność przekraczania samego siebie i prze­zwyciężania paradoksu między Ja" powierzchniowym a Ja" głębokim.

Chrześcijańskie wychowanie personalne w dialogu

• Należy rozbudzić dzieci i młodych pod względem umysłowym, emocjo­nalnym, działaniowym, aby pomóc im wejść na drogę Prawdy, Dobra, Piękna, Miłości

• Trzy rodzaje dialogu:
  1. dialog jako metoda, czyli sposób komunikowania się wychowawcy z wycho­wankiem, w trakcie którego oba podmioty dążą do wzajemnego zrozumienia, zbliżenia się i współdziałania,

2. dialog jako proces mający miejsce wówczas, kiedy jeden z trzech kompo­nentów dialogu jako metody (poznawczy, emocjonalny lub prakseologiczny) został wdrożony w życie,

3. dialog jako postawa będący gotowością otwierania się obu stron na wza­jemne rozumienie, zbliżenie się i współpracę

• Dialog może przyjąć jedną z trzech form:

• dialogu rzeczowego, który jest dążeniem obu podmiotów do wartości PRAWDY i ma najczęściej miejsce w sytuacjach poznawania rzeczywistości. Taki dialog angażuje umysł, ale wymaga też życzliwego nastawienia wycho­wanka do wychowawcy (mówcy);

• dialogu personalnego, który — bazując na wartości WOLNOŚCI I DO­BRA —jest ujawnianiem własnej duchowości, przeżyć, emocji, otwieraniem się podmiotów na swoje 'wnętrze'. Ważne jest tutaj osiągnięcie w relacjach wychowawczych współbrzmienia emocjonalnego, wejście w głębię uczuć drugiej osoby;

• dialogu egzystencjalnego, który — bazując na wartości MIŁOŚCI — jest całkowitym wyrażaniem swojej osoby, oddaniem się drugiej osobie aż do poświęcenia jej własnego życia. Wymaga on przezwyciężenia własnego egoizmu, pychy, poczucia wyższości, by móc być wiernym swojemu wycho­wankowi i doświadczyć jego wierności wobec siebie

Pytanka
Krytyka pers-egz

• z racji oparcia się na przesłankach filozoficzno-teologicznych pozostaje w sferze oderwanej od życia abstrakcji,

• z racji preferowania jako centralnej kategorii pedagogicznej wychowania pojmowanego jako spotkanie, stawia w wątpliwość tradycyjne ujęcie tego procesu, podważając sens systematycznej pracy nad sobą, kształtowania osobowości wychowanka czy nauczania według z góry założonego programu,

• z racji dialogiczności i symetryczności relacji wychowawczej osłabia czy minimalizuje wręcz rolę samego wychowawcy,

• ma charakter zamknięty, konfesyjny, ograniczony jedynie do wychowania chrześcijańskiego.