MEZOPOTAMIA
Mezopotamia (gr. Międzyrzecze) – nad Eufratem i Tygrysem:
Sumer (pismo klinowe),
Akad (sztuki walki),
Asyria (sztuki walki),
Babilon (prawodawstwo).
W VI w. p.n.e. doszło do podboju Mezopotamii przez Persów.
Architektura monumentalna świecka (fragment murów obronnych, brama Isztar) i sakralna (Zigurat).
Rzeźba w kamieniu i relief:
Gudea Lagasz – sztandar z Ur,
Stella Hammurabiego,
Konająca Lwica.
Relief – rodzaj rzeźby na płycie kamiennej, metalowej, drewnianej z pozostawieniem tła, do oglądania frontalnie (płaskorzeźba, wypukłorzeźba, wklęsłorzeźba).
Cechy malarstwa i rzeźby z Mezopotamii i Egiptu, sztuki mykeńskiej, minojskiej i greckiej okresu archaicznego:
hieratyka – forma ekspresji, obiekt w sposób uroczysty – rozmiar postaci w scenach zbiorowych proporcjonalny do ich pozycji społecznej.
frontalizm – zasada kompozycyjna, przedstawienie ludzi od przodu w układzie ściśle symetrycznym.
aspektywa – środki wyrazu, cienki kontur i czysta plama barwna.
syntetyczność.
Megaron – sala, w której nie było okien, dach podparty czterema kolumnami, ganek: pronaos, jedno wejście, otwór w dachu na dym, centralna część domu greckiego przeznaczona dla mężczyzn.
Kultura minojska (kreteńska) (2000 – 1400 lat p.n.e.) – rozwinęła się pod koniec III tysiąclecia p.n.e. na największej wyspie Morza Egejskiego – Krecie, którą rządził Minos. Od jego imienia pochodzi całe określenie kultury. Jest to jedna z najstarszych kultur epoki brązu. O potędze mieszkańców Krety świadczą ruiny pałacu w Knossos.
Kultura mykeńska (1600 – 1100 lat p.n.e.) – początkami sięga połowy II tysiąclecia p.n.e. na Półwyspie Peloponeskim. Najważniejszy ośrodek stanowiły Mykeny. Według legend miasto założył lud Achajów, a królem była Agamemnon. Do dziś można podziwiać ozdoby ze złota oraz ruiny wspaniałych warowni.
EGIPT
Egipt (3000 lat p.n.e. – IV w.).
piramidy schodkowe,
piramidy ostrosłupowe (Cheopsa, Chefrena i Mykreinosa w Gizie).
GRECJA
Okresy.
archaiczny (XII - V w. p.n.e.),
klasyczny (V - I połowa IV w. p.n.e.) → złoty okres kultury greckiej,
hellenistyczny (II połowa IV w. p.n.e. (336 p.n.e Aleksander Macedoński królem) – 30 p.n.e.).
Architektura.
plany:
tolos – z wydzielonym wnętrzem z kolumnami (np.: świątyni w Delfach),
rotunda – forma walca bez wieńca kolumn wokół,
monopteros – bez wydzielonego wnętrza z wieńcem kolumn,
peripteros – na planie prostokąta z jednym wieńcem kolumn (np.: Partenon).
Malarstwo.
malarze: Apollodor, Apelles (IV - III w. p.n.e.)
wazy – ceramika:
styl geometryczny (IX - VIII w. p.n.e.) – motyw arabeski, syntetyczny ludzi,
styl orientalny, orientalizujący (VII w. p.n.e.) – motywy: gryf, chimera, kwiaty lotosu, palmeta,
styl czarno-figurowy (VII - VI w. p.n.e.) – motyw: sceny mitologiczne (glinka czerwona, pokost, kontur, wypalanie),
styl czerwono-figurowy (od VI w. p.n.e.) – motyw: sceny rodzajowe.
Porządki – jednolite systemy konstrukcyjno-kompozycyjne, powiązania między wielkościami detali obliczone jednostką miary tzw. modułem (np.: promień kolumn, wysokość kolumn zharmonizowana z długością budowli), ludzkie ciało jako wzór harmonii.
Style.
styl dorycki (VIII w. p.n.e.) – bez bazy, trzon kanelurowany z entasis (wybrzuszenie), architraw, fryz z tryglifami (płytami z trzema żłobieniami i metopami z reliefami), (np.: Partenon),
styl joński (VII w. p.n.e.) – baza, trzon kolumny prosty i żłobkowany, smuklejsza; z wolutami (ślimacznicami) na kapitelu, fryz ciągły, reliefowy (np.: Erechtejon),
styl koryncki (koniec V w. p.n.e.) – baza, kapitel w formie kosza z akantu, trzon kolumny prosty i żłobkowany, fryz ciągły reliefowy.
Rzeźba.
okres archaiczny:
frontalizm,
statyka,
symetria,
idealizacja.
przykład: kuros (np.: Apollo z Tenei, Woźnica z Delf – z brązu), kory.
okres klasyczny:
mechanizm ruchu,
idealizacja,
postać modelowa,
harmonia,
spokój,
V w. p.n.e.,
Fidiasz – monumentalizm, postaci kilkunastometrowe (Atena, Zeus),
Myron – postaci w ruchu, pierwszy rzeźbił zwierzęta (np.: Dyskobol, Atena),
Poliklet – matematycznie obliczone proporcje, kanon proporcji ciała: 1:8 (np.: Doryforos), I połowa IV w. p.n.e.,
Skopas – styl patetyczny (np.: Bachantka),
Praksyteles – pierwszy akt kobiecy (np.: Afrodyta z Knidos),
Lizyp – nowy kanon proporcji: 1:9, portrecista Aleksandra Macedońskiego (np.: odpoczywający Herakles),
okres hellenistyczny:
przykład: Nike z Samotraki, Laokoon, Ołtarz Pergamoński,
kompozycja na wielu osiach,
wielość szczegółów,
dynamika,
ruch gwałtowny, zmienny,
ekspresja ciała i mimiki.
RZYM
Założenie Rzymu nad Tybrem – 753 r. p.n.e. (Remus i Romulus), Półwysep Apeniński.
Okresy rozwoju sztuki.
okres królewski, etruski (VIII w. p.n.e. - VI w. p.n.e.) – podbój Etrurii przez Rzym w 509 r. p.n.e.,
okres republikański (V w. p.n.e. – I w. p.n.e.),
okres cesarski, imperialny, imperialistyczny (I w. p.n.e. (30 r. p.n.e.) – V w. n.e. (476 r.)),
Okres królewski, etruski.
Etruskowie z Azji Mniejszej, Etruria – duża flota i handel, dzisiejsza Toskania – środkowe Włochy, wpływy greckie,
architektura sakralna i świecka z cegły i drewna:
świątynia o trójdzielnej celli i głębokim portyku,
portyk – zewnętrzna część budynku, otwarta z jednej strony kolumnadą lub rzędem filarów, zwieńczona trójkątnym frontonem (tympanonem), wysunięta ku przodowi lub wgłębiona,
tumulusy – grobowce na planie koła, przykryte kopułą z II połowy VII w. p.n.e.,
wprowadzono łuk architektoniczny.
malarstwo ścienne i wazowe,
rzeźba realistyczna i idealistyczna, gliptyka (np.: Sarkofag małżonków w Caere z 520 r. p.n.e., Wilczyca kapitolińska).
Okres republikański i okres cesarski – monumentalizm.
wpływy greckie i etruskie – laickość i reprezentatywność,
modyfikacje i adaptacje porządków architektonicznych greckich (toskański – z bazą i gładkim trzonem, kompozytowy, złożony – kapitel złożony z woluty i kosza liści akantu, trzon żłobkowany),
sklepienia kolebkowe i krzyżowe,
budowle na planie podłużnym i centralnym,
użycie cegły i okładzin z kamienia,
rzeźba i reliefy: kopie rzeźb greckich, realizm i naturalizm (popiersia portretowe),
malarstwo dekoracyjne: freski pompejańskie i mozaiki (Pompeje i Herkulanum w 79 r. n.e., wybuch wulkanu Wezuwiusza),
Marek Witruwiusz Polio (70 r. p.n.e. – 20 r. n.e.) – inżynier i teoretyk architektury O architekturze ksiąg dziesięć (27-13 p.n.e.); Pomponiusz; Apollodor z Damaszku.
Cechy budowli rzymskich sakralnych i świeckich.
świątynie podłużne z portykiem, z 3 stron cokoły,
tolosy, rotundy i monopterosy,
łuki triumfalne – monumentalna budowla w kształcie bramy z otworem przelotowym zamkniętym łukowato, wznoszona dla uczczenia wybitnej osoby lub wydarzenia, opatrzona napisami dedykacyjnymi i przedstawieniami związanymi z przedmiotem czci, arkady, pilastry, półkolumny lub kolumny, attyka, kwadryga, inskrypcja dedykacyjna, 2 lub 3 przelotowy, sklepienie kolebkowe, (np.: Łuk Tytusa z 70 r. – zwycięstwo nad Żydami (jednoprzelotowy), Łuk Konstantyna z 312 r. – zwycięstwo nad Maksencjuszem),
kolumny na placach (np.: Kolumna Trajana z 114 r. – wojna z Dakami) 200m reliefu, prochy pod kolumną,
pomniki konne (np.: Marka Aureliusza),
mauzolea – grobowce o kolistym kształcie,
termy,
odeony,
teatry.