Pasożyty- organizmy cudzożywne czerpiące pokarm z innych żywych organizmów, nazywanych żywicielami lub gospodarzami. Pasożyty bezwzględne (obligatoryjne) nie mogą żyć poza żywicielem, zaś względne (fakultatywne) mogą żyć również poza organizmem żywiciela. Bezwzględnymi pasożytami są wszystkie – wirusy, wiele bakterii i grzybów będących przyczyną wielu chorób.
Pasożytnictwo- jest to jedna z form współżycia dwóch gatunków organizmów, z których jeden (pasożyt) żyje stale lub czasowo kosztem drugiego (żywiciela), będącego dla niego środowiskiem życia i źródłem pokarmu. Rozróżnia się pasożytnictwo czasowe, np. tylko w czasie pobierania pokarmu (m.in. kleszcze) lub tylko w określonym stadium rozwojowym (np. gzy, motylica wątrobowa), oraz pasożytnictwo stałe, w ciągu całego życia (np. glista ludzka), pasożytnictwo fakultatywne – niekonieczne, i pasożytnictwo obligatoryjne – niezbędne dla życia danego organizmu pasożytniczego, pasożytnictwo zewnętrzne, na powierzchni ciała żywiciela (np. wszy, splewki), i najczęstsze – pasożytnictwo wewnętrzne – w jego narządach, tkankach, komórkach (np. tasiemce, przywry). Pasożytnictwo jest przyczyną wielu chorób człowieka, zwierząt i roślin. Organizmy pasożytnicze są to bakterie, grzyby i rośliny cudzożywne, czerpiące pokarm (asymilaty i wodę) z żywych roślin lub zwierząt. Pasożytami są najczęściej liczne gatunki bakterii i grzybów.
Choroby pasożytnicze (choroby inwazyjne, parazytozy) są to schorzenia człowieka i zwierząt powodowane przez pasożyty. Zarażenie następuje najczęściej drogą pokarmową, kontaktową lub przez krew (np. ukłucie komara). Szkodliwe działanie pasożytów jest różnorodne: uszkadzają skórę, śluzówki, narządy wewnętrzne, blokują przewody, zatruwają ustrój produktami własnego metabolizmu, powodują niedobory materiałów budulcowych i energetycznych. Występowanie wiąże się często z niskim poziomem higieny.
Wszawicą nazywamy obecność na ciele człowieka lub jego odzieży dorosłych postaci wszy ludzkich lub wszy łonowych, ich larw lub jaj (gnidy). Wszawica (pediculosis) jest chorobą wywoływaną przez stawonogi – wesz ludzką (Pediculus humanus) oraz wesz łonową (Pthirus pubis). W obrębie gatunku Pediculus humanus występują 2 odmiany: wesz głowowa (Pediculus humanus capitis) i wesz odzieżowa (Pediculus humanus vestimenti). Wszy są kosmopolitycznymi pasożytami zewnętrznymi ściśle związanymi z człowiekiem. Wszystkie trzy odmiany wszawicy występują na całym świecie i we wszystkich strefach klimatycznych, ale częstość ich występowania oraz rozmieszczenie różnią się w poszczególnych krajach i zależą bardziej od higieny osobistej poszczególnych osób oraz stanu sanitarnego ich otoczenia niż od warunków klimatycznych. Nasilenie wszawicy odzieżowej i częstość jej występowania są na ogól większe w zimnej porze roku. W polskich warunkach najczęściej mamy do czynienia z wszawicą głowową. Najrzadziej obserwuje się przypadki wszawicy odzieżowej, ponieważ występuje ona głównie u osób, które nie korzystają z pomocy placówek służby zdrowia (bezdomni, osoby z marginesu społecznego, starsze samotne osoby). Wszawicą łonowa występuje najczęściej wśród młodych osób, dzieci od 3-10 roku życia. OBJAWY: Stałym objawem wszawicy głowowej jest dokuczliwy świąd owłosionej skóry głowy (niekiedy także okolicy karku spowodowany ukłuciem przez wesz, wprowadzeniem przez nią toksyny oraz pojawieniem się grudek obrzękowych i bąbli pokrzywkowych. W badaniu przedmiotowym stwierdza się także przeczosy i otarcia naskórka spowodowane odruchowym drapaniem. Z miejsc po ukłuciu wszy sączy się surowiczy płyn, który skleja włosy, co może doprowadź do powstania kołtuna. W złych warunkach higienicznych może dojść do wtórnych zakażeń bakteryjnych i powstanie zliszajcowaceń. W przypadkach bardziej zaawansowanych obserwuje się odczynowe powiększenie węzłów chłonnych karkowych, a na skórze karku i szyi – zmiany wypryskowe oraz charakterystyczny rumień skóry karku. Wesz odzieżowa nie żyje na skórze, lecz bytuje i składa jaja w szwach i fałdach ubrań. Dorosłe osobniki opuszczają to miejsce, aby żywić się krwią (najczęściej w nocy). Głównym objawem wszawicy odzieżowej jest świąd zakrytych obszarów skóry (np. tułów, pachy, pachwiny) spowodowany ukąszeniem przez wesz. W badaniu przedmiotowym stwierdza się w tych okolicach obecność grudek rumieniowych. W wyniku drapania powstają przeczosy, nadżerki i strupy, a niekiedy także drobne odbarwione blizny (najczęściej w okolicy karku i grzbietu). W długo trwającej wszawicy odzieżowej dochodzi do przebarwień skóry i wtórnych zakażeń ropnych. Twarz, przedramiona i stopy są najczęściej wolne od zmian. Wesz łonowa przytwierdza gnidy w obrębie trzonów włosów (tuż przy skórze), głównie okolicy łonowej, ale zajęte mogą być również okolice krocza, pachwin, ud, brzucha i dołów pachowych. Przy silnej infestacji, pasożyta i jego jaja można znaleźć także na owłosionej skórze twarzy (broda, rzęsy, brwi). Najbardziej charakterystycznym objawem jest świąd skóry zajętych okolic. Często stwierdza się obecność tzw. plam błękitnych (rnaculae ceruleae). Są to plamy o zabarwieniu sinofioletowym lub szarym, powstałe na skutek hemolizy krwi w miejscu ukąszenia przez wesz (głównie na skórze brzucha, ud i klatki piersiowej). Umiejscowienie pasożyta na rzęsach może powodować zapalenie spojówek i brzegów powiek. Powikłanie to występuje najczęściej u niemowląt.
Objawy wszawicy głowowej - Świąd owłosionej skóry głowy, Świąd okolicy karku, Grudki obrzękowe i bąble pokrzywkowe, Przeczosy i otarcia naskórka, Sączenie się surowiczego płynu sklejającego włosy (może powstać kołtun), Wtórne zakażenia bakteryjne i powstanie zliszajcowaceń, Zmiany wypryskowe na skórze karku i szyi, Rumień skóry karku, Odczynowe powiększenie węzłów chłonnych karkowych
Objawy wszawicy odzieżowej - Świąd zakrytych obszarów skóry (np. tułów, pachy, pachwiny), Obecność grudek rumieniowych zakrytych obszarów skóry, Przeczosy, nadżerki i strupy zakrytych obszarów skóry, Bardzo drobne, odbarwione blizny (w okolicy karku i grzbietu), Przebarwienia skóry, Wtórne zakażenia bakteryjne, Wolne od zmian: twarz, przedramiona i stopy
Objawy wszawicy łonowej - Świąd skóry okolicy łonowej, krocza, pachwin, ud, brzucha i dołów pachowych, Obecność gnid w obrębie trzonów włosów (tuż przy skórze), Obecność tzw. plam błękitnych, Obecność pasożyta i jego jaj na owłosionej skórze twarzy (broda, rzęsy, brwi), Zapalenie spojówek i brzegów powiek (w przypadku umiejscowienia pasożyta na rzęsach)
ROZPOZNANIE: Potwierdzeniem rozpoznania wszawicy głowowej jest stwierdzenie obecności dojrzałych wszy lub przytwierdzonych do włosów gnid, które bytują najczęściej w bardziej ucieplonych obszarach owłosionej skóry głowy (okolica potyliczna i skroniowa). POWIKŁANIA: Wszawica może, poprzez wywoływanie świądu, prowadzić również do zaburzenia snu i związanych z tym konsekwencji, niedobór żelaza. Obecność wszy na skórze może prowadzić do podrażnienia skóry i wywołania reakcji alergicznej. Przeczosy i otarcia naskórka, spowodowane odruchowym drapaniem, sprzyjają powstawaniu wtórnych nadkażeń bakteryjnych skóry. W masywnej infestacji wszą głowową może dojść do powstania kołtuna (splątane włosy, zlepione brudem i gnidami).
LECZENIE: skrócenie włosów, a w bardziej nasilonych przypadkach wszawicy nawet ogolenie głowy. Zalecane jest równoczesne leczenie wszystkich osób mających ścisły kontakt z osobą zainfekowaną i używających tych samych przedmiotów oraz nakryć głowy. Pacjent powinien zgłosić się na badanie kontrolne 5-6 dni po zakończeniu leczenia. Zaleca się usuwanie gnid i wszy gęstym grzebieniem, po uprzednim zmoczeniu włosów wodą z octem, zmieszanych w równych objętościach (co powoduje szybsze odrywanie się gnid od włosa) oraz stosowanie szamponów zawierających permetrynę, dostępnych w aptekach bez recepty.
Sposoby przenoszenia się wszawicy:
Wszawica głowowa - Bezpośrednio z włosów na włosy, za pośrednictwem przedmiotów używanych do pielęgnacji włosów, za pośrednictwem przedmiotów używanych do ozdabiania włosów, za pośrednictwem nakryć głowy.
Wszawica odzieżowa - Przez zawszoną odzież i bieliznę, przez zawszoną pościel.
Wszawica łonowa - Drogą kontaktów płciowych, za pośrednictwem ubrania i bielizny, za pośrednictwem pościeli.
Świerzb jest chorobą wywołana przez wewnętrznego pasożyta Sarcoptes scabiei. Cechuje go różnopostaciowa swędząca wysypka z typowym umiejscowieniem - brzuch, piersi, narządy płciowe, ręce, przestrzenie między palcami, u dzieci niemal na całym ciele.
Świerzbowiec drążąc w skórze korytarze powoduje świąd. Człowiek drapiąc skórę może dodatkowo ja uszkadzać oraz zakazić bakteriami ropotwórczymi. Dochodzi do powstania na skórze pęcherzyków, grudek oraz reakcji alergicznych. DO ZAKAŻENIA DOCHODZI POPRZEZ: bezpośredni kontakt z chorym, zarażone przedmioty- pościel, rączniki, bielizna, ubranie, złe warunki sanitarne, brak higieny osobistej. Obowiązuje rejestracja przypadków świerzbu i ich izolacja, zwłaszcza dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Profilaktyka indywidualna polega na przestrzeganiu zasad higieny osobistej oraz unikaniu bezpośredniego kontaktu z osobą zarażoną świerzbem i zarażonymi przedmiotami (ręczniki, bielizna pościelowa, zabawki). OBJAWY: Zmiany skórne w postaci drobnych grudek i pęcherzyków na brzuchu, pośladkach, pomiędzy łopatkami , Typowe chodniki świerzbowca najczęściej występują pomiędzy palcami rąk, w okolicy nadgarstka, pachy, pępka, pachwin i genitalii, W okolicy zmian nierzadko naskórek jest zgrubiały i obrzęknięty. Często zmiany skórne ulegają wtórnym zakażeniom bakteryjnym (owrzodzenia, ropnie, niesztowice) lub są powikłane rozległym, sączącym wypryskiem. PROFILAKTYKA I ZAPOBIEGANIE: Izolacja kontaktowa osób zarażonych aż do ich wyleczenia, przeglądy higieniczne w szkołach, żłobkach, przedszkolach, internatach, Przestrzeganie higieny osobistej, Częste mycie rąk i kąpiel całego ciała, Częsta zmiana bielizny, pościeli i ubrania, właściwe ich pranie, prasowanie, wietrzenie, Odzież osobistą powinno się prasować po wewnętrznej stronie
Borelioza - krętkowica kleszczowa, zwana też chorobą z Lyme, jest przewlekłą infekcją bakteryjną, w przebiegu której zaatakowanych może zostać wiele narządów wewnętrznych, a także skóra. Choroba ta ma pochodzenie odzwierzęce, wywołana przez krętka z rodziny Spirochetacea. Do infekcji dochodzi w wyniku ukąszenia przez kleszcza z rodzaju Ixodes. Kleszcze żerują na ponad 300 gatunkach ssaków, ptaków i gadów. Najważniejsze jest wczesne rozpoznanie choroby i właściwe leczenie; w pierwszej fazie, zaraz po tym, jak na ciele pojawi się rumień choroba jest bardzo łatwa do wyleczenia, jeśli jednak dojdzie do późnych powikłań, leczenie staje się utrudnione. Szczepionka przeciwko boreliozie nie istnieje, można się tylko zaszczepić przeciwko odkleszczowemu zapaleniu mózgu. Najczęściej zachorowania rejestruje się najczęściej od maja do października, a najwięcej między majem a sierpniem.Rozpoznanie: Zmiany skórne – rumień, czerwone plamy.
PRZEBIEG CHOROBY
I etap – od 60 do 90 dni po ukłuciu kleszcza, zmiany skórne (rumień). Niebolesnym zmianom skórnym może towarzyszyć świąd, bóle mięśni, ogólne robicie, stany podgorączkowe, niekiedy powiększenie węzłów chłonnych.
II etap – rozwój zmian skórnych, ostre zmiany zapalne narządów (stawów, serca, układu nerwowego)
III etap - przewlekła infekcja – powyżej l roku do kilkunastu lat od zakażenia. Występują przewlekłe zmiany skórne oraz destrukcyjne zmiany zapalne stawów, przewlekłe zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.
U dzieci czerwone plamy lub grudki pojawiają się zwykle na skórze głowy, twarzy i szyi. Natomiast u dorosłych ma pośladkach, zgięciu pod kolanami lub pod pachami, czyli tam, gdzie najczęściej przyczepiają się kleszcze. ETAPY LECZENIA Na początku choroby stosuje się zazwyczaj antybiotyki doustne. W II etapie rozwoju choroby – wskutek zaatakowania przez bakterie narządów wewnętrznych rozwijają się ostre zmiany zapalne narządów – zapalenia stawów, mięśnia sercowego, ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Leczenie Trwa około sześciu do ośmiu tygodni i nie zawsze skuteczne. Nie leczona borelioza jest bardzo groźna – może spowodować niedowłady, uszkodzenia mózgu. Trzeci etap może wystąpić do 15 lat od momentu zakażenia. Na tym etapie mogą występować zmiany zanikowe skóry, zaawansowane zwyrodnienie stawów, postępujące zmiany ośrodkowego układu nerwowego prowadzące do demencji, których nie kojarzy się z krętkami, ani tym bardziej z kleszczami.
RODZAJE BORELIOZY
Borelioza stawowa - obrzęki dużych stawów (np. kolan, barków, łokci) i ich bolesność. Neuroborelioza - U dzieci może objawiać się zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych lub porażeniem nerwów twarzy; u dorosłych występują przeszywające, napadowe bóle „korzonkowe”, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, zaburzenia psychiczne. Mogą pojawiać się zaburzenia koncentracji, silne bóle głowy, zwiększona drażliwość, uczucie zmęczenia, a nawet utrata przytomności i drgawki. Kardioborelioza - charakteryzująca się zapaleniem wsierdzia, osierdzia lub mięśnia sercowego, w Polsce występuje sporadycznie. PROFILAKTYKA: osłony ubraniowe i środki owadobójcze.
KLESZCZOWE ZAPALENIE MÓZGU
Kleszcze przenoszą wirusy wywołujące zapalenie mózgu i opon mózgowych
Kleszczowe zapalenie mózgu groźną chorobą na którą chorują dzieci i dorośli, Najczęściej zdarza się w wieku 15-50 lat. Siedliska kleszczy są stałym rezerwuarem zarazków, gdyż już raz zakażone wirusami kleszcze przekazują je następnie swemu potomstwu. Zapalenie mózgu jest ciężką chorobą wirusową. Przebieg choroby może być łagodny, ale i bardzo ciężki, niekiedy może prowadzić do kalectwa, a nawet zgonu. U niektórych osób choroba kończy się na jednym etapie. U innych po kilku dniach pozornego zdrowia pojawia się bardzo wysoka gorączka (do 40st C), silne zawroty i bóle głowy, wymioty, zaburzenia równowagi, sztywność karku. Pierwszy etap choroby pojawia się po 7-14 dniach od kontaktu z kleszczem. Objawami są bóle mięśni, stawów, nudności, zapalenie spojówek, zaczerwienienie gardła, gorączka, katar, czasem powiększenie węzłów chłonnych najczęściej kojarzone są z przeziębieniem, zwłaszcza, gdy po kilku dniach same ustępują. Drugi etap choroby pojawia się po kilku dniach od zakończenia objawów etapu I. Chorego boli głowa, ma gorączkę, wymioty, nudności oraz zmiany zapalne w płynie mózgowo-rdzeniowym. Z reguły choroba kończy się na drugiej fazie i pacjent zdrowieje. Objawy zwykle ustępują po 2-3 tygodniach. Choroba może jednak przebiegać ciężko, gdy wystąpią objawy mózgowe, móżdżkowe lub rdzeniowe, rzadko ma przebieg śmiertelny (w 1-2% przypadków). Czasem stwierdza się następstwa pochorobowe, takie jak niedowład lub zanik mięśni. W Polsce od kilku lat dostępna jest szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Zawiera ona oczyszczony antygen zabitego wirusa kleszczowego zapalenia opon mózgowych i mózgu ze szczepu izolowanego w Austrii. Ponieważ pełne szczepienie obejmuje 3 dawki - niezbędne są dawki przypominające, co 3 lata. Jednak już po podaniu drugiej dawki organizm może się skutecznie bronić przed atakiem wirusa kleszczowego zapalenia mózgu.
TOKSOKAROZA – larwy wędrujące - jest groźną odzwierzęcą chorobą pasożytniczą, wywoływaną przez inwazję larw psich lub kocich glist. Trudno ją wykryć i leczyć. Terapia nie zawsze przynosi oczekiwane efekty. Natomiast jest to zoonoza, której nie trudno jest zapobiegać. Oczywiście pod warunkiem, że wie się na jej temat wystarczająco dużo.