Mniejszości narodowe w Europie Zachodniej

Dwie kategorie mniejszości na wykładach, dwie genezy mniejszości:

1. autochtoniczni. W historii rzadko zbieżność terytorium, granicy i władzy z jednej strony, a kultury i narodu z drugiej. Granice państw bardzo często się zmieniały i przesuwały.

2. mniejszości tzw. „nowe” o imigracyjnym rodowodzie w Europie Zachodniej. W wyniku tych migracji powstawały mniejszości narodowe.

• Świadomość odmienności od innej grupy była bardzo daleka w przeszłości. Już w czasach rzymskich IUS GENTIUM (prawo narodu) i IUS PEREGRINORUM (prawo obcych).

• We wczesnym średniowieczu w prawie frankońskim, lombardzkim była STATUA PERSONALIA.

• XVI, XVII w. – reformacja i kontrreformacja, wojny religijne, walka między katolicyzmem a protestantyzmem. W traktatach międzynarodowych zapisy o ochronie mniejszości religijnej. 1555 – CUIUS REGIO EIUS RELIGIO. Niemcy wówczas rozbite na wiele państewek.

• Zaczęto wprowadzać w traktatach międzynarodowych zapisy o ochronie innych religii.

• 1660 – pokój w Oliwie. Polska i Szwecja wynegocjowały ochronę mniejszości katolickiej w protestanckiej Szwecji i mniejszości protestanckiej w Prusach Królewskich.

• 1763 – traktat paryski: Francja traci Quebec na rzecz Wielkiej Brytanii. W Quebec ludność katolicka i francuskojęzyczna. Mieli być chronieni.

• 1815 – kongres wiedeński: zasady ochrony mniejszości, np. Polaków w trzech zaborach, mieli prawo wyznawać swoją religię (w praktyce różnie z tym bywało)

• Oficjalna korespondencja między Królestwem Polskim a Rosją po francusku do 1831 roku.

• 1815 – Republika Genewska utrzymuje swoją nazwę; była „protestanckim Rzymem”; przebywało tam mnóstwo kalwinów.

• 1815 – do Genewy przyłączono kilkanaście gmin francuskich i sabaudzkich. W protestanckiej Genewie pojawiła się ludność katolicka – mieli międzynarodowe prawo do ochrony swojej religii.

• 1878 – kongres berliński: prawa chroniące swobody religijne dla mniejszości w Bułgarii, Serbii, Rumunii i Turcji.

• Czyli te traktaty kładą nacisk na religię, miej na narodowość choć te dwie kwestie nachodziły na siebie.

• XIX wiek – kształtują się państwa narodowe, odradzają się mniejszości narodowe (np. Prowansja).

• XIX wiek – pojawiają się idee żeby kształtować granice państw z granicami etnicznymi (np. G. Mazzini).

• Legitymizacja i restauracja (postanowienia z kongresu wiedeńskiego 1815) spowodowały, że te idee nie mogły się przebić.

• Zasada samostanowienia narodów – w XIX wieku nadawano jej charakter moralny.

• I wojna światowa i konferencja paryska – znów zasada samostanowienia narodów staje się głośna; czasem wykorzystywana przez zwaśnione ze sobą strony (np. Niemcy w okupowanej Belgii; w Rosji zakładała utworzenie Ligi Obcych mieszkańców Rosji)

• Ententa – też chroniła mniejszości, ale wybiórczo. We Francji nie mówiono o Polakach żeby nie denerwować Rosji.

• Konferencja paryska 1919 – z nią mniejszości wiązały nadzieje na poprawę bytu. Bretończycy i Irlandczycy składali swoje postulaty. W Irlandii był już nawet tajny rząd. Niemieckojęzyczni mieszkańcy płd. Tyrolu, który przypadł Włochom. Mówili, że jeśli już płd. Tyrol trafił do Włoch do płn. Tyrol też powinien. Ludność Fonalbeldu (najbardziej na zachód wysunięty land Austro-Węgier, kraj koronny ze stolicą w Brebencji) nawet zrobiła plebiscyt, z którego wyszło, że chcieli być 23 kantonem Szwajcarii.

• W niektórych krajach plebiscyty – w Polsce; w Szlezwiku na pograniczu niemiecko-duńskim.

• W trakcie I wojny światowej i po jej zakończeniu stosowano masowe przesiedlenia ludności. Np. 1-1,2 mln Niemców na Wschód. Kiedy front szedł na południe - Lwów 1914, Przemyśl 1915 – ludzie uciekali stamtąd do Austrii czy do Czech). Po Gorlicach 1915 Rosjanie uciekali, a tamci ludzie wracali.

• Po 1918 wracali ludzi z Rosji, wyjeżdżali Niemcy np. z Wielkopolski (bo ta stała się częścią Polski).

• W II wojnie światowej i po jej zakończeniu przesiedlono ok. 50 mln ludzi. To wielka czystka etniczna Europy (ok. 2% ludności na świecie). To wszystko wymuszone przez sytuację; przez to tworzyły się mniejszości narodowe.

• Wg badań Walkera Conola (badał z 132 państwa w 1972 roku) i uznał, że tylko 12 z nich może być uznane za jednonarodowe, w kolejnych 25 państwach – 90% ludności głównego narodu, kolejne 25 państw – 70-89% ludności jednego narodu, dalsze 31 państw – niewiele ponad 50%; 53 państwa – co najmniej 5 narodowości.

• Problem mniejszości narodowych dalej żywy choć po zimnej wojnie wiele się zmieniło, część państw się rozpadło. W Europie Zach granice zostały niezmienne, ale większy problem z mniejszościami (coraz więcej ich i coraz bardziej różne).

• 1919 – system wersalski – mechanizmy ochrony miejszości

• 1920 – traktaty Ententy z Niemcami, Bułgarią, Austrią i Turcją.

• Traktaty tzw. mniejszościowe – kiedy Ententa a nowopowstałe państwa jak Polska i Czechosłowacja lub państwa, które były wcześniej, ale powiększyły swój obszar (Rumunia, Grecja).

• Traktaty tzw. mniejszościowe – swoboda wyznania religijnego, nauczania itd. w Europie środkowo-wschodniej.

• Nie dotyczyło to Niemiec i Europy Zachodniej.

• 25.05.1919 – Niemcy deklarują, że mniejszości będą traktowane jak obywatele Niemiec. Takie zapewnie wystarczyło zwycięzcom I wojny światowej.

• 1919 – formalny, instytucjonalny nadzór nad traktatami mniejszościowymi. Czuwała nad tym Liga Narodów.

• Mniejszości narodowe mogły wznosić skargi do sekretariatu Ligi Narodów w Genewie. Przed Radą Ligi Narodów nie miały prawa głosu. To wszystko było jednak niewystarczające.

• Polska zajęła Wilno. Litwa skarży się do Ligi Narodów. Polsce grożono interwencją zbrojną (głównie Francja). Ale okazało się, że tak wojska trzeba było zgrupować na granicy francusko-szwajcarskiej. Szwajcarzy się na to nie zgodzili bo to naruszyłoby ich suwerenność.

• Mniejszości narodowe utworzyły organizacje ponadnarodową KONGRES NARODOWOŚCI, który powstał z inicjatywy prywatnej (I zjazd w Genewie w październiku 1925 w siedzibie Ligi Narodów). Poprzedziły go negocjacje w Warszawie. Na zaproszenie Ewalda Ammende spotkali się Katalończycy, Węgrzy, Ukraińcy, Białorusini i Niemcy. Potem się zebrali w Genewie i odbywać co jakiś czas kongresy (powstał Kongres Narodowości). To było umiędzynarodowienie polityki prowadzonej przez Niemcy i Węgry.

• Od 1925 co roku w sierpniu w Genewie się spotykali do połowy lat 30-tych. Potem też w Londynie (1937), Sztokholmie (1938). Miało być również spotkanie w Belgradzie (jesień 1939), ale do tego już nie doszło.

3 okresy rozwoju Kongresu Narodowości:

1) do 1927 – niezależność, budowanie organizacji z własnych zasobów bez żadnej pomocy.

2) 1927-1932 – organizacja ulega konsolidacji jeśli chodzi o obrady i działanie, ale zaczyna się wpływ państw zewnętrznych

3) Po 1933 – po dojściu Hitlera do władzy okres rozbicia i niepowodzeń.

• Przez obrady Kongresu Narodowości w latach 1925-1938 przewinęło się ponad 200 delegatów z grup mniejszościowych. Najbardziej aktywni Niemcy, którzy finansowali, aktywni też Węgrzy, Żydzi do 1933, Słoweńcy, Rosjanie (uchodźcy po rewolucji), Ukraińcy, Katalończycy.

• Język obrad – francuski i niemiecki. Mogło to być tłumaczone na języki mniejszości.

• Słoweniec z Włoch JOSIP WILFAN od 1927 wydawał pismo „Naród i państwo”. Wychodziło w Wiedniu w latach 1927-1941.

• Dr Ewald Ammende (Niemiec urodzony w Estonii) – w 1931 w Wiedniu wychodzi jego książka „Narodowości w państwach europejskich sprawozdanie z sytuacji bieżącej”.

• Także Węgrzy chcieli rewizji traktatu w Triannon.

• Kongres Narodowości deklarował, że będzie się zajmować prawami ważnymi dla wszystkich mniejszości (religia, prawa wyborcze). Deklarował, że nie chce zmieniać ustaleń wersalskich. Polska i Czechosłowacja widziały w tym zagrożenie dla swojej polityki.

• Po 1933 (dojście Hitlera do władzy) podział w Kongresie Narodowości, który nie występował przeciw prześladowaniom Żydów w Niemczech. Żydzi wystąpili z Kongresu Narodowości.

• Działalność antybolszewicka.

• Po wystąpieniu Niemiec z Ligi Narodów Kongres Narodowości służył polityce legitymizacji polityki niemieckiej.

• Po II wojnie światowej – powszechna deklaracja prawa człowieka ONZ z 1948.

• Grudzień 1966 – Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.

• W Europie Rada Europy opracowała konwencje z listopada 1950 o ochronie mniejszości, weszła w życie w 1953.

• 1961 – próba wprowadzenia 2-giego protokołu o prawach mniejszości narodowych rozszerzający konwencją z 1950 (1953).

• 1973 – deklaracja, że nie ma potrzeby żeby wprowadzać konwencji z 1961.

• 60-te, 70-te – stagnacja w prawach międzynarodowych o mniejszościach narodowych. Taki stan rzeczy trwał do 80/90 XX wiek.

• Ale mniejszości nie były bezczynne. Powołały już w 1949 w Paryżu na zjeździe z inicjatywy Unii Federalistów Bretońskich. Powołano Federacyjną Unię Narodowości Europejskiej. To byli ludzie z różnych państw. Idea ta wypłynęła z przekonania o wspólnotach (wspólnoty lokalne ważniejsze niż paliwo).

• Początki integracji Europy wtedy. Członkowie FUNE chcieli integracji regionów a nie państw. Niektórzy uważali, że FUNE była wspierana przez USA żeby pomóc im w Zimnej Wojnie.

• FUNE odwoływała się do Austro-Węgier, a nie idei pangermańskich. Byli tam ludzie od OPUS DEI (skrajna prawica) po socjalistów.

• Listopad 1949 –w Paryżu powstaje oficjalnie FUNE. Przewodniczący Charles Plisnier. Potem we władzach Duńczycy, na kongresie w Kopenhadze wybrany Oleg Kraft.

• 50-te – 3 nazwy Unii (w 3-ech językach – ang., niem., fran.)

• 1961 – FUNE zaczyna wydawać pismo „Europa Ethnica” (wychodzi do dziś jako kwartalnik) – artykuły o mniejszościach w różnych językach.

• 1970 – wychodzi „Podręcznik europejskich mniejszości”

• FUNE rozwijała się stopniowo, część ludzi przychodziło, część odchodziło. Po zakończeniu Zimnej Wojny w skład FUNE wchodzi Rosja.

• FUNE od 1995 reprezentowane w ONZ, ma teraz 76 organizacji członkowskich (50 stałych członków, 26 stowarzyszonych z 32 państw). Sekretariat Generalny w Flensburgu w Niemczech.

• Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych – osiągnięcie FUNE. Przyjęta w 1992, weszła w życie 1998. Nie wszystkie państwa Europy ją przyjęły.

Mniejszości w Hiszpanii:

• Baskowie

• Katalończycy

• Galisyjczycy

Kraj Basków: Pars Vasco (hiszp.), Euskadi (baskijski),
Flaga: Ikurrina

Prowincje:

• W Hiszpanii: Vizcaya, Guipuzcoa, Alava, Navarre.

• W Francji: Labourd, Basse-Navarre, Soule

Prowincje kraju Basków i nazewnictwo:

• W Hiszpanii: provincias vascongadas

• W Francji: departament francais des Pyrenees Atlantiques – część stanowi stara prowincja Bearn,

• Stolica kraju Baskow: Vitorio; największe miasto Bilbao

Nazwy baskijskie:
- Euskaidun: język baskijski literalnie
- Euskaria: osoba mówiąca po baskijsku
- Euskal Herria: kraj, który mówi po baskijsku
- Euskupilota: narodowy sport baskijski
- Txapela: beret baskijski.

Ludność Basków:
- łącznie 7 prowincji, ok. 2,9 mln mieszkańców po hiszpańskiej i francuskiej stronie.
- Hiszpania: 2,1 mln w Kraju Basków, w tym mówiących po baskijsku około 6000 tys. Wg M. Boden 525 tys (3% ludności Hiszpanii)
- W prowincjach:
Navarra – 10%
Vizcaya – 17%
Alava – 7%
Guipuzcoa – 44%
- Francja: tylko ponad 67 tys mówiących po baskijsku.

Fale osadnictwa:
- Baskowie – lud przedindoeuropejski, mieszkają
na swoich terenach od zawsze.
- ich język nie należy do żadnej grupy językowej indoeuropejskiej, nie jest z żadnym spokrewniony.
- jest jednym z najstarszych języków w Europie.
- Baskowie oparli się kolejnym falom osadnictwa: Iberów, Celtów, Rzymian, Wizygotów, Arabów, Franków.

Główne etapy historii Basków:

• Od średniowiecza do IIpoł. XVIIIw w Los fu eros (autonomia0

• - Po 1833 wojny karlistowskie;
  - II poł XIXw odrodzenie kulturowe Basków;
  - lata 90te organizacja polityczna – Baskijska Partia Narodowa PNV;
  - Sabino Arana de Goiri (1865 – 1903);
  - Hasło: „Bóg i stare prawa”

• Evangelista de ibero – 1906: krew, rasa język
  - za czasów republiki 1931 – 36 szeroka autonomia, również j szykowa, dynamiczny rozwój przemysłu.

• Wojna domowa 26 IV 1936 atak na Guernicę – starą stolice Basków, bombardowanie przez niemieckie lotnictwo „Legion Condor” i włoskie.

• Rezultat: 250tys zabito, zniszczone 70% domów i święty dąb Basków.

• Obraz Picassa

• Po zajęciu Kraju Basków przez wojska Franco w 1937r uciekło ok. 120tys ludzi (kobiety, dzieci) droga morską do Francji od Bayonne do St. Nazaire

• Na emigracji działalność studentów 1953 „Ekin!” (działać)

• 1959 ETA: Euskadi Ta Askatasunna (Baskonia i jej wolność): organizacja patriotyczna, bezwyznaniowa (lewicowe tendencje), ale poparcie kleru

• Wzory: Algieria i Kuba, w latach 60tych początki niewielkich zamachów

• Areszty, wysokie kary: 15-20lat, wiele osób zbiegło do Francji

• Dwa nurty ETA: 1) patrioci, 2) „rewolucjoniści” – kryterium: stosowanie przemocy

• Zamachy i proces w Burgos 1969 – 16 członków ETA, 6 wyroków śmierci. ETA porwała niemieckiego konsula – za jego uwolnienie żądanie ułaskawienia skazanych – zgoda gen Franco.

• Ogromna popularność ETA wśród Basków

• W 1972 porwanie przemysłowca, w którego fabryce był strajk za uwolnienie żądano spełnienia warunków robotników.

• W 1973 kolejne porwanie przemysłowca, zadanie okupu

• W XII 1973 zamach na premiera Hiszpanii Luisa Carrero blanco (miał być następcą Franco)

• Koniec dyktatury 1975: organizacje legalne m in Herri Batasuna

• 1977 negocjacje rządu w Madrycie z ETA – bezskuteczne

• 1979 tzw liberalny „Statut z Guernici” – pewne osłabienie nastrojów separatystycznych.

• Od 1980 – baskijski regionalny parlament i regionalny rząd, Baskowie też w hiszpańskim parlamencie.

• Mimo to Eta zabiło 275 osób w 1980.

• Zamachy przeciw politykom, 1984 spadek poparcia ETA

• 1987 zamach w domu towarowym w Barcelonie – 21 osób zabitych

• Współpraca między policją hiszpańską i francuską od 1982, Antyterroryści GAL

• W 1992 aresztowania przywództwa ETA we Francji, zablokowanie kont bankowych w Londynie.

• Popracie Herri Batasuna dla rządu Gonzalesa

• 1995 – Jarrai (młodzieżówka ETA) – zamachy na władzę kraju Basków;

• W VII 1997 zamach na Miguel Angelo Blanco, radnego San Sebastian

• Manifestacje przeciwko ETA (6mln) także w Kraju Basków i delegalizacja Herri Batasuna jako politycznego ramienia ETA

• Na początku 2000 odnowienie współpracy policyjnej hiszpańsko-francuskiej i aresztowania przywódców ETA

• 2003 zamknięcie pisma „Egunkaria” na to miejsce „Berria”

• Próby negocjacji ze strony ETA 2005, ale nieugięta postawa rządu madryckiego

• Wygasanie wsparcia i utrata znaczenia wśród ludności Basków.

• W sumie zginęło z rak ETA 828 osób

• 2010 deklaracja ETA o zawieszeniu broni

• 2011 trwałe zawieszenie broni.

Katalonia

Prowincje katalońskie:

• Barcelona

• Girona

• Lleida / Lerida

• Tarragona

Ludność około 6,8mln; dla 60% kataloński to język ojczysty; 35% to imigranci.
To drugi co do wielkości region Hiszpanii, jeden z najbogatszych i najbardziej dynamicznych.

Dialekty

1. Grupa zachodnia: w prowincjach: Lerida i Tarragona oraz Walencja

2. Grupa wschodnia: prowincje Barcelona, Gerrona i Baleary

Oprócz tego: Roussillon we Francji i Alghero na Sardynii.

Główne etapy historii:

• 210 pne podbój przez Rzym – proces romanizacji plemion iberyjskich

• Vw państwo Wizygotów

• 712 podbój arabski

• Koniec VIIIw – podbój przez Karola Wielkiego

• XIIw Hrabstwo Barcelony zjednoczone z Królestwem Aragonii, ale zachowało autonomię.

• W XIIIw podbój Balearów, Walencji i Sardynii

• W XIVw największa potęga nad Morzem Śródziemnym

• Po wygaśnięciu dynastii katalońskiej wybrano na króla Aragonii Kastylijczyka

• Opór Katalończyków zdławiony w 1472

• Odtąd Katalonia podległa Kastylii

• W XVIIIw wojna o sukcesję hiszpańską, Katalonia opowiedziała się za Habsburgami przeciwko Burbonom. Utrata Los fu eros

• W 1768 wprowadzenie języka kastylijskiego jako oficjalnego

• Literatura katalońska tak niegdyś kwitnąca zanikła, język tylko w mowie potocznej, mówiono, że jest „martwy dla królestwa literatury”

• Sytuacja równoważna przez dynamiczny rozwój gospodarczy, choć nie bez zahamowań, np. po 1810 utrata Ameryki Łacińskiej

• W XIXw znowu klęski polityczne tzw. wojnach karlistowskich.

• Odrodzenie narodowe w Katalonii: poeci i organizowanie od 1859 w Barcelonie konkursów poetyckich (kwiatowych) Joes Florals na wzór prowadzonych od 1395 na wzór prowansalski.

• W 1879 gazeta „Diari Catala”, a w latach 80. Czasopismo „La Renaixenca”

• Rozwój Barcelony – Wystawa Powszechna w Barcelonie w 1888 Antonio Gaudi i jego mecenas Eusebi Guelli

• Na początku XXw prace nad standaryzacją języka: w 1907 założono Institut d’Estudis Catalans; gramatyka i słownik „katalońsko-walencyjsko-balearski”

• Rozwój katalońskiej mysli politycznej w kierunku federalizmu; Prat de la Riba, La Nacionalitat Catalana, 1892; organizacje: katalońska Liga regionalna; zwycięski udział w wyborach

• 1914 Manocommunitat – unia administracyjna: 4 prowincje katalońskie

• 1919 walka o Statut Autonomii Katalonii między Madrytem i Barceloną

• 1923 Mancommunitat zniesiono przez Primo de Rivery

• 1931 proklamacja Republiki Hiszpanii, a w ślad za tym Republiki Katalońskiej

• 1932 wybory do parlamentu lokalnego katalońskiego na czele Francesco Macia

• Zatargi między Katalonią a rządem centralnym; rząd i Trybunał Gwarancji Konstytucyjnych zdominowany przez skrajn a prawcę, uznał, że władze Katalonii przekroczyły swe kompetencje, na znak protestu opuścili kortezy deputowani katalońscy a za nimi baskijscy. W 1935 rząd zawiesił statut Katalonii

• Powstanie Frontu Ludowego Frente Popular. Wybory w lutym 1936 wygrała lewica – większość w Kortezach. Wprowadzenie reformy rolnej i w lipcu 1936 wybuch rebelii Francesco Franco (szef sztabu) przeciw rządowi.

• 1936 – 9 wojna domowa

• Rząd z Madrytu uciekł do Walencji, potem do Barcelony. Miasto było bombardowane przez Niemców i ostrzeliwane z morza przez włoskie okręty wojenne.

• W 1939 Franco zdobył Barcelonę: zaczęły się represje, Katalonia straciła to, co dotąd zyskała, zakazano języka katalońskiego. Tysiące ofiar reperkusji frankistowskich oraz wielka fala republikańskich kombatantów, którzy przez Pireneje i Morze Śródziemne dotarli do Francji – ok. 470tys.

• Pieśń „L’estaca” Lluisa Llach Grande z 1968

• 1970 zjazd intelektualistów katalońskich w klasztorze benedyktyńskim Monserrat. Tuż po Soborze Watykańskim II przetłumaczono liturgię z łaciny na język kataloński

• Śmierć Franco 1975

• 1978 konstytucja hiszpańska przyznała autonomię regionom

• 1979 (?) Statut Katalonii

• Lat 80. i 90. Wprowadzenie języka katalońskiego do szkolnictwa, administracji i sądownictwa

• Katalonia dysponuje swym własnym systemem szkolnictwa, służby zdrowia, sprawiedliwości i policji.

• 30 marca 2006 Kortezy (189 głosów za na 345) uznały termin „naród kataloński” (nacion) na miejsce „narodowość katalońska” (nacion alidad)

• Referendum w Katalonii 18 kwietnia 2006 – 74% głosów za

• Podatki kością niezgody między Barceloną a Madrytem : Katalonia wpłaca do wspólnej kasy w Madrycie 16 mld rocznie, a dostaje z powrotem 50% podatku od dochodów i 50% z VAT.

• W ubiegłym roku symboliczne głosowanie w 166 gminach Katalonii w sprawie niepodległości. Wywiady z mieszkańcami miasteczka Rippol mówią, że czują się Katalończykami, że ich język jest równie stary jak francuski, czy inny język (odwołują się do IXw), chcą bronić swojej kultury, zagrożonej przez zapędy […]

• W listopadzie 2012 wielka manifestacja w Barcelonie, 1,5 mln ludzi domagających się niepodległości i ostatnie przyspieszone wybory 26 listopada 2012. Ale partia separatystów „Konwergencja i Związek” nie uzyskała bezwzględnej większości

• Niepodległościowcy – mają swój sztandar, na nim pasy, trójkąt niebieski z białą gwiazdą. Premier Hiszpanii Rajoy i król juan Carlos nawołują do porządku, nazywając te działania „chimerą”.

Galisja: galicia (hiszp); Galizia (gal) – jedna z 17 autonomicznych wspólnot

W Galisji oficjalne nazwy są tylko po hiszpańsku, w przeciwieństwie do Kraju Basków i Katalonii

Ludność: 2,7mln (2005): w tym 62,4 % dwa języki

Galisyjski – powstał na substracie celtyckim i romańskim; zbliżony do portugalskiego: prowincja rzymska Gallaecia obejmowała też północną część Portugalii

• Do XIIIw obydwa języki stanowiły jedność, później nastąpił proces rozdzielania; Zróżnicowanie dialektów

• VI / V pne – osadnictwo celtyckie Brytów w I poł. Vw

• Ok. 585 wcielenie państwa Swebów do Królestwa Wizygotów

• 711 – najazd Arabów – koniec Królestwa Wizygotów, ale wpływy arabskie w Galisji słabe

• XIw Galisja włączona do Królestwa Leonu i Kastylii

• Rola Santiago de Compostela (jedno z głównych celów pielgrzymek w średniowieczu)

• XVI w ostatni okres świetności Galisji; następnie schyłek ekonomiczny i językowy, postępująca hispanizacja – tzw. okres „ciemnych wieków” Siglososcuros właściwie do 1975 (śmierci Franco)

Główne etapy dziejów Galisji:

• Odrodzenie narodowe w Galisji w XIXw

• Ekonomicznie słabsza prowincja: region rolniczy, brak silnego mieszczaństwa

• Liczna emigracja Galisyjczyków, zwłaszcza od 1860 za chlebem do innych przemysłowych centrów hiszpańskich i do Ameryki Łacińskiej (Kuba, Argentyna, Brazylia)

• Rexordimento – odrodzenie

• Poetka – Rosalia de Castro – tworzyła w galisyjskim i hiszpańskim

• Xogos Floaes – od 1861 w La Coruna

• Galisyjska Królewska Akademia

• Liga Galega, 1898.

• 1978 – statut autonomiczny dla Galicji

• 1983 język galisyjski uzyskał status jednego z oficjalnych języków, na równi z językiem hiszpańskim

• Ale jest to bierna dwujęzyczność, np. w parlamencie lokalnym

• Galisyjski jest co prawda obowiązkowo nauczany w szkole, promuje go też Uniwerstyet w Santiago de Compostela, ale w kontaktach z administracją osoby prywatne i przedsiębiorcy posługują się hiszpańskim

• W Galisji rządzi Partia Ludowa, tak jak w Madrycie; wiele jej członków zwanych espanhaleiros uważa, że hiszpański gwarantuje związki z centrum państwa i wyprowadza Galisję z izolacji ekonomicznej.

• Grupy ladyńskie / retoromańskie

• -2x włoskie

• -1x szwajcarska

• FILMIK - Friulanie

• Bądź w ręku Boga –Mandi

• 1976r. trzęsienie ziemi

• Szwajcarzy pomogli odbudować w 90% zniszczoną miejscowość

• Udine

• Partnerstwo pomocy grup retoromańskich, Szwajcarzy pomagają

• Dwujęzyczny uniwersytet w Udine

• Uniwersytet dal Friul. 1978r. założony

• Rzeka Taliamento w czasie powodzi na 2km szerokości

• Ok.80 studentów uczy się friulańskiego

• Radio Onde Frulane

• Święto Szynki, 5 czerwca

• 8 miesięcy dojrzewająca, bonie było kiedyś lodówek

• Mozaiki

• 2005 r. - język wprowadzony do szkół jako obowiązkowy

• Bazylika

Mapka z grupami retoromańskimi:

• Rhein und Inn – szwajcarska, 50tys. Nad Renem I rzeką Inn. Język zagrożony wyginięciem

• Zentralladinien 30tys. Ladyńczycy w regionie autonomicznym Tyrol Południowy Trydent. Język zagrożony wyginięciem. Mniejszość w mniejszości

• Fiaul – 500tys. Friulanie (prof. znalazła 550 – 600 tys.)

• Mapka - I pn.e. prostokąt potencjalnego zasięgu

• Region autonomiczny Friul-Wenecja Julijska

• 4 prowincje: Pordenone (najw.), Udine(najw.), Gorizia, Trieste (tu nie ma Friulan)

• FRIULANIE

• Ludność 1,2mln

• stolica Triest, region autonomiczny Friuli-Venezia-Giulia

• 4prowincje: Gorycja, Pordenone, Udine, Triest

• wśród nich 3 pierwsze zamieszkane przez Friulan

• Języki używane w regionie: włoski 53,5%, friulański 43%, słoweński 4,7%

• Friulańskim mówi ok. 600 tys. osób

• Friulański – j. indoeuropejski, z grupy romańskiej

• Niektórzy językoznawcy wskazują na istnienie szerszej kategorii językowej, tzw. ladyńskiej, która dzieli się na 3 podgrupy: zachodnią, czyli retoromańską, środkową – dolomityńską i wschodnią – friulańską

• Friulanie są jednak przekonani o swojej odrębności od innych podgrup, choć zdają sobie sprawę z wielu podobieństw

• - region leży w rogu północno-wschodnim Włoch (od północy Austria, od wschodu Słowenia. No rejczel)

• w języku friulańskim jest ok. 75% el. romańskich, 25% celtyckich, germańskich i słowiańskich Inną dla trybu oznajmiającego, inną dla pytającego

• Można wyróżnić 5 dialektów: zachodni, centralny, wschodni, północny (karnijski) i południowy (nizinny)

• Jest to dziedzictwo najdawniejszych dziejów tych ziem

• W V w. p.n.e. – osadnictwo Celtów

• 183 r. p.n.e. podbój przez Rzym, proces romanizacji

• W okresie wędrówek ludów – najazdy, m.in. Wizygotów, Ostrogotów, Hunów

• 568 r.n.e. Longobardowie (lud germański, które najechało i) – utw. Księstwa Friulańskiego (Ducatus Faroiuliensis) – stolica Forum Iulii (dziś Cividale)

• XIV w. zapis w tzw. Kodeksie Palatyńskim: „Forum Iulii to prowincja różna od innych, która nie posługuje się ani łaciną, ani innym językiem słowiańskim, czy teutońskim”

• We friulańskim czasowniki mają 2 koniugacje:

• Inną dla trybu oznajmiającego, inną dla pytającego

• Jest też 8 czasów

• WĘDRÓWKI LUDÓW – MAPKA

• GŁOWNE ETAPY HISTORI FRIULAN

• Początek państwowości związany z germańskim kręgiem kulturowym

• Po 2 wiekach podbój przez Franków i przemianowanie Forum Iulii  Civitas Austriae

• W tej formie kolejne 2 stulecia przy ciągłych najazdach, np. Węgrów IX / X w.

• 962 – utw. Św. Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego

• Friuli, jako hrabstwo, włączone do Księstwa Werony i wraz z nim potem do Księstwa Kartyntii

• Ważna rola Patriarchatu Akwilei –wczesna chrystianizacja (zabytki z IV wieku z czasów biskupa Teodora)

• Cesarz przekazał te ziemie patriarchom, którzy odgrywali rolę gospodarczą (osadnictwo m.in. słowiańskie)

• Podczas konfliktu o inwestyturę (Canossa – 1076) patriarcha za cesarzem – nagrodzony

• 3.0.4.1077 Friuli podniesione do godności Księstwa Św. Ces. Rzym. Nar. Niem. Uważa się to za początek ojczyzny Friuli, było to księstwo kościelne, germańskiego typu, stolica w Cividale – zróżnicowany skład etniczny

• Pierwsze dokumenty pisane w jęz. Friulańskim w XII w.

• Pierwszy parlament 1228

• Zagrożenie ze strony hrabstwa Gorycji skłoniła patriarchę do zbliżenia się z Wenecją – 1248. Zerwanie z germańskim kręgiem kulturowym na rzecz italianizacji

• Stolica przeniesiona z Cividale (uniwersytet 1344) do Udine w wyniku konfliktu z Wenecją o Istrię

• 1366 Konstytucje Friuli przetrwały do 1797

• Do tego czasu Friuli między Habsburgami i Wenecją podziały, wewnętrzna rywalizacji między Cividale i Udine

• Do II poł. XV w. rozwój gospodarczy, potem schyłek

• 1511 – krwawo zakończone zamieszki, upadek ojczyzny Friuli zwł. Po wojnach między Wiedniem i Wenecją o Gorycję

• Wschodnia część Friuli przyłączona do Austrii (aż do 1918), a pozostała część okupowana przez Wenecję, aż do jej upadku w 1797

• Ale po upadku Napoleona – zagarnięta przez Austriaków i ten stan rzeczy trwał do 1866 a potem Friuli w składzie Królestwa Włoch

• Okres międzywojenny – zwł. Od 1922 to przymusowa italianizacja

• Ale też próby obrony języka i kultury Friuli wokół dziennika „Patrie dal Friul” i Friulańskiego Ruchu Autonomicznego (Moviment Autonomist Furlan), odwołujący się do celtyckich korzeni

• 1947 – konstytucja Włoch dopuściła powstawanie regionów autonomicznych, ale realizacja trwałą długo do lat 60.

• Przyczyny:

• Dominacja ekonomiczna Wenecji i niedoinwestowanie Friuli

• Stolica w Trieście

• Pograniczność regionu w syt. Zimnej wojny: ogromna liczba wojska włoskiego oraz NATO (bazy rakietowe

• Jednym z celów Friulan była walka o własny uniwersytet w Udine, ale władze włoskie ulokowały go w Trieście

• 1966 powstał Ruch Friulański (Movimento Friul) bliskiKościołowi z pismem „Friuli d’oggi”

• 1976 – dwa trzęsienia ziemi zwł. 6.05 zdewastowały Friuli – liczne ofiary i zniszczenia

• Pomoc międzynarodowa, w tym Retoromanów ze Szwajcarii, a także konsolidacja i mobilizacja wewnętrzna Friulan

• Główne instytucje wspierające język friulański to Friulańskie Stowarzyszenie Filologiczne (Societat Filologjche Furlane) – praca nad rozwojem języka oraz Wolna Szkoła Friulańska (Scuele Libare Furlane) jego upowszechnienie

• 1952 – Gramatyka Giuseppe Marchettiego

• 1985 i 86 badania nad rozpowszechnieniem języka friulańskiego: 75% ludności mówi nim regularnie, a 10% używa okazjonalnie, częściej na wsi, a w Udine tylko 17%

• 1978 powstał uniwersytet dwujęzyczny w Udine – włoski i friulański

• Rola Pier Paolo Pasoliniego (1922 – 1975)

• Dekret prezydenta z 1991 i prawo regionalne z 1996 dot. Promocji języka i kultury friulańskiej

• W administracji regionalnej język włoski; można też używać friulańskiego jako drugiego zgodnie z decyzjami prowincji (w granicy prawa Republiki Włoskiej)

• Prowadzi się naukę w szkołach Udine i Pordenone

• Uniwersytet w Udine jest dwujęzyczny

• 1999 prawo uchwalone przez włoski parlament wymienia friulański i słoweński jako języki chronione

• Zasięg języków retoromańskich / ladyńskich

• Tyrol w Austrii i we Włoszech

• Skomplikowana sytuacja w Tyrolu Pd

• Region autonomiczny: Trentino - Alto – Adige (Trydent – Tyrol Pd)

• Dwie prowincje: Trente i Bolzano / Bozen

• Ludność – 362 tys (2004)

• Język oficjalny – włoski

• W prowincji Bolzano – języki oficjalne: włoski i niemiecki

• Grupy większościowe w Trente: włoska, w Tyrolu niemiecka

• Grupy mniejszościowe w regionie niemieckim: ladyńska

• Języki używane w regionie: włoski 62%, niemiecki 37%, ladyński 3,2%

• Ladynowie – mniejszość w mniejszości

Rozwój demo-lingwistyczny w Tyrolu Pd

• 1910 – włoski język – 2,9%, niemiecki 89%, ladyński 3,8%%

• 1961 – włoski 34,3%, niemiecki 62,2%, ladyński 3,4%

• 2001 – włoski 24,6%, niemiecki 64,4%, ladyński 4,1%

Trydent i Tyrol

• Od 15 pne Tyrol w rzymskiej prowincji Recja pod wpływem rzymskim. Romanizacja celtyckich plemion – zachowana w języku zwanym Ladino, Dolmitenladinisch; używany w niektórych dolinach Dolomitów w południowym Tyrolu i Trydentu.

• W średniowieczu Tyrol w imperium Karola Wielkiego, w czasach Ottona I należał do bp Trydentu (Trentino), który do wykonywania władzy świeckiej angażował wpływowe osoby zwane Graffen von Tyrol

• 1363 Rudolf Habsburg przejął całą władzę nad Tyrolem

• Szybki rozwój gospodarczy Tyrolu w XV i XVIw: surowce i handel na rzece Brenner

• Rola stolicy Tyrolu Innsbruck w polityce europejskiej: udział w wojnie szwabskiej 1499/1500 – powiększenie terytorialne.

Tyrol Południowy

• Zmiana sytuacji podczas reformacji, w Tyrolu schronili się anabaptyści – prześladowani w wieli krajach Europy, tu zwani Hutterenami (od Jakoba Hutterera)

• Powstanie przeciw kościołowi i Habsburgom. Stłumione, Hutterer powieszony w Innsbrucku w 1536. Wraz z kontrreformacją ok. 1600 protestanci emigrowali na Morawy, a następnie do Ameryki

• Po 1665 i wygaśnięciu tyrolskiej linii Habsburgów Tyrol wprost podporządkowany Wiedniowi

• Wzrost wpływów kościoła katolickiego – Tyrol „Heiliges Land Tyrol”

• Po Austerlitz 1805, Tyrol do Bawarii sprzymierzonej z Napoleonem.

• Rządy Bawarczyków, wysokie podatki, usuniecie Tyrolu z map

• Powstanie anty-bawarskie pod dowództwem Andreasa Hofera („Vom Haus Osterreich erwahlte kommendant”) – czterokrotnie walczył z Bawarią i Francją – 3 zwycięstwa.

• W Schonbrunnie, 1809 Wiedeń zrzekł się Tyrolu, ale Hofer kontynuował walkę – klęska (Berg Isel). Za jego głowę Francja wyznaczyła nagrodę, pojmany i rozstrzelany w 1810 w Mantui.

• Hofer bohaterem narodowym Tyrolczyków.

• Tyrol Pn i Pd powrócił do monarchii Habsburskiej

• We Włoszech nastroje irredentystyczne i nacjonalistyczne: odzyskanie Trydentu i powiększenie o kolejne „T”

• Dyplomatyczna aktywność Rzymu, by powiększyć tereny państwowe. Premier Salandra: „Włosi będą się kierować świętym egoizmem”. Neutralność i negocjacje Sonnina z dwiema walczącymi stronami. Układ z kwietnia 1915: za wzmocnienie Ententy Trydent i Tyrol Pd.

• Front włoski, walki w dolomitach i nad Isonzo. Walki wysoko w górach, b trudne, potrzeba wysokogórskiej wspinaczki – specjalne oddziały do walki na wysokościach: tzw Gebirgsgrupper, po stronie włoskiej – Alpini i Besaglier(?), po stronie niemieckiej deutsche Alpenkorps „Leiber”, po stronie austriackiej Kaiserjager.

• Trudna logistyka: 1 żołnierz + 7 osób obsługi: żywność, broń, amunicja, wykuwanie w skałach schronienia dla żołnierzy, minowanie pozycji, walka pod nawisami skalnymi, lodowcami.

• I WŚ – Włochy powiększone o włoskojęzyczny Trydent (Trentino) i niemieckojęzyczny Tyrol Pd (Sudtrid)

• Rola etnograf Ettore Tolomei (faszystowski senator)

• Zabiegi Trydenczyków na Konferencji Pokojowej w Paryżu w 1919 by nie dzielić Tyrolu, który był całością od XIIIw

• Po 1922 Włosi połączyli Tyrol nazwany Alto Adige (250tys – 80% niemieckojęzyczni) z Trydentem w jedną prowincję – Wenecję Trydencką

• Forsowna italinizacja:
  1) wymiana urzędników i nauczycieli
  2) język włoski obowiązkowy w administracji i w szkole
  3) italinizacja nazw miejscowych (Bozen / Bozano) i nazwisk Tyrolczyków
  4) polityka inwestycyjna na północy Włoch po 1934

• Polityka wywłaszczeniowa i napływ ludności włoskojęzycznej = różnice etniczne + różnice ekonomiczne
  Wydawać się mogło, że Anschlus Austrii będzie korzystny dla Tyrolczyków z Południa, bo zyskają wsparcie niemieckie. Hitlerowi zależało jednak na Musolinim Iza uznanie Anschlusu Hitler zapewnił go o uznaniu przez Niemcy granicy na Brennerze (list z 11 marca 1938)

• W ślad za tym doszło 22 czerwca 1939 do zawarcia niemiecko – włoskiego układu nt uregulowania granicznego, co w praktyce oznaczało przesiedlenia południowych Tyrolczyków: do 31 grudnia 1942 musieli dokonać opcji: niemiecka – opuszczenie kraju do III Rzeszy, włoska – język włoski, utrata kulturowej tożsamości.

• Układ podzielił całe rodziny. 166tys Tyrolczyków opowiedziało się za opcją niemiecką, władze włoskie wywierały presję, bo wybierali Niemcy i przenosili się do Rzeszy, bo jak nie, to musieliby się przeprowadzić na biedne południe Włoch, ale przeniosło się około 80tys

• Po upadku Mussoliniego w 1943 wstrzymano przesiedlenia Tyrolczyków, a południowe Włochy zostały zajęte przez Niemcy

• Wszystkie ważne i średnie stanowiska obsadzono Niemcami, ale komisarzem tzw Operatione Alpenvorland został Franz Hofer z Tyrolu

• Usunięto włoską policje i zamknięto gazety.

• Od listopada 1943 do maja 1945 odpływ Włochów z Tyrolu, około 25tys

• 5 września 1946 w Paryżu austriacko – włoski układ zw Gruber – De Gosperi, który pozostawiał Tyrol Pd w granicach włoskich, ale zapewnienie utrzymania kultury i języka niemieckiego. Jednak pierwszy statut autonomiczny wprowadzony w 1948 pozostawiał połączenie Trydentu i Tyrolu Pd (Trentino – Alto Adige / Trentino – Tirol Etschland?) co oznaczało przewagę włoskiego języka, a niemiecki był traktowany jako jezyk pomocniczy

• W 1945 Tyrolczycy powołali Christlich – demokratische Sud-Tridei …

• Przywódcy BAS (na czele Sepp Kerschbaumer) podkreślali, że […]

• Rosnące niezadowolenie Tyrolczyków – organizowanie od 1956 wystąpień i zamachów terrorystycznych z użyciem materiałów wybuchowych przeciw instytucjom włoskim np. stacjom kolejowym.

• Szczególna była tzw. Feuernacht w czerwcu 1961 (11-12V) (?) obchodzone jest w Tyrolu Herz-jesu-Fest. Ale to święto ma również charakter narodowy […]

• Z drugiej strony Austria wniosła w 1960 problem Tyrolu na forum ONZ, skarga, żądania dotyczące równouprawnienia ludności niemieckojęzycznej z włoskojęzyczną

• Procedury ONZ trwały latami

• Dopiero w 1969 doszło do finalizacji negocjacji […]

• Prowincja Bozen otrzymała rozszerzone kompetencje w tzw. kwestii językowej i osobne prawa dla grupy ladyńskiej. Magnago był szefem prowincji (1961-89)

• W latach 70tych nastąpiły dalsze roszczenia m in w zakresie nieproporcjonalnego uczestnictwa różnych grup etnicznych w publicznych spółkach na tym terenie. W 1992 Austria uznała przez forum ONZ, że rząd włoski wypełnił Pakiet Południowo – Tyrolski

• Wraz z wprowadzeniem układu w Schengen […]

Dolina Aosty – region autonomiczny na granicy Włoch, Francji i Szwajcarii

• Ludność 11 tys

• Język włoski i francuski

• Grupa większościowa włoska 71,5%

• Gr mniejszościowa: franco-provencal – 16,2%, Walser i inni

• Wśród mniejszości z grupy franco-provencal ok. 58% uważa język franco-provencal za język ojczysty, używa go na co dzień 9wg danych z 2002)

• Język ten zanika w Sabaudii po stronie francuskiej i kantonie Valais / Wallis

• W średniowieczu należała do Sabaudii

• Od XIIw specjalne prawa (wolności)

• W XVIw powołali swoja instytucję – Radę Gmin uznaną przez księcia Emanuella – Philiberta

• Jednak wprowadził od w ślad za dekretem w Villers-Cotterêts język francuski jako oficjalny, obok niego używane były dialekty piemoncki i sardyński

• W czasie rewolucji przyłączona do Francji, a po 1815 znów wróciła do Sabaudii

• W 1860 Sabaudia włączona do Francji

• Dolina Aosty do Włoch – italinizacja

• Italinizacja wzmogła się za czasów faszyzmu

• Próby przeciwstawiania się i oporu pod kierownictwem Emilia Chanoux rozstrzelanego w 1944

• Zajmował się mniejszościami etnicznymi w prawie międzynarodowym

• 1948 Dolina dostała się status autonomiczny a fundacja imienia Emilia Chanoux zajmuje się dokumentowaniem miejscowego języka Valdôtaine

• Prawo z 1998 o ochronie języka mniejszości

Niemcy mapa językowa - oni w obszarze języka środkowo-niemieckiego

MNIEJSZOŚCI W NIEMCZECH

• Serbowie Łużyccy,

• Duńczycy,

• Fryzowie;

Prawo i praktyka:

• W ustawie zasadniczej z 1949 brak odniesień do mniejszości;

• Prawa dotyczą jednostek a nie grup: art. 3 i Prawa podstawowe;

• W traktacie zjednoczeniowym z 1990 RFN i NRD mówi się o wolności przynależności do narodu serbołużyckiego oraz o ochronie jego kultury;

• Odniesienia do mniejszości w konstytucjach Landów;

• Tylko Duńczycy, Serbowie Łużyccy i Romowie uznawani są za mniejszości narodowe Nationale Minderheiten, a Fryzowie mniejszość etniczną Volksgruppe, co nie zmienia ich praw.

W oparciu o Konwencję Ramową Rady Europy o ochronie mniejszości podpisaną przez Niemcy w 1995 ustalono następujące Kryteria uznania za mniejszość narodową:

1.posiadanie obywatelstwa Niemiec;

2.odróżnianie się o d narodu będącego większością: językiem, kulturą, historią, tożsamością;

3.dążdenia do zachowywania własnej tożsamości;

4.tradycyjne zadomowienie w Niemczech;

5.życie w tradycyjnych, dziedzicznych obszarach zamieszkania.

SERBOWIE ŁUŻYCCY

• Serbowie Łużyccy – grupa zachodnio-słowiańska: wg szacunkóo ok. 65 – 100 tys.

• Zamieszkują na terenie Kraju związkowego (Landu) Brandenburgia-Saksonia;

• Łużyce – Łuźica – Lausitz (niem.): małe terytorium ok. 2500 km2 blisko granicy Polski i Czech (47.400 km2 cały Land);

• Łużyce dzielą się na Dolne Łużyce (Brandenburgia) i Górne Łużyce (Saksonia);

• Dolne Łużyce – w większości protestanckie;

• Górne – w większości katolickie;

• Różnice w języku 2 obszarów: m.in. różne znaki diakrytyczne;

• Dolny – większe wpływy niemieckie,

• Górny – stosunkowo bliższy staroczeskiemu;

• Przyczyny: różne losy historyczne i zróżnicowane wpływy.

Obszar zamieszkały przez Serbów Łużyckich (mapka) – tam przybywa ludność do pracy w kopalniach

DZIEJE ŁUŻYCZAN

• Obecni od VII w. Podbici w 929 r. przez Henryka I;

• W XI i XII w. byli przedmiotem sporów między królami Czech i różnymi niemieckimi margrabiami, w końcu Łużyce dostały się we władanie Brandenburgii,

• W XV w. Górne Łużyce wraz z Czechami dostały się pod panowanie węgierskie i ta górna część w XVII w. przydzielona Saksonii;

• Po 1815 Łużyce podzielone między Saksonię i Prusy;

• W 1858 języka serbołużyckiego używało ok. 160 tys. osób;

• W II poł. XIX w. nastąpiło przebudzenie narodowe;

• W okresie nazistowskim język serbski był zakazany;

• Po II wojnie znaleźli się na terenie NRD a industrializacja (węgiel brunatny powodował zmniejszenie się ludności serbołużyckiej);

• Ale w ciągu ponad 1000 lat opierali się germanizacji.

• AKTUALNA SYTUACJA ŁUŻYCZAN

• Główną organizacją jest Domowina – siedziba w Budziszynie, licząca 7,5 tys. członków;

• Jest tam Dom Serbski,

• Teatr,

• Serbski Związek Szkolny,

• Towarzystwo Naukowe „Maćica”,

• Związek Sportowy „Serbski Sokół”,

• Wydawnictwo Domowina działą od 1958 r.,

• Czasopisma: „Serbskie Nowiny” – G.Ł., „Nowy Casnik” - D.Ł.;

• W 2009/2010: nauka w języku mniejszości ponad 4 tys.

• W 2005 powstało ugrupowanie: Serbska Ludowa Strona, od 2010 Lausitzer Allianz (Sojusz Łużycki).

DUŃCZYCY

• Pogranicze Danii i Niemiec: Land Schleswig-Holstein;

• W średniowieczu 2 oddzielne hrabstwa, obiekt rywalizacji między Danią i Niemcami;

• 1864 wojna niemiecko-duńska i przyłączenie Szlezwiku do Prus, a Holsztynu do Austrii;

• 1866 wojna prusko-austriacka i zabór całości przez Prusy;

• 1920 plebiscyty: w Szlezwiku Północnym (II.20) – 74% za Danią;

• W Południowym (III.20) – 80% za Niemcami, podział Szlezwiku;

• Po I wojnie mniejszość duńska – ok. 10 tys.

• Po stronie duńskiej mniejszość niemiecka ok. 25 – 30 tys.

• Plebiscyty: pogranicze niemiecko-duńskie (mapka)

• Duńczycy w Szlezwiku (mapka)

DUŃCZYCY

• Różnice w polityce duńskiej i niemieckiej względem mniejszości pogorszenie sytuacji po 1933.

• 1955 – porozumienie Bonn-Kopenhaga:

• 1.wolność wyboru narodowości,

• 2.równouprawnienie traktowania,

• 3.niemieszanie się w wewnętrzne sprawy sąsiada;

• Współcześnie ok. 50 tys. Duńczyków - Flensburg (ok. 20%) i okolice;

• Rada ds. Mniejszości Duńskiej;

• Duński Sekretariat Generalny;

• Liczba uczniów w 2007 r. – 5 600.

FRYZOWIE

Fryzowie są jedyną autochtoniczną mniejszością w Holandii, mieszkają też w Niemczech;

Ich język frysk z grupy zachodniogermańskiej, bliski jest angielskiemu;

Używany na wybrzeżu Morza Północnego i pobliskich wyspach;

Istnieją 3 jego odmiany:

1.północnofryzysjki w Szlezwiku: ok. 10 tys. ale tam liczba Fryzów jest faktycznie większa ok. 50-60 tys.;

2.wschodniofryzyjski w Saterlandzie (Dolna Saksonia): ok. 2 tys.;

3.zachodniofryzyjski w Holandii: ok. 400 tys.

Mapka – odmiany języka fryzyjskiego

FRYZOWIE – JĘZYK

• 1st dokumenty pisane w języku frysk pochodzą z XII w.;

• Gdy XVI w., Fryzowie dostali się pod władzę holenderską, to frysk, choć przez pewien czas był traktowany jako urzędowy w prowincji Friesland i można tam było posługiwać się nim w kontaktach z władzą i przed sądem, był też obecny w szkołach, to jednak tracił on stopniowo na znaczeniu i zaczął się jego upadek;

• Odrodzenie nastąpiło w XIX w.;

• W latach 1830-1879 prace nad standaryzacją języka.

FRYZOWIE – DZIEJE

• Źródła pisane wskazują na obecność Fryzów na terenie od ujścia Renu po Wezerę w VII i VIII w.;

• Niektóre źródła wspominają, że ok. 700 r. powstało ich państwo sięgające od Bruggi po Wezery;

• W tym czasie zostali schrystianizowani, wkrótce też zostali podbici przez Franków ale cieszyli się nadal pewnymi wolnościami;

• Część tej grupy utworzyła hrabstwo Holandii, inna część zamieszkała między Zuidersee i Lauwersee dostała się w I.30.XVI w. pod panowanie Habsburgów (cesarz Karol V);

• Obydwie te grupy znalazły się w granicach Republiki Zjednoczonych Prowincji po 1579;

• W latach 20. XIX w. narodził się tam fryzyjski ruch narodowy walczący m.in. o odrodzenie języka.

FRYZOWIE W HOLANDII

• Ale dopiero w 1990 uznany on został za oficjalny język regionalny;

• 1937 prowadzono go do szkół, dziś ok. ¼ szkół jest tam dwujęzyczna;

• Od 1956 jest też używany w sądownictwie;

• Na początku lat 50. Utworzono katedrę języka fryzyjskiego na uniwersytecie w Groningen;

• Obecnie w Holandii mają Fryzowie autonomię kulturalną i językową a kultura fryzyjska przeżywa odrodzenie;

• Od 1954 działa ogólnokrajowa Rada Fryzyjska. Obecnie działają partie polityczne, np. Fryzyjska Partia Narodowa;

• Istnieją też publikacje fryzyjskie i rozgłośnia radiowa;

• Ljouvert / Leeuwaarden – stolica prowincji – ok. 90 tys. mieszkańców.

FRYZOWIE W NIEMCZECH

• Natomiast mniejsza grupa Fryzów wschodnich pozostawała niezależna do czasu, gdy dostała się pod władzę Prus w XVIII w.;

• W XII w. część tej grupy osiedliła się bardziej na południu, na terenach zamieszkanych przez plemię Westfalów w Saterland (Dolna Saksonia). Obecnie jest to 1 gmina składająca się z 4 wsi;

• W Niemczech gł. Instytucją reprezentującą Fryzów jest Rada Fryzyjska (Frasche Radj / Friesenrat). Należy ona do Rady d/s mniejszości. Największe możliwości ma grupa zam. w Schleswig-Holstein z uwagi na politykę i prawodawstwo tego Landu wobec mniejszości. Od 1988 działa w Landtagu grupa ds. Fryzów, współpracuje ona też z mniejszością duńską;

• Działa też Nordfriisk Instiitut dokumentujący dialekty fryzyjskie;

• W 2005 weszła w życie tzw. Ustawa Fryzyjska dot. Wspierania języka w przestrzeni publicznej np. podwójne nazewnictwo.

SAAMOWIE

Rdzenna ludność Północy Skandynawii, swoją ojczyznę nazywają Sapmi;

Liczebność łącznie ok. 70 tys.

- W Norwegii – ok. 40 tys.

- W Szwecji – ok. 20 tys.

- W Finlandii – ok. 6 tys.

- W Rosji – ok. 2 tys.

• Określenie Lapończyk (Lapp po szwedzku i fińsku) jest przez nich uważane za obelżywe;

• Prowadzą półkoczowniczy tryb życia – hodowla reniferów;

• W XX w. proces odradzania kultury Saamów;

• Zróżnicowana polityka państw, w których żyją:

• Norwegia prowadziła intensywną kolonizację, norwegizację ich terenów;

• Szwecja politykę segregacji i spychania ich na daleką Północ;

• Najkorzystniejsze warunki mieli w Finlandii;

• Najważniejszy problem to własność ziemi di wypadu reniferów;

• Po II wojnie światowej zaczęły powstawać stowarzyszenia lokalne połączone od 1956 jako Nordycka Rada Saamów;

• Nie chcieli być uznawani za zwykłą mniejszość narodową tylko za lud autonomiczny;

• Powoływali się na Deklarację ONZ o Prawach Ludów Rdzennych z 13.IX.2007;

• Ich organy przedstawicielskie zaczęły powstawać już wcześniej;

• W Finlandii – w 1973 powstała Delegacja Saamów, od 1955 przekształcona w Samediggi, Parlament Saamów w Finlandii;

• W Szwecji podobna organizacja powstała w 1933;

• Najbardziej dramatycznie wyglądał ten proces w Norwegii:

• Od 1953 istniała Rada Saamów w Finmark, prowincji, którą Saamowie uznali za swoją. Gdy rząd zaplanował w 1979 budowę elektrowni wodnej na rzece Alta, Saamowie zaprotestowali, uznając, że to są ich tereny, a inwestycja zaszkodzi ich interesom: dostęp do źródeł wody i utrudnienia w swobodnym przepędzaniu stad reniferów;

• Demonstracja Saamów w Oslo;

• Przed budynkiem parlamentu zbudowali dużą zagrodę reniferów, zdezorganizowali życie stolicy;

• Podjęli też strajk głodowy;

• W styczniu 1981 siłą zostali usunięci przez policję;

• I choć nie wygrali, to nagłośnili własne problemy na scenie krajowej i międzynarodowej;

• W powołano Komitet Praw Saamów i w 1988 wprowadzono poprawki do Konstytucji, a także uchwalono specjalna Ustawę o Saamach, zobowiązującą władze państwa do wspierania ich kultury i języka oraz zapewnienia działania ich reprezentacji;

• Na przełomie lat 80 i 90 rozpoczęła się koordynacja działań wszystkich grup Saamów, a w listopadzie 1993 wspólne posiedzenie wszystkich parlamentów w Enontekio;

• Obecnie są to spotkania cykliczne;

• Istniejąca już dawniej Nordycka Rada Saamów straciła nieco na znaczeniu na terenie krajów skandynawskich, ale zyskała na arenie międzynarodowej;

• Od 1975 jest członkiem światowej Rady Ludów Rdzennych;

• Od 1989 członkiem-obserwatorem ONZ i uczestniczy w pracach Rady Społeczno-Gospodarczej;

• W 1992 po przystąpieniu do niej Kolskiego Stowarzyszenia Saamów (z Rosji) przekształciła się w Radę Saamów zrzeszającą wszystkich członków tego narodu.

1. Mniejszości celtyckie – Bretończycy

2. Radykalizacja ruchów mniejszościowych, m in w związku z napływem imigrantów – Korsykanie;

• Prawna pozycja Korsyki: 2 departamenty – Górna Korsyka i Korsyka Południowa.

• 1982 Korsyka otrzymała specjalny status, a w 1992 powołano zgromadzenie Korsyki spraw administracji wewnętrznej i wyspy.

• 2002 – w ramach tzw. procesu pokojowego na Wyspie uchwalono specjalne prawo dotyczące Korsyki „collectivite territoriale le specifique”.

• Korsyka (L’ile de Beaute) powierzchnia 8681km2, leży 178km od Francji, 84km od Półwyspu Apenińskiego i 14 od Sardynii.

• Spośród 250-300tys mieszkańców: 40% mieszka w dwóch miastach: Ajaccio na południu i w Bastii na północy.

• 60% ludności to Korsykanie mówiący językiem korsykańskim, z grupy romańskiej, podobnym do języka włoskiego, bo na wyspie trudniej było negować miejscowy język przez politykę francyzacji z Paryża.

• Wśród ludności autochtonicznej: 96% rozumie po korsykańsku, a 86% mówi nim na co dzień.

• Język korsykański pojawił się zanim powstał standardowy język włoski oparty na dialekcie toskańskim.

• Później najazdy innych ludów powodowały ślady w języku.

• Celtowie w IIIw pne podbicie przez Rzym i tu najdalej utrzymywała się łacina, w IIw ne wyspa schrystianizowana.

• Od Vw najazdy: Wandalów, Ostrogotów, Saracenów, Arabów (stąd głowa Maura na fladze), wreszcie Longobardów.

• Od 552 Korsyka i Sardynia należała do Bizancjum.

• 1077 przekazana przez papieża biskupowi Pizy, a w połowie XIIIw dostała się pod panowanie Cenui.

• Powstanie pod wodzą Pascala Paoli.

• 1768 sprzedana Francji,

• 21.08.1975 na Korsyce grupa kilkunastu uzbrojonych chłopów zajęła winiarnię należącą do francuskich przesiedleńców z Algierii (pied noir). Na czele lekarz Edmund Simeoni. Protestowano przeciw rosnącej na Korsyce dominacji algierskich przesiedleńców, którzy za odszkodowanie wypłacone przez Paryż za mienie pozostawione w Algierii wykupywali ziemie na Korsyce i zakładali winnice konkurujące z miejscowymi.

• Oświadczenie podpisane przez Association pour la Renaissonce de la Corse (ARC) głosiło: okupacja winiarni jest protestem przeciw polityce rolnej państwa francuskiego. Żądamy wprowadzenia na Korsyce dwujęzyczności, wspierania korsykańskiej kultury, zwiększenia miejsc pracy dla młodych Korsykanów i jasnej polityki wewnętrznej dotyczącej odbudowy naszej wyspy”.

• Władze francuskie wysłały 1500 żołnierzy policjantów wspierających przez czołgi i komandosów, podczas szturmu zginęło trzech policjantów.

• Aresztowano dra Simeoniego.

• Wkrótce władze mianowały nowego prefekta – od ponad stu lat przerwy Korsykanin.

• Ale na żądania nauki w języku ojczystym i pielęgnowania rodzimej kultury ówczesny premier Jacques Chirac coś rzekł – państwo narodowe i tyle.

• Zakazano działalności ARC.

• Reakcja Korsykanów – 226 zamachów bombowych.

• Sprzeciw - z powodów ekonomicznych, bo Korsyka była ciągle najbiedniejszym regionem Francji, uzależnionym od dotacji finansowych Paryża. Kryzys ekonomiczny w połowie lat 70. To impuls do tworzenia radykalnych grup.

• Następcą ARC było powołane w lutym 1976 Association des Patriotes Corses (APC)

• Cel – uzyskanie anatomii wyspy bez zrywania związku z Francją i bez przemocy.

• […]

• W maju 1976 Front de la Liberation national de la Corse (FLNC) nazwana od algierskiego FLN

• Gdy w maju 1976 Simeoni został skazany na wieloletnie więzienie FLNC wydał oświadczenie (nie ma litości – ogólny sens). Ale po odsiedzeniu kary Simeoni złagodniał, stanął na czele partii dążącej pokojowymi metodami do uzyskania autonomii dla Korsyki

• […]

• To początek serii zamachów terrorystycznych. Terroryzm godził nie tylko we francuskie władze, ale i w turystykę.

• Dotyczył nie tylko Korsyki, ale i Paryża, np. zamach w Luwrze w lutym 17979 i w Ministerstwie Spraw (jakich?) w kwietniu 1980 zamach na paryski Hotel de Ville.

• Po wyborze Mitteranda zamachy czasowo ustały, ale tylko do stycznia 1982, a wciągu następnych siedmiu miesięcy podłożono około 300 bomb. Mitterand powołał regionalny parlament na Korsyce i w pierwszych wyborach wzięło udział ponad 70% mieszkańców. Ale jedyna partia autonomiczna zdobyła tylko 7 mandatów na 55 miejsc, co interpretowano, że większość Korsykanów chce pozostać przy Francji, z czasem ich liczba się zmniejszała,

• 1983 zakazano działalności FLNC, ale separatyści kontynuowali walkę. Na początku lat 80. Kilkaset zamachów bombowych, też w innych miastach: Marsylii, Nicei i Aix

• 13 marca 1988 kilkanaście zamachów bombowych.

• W 1988 FLNC ogłosił 6 miesięcy zawieszenia broni z okazji reelekcji Mitterana.

• Przełom 1989/90 – rozłam w ruchu korsykańskim. Dr Simeone utworzył nową partię Związek Korsykanów Nardu Union (?) […]

• Z czasem w obydwu frakcjach FLNC zrezygnowano z żądań suwerenności państwowej, ale prowadzono dyskusje na temat najlepszych dotacji z państwowej/paryskiej kasy, czy z Brukseli. Ogólna suma tych dotacji z dwóch kas wynosiła na Korsyce 7 mld franków, co powoduje, że Korsykanie nalezą do najbardziej subsydiowanych (25tys na mieszkańca, a jest ich 250tys).

• To zachęca do oszustw, np. afera krowia. Kontrola z Brukseli odkryła oszustwa organizowane przez terrorystów […]

• Główna ich bazę stanowiły bojówki FLNC, które pod pozorem walki o niepodległość dorabiają się sporych majątków, pobieranie tzw podatku rewolucyjnego, wszyscy płacili, bali się zamachu.

• Powstał system zarządzania Wyspą, w którym bez zgody terrorystów nikt nie może startować w wyborach do parlamentu w Paryżu.

• Jego powstanie uniemożliwiła niekonsekwentna polityka Paryża, z jednej strony odrzucono możliwość uznania Korsyki za mniejszość narodową i języka korsykańskiego za urzędowy na Wyspie, a z drugiej strony władze łagodnie traktowały terrorystów, umarzając większość dochodzeń prowadzonych przez nich […]

• Po śmierci prefekta Eriniaque’a – zmiana. Tylko 10% Korsykańczyków sympatyzowała z nacjonalistami. Większość miała dość zamachów bombowych, ale lokalni politycy nie mieli odwagi mówić tego co myśli większość.

• Gdy jeden z polityków wyraził głośno myśli większości, po zamachu na niego a także na miasteczko, wiele wycierpiało od zamachów latem w 1936.

• 1993 – pierwsza akcja protestu przeciw terroryzmowi zorganizowana przez kobiety korsykańskie. „Urodziłyśmy Male potwory”

• A ponieważ wg tradycji nie powinno się zabijać kobiet, to reakcją FLNC było wykpiwanie.

• Mimo olbrzymich dotacji poziom życia mieszkańców jest poniżej średniej, bo większość biorą osoby z FLNC.

• Paul Ciacomoni z (FD)? - narzeka.

• A przewodniczący władz wykonawczych wyspy […]

Bretończycy

• Ok. 441 przybycie celtyckich Brytów z wysp (w ucieczce przed Anglami, Sasami, Jutami) na płw. Amoryka

• Bretania – przedmiot wpływów i sporów normandzkich Anglii i Francji (wojna stuletnia)

• 1491 małżeństwo księżniczki Anny Bretońskiej z królem Francji Karolem VIII, a w 1499 z Królem Ludwikiem XII; związek Lilii i Gronostaja.

• 1532 nowy traktat z Francją. Księżniczka Claude i król Franciszek I

• Kontrrewolucja w latach 90. XVIIIw

• 1804 Akademia Celtycka w Paryżu „celtonario”

• Reuve d’Armorique 1833

• 1843 Association bretagne – rozwiązane w 1859

• Bibliographie de la Bretagne 1881

• Odrodzenie bretońskie – przełom XIX-XXw

• Okres międzywojenny tzw. agi Emsav, ogół ruchów na rzecz obrony tożsamości bretońskiej i rozwoju Bretończyków.

• Nurt tradycyjny wokół pisma „Bleum brug” sprzed 1914

• 1925 pismo literackie i społeczno – kulturowe w języku bretońskim. Istniało też pismo „Breiz atao”, organ nacjonalizmu bretońskiego, który w styczniu 1926-31 miał ok. 8tys egzemplarzy nakładu.

• 1927 Partia Autonomiczna Bretani, hasła federalizmu francuskiego.

• Lata 30. Kolejne przemiany w ruchu politycznym w kierunku jego radykalizacji: 1930 Liga federalistów Bretanii. Partia Autonomistów przekształciła się w separatystyczną Bretońska […]

• W 1932 tajna organizacja na wzór Sinn Fein zwana Białe i Czarne (Gwen-ha-Du) wysadziła w Rennes pomnik upamiętniający traktat z 1532 (przedstawiał księżniczkę Annę klęczącą przed królem francuskim)

• Wtedy też Bretończycy uznali za swoje kolory narodowe biel i czerń, utworzyli flagę na wzór amerykański w pasy a w kantonie głowy łasiczek.

• W 1935 powstało […]

• W Bretanii początek działań separatystów bretońskich dążących do niepodległości – II poł lat 70. XXw

• Ruch reprezentował Mouvment pour l’organisation de la Bretagne, ale nie osiągnął wiele, ani nie zdobył dużego poparcia wśród miejscowej ludności. Wobec tego grupy radykałów utworzyły nową organizację Front de la Liberation de la Bretagne: Armee republicane […]

• Najbardziej spektakularny zamach – wersal w kwietniu 1978. Zniszczono skrzydło, gdzie były militaria francuskie – symbol ucisku

• Policja rozpoczęła akcję na dużą skalę i aresztowała 59 członków organizacji, oskarżając ich o zamachy bombowe […]

• Zaprzestano prowadzonej represyjnej polityki wobec walki ludzi mówiących po bretońsku. Dziś istnieją szkoły bretońskie, a język ten może być nauczany tam, gdzie są chętni. Zniesiono zakaz nadawania imion bretońskich, wprowadzono program TV w języku bretońskim, nazwy ulic w dwóch językach.

• Ale to zostało wprowadzone za późno, według szacunków liczba osób mówiących po bretońsku to ok. 300-400tys, ale są to zwłaszcza ludzie starsi. Około 3 tys nie wybiera języka bretońskiego jako głównego przedmiotu […]

• Nadal organizowane akcje separatystów

• Dążenie do autonomii nasila się w okresach kryzysów gospodarczych. Bretania jest biedna, nie posiada przemysłu, a stocznie w Breście są w kryzysie, bo maleją zamówienia (marzec 2004 budowanie największego statku pasażerskiego świata, nagłośniona w związku z tym katastrofa zawalenia się pomostu z osobami zwiedzającymi) […]

Mniejszości celtyckie w W. Brytanii:

Kornwalijczycy: mieszkają na terenie Kornwalii wchodzącej w skład Anglii, stanowiącej część (ponad 130 tys. km2) największej wyspy ale nie mają wyodrębnionego administracyjnie terytorium jak np. Walijczycy czy Szkoci.

Walijczycy: prawie 21 tys. km2, 2,9 mln ludności, walijskim mówi tam według szacunków ok. 538 tys. osób = 18,8% ludności Walii.

Irlandczycy w Płn. Irlandii: 140 tys. (ok. 9%), mówią językiem celtyckim.

Szkoci: ponad 79 tys. km2, 4,9 mln ludności; szkockim gaelickim mówi 65 tys. ok. 1,4 %

Inne:

Wyspa Man: 572 km2, ostatnim człowiek dla którego język mański był językiem macierzystym zmarł w latach 70 XX wieku.

Channel Island: m.in. Jersey i Guerensey, 194 km2, w Zatoce Saint Malo, blisko wybrzeży Francji; to własność korony, a nie UK; mówi się tam jeszcze dialektami normandzkimi (ok. 6%).

Grupy mniejszościowe w W. Brytanii – różny status. Kornwalijczycy nie mają swojego wydzielonego terytorium.

Kornwalijczycy:

Kornwalijczycy mówią językiem KERNOWEK (Cornish) z grupy brytańskiej.

- Pierwsze źródłowe informacje o nich pochodzą z 577 roku - bitwa pod Durham, na płn. Od Bath – zwycięstwo Sasów (West-Saxans)

- Konsekwencje: podział plemion Brytów z południa na 2 grupy: Kornwalijczyków i Walijczyków.

- Mimo zwycięstwa w 722 i utrzymania terytorium Kornwalii w rękach Brytów ich kolejne klęski753, 815 i 853 powodowały kurczenie się ich terytoriów.

- do początku XIV wieku Kornwalia zarządzana wg prawa celtyckiego; od 1337 administrowana jako „królewskie księstwo”

- w odniesieniu do pocz. XIII w. liczbę użytkowników jęz. kornickiego szacuje się na 20 tys. (73% ludności Kornwalii)

- Od XIV do XVI wieku liczba ta wzrosła do ok. 33 tys.

- ale wraz z centralizowaniem Królestwa Anglii postępowała też stopniowo anglicyzacja zwł. od czasu wstąpienia na tron Tudorów (1485)

- reformacja i wprowadzenie anglikańskiego Modlitewnika wyd. jęz. angielskim „Prayer Book” następnie opór i klęska Kornwalijczyków zaważyły na losach języka kornickiego.

- liczba użytkowników kornickiego spadła w połowie XVII w. do 14 tys., a pod koniec do 5 tys.

- nie zatrzymał tego spadku rozwój (od połowy XVIII w) Kościoła Metodystów (John Welsey) szczególnie silnego w Kornwalii, posługującego się językiem kornickim.

- jego wymowa została zapisana w 2 publikacjach:

1) „Archeologia Britannica” – efekt podróży antykwariusza Edwarda Lhyuda po ziemiach celtyckich w 1700

2) „Archeologia Cornu-Britannica” Wiliama Price’a 1790

- wraz z postępującą industrializacją (gł. metalurgia) kornicki zaczął zanikać od końca XVIII w, a zwłaszcza w wieku XIX

- ale równocześnie trwały wysiłki dokumentowania kultury i jęz. kornickiego:

- 1863 „Lexican Cornu Britannicum” Charlesa Rogera

- 1904 “A handbook of the Cornish Language” Henry’ego Jennera (1848-1934) zw. “ojcem odrodzenia kornickiego”

Łączyły się z tym próby rewitalizacji kultury i tradycji kornickiej:

- H. Jenner uczestniczył w walijskim zjeździe Welsh Gorsedd w 1899, 1903 w Bretońskim jako Bard o nazwisku Gwas Mughal

- 1904 na Kongresie Celtyckim wystąpienie pt. „Cornwall – a Celti Nation”

- 1907 opracował ceremonię kornickiej uroczystości Gorseed, ale dopiero od lat 20-tych odbywały się one corocznie

- Robert Martoon Nance (ur. 1873) – kolejny przywódca ruchu

- Jerner i Nance założyli 1920 pierwsze Old Cornal Society – periodyk „Old Cornwall” (od 1925)

- młodzież skupiona w organizacji TYR HA TAVAS (Kraj i język) wydawał magazyn literacki “Kernow” (Kornwalia) od 1934

- 1932 – stowarzyszenie celtycko-kornickie

- od 1928 – Gorseed Kernow zbiera się regularnie co roku

- 1933 – wprowadzono do niektórych kościołów kornicki, w latach 30-tych zaledwie 12 osób mówiło po kornicku

- Pocz. kolejnego odrodzenia – lata 50-te

- od 1952 periodyk „New Cornwall” (Richard Gendall)

- wpływ kornickiej muzyki ludowej i pieśni celtyckich na rozszerzenie się języka kornickiego w 60 i 70-tych.

- 1967 – utworzono Komisję ds. Języka Cangrase Board (nie jestem pewien czy to dobrze zapisałem), która przeprowadzała egzaminy z języka kornickiego. W roku 1967/8 20 osób zdaje ten egzamin, 1981 – 93 osoby go zdają.

- dyskusje wewnętrzne na temat w jaki sposób z 3 dialektów sporządzić standard kornickiego

- obecnie ok. 300 osób mówi językiem kornickim.

Walia (największa liczebnie celtycka mniejszość poza Irlandczykami):

Walia podbita w 1282, od 1301 domena następców tronu angielskiego, brytyjskiego (Prince of Wales)

- język angielski używany w administracji i sądownictwie; dwór londyński pozyskiwał walijskie elity

- skutek: anglicyzacja; ale ludność walijska posługiwała się celtyckim Cymraeg (Cymnik/Welsch)

- ostateczna inkorporacja za Tudorów pochodzących z Walii, Henryk VIII, Union Acts 1536 i 1542

- Po doświadczeniach w Kornwalii – inna polityka na terenie Walii. Z polecenia Parlamentu angielskiego przekład Nowego Testamentu i anglikańskiego Modlitewnika (Prayer Book) na język walijski w całej Biblii w 1588 i to m.in. przyczyniło się do jego zachowania.

- w XVII wieku nowe ruchy religijne: baptyści, metodyści; mimo prześladowań wzmocniły zachowanie języka – mówiło nim ok. 88%

- XIX industrializacja, sieci kolei, imigracja anglofobów pogorszyły jego pozycje

- tu w latach 30-tych XIX zrodził się czartystowski „The people Charter”: hasła społeczne (walka robotników), polityczne (żądania reform wyborczych) poparł ludność walijską

- klęska czartystów w 1839 odbiła się na pozycji walijskiego

- następnie polityka edukacyjna Londynu (Welsh Intermediate Act 1889) integrowała Walię z centrum, ułatwiała anglicyzację

- angielski postrzegano jako język postępu i prosperity

- skutek: schyłek znajomości języka walijskiego ale język, kultura i tradycja celtycka trwała nadal wśród szerokich mas.

Odrodzenie Cymraeg (j. walijskiego) w 2 etapach:

1. pierwszy etap 1890-1914 za pośrednictwem Cymru Fydd i pewnych kręgów Partii Liberalnej, która stała się najważniejszą parafią Walii, 1907 powstały National Library of Wales w Aberysth i National Museum of Wales in Cardiff

2. drugi etap: 1921-1939 następowało wzmocnienie instytucji walijskich utworzonych wcześniej (University of Wales z 1883)

- Koordynacja ruchów kulturowych przez organizacje: National Union of Welsh Sovietes 1913 i Undd Gobarith Cymru 1922

- Wzmacniał język walijski nowy ruch religijny: Free Church/ Nonconformist Chanel

1925 – utworzono Partię Walii (The Welsh National Party/ Plaid Cymru) przez grupę intelektualistów, na czele ich John Saurders Lewis, wykładowca uniwersytecki: nacisk na zachowania i promocję języka oraz duchownych wartości walijskich

- J. S. Lewis chciał osobnego miejsca dla Walii w Lidze Narodów

- 1932 – Lewis przechodzi na katolicyzm, zraził do siebie wielu

- podczas II wojny światowej Partia Walii ogłosiła, że Walijczycy zostaną neutralni – skutek – aresztowania jej działaczy, ale też pozwolono używać walijskiego w sądach 1942

- po II wojnie światowej Partia Walii zmieniła pozycję aby rozszerzyć elektorat i zdobyć więcej miejsc w parlamencie: skutek – opór młodych radykałów walijskich

- pod naciskiem rodziców w 1947 otwarto pierwszą szkołę podstawową z językiem walijskim, a w 1957 pierwszy college z językiem walijskim

- Napięcia i serie zamachów w latach 60 Armia Wyzwolenia Walii, po inwestyturze Karola jako księcia Walii w 1958;

- 1962 powstaje „Stowarzyszenie Języka Walijskiego”; promocja języka walijskiego doprowadziła do Prawa o Języku Walijskim, 1967 dotycząca używania walijskiego w sądownictwie i administracji

- liczba użytkowników walijskiego spadała w różnym tempie w liczbach bezwzględnych, a jeszcze bardziej w %

- o ile w 1891m było ich 910 tys. = 54,4% ludności Walii to w 1931 podobna liczba stanowiła już 36,8%

- jeszcze szybszy spadek do połowy XX w: 1951 – 714 tys. = 28,9%; a w 2001 – 538 tys. = 18,8%.

- 1981-2001 – wzrost o 0,3%

- 1975 – kanał TV w języku walijskim

- 1993 – nowe „Prawo o języku walijskim” – równość języków na terenie Walii, ale nie obligatoryjność języka walijskiego

- utworzono też Welsh Language Board, który stał się najważniejsza instytucja ds. języka walijskiego

Referenda w sprawie utworzenia parlamentu walijskiego:

1) 1979 – za było 30%, 2) 1997 – za 51,3%

1998 – nowe prawo „Government of Wales” – zakres: sprawy wewnętrzne Walii

1999 – pierwsza sesja walijskiego parlamentu

- ale brytyjski sekretarz stanu ds. Walii przekazuje budżet z Londynu do Cardiff

- 2005 zm. Gwynfor Evans (ur. 1912) zasłużony dla walijskiego i walijskich instytucji

Channel Islands:

• Status: własność Korony Brytyjskiej wg prawa z XVI w. Nie należą do W. Brytanii ani do UE. Dialekty zbliżone do normandzkich i do jęz. starofrancuskiego

• 1966 – angielski zastąpił francuski jako oficjalny

• Imigracja z W. Brytanii i polityka Londynu = skutek: ludność wielojęzyczna stała się w większości jednojęzyczna.

Mniejszości celtyckie w W. Brytanii. Grupa języków goidelskich/gaelickich.

1) Szkoci: powierzchni Szkocji (1/3 wyspy) – 79 tys. km2, stol. Edynburg. Ludność – 4,9 mln ludność; angielski – 98%, językowy mniejszości szkocki gaelicki (Gallic/Gaelic) ok. 65 tys. (1,3%) szkocki (Scots)

2) Irlandczycy: w Płn. Irlandii – powierzchnia ponad 14 tys. km2 (1/5 Republiki Irlandii), stolica Belfast.

- ludność – 1,6 mln tylko ok. 140 tys. (9,4%) mówi językiem celtyckim a tylko ok. 10 tys. szkockim zaś angielskim – 90%

- Wyspa Man: powierzchnia 572 km2 – stolica Douglas

- ludność ok. 70 tys. ostatni człowiek dla którego język mański był językiem macierzystym zmarł w latach 70-tych XX wiek; angielskim mówi 100%, mański jest językiem drugim – mówi nim 200-300 osób.

Mniejszości celtyckie w W. Brytanii:

- plemiona celtyckie przybyły na wyspy ok. 1000-888 p.n.e. Najpierw Goidelowie lub Gaelowie, których potomkowie mieszkają dziś na terenie Irlandii i Szkocji

- po nich w VI i V w. p.n.e. przybyli Brytowie

- w 55 i 54 p.n.e. Juliusz Cezar dokonał 2-óch najazdów na Brytanię ale jej podboju dokonał cesarz Klaudiusz w 43 n.e.

- po podboju Anglii i Walii zbudowano Mur Hadriana (122-128) system fortyfikacyjny do obrony rzymskiej Brytanii przed napadami Celtów szkockich

- w V/VI w. kolonizacja plemienia Scotti z Irlandii (nazwa Szkocja)

- 844 – zjednoczenie plemion Piktów i Szkotów przez Kennetha MacAlpina (Stone of Destiny – Kamień Przeznaczenia – na nim koronowani królowie Szkocji)

Języki mniejszościowe w Szkocji:

1. szkocki gaelicki (Gallic/Gaelic), celtycki zbliżony do irlandzkiego: ok. 65 tys. (1/3%): Highlands i sąsiednie wyspy; jeszcze w XI wieku mówiła nim prawie cała Szkocja

2. szkocki (Scots) zachodnio-germański z pogranicza z Anglią, zbliżony do staro-angielskiego i dialektów nordyckich – ok. 100 tys. a) Lallans/ Lowlands Scott; b) donic – okolice Edynburga

- stopniowo monarchia szkocka słabła, a język angielski się rozprzestrzeniał

Reformacja przebiegała tu inaczej niż w Anglii:

- dłużej utrzymywał się katolicyzm zwł. w górach

- powstał Kościół Prezbiteriański (Kirk) spod znaku kalwińskiego, jego twórca John Knox jeździł do Genewy (był zafascynowany nauką Kalwina)

Szkoci:

- postępująca zależność od Anglii

- 1296 – zabór Kamienia Przeznaczenia (Stone od Destiny) do Westminster Abeby

- 1603 – unia personalna między Anglią i Szkocją

- 1705 – Alien Act (prawo o cudzoziemcach) – presja Londynu na Szkotów

- 1707 – Act of Union – mimo oporu akt przegłosowano w parlamencie szkockim i rozwiązanie parlamentu w Edynburgu

- Następne posiedzenie szkockiego parlamentu dopiero w 1999

- 1708 – zachowanie praw Kościoła Prezbiteriańskiego, ale w 1712 – tzw. Patronat państwa nad kościołem; skutek: rozłamy i powstanie tzw. Nowego Wolnego Kościoła w XIX w.

- 1715, 1719, 1745 – antyangielskie powstania (nieudane)

- dotkliwa klęska w 1746 i jej konsekwencje

- wprowadzenie obowiązki nauki angielski (XVIII w.) dobrze zorganizowany system oświatowy w Szkocji, lepiej niż w Anglii szkoły parafialne i stare uniwersytety (XV i XVII): St. Andrews, Glasgow, Edynburgh. Zakaz używania oznak klasowych szkockiego stroju;

- tradycja wynaleziona „moda” na Tartany i Kilty od II poł. XVIII w.

- trudności gospodarcze i społeczne w XIX w. – emigracja Szkotów

- 1882, 1886, 1892 – walki dzierżawców (Crofters’ War) oraz interwencje rządu w ich obronie (Crofter’s Act)

- szkoccy twórcy (XVIII/XIX):

- piszący w szkockim dialekcie Lowlands, prekursor romantyczny;

- Walter Scott, pisarz i poeta w powieściach historycznych „przypominał” Szkotom ich dawne dzieje

- w ciągu XX wieku Szkoci stawali się dwujęzyczni

Powolne odradzanie się „szkockości” i wzrost niezależność do Anglii

- 1885 po wpływem kampanii Towarzystwa Obrony Praw Szkockich reaktywowano Urząd Sekretarza stanu ds. Szkocji

- 1887 powołano Biuro Szkockie przy Whitehall w Londynie

- pocz. XX wieku niezadowolenie Szkocji (nieproporcjonalna reprezentacja szkocką w londyńskim parlamencie)

- 1907 utworzono Wielki Komitet Szkocki (Scottish Grand Comittee), który miał rozpatrywać ustawy dot. Szkocji przed ich wniesieniem do parlamentu

- 1911 – Small Landholders Scotland Land Cort, ale podobne prawo dot. Komisji ds. drobnych posiadaczy wprowadzano dopiero w 1993

- 1928 – utworzono Partię Narodową Szkocji – cel: „uzyskanie niezależności w obrębie grupy narodów brytyjskich”, brak większego poparcia w wyborach do parlamentu

- 1940 – W. Churchill powołał na sekretarza stanu ds. Szkocji Thomasa Johstona z Partii Pracy, który wprowadził reformy decentralizujące: utworzono Szkocki Komitet Przemysłowy i Szkocki Komitet Turystyki

- 1948 – wzrost kompetencji Wielkiego Komitetu Szkockiego, od lat 70-tych wzrost znaczenia Szkockiej Partii Narodowej; w 1974 uzyskała w wyborach 11 miejsc

- 1978 – projekt ustawy dot. powołania odrębnego parlamentu, ale 1979 referendum w tej sprawie nie uzyskało większości

- gdy gabinet M. Thatcher wprowadził w Szkocji opłatę unijną rok wcześniej niż w Anglii i Walii rozpętano wielką kampanię propagandową (wycofano się z tego)

- 1998 – dokument „A Clain Right of Right for Scotland – żądanie praw konstytucyjnych Szkocji w obrębie Zjednoczonego Królestwa: Na jego podstawie powołano wielopartyjną konwencję Konstytucyjną, która miała przedstawiać propozycje co do powołania Zgromadzenia Szkockiego, ale nie weszli do niej przedstawiciele Szkockiej Partii Narodowej ani konserwatyści

- 1991 wg spisu 58% mieszkająca Highlands i wysp znało celtycki

- 1992 szczyt UE w Edynburgu – tysiące Szkotów domagało się powołania własnego parlamentu

- 1997 – Local Government Scotland Act: Szkocja jest częścią UK

- parlament westminsterski jest nadal suwerenem a Królestwem Głową Szkocji

- 1999 – wybory wygrała Partia Pracy i w 129 osobowym parlamencie szkockim parlamencie: laburzyści uzyskali 57 mandatów a Szkocka Partia Narodowa (za niepodległością Szkocji), 37 mandatów, konserwatyści – 9, liberalni demokraci – 16, niezależny – 1.

-1981 – British National Act – do uzyskania obywatelstwa: obowiązek znajomości: angielskiego, walijskiego lub gaelickiego co jednak nie oznacza równości tych języków

- prawo z 1997 i ratyfikacja 2001 Europejskiej Karty Języków Mniejszości Regionalnych

Irlandia Płn:

- 1800 – Akt Unii utworzył UK

- Podział Zielonej Wyspy 1921; poza Wolnym Państwem Irlandzkim pozostał Ulster, 6 hrabstw, kt. Los nie został rozstrzygnięty w „Traktacie” Prawo Home Rule: utw. 2 parlamenty wg kryterium religijnego

- w części południowej (26 hrabstw) o większości katolickiej wojna domowa (IRA – Irlandzka Republikańska Armia)

- 1937 – całkowita niepodległość tej części Irlandii

- protestanci (większość na północy) przyjęli Home Rule

Przyczyny radykalizacji konfliktów:

1. dążenie IRA do zjednoczenia obydwu części

2. dyskryminacja katolików, władza w rękach Unionistów = specjalne ustawodawstwo z czasów wojny domowej aż do 1969:

3. obawy protestantów, że staną się mniejszością

- od lat 60-tych nasilający się terror z obydwu stron, rozłam w IRA 1969: IRA-O i PIRA (Provos) >< ekstremiści protestanccy (Ian Paisley)

- 1969 – 1994 w Ulsterze zginęły 3173 osoby w tym 2228 cywilne, poza Ulsterem zabito 235 osób

- Okupacja przez armię brytyjską po zamieszkach w Londonderry VII’69 – starcia w związku z marszem oranżystów przez dzielnice katolickie

- Płn. Irlandia podporządkowana londyńskiemu centrum przyspieszeniu prac nad reformami usuwającymi dyskryminację katolików

- Londyn zawiesił ulsterski rząd i rozwiązał parlament

- „Krwawa niedziela” 30.01.1972 w Londonderry – 13 zabitych; 12 ciężko rannych „No-Go Area” w dzielnicach katolickich;

- Po aresztowaniach w Belfaście sztabu PIRA i Gerry Adamsa przegrupowania w IRA; Adamsowi niczego nie udowodniono

- Strajki głodowe aresztowanych 1979-1981 (status więźniów politycznych, nieustępliwość Londynu – 10 osób zmarło z głodu)

- próby negocjacji i kolejne rozłamy wśród katolików

- lata 80-te – powolna marginalizacja terrorystów, ale IRA nadal liderem w partyzantce miejskiej

- 1984 zamach w Brighton na M. Thatcher

- 1983 – Gerry Adams – na czele Sinn Fein, zmiana taktyki IRA, zdobył mandat posła do brytyjskiego parlamentu

- 1994 – IRA ogłosiła zawieszenie broni, zerwali je protestanci

- 1997 – IRA zgodziła się na ponowne zawieszenie broni

- Negocjacje od V 1998 i porozumienie na zamku w Stermont

- IV 2000 – oficjalny koniec wojny w Ulsterze ale zamachy choć rzadsze nadal trwały

- katolicy uzyskali wszystko

Wyspa Man (Ellan Vannim)

- Ny Tree Kasyn

- Nazwa od celtyckiego boga morza Manannan, który obronił mieszkańców przed najazdem Wikingów

Wyspa Man na pewną autonomię:

Lokalny parlament „The Mouse of Keys” musi wyrazić zgodę na wprowadzenie prawa brytyjskiego; królową reprezentuje gubernator, który załatwia sprawy lokalne wraz z Prywatną Radą Jej Wysokości.