15. Metody jakościowe w badaniach pedagogicznych

Przyjmując klasyfikację autorstwa Tadeusza Pilcha możemy wyróżnić następujące metody badawcze:

1. eksperyment pedagogiczny,

2. monografia pedagogiczna,

3. sondaż diagnostyczny,

4. studium indywidualnych przypadków.

Spośród ww. metod w strategii jakościowej zastosowanie ma studium indywidualnych przypadków oraz monografia pedagogiczna. Z tym, że na gruncie metod jakościowych studium przypadku zawiera
w sobie monografię pedagogiczną, ponieważ przedmiotem badania w studium przypadku mogą być zarówno jednostki i grupy ludzkie (badanie biograficzne), jak i inne obiekty, instytucje, organizacje (badanie monograficzne), a termin „monografia”¹ używany jest zgodnie z jego właściwym znaczeniem.

Studium przypadku - to badanie, które zawęża swój przedmiot poznania do pojedynczego lub kilku przypadków, w celu ich porównania. Przedmiotem badania może być pojedyncza osoba, zjawisko, grupa czy organizacja. Celem studium przypadku jest dokładny opis badanego przypadku z możliwie różnych stron z uwzględnieniem rozmaitych aspektów. Koniczne staje się zastosowanie różnych technik zbierania materiałów. Stosuje się tutaj wywiad narracyjny, obserwację uczestniczącą, analizę dokumentów
(w zależności od specyfiki danego przypadku). Zasady, które należy stosować podczas prowadzenia tego typu badania są następujące:

1. otwartość – pomiędzy badanym a badaczem, elastyczność w podejściu do sposobu zbierania danych, ważna jest także autentyczna więź z badanym. Przeszkodą może tu być stereotypowe myślenie,
   co może powodować negatywne nastawienie badacza lub badanego, czasem także przedwczesne ocenianie przez badacza (niepełne poznanie),

2. komunikacja – należy często i długo przebywać w towarzystwie badanych, aby móc ich jak najlepiej poznać,

3. naturalność – przypadek badany jest w jego środowisku naturalnym i zastosowaniu odpowiednich metod, aby zebrane materiały, jak najlepiej odzwierciedlały rzeczywistość,

4. interpretacja – obowiązkiem badacza jest nie tylko poznanie, ale i interpretowanie poznanej rzeczywistości, poprzez pokazanie podobieństw i różnic pomiędzy zbadanym przypadkiem, a tymi przedstawionymi w literaturze. Badacz i badany dokonuje interpretacji w oparciu o wcześniejsze przeżycia i wiedzę; wiedza uzyskana w trakcie badania przypadku pozwala nam jedynie stwierdzić,
   że tak bywa, a nie że tak jest (nie można generalizować).

W studium przypadku można wyróżnić dwie jego odmiany: badanie monograficzne i biograficzne.

• Badania monograficzne (monografia pedagogiczna – opis instytucji). „Monografia to metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, lub jednorodne zjawiska społeczne, prowadząca do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń prognoz rozwojowych”.

• Badania biograficzne (związane są ze szczególnymi jednostkami, których historia życia jest na tyle znacząca, że możemy dzięki niej dowiedzieć się czegoś ważnego o człowieku i świecie w jakim żyje). Istota badań biograficznych opiera się na założeniu, że nie istnieje, w sensie obiektywnym, żaden przedmiotowy wymiar rzeczywistości społecznej. Wiedza o społeczeństwie jest zbudowana z dwóch warstw: jedną jest warstwa faktograficzna, a drugą stanowi indywidualny i symboliczny wymiar
  jej odczytań. W podejściu jakościowym przyjmuje się, ze obie warstwy przenikają się wzajemnie,
  a poznanie ich obydwu daje pełniejszy obraz człowieka i świata (interakcjonizm symboliczny). Autobiografia stanowi „wytwór interpretującej, rozumiejącej, wyrażonej i utrwalonej w symbolach działalności indywidualnego podmiotu; jest ona przekazem subiektywnym”. Autobiografia jest przekazem symbolicznym, wytworzonym przez rozumiejącą i interpretującą swoje życie jednostkę, powstałym w konkretnych okolicznościach i w odniesieniu do konkretnych wartości. Stanowi zapis jednostkowego życia uwikłanego w dzieje świata. Jednostkowa interpretacja świata (w formie autobiografii lub biografii) nie jest uzupełnieniem rzeczywistości, ale sama jest rzeczywistością.
  Wśród autobiografii można wyróżnić: pamiętniki, autobiografie reminiscencyjne.

---

1. Monografia - praca naukowa omawiająca jakieś zagadnienie w sposób wyczerpujący. Zebranie i omówienie wszystkich dostępnych informacji dotyczących bezpośrednio danego zagadnienia. Monografię można stworzyć dla każdego tematu: osoby, grupy ludzi, wydarzenia, miejsca geograficznego, itd.↩