METODOLOGIA BADAŃ NAUKOWYCH 22.10.2012 „WYKŁAD III”
Teoria poznania naukowego
- klasyczny model uprawomocnienia (uzasadnienia) wiedzy
- nowożytny model uprawomocnienia wiedzy
- racjonalizm i empiryzm
- racjonalizm krytyczny – rezygnacja z modelu uzasadniającego nauki
- model paradygmatyczny nauki
Klasyczny model uprawomocnienia (uzasadnienia) wiedzy
- poznanie naukowe nie tylko stwierdza fakty, lecz przede wszystkim bada przyczyny możliwych do ustalenia faktów (TPN1)
- poznanie naukowe zajmuje się nie tylko poszczególnymi faktami i ich przyczynami, lecz także i przede wszystkim ogólnymi strukturami i ogólnymi relacjami w ramach tych struktur (TPN2)
- właściwym przedmiotem poznania naukowego są niematerialne struktury przedmiotów i stosunki między przedmiotami (TPN3)
Ad.: TPN1, TPN2, TPN3
- same przyczyny postrzegalnych faktów nie są postrzegalne (TPN1)
- to co ogólne (nie jednostkowe) jest z zasady niepostrzegalne (TPN2)
- jak można dostrzec bezpośrednio „idealny” okrąg definiowany w geometrii czy jakieś prawo przyrody
- to co ogólne, a więc struktury i prawa przyrodnicze, jest niematerialne (TPN3)
Klasyczny model uprawomocnienia (uzasadnienia) wiedzy c.d.
- poznanie naukowe jest prawdziwe, niepodważalne i możliwe do udowodnienia (TPN4)
- zasada ta została sformułowana w związku z rozwojem matematyki (argumentacji dowodowej)
- wprowadza ona rozróżnienie między wiedzą potoczną, a wiedzą naukową
- jeżeli te teoretyczne odkryte, ogólne struktury przyrody nazwiemy pierwszymi zasadami (to TPN1-TPN4 orzekają, że nauka wyjaśnia i poznaje postrzegalne fakty na podstawie pierwszych zasad
- poznanie naukowe polega na badaniu pierwszych zasad (principia, aksjomaty), i na logicznej dedukcji zdań (teorematów) o faktach ze zdań o pierwszych zasadach (TPN5)
Ad.: TPN4, TPN5
- na TPN4 i TPN5 opiera się aksjomatyczny obraz nauki
- jeszcze dzisiaj twierdzenia w ramach określonej dyscypliny dzielą się na 1) twierdzenia uznawane niewątpliwie za prawdziwe (aksjomaty) oraz 2) twierdzenia wprowadzone logicznie z aksjomatami czyli teorematy
- proces powyższy nazywany jest aksjomatyzacją nauki (dyscypliny naukowej)
Problem z aksjomatami
- możemy powiedzieć, że teorematy (zdania o faktach wprowadzone w logicznie z przyjętych wcześniej pierwszych zasad – aksjomatów) są prawdziwe i niepodważalne (przynajmniej w sensie logicznym)
- ale w takim przypadku jawi się pytanie dlaczego aksjomaty mają być prawdziwe i niewzruszone skoro nie możemy tego dowieść (pierwsze zasady stanowią podstawy definicji)
Rozwiązanie problemów z aksjomatami – zasada TPN6
- poznanie pierwszych zasad (aksjomatów) wyrasta z doświadczenia empirycznego i postrzegania (nie chodzi tu jednak o postrzeganie w sensie potocznym)
- poznanie pierwszych zasad dokonuje się na podłożu postrzegania strukturalnego jego prawdziwość gwarantują wystarczająco biegłość, doświadczenie i umiejętność, a także intuicja badaczy (TPN6)
Klasyczny model uprawomocnienia (uzasadnienia) wiedzy – podsumowanie
- na klasyczny model uprawomocnienia (uzasadnienia) wiedzy składają się zasady badania przyczyn (TPN1), poznawanie tego co ogólne (TPN2) i niematerialne (TPN3), prawdziwość i niewzruszalność nauki (TPN4), aksjomatyzacja teorii naukowych (TPN5) oraz postrzeganie strukturalne (TPN6)
- na powyższych podstawach wiedza naukowa była zrozumiana jako pewna, niezawodna i należycie uzasadniona
- klasyczny model nie uzasadnia przyrodoznawstwa ponieważ zajmuje się ogólnymi, niematerialnymi strukturami uzasadnianymi językiem matematyki
- z kolei w przyrodzie jest zbyt dużo chaosu i przypadkowości, aby można było opisać ją językiem matematyki
- eksperymentalna ingerencja w przyrodę wprowadza kolejne czynniki powodujące dalsze zakłócenia
- rozróżnianie (postawienie w opozycji) ogólnych i niematerialnych struktur w stosunku do postrzegalnej przyrody
- sfera supralunarna (powyżej księżyca) – tutaj matematyka zdawała egzamin
- sfera sublunarna (poniżej księżyca) – zbyt dużo chaosu, matematyka nie może sobie z tym poradzić
Rewolucja nowożytna w modelu uzasadniania nauki
- księga przyrody jest napisana w języku matematyki (Galileusz)
- postrzegalna przyroda (materia) posiada możliwe do matematycznego opisu cechy, liczba, miejsce, masa, prędkość, przyspieszenie, energia
- oddzieloną obserwowaną przyrodę (w której występują zakłócenia) od teoretycznego ścisłego opisu praw, które nią rządzą
- przywrócono znaczenie eksperymentu w badaniu przyrody, siła przyrody w sposób racjonalny próbowano wykorzystać w celach użytkowych
Nowożytny model uprawomocnienia nauki
- właściwym przedmiotem nauki są matematyczne struktury przyrody oraz stosunki między ich elementami, które można odkrywać za pomocą celowych badań eksperymentalnych oraz stosować za pomocą użytecznej techniki (TPN7)
TPN7 a model klasyczny
- zasada TPN7 w modelu nowożytnym zastępuje zasadę TPN3 z modelu klasycznego
- TPN1, TPN2, TPN4, TPN6 zachowują ważność
- TPN5 nazwano metodą analityczno (poszukiwanie pierwszych zasad) syntetyczną (dowodzenie teorematów na podstawie aksjomatów)
- model nowożytny utrzymuje klasyczne roszczenie nauki o prawdę; eksperymentalne diagnozy nie pełnią w nim jeszcze funkcji kontrolnych wobec teoretycznych twierdzeń
Dorobek modelu nowożytnego
- jedną z cech modelu uwiarygodnienia nauki (wiedzy naukowej) jest wyróżnienie pewnej niepodważalnej bazy poznawczej, na którą składają się wszystkie prawdziwe zdania nauki
- w miarę tego jak ta baza poznawcza zostaje bliżej określona można wyróżnić dwa warianty modelu nowożytnego: racjonalizm i empiryzm
Racjonalizm (m.in. kartezjaniści)
- podstawowym założeniem racjonalistów jest przekonanie, że rozum ludzki (ratio), jako stworzone przez Boga odbicie rozumu boskiego, albo jako najwyższy produkt rozwoju życia, jest zgodny z formułą rzeczywistości
- racjonaliści uważali, że podstawą wszelkiego poznania są aprioryczne sądy rozumu, ponieważ są one niezależne od wszelkiego zewnętrznego doświadczenia
- uważali oni, że aprioryczna baza poznawcza wyznacza ramy dla wszelkiej wiedzy zawartej w poszczególnych dyscyplinach naukowych
- racjonaliści byli zatem zwolennikami jednolitej nauki uniwersalnej (filozofii) i uniwersalnej metody naukowej – metody matematycznej
Empiryzm
- empiryście odrzucali główną tezę racjonalistów o zgodności struktury myślenia i rzeczywistości
- uważali oni, że nie jest możliwe przy pomocy samego rozumu (operacji myślowych) zyskać wygląd w charakter rzeczywistego stanu
- potrzebne do tego są obserwacja, postrzeganie, eksperyment, czyli kontrola empiryczna
- empiryści podzielili nauki na empiryczne (orzekają na podstawie obserwacji rzeczywistości) i formalne (związki semantyczne miedzy pojęciami i między zdaniami – matematyka, logika, filozofia)