BEMA PAMIĘCI ŻAŁOBNY RAPSOD – NORWID

1. GENEZA

Utwór ten poświęcony jest pamięci Józefa Bema, bohatera powstania listopadowego, walk we Francji i Portugalii, bohatera Wiosny Ludów i walk w obronie Wiednia i na Węgrzech. Wiersz powstał w 1851 roku kilka miesięcy po śmierci generała w Syrii. Dla autora Józef Bem był symbolem wartości moralnych oraz cnót obywatelskich i wojskowych

2. BOHATER

Józef Bem (1794-1850) rozpoczął karierę wojskową w kampanii Napoleona przeciw Rosji w latach 1812-1813. Był dowódcą artylerii w powstaniu listopadowym, odznaczył się w bitwie pod Ostrołęką, kierował m.in. obroną Warszawy. Na emigracji związany z konserwatywnym Hotelem Lambert, z którym współpracował również Norwid. W czasie Wiosny Ludów (1848) został naczelnym wodzem powstania węgierskiego. Odnosił duże sukcesy bitewne i zyskał wielką sympatię Węgrów, którzy obdarzyli go określeniem „ojczulek Bem”. W ostatnim okresie życia przyjął islam i imię Murat Pasza, by, jako dowódca armii tureckiej, walczyć z Rosją. Bywa nazywany bohaterem trzech narodów – polskiego, węgierskiego i tureckiego.

3. GATUNEK

RAPSOD – podniosły utwór poetycki, pieśń sławiąca wielkiego bohatera lub ważne wydarzenie. Rapsod żałobny opiewa pogrzeb wybitnej postaci, służąc zarówno opisowi ceremonii, jak i samego bohatera. Zastosowana przez poetę miara wiersza (heksametr) sprawia, iż utwór przybiera postać marszu żałobnego. (np. Król-duch Słowackiego).

2. WPROWADZENIE

W utworze tym poeta przedstawia wyimaginowaną ceremonię żałobną generała. Jej obraz jest przykładem romantycznego synkretyzmu kulturowego. Rzymski rytuał pogrzebowy wodza (taneczny krok konia) łączy się z elementami słowiańskimi (płaczki żałobne) i germańskimi )chłopi bijący toporami w tarcze).

3. TREŚĆ.

Bohaterem utworu jest gen. Józef Bem. Utwór wprowadza nas w poetyckie misterium pogrzebowe.
Cały rapsod podzielony jest na dwie części: opis pogrzebu i ogólnoludzkie, ponadczasowe, filozoficzne przesłanie.

Pogrzeb skonstruowany jest na wzór pochówków dawnych wodzów słowiańskich. Występują rycerskie rekwizyty, które nie pasują do wieku XIX, zatem owa stylizacja cofa wizję pogrzebu Bema ku wcześniejszym wiekom. Opis jest bardzo bogaty i dokładny. Stajemy się uczestnikami opisywanych zdarzeń. W drodze na miejsce przeznaczenia pogrzebowy kondukt wchodzi w wąwóz. Jednak grób nie zatrzymuje pochodzi – staje się natomiast punktem zwrotnym, otwiera bramy przyszłości.

Narracja zmienia się z trzecio osobowej, która zamyka przeszłość na pierwszoosobową, która otwiera przyszłość. Przyszłość wyrasta z dziedzictwa po Bemie, zatem bohaterem wiersza staje się też pamięć o Bemie tkwiąca w narodzie i pobudzająca go do czynu. Zmiana ta zachodzi w IV strofie wiersza, której dramatyzmu dodają bogate epitety i żywe opisy.

Pochód staje się marszem bojowników o wolność, prawdziwa idea nie umiera, tylko pobudza narody, których celem nie jest grób tylko przyszłość. Utwór się kończy, ale wydarzenia nie – słowa „dalej, dalej” mówią nam jasno, że pochód i walka trwa, utwór daje nadzieję (także porównaniem do obalenia murów Jerycha przez Jozuego).

4. BUDOWA

HEKSAMETR – specjalny rodzaj wersu, stosowany w starożytności w eposach bohaterskich. Wiesz o takiej konstrukcji jest używany w celach stylizacyjnych. Tworzenie heksametru polskiego polega na użyciu w kolejnych wersach sześciu stóp rytmicznych, przy czym powinny być one albo trochejami, albo daktylami. Cechy heksametru polskiego:

* Jest to wiersz rytmiczny;

* charakteryzuje się występowaniem sześciu akcentów w każdym wersie;

* składa się z 13-17 sylab;

* w wersach akcent pada zawsze na pierwszą sylabę.