WYKŁAD I

DEFINICJA RYZYKA INWESTYCJI

Instrumenty finansowe

• Instrumenty finansowe = zobowiązania finansowe, a więc roszczenia dotyczące majątku jednych podmiotów gospodarczych w stosunku do drugich.

Dla emitentów => zobowiązania (pasywami),

Dla ich posiadaczy => składnikami ich majątku (aktywami).

• Instrumenty finansowe = zobowiązania emitenta, obietnice wypłacenia przez emitenta w przyszłości z chwilą zaistnienia określonych przesłanek jakiś środków pieniężnych (odsetki, dywidenda itp.);

Podział instrumentów finansowych

1. Aspekt własnościowy: instrumenty wierzycielskie (depozyty bankowe, weksle) lub własnościowe (akcje);

2. Aspekt generacji dochodu: instrumenty o stałym lub zmiennym dochodzie;

3. Aspekt terminu zapadalności: krótko (0-1 rok), średnio (1- 5 lat) i długoterminowe (> 5 lat) lub instrumenty rynku pieniężnego oraz kapitałowego;

4. Aspekt emitenta: instrumenty bezpośrednie (podmioty, władze lokalne) lub pośrednie (instytucje finansowe jako pośrednicy na rynku);

5. Aspekt kształtowania się wartości: instrumenty rzeczywiste (bazowe) oraz pochodne (pozabilansowe);

Rynek finansowy a rynek walutowy

• Rynek finansowy = instrumenty finansowe o różnym stopniu płynności de nominowane w jednostce pieniężnej jednego kraju;

• Rynek walutowy = instrumenty finansowe o najwyższym stopniu płynności denominowane w jednostkach pieniężnych dwóch różnych krajów;

• Instrumentami finansowymi nazywamy waluty, papiery wartościowe, depozyty bankowe o stałym oprocentowaniu oraz indeksy kursów akcji i inne indeksy ekonomiczne;

• Waluty obce (dewizy) są to krótkoterminowe należności, które z uwagi na swoją formę i płynność mogą być natychmiast użyte do zapłaty w obrocie międzynarodowym;

Struktura rynku finansowego

Rynek finansowy

Rynek pieniężny – rynek instrumentów finansowych o najwyższym stopniu płynności, których termin spłaty nie przekracza jednego roku;

• Rynek hurtowy (wholesale market), który podlega bezpośredniemu oddziaływaniu banku centralnego;

• Rynek pierwotny (primary market) oraz rynek wtórny(secondary market);

• Rola: => pożyczanie i lokowanie środków na krótkie terminy i głównie wykorzystuje się go do zarządzania płynnością;

Podział:

1. Rynek lokat bankowych;

2. Rynek bonów skarbowych (operacje otwartego rynku);

3. Rynek krótkoterminowych papierów komercyjnych.

Rynek kapitałowy

• rynek instrumentów finansowych, których termin spłaty jest dłuższy niż jeden rok; (wysoka płynność rynku oraz duże bezpieczeństwo obrotu); Instrumenty wierzycielskie (obligacje) albo własnościowe (akcje);

Rynek kredytowy

• detaliczny rynek zindywidualizowanych transakcji finansowych (brak rynku wtórnego) i podstawowym instrumentem jest kredyt bankowy lub niebankowej instytucji finansowej (kredyt hipoteczny lub konsumpcyjny);

Rynek instrumentów pochodnych

• transakcje finansowe, które nie powodują powstawania klasycznie rozumianych wierzytelności i zobowiązań w związku, z czym transakcje te są zapisywane poza bilansem.

Co to jest instrument pochodny?

Instrument pochodny (derywat) => instrument finansowy lub papier wartościowy (typu transakcji futures, opcji swap, FRA itp.), którego cena jest ściśle powiązana z instrumentem bazowym i który nie posiada cech tego instrumentu (przykładowo nie przekazuje odsetek, prawa własności itd.).

Instrument bazowy (podstawowy) jest to instrument rynku natychmiastowego, którego cena stanowi podstawę obliczania wartości instrumentu pochodnego i jego codziennego (głównie w przypadku giełdowych instrumentów pochodnych) lub końcowego rozliczenia.

Podstawowe rodzaje instrumentów pochodnych:

− futures / forward

− opcje

− swapy

− inne

RYZYKO

• Ryzyko - niebezpieczeństwo błędnych rozstrzygnięć (decyzji), niepowodzenia działania i negatywnego odchylenia od celu;

• Ryzyko - niebezpieczeństwo poniesienia straty lub niezrealizowania celu założonego przy podejmowaniu określonej decyzji;

• W działalności gospodarczej niemożliwość osiągnięcia celu nie jest zawsze równoznaczne z poniesieniem straty, może oznaczać nie osiągnięcie zysku na odpowiednim poziomie;

• Ryzyko = synonim niepewności;

• Główny rodzaj ryzyka – ryzyka inwestycji

Ryzyko inwestycji

RYZYKO SYSTEMOWE

• Ryzyko systemowe, ryzyko rynkowe, ryzyko niedywersyfikowalne lub ryzyko systematyczne;

- zależy od parametrów kształtujących cały system gospodarczy i do nich należą: poziom stopy procentowej, inflacja, kurs walutowy, wielkość PKB itp.

- nie może być one ograniczone przez dywersyfikację portfela rynkowego (portfel rynkowy jest to portfel składający się ze wszystkich akcji na danej giełdzie);

• Ryzyko niedywersyfikowalne jest związane ze stanem całej ekonomii;

• Te rodzaje ryzyka mogą być bezpośrednio zabezpieczane przez wykorzystanie instrumentów pochodnych

Ryzyko inflacyjne

=> ryzyko siły nabywczej określającej wzrost cen towarów i usług w przeciągu jakiegoś przedziału czas. Najbardziej zagrożone

• Podmioty gospodarcze, które nie są w stanie przerzucić wzrostu cen tworzących koszty na ceny tworzące przychody (podmioty, które zaopatrują się w czynniki produkcji po zmiennych cenach, a realizują zbyt po cenach stałych, z góry ustalonych przy zawieraniu kontraktu);

• Inflacja => wzrost kosztów wytworzenia (nie dający się zredukować), który jest bardzo trudny do przerzucenia na klientów w postaci podniesienia cen wyrobów finalnych;

Najmniej zagrożone

• Ryzyko inflacyjne nie występuje w podmiotach gospodarczych, których ceny zakupu i zbytu charakteryzują się dużą elastycznością np. firmy usługowe - niska elastyczność transmisji zmian cen surowców na produkty finalne

Ryzyko stopy procentowej (1)

• Niebezpieczeństwo negatywnego wpływu na sytuację finansową podmiotu gospodarczego zmian wysokości stopy procentowej;

Ryzyko => brak dopasowania wymagalności terminowych zakupów i sprzedaży (wszystkie podmioty, które mają w swoim bilansie oprocentowane aktywa i pasywa);

Banki lub instytucje finansowe

• Wzrost stóp procentowych => wzrost ceny pozyskania pieniądza dla banku i tego nie da się natychmiast przenieść na klientów;

• Spadek stopy procentowej => zmniejszenie wpływów z tytułu kredytów i innych lokat i mimo spadku kosztu pozyskania pieniądza nie można tego dokonać natychmiast z powodu istniejących regulacji prawnych.

Ryzyko stopy procentowej (2)

• Podobieństwo pomiędzy ryzykiem walutowym a ryzykiem stopy procentowej;

• Dotyczy pozycji bilansowych, jak i pozabilansowych wyrażonych w stałym czy zmiennym oprocentowaniu;

• Ryzyko związane z instrumentami finansowymi o stałej stopie oprocentowania i o zmiennej stopie oprocentowania;

• Ryzyko dochodu polegające na obniżeniu się dochodu z odsetek na skutek zmian stopy procentowej dotyczącego instrumentów o stałej lub zmiennej stopie procentowej (z wyjątkiem papierów wartościowych np. depozyty).

• Ryzyko inwestycji polegające na obniżeniu się wartości księgowej papierów wartościowych o stałej stopie procentowej (np. obligacje).

Czynniki kształtujące poziom stopy procentowej:

• polityka rządu,

• warunki działania podmiotów gospodarczych,

• polityka banku centralnego,

• preferencje oszczędnościowe konsumentów,

• wolumen transakcji, dla których terminy zmiany nie są zsynchronizowane oraz długości czasu, na który zostały zawarte transakcje.

Ryzyko stopy procentowej (3)

Podstawowy problem w zarządzaniu ryzykiem stopy procentowej:

=> określenie przebiegu rynkowej stopy procentowej w przyszłości.

• Przebieg krzywej struktury stopy procentowej tzw. krzywej dochodowości(yield curve):

=> graficzne przedstawienie związku między wysokością stawek procentowych, a różnymi przedziałami czasowymi.

Krzywe dochodowości:

• grupa homogenicznych papierów wartościowych;

• dochód przynoszony przez dany papier najczęściej nie znajduje się na krzywej dochodowości, ale ponad lub poniżej jej;, jeżeli rzeczywisty dochód > dochód wyznaczony na krzywej:

=>dany papier jest niedoszacowany (cena < cena podobnych papierów

wartościowych);

• jeżeli rzeczywisty dochód < dochód wyznaczony na krzywej:

=>dany papier jest przeszacowany (cena > cena podobnych papierów wartościowych).

• Przeszacowany lub niedoszacowany papier => kandydat transakcji kupna –sprzedaży.

Ryzyko stopy procentowej (4)

1. Krzywa dochodowości o normalnym czyli wzrostowym trendzie (upward sloping)

• stawki oprocentowania dla instrumentów długoterminowych > krótkoterminowych(normalna sytuacja gospodarcza).

2. Krzywa dochodowości o spadkowym trendzie (downward sloping, inverted)

• stopy krótkookresowe > długoterminowe (okresy rozwoju gospodarczego i ekspansji lub czasami w okresie recesji lub inflacji).

3. Krzywa dochodowości o łukowym trendzie (humped)

• średnioterminowe stopy procentowe > krótko i długookresowe stopy procentowe.

4. Krzywa dochodowości o stałym trendzie (flat) –

• stopy procentowe pozostają na tym samym poziomie dla wszystkich okresów.

Warianty kształtowania się stawek procentowych w zależności od czasu

Ryzyko kursowe (1)

• Niebezpieczeństwo poniesienia strat z tytułu posiadania przez podmiot otwartej, niezabezpieczonej pozycji walutowej na skutek niekorzystnego ruchu kursów walutowych;

• Ryzyko walutowe to przeciętne procentowe odchylenie poziomu kursu walutowego od wartości oczekiwanej;

• Kurs walutowy jest to cena, po której jedna waluta jest kupowana / sprzedawana za inną walutę

Ryzyko kursowe (2)

Pozycja walutowa

=> zestawienie wierzytelności (W) i zobowiązań (Z) danego podmiotu w walutach obcych.

• Jeżeli W = Z to pozycja zamknięta;

• Jeżeli W # Z to pozycja otwarta (pozycja otwarta długa i krótka).

• Pozycja walutowa długa, dodatnia (long foreign exchange position)

=> nadwyżka należności w danej walucie nad zobowiązaniami i powstaje w przypadku nadmiernego zakupu (overbought) danej waluty;

• Pozycja walutowa krótka, ujemna (short foreign Exchange position)

=> nadwyżka zobowiązań w danej walucie nad należnościami i powstaje w przypadku nadmiernej sprzedaży (oversold) danej waluty

Ryzyko kursowe (3)

• Do pomiaru ryzyka walutowego służy pozycja wymiany walutowej;

• Każdy podmiot zawierający określoną transakcję w walutach obcych wchodzi w pozycję walutową, która w ujęciu księgowym stanowi narzędzie oceny podejmowanego przez podmiot ryzyka walutowego, co wpływa na zmiany kursów walut obcych w stosunku do waluty krajowej oraz na odpowiednie pozycje bilansowe i pozabilansowe.

ryzyko walutowe = otwarta pozycja walutowa x procentowa zmiana kursu walut

Ryzyko kursowe (4)

• Dewaluacja - ustawowe obniżenie kursu waluty krajowej względem walut obcych

spadek wartości waluty krajowej w stosunku do wartości obcych walut (musimy więcej naszej waluty zapłacić za taką samą ilość waluty obcej);

• Rewaluacja - ustawowe podniesienie kursu waluty krajowej względem walut obcych

wzrost wartości waluty krajowej w stosunku do wartości obcych walut (musimy mniej naszej waluty zapłacić za taką samą ilość waluty obcej);

• Aprecjacja - wzmocnienie się waluty wskutek działania rynku

• Deprecjacja - osłabienie się kursu waluty krajowej wskutek działania rynku

Ryzyko polityczne

• Rodzaj ryzyka trudnym do zabezpieczenia. Istnieją jednak instytucje państwowe, które ograniczają ryzyko polityczne dla transakcji zagranicznych.

• KUKE - zabezpieczanie kredytów eksportowych w Polsce;

• Rodzaje ryzyka politycznego:

1. Ryzyko kraju, które wiąże się z niemożnością wykonania podjętego wcześniej zobowiązania z powodów politycznych: wojny, rewolucji, katastrof, klęsk żywiołowych i urodzaju, przewrotów, zmian politycznych i rządowych, afer i skandali gospodarczych i politycznych;

2. Ryzyko transferu, które występuje, gdy władze jakiegoś kraju, kierując się przesłankami ekonomicznymi, mogą zabronić dokonywania transferu funduszy bądź ich zamiany na jakąkolwiek inną walutę, chociaż kontrahent jest w stanie zrealizować swoje zobowiązania;

3. Ryzyko konwersji pojawiające się, wtedy, gdy władze danego kraju ograniczają administracyjne możliwości zamiany jednej waluty na drugą.

Ryzyko niesystemowe

• Ryzyko niesystemowe, ryzyko dywersyfikowalne, ryzyko specyficzne lub ryzyko niesystematyczne;

• Ryzyko specyficzne dla danego podmiotu i jest dywersyfikowalne;

• Ma znaczenie w relacji do danego podmiotu gospodarczego i jego lokalnego otoczenia;

• Inwestor jest w stanie zredukować go przez dywersyfikację (inwestycje w różne instrumenty finansowe);

• Dywersyfikacja dokonywana musi być o jak największą liczbę branż w gospodarce

Ryzyko kredytowe

• Ryzyko niezrealizowania transakcji = sytuacja,w której kontrahent operacji (banki, klienci) nie może, bądź nie chce wypełnić zobowiązania podjętego w momencie zawarcia transakcji

• Ryzyko rozliczenia = przechodzenie większości transakcji dewizowych przez system clearingowy i występuje wówczas przesunięcie w funduszach, które stanowi zarodek ryzyka nie wywiązania się z zobowiązania wobec kontrahenta

Ryzyko przedsiębiorstwa (1)

Ryzyko straty inwestora, który zainwestował swoje środki pieniężne w papiery wartościowe danego przedsiębiorstwa z powodu wydarzeń, które zaistniały w ramach jego struktury organizacji;

• Ryzyko związane z personelem to ryzyko strajku lub przestojów głównie wynikający z istniejących stosunków międzyludzkich w danym podmiocie wywołany niekorzystnymi działaniami menedżerów czy liderów związkowych.

• Ryzyko operacyjne dotyczy technicznej strony zawieranych transakcji walutowych, czyli systemów telefonicznych, telefaksowych, komputerowych itp. Nieograniczony dostęp do systemów komputerowych stwarza ryzyko wykorzystania informacji przez niepowołane osoby.

Ryzyko przedsiębiorstwa (2)

• Niewłaściwa i nieefektywna organizacja stwarza ryzyko działania. Konieczne jest wtedy istnienie procedur kontrolnych, dopasowanie struktury organizacji do potrzeb i strategii, cykliczna analiza istniejącego stanu organizacji. W rozwiązywaniu trudności w efektywnym zarządzaniu mogą pomóc zintegrowane systemy elektronicznego przetwarzania informacji.

• Ryzyko kontrolne dotyczy systemów kontrolnych wykorzystywanych w podmiotach gospodarczych, wzajemnych powiązań informacyjnych wewnątrz firmy.

Ryzyko przedsiębiorstwa (3)

• Ryzyko finansowe dotyczy struktury finansowania przedsiębiorstwa

• Większe - wysoki udziału zewnętrznego finansowania w źródłach finansowania danego podmiotu gospodarczego(dźwignia finansowa);

⇒ w strukturze podmiotu gospodarczego rośnie relacja pomiędzy wielkością kredytów, pożyczek i obligacji do wielkości funduszy własnych (kapitału akcyjnego i zapasowego),

⇒ większe ryzyko finansowe

Najbardziej narażone firmy: większy stosunek kosztów stałych do kosztów zmiennych;

Dźwignia operacyjna (Spadek sprzedaży, koszty stałe nadal utrzymują się na niezmienionym poziomie i mogą doprowadzić do powstania strat. Koszty zmienne z kolei dostosowują się do wielkości produkcji).

• Spokrewnione ryzyko bankructwa i ryzyko niedotrzymania warunków.

Ryzyko utraty płynności

Ryzyko utraty płynności pojawia się w chwili braku gotówki, uniemożliwiającej pokrycie obligatoryjnych zobowiązań finansowych.

• grozi bankructwem lub wysokimi kosztami;

• podmiot gospodarczy może znaleźć się w procesie upadłościowym lub może być zmuszony do poszukiwania bardzo drogich źródeł finansowania.

Ryzyko cenowe

Ryzyko cenowe dotyczy zmiany ceny instrumentu bazowego między dniem zakupu, a dniem sprzedaży danego instrumentu.

• Rodzaj instrumentów finansowych, w które podmiot gospodarczy lokuje swoje środki zależy od takich czynników jak:

1. Okres, przez który podmiot gospodarczy będzie posiadał wolne środki pieniężne;

2. Awersja firmy do inwestowania w ryzykowne instrumenty;

3. Cykliczność, z jaką podmiot gospodarczy potrzebuje środków pieniężnych na zaspokojenie swoich kosztów bieżących;

4. Wielkość wolnych środków pieniężnych;

5. Płynności obrotu danymi instrumentami finansowymi.

Ma to szczególne znaczenie w wytwórczości, gdy surowce stanowią główną składową kosztów oraz przede wszystkim tam gdzie aktywa podmiotów zmieniają się tak jak zmieniają się wartość inwestycji np. fundusze emerytalne itp.

WYKŁAD II

Oczekiwana stopa zwrotu Mierniki ryzyka Model jednowskaźnikowy

Oczekiwana stopa zwrotu (dochód przypadający na jednostkę zainwestowanego kapitału)

=> podstawowa charakterystyka każdej inwestycji;

=> określa dochód przypadający na jednostkę zainwestowanego kapitału;

R_{t =} (P_t

• Rt => stopa zwrotu instrumentu finansowego w t-tym okresie;

• Pt , Pt-1 => cena instrumentu finansowego w t-tym okresie.

• Zakup instrumentu finansowego - - oczekiwanie, co do zwyżki cen instrumentu finansowego;

Oczekiwana stopa zwrotu

• Inwestor = przyszła stopą zwrotu na instrumencie finansowym.

• przyszłość = niepewność = ryzyko

• Opis ryzyka => podejście wynikające z rachunku prawdopodobieństwa; (ogromnego zestawu czynników makro i mikroekonomicznych mających wpływ na stopę zwrotu)

• Rozkład stopy zwrotu => możliwe do osiągnięcia stopy zwrotu oraz prawdopodobieństwa ich osiągnięcia (sytuacja na rynku).

• Syntetyczna miara dochodu wyznaczona na podstawie rozkładu stopy zwrotu to oczekiwana stopa zwrotu.

m

R = ∑ p_i R_i

i=1

• R – oczekiwana stopa zwrotu;

• R_i – i-ta możliwa do osiągnięcia wartość stopy zwrotu;

• P_i – prawdopodobieństwa osiągnięcia i-tej możliwej wartości stopy zwrotu;

• m – liczba możliwych do osiągnięcia wartości stopy zwrotu

Oczekiwana stopa zwrotu => średnia ważona możliwych do osiągnięcia stop zwrotu, przy czym wagami są prawdopodobieństwa ich osiągnięcia;

• Gdy nie ma możliwości uzyskania informacji o rozkładzie stopy zwrotu do oszacowania oczekiwanej stopy zwrotu można wykorzystać dane historyczne (stopy zwrotu zrealizowane w przeszłości). Na tej podstawie szacuje się oczekiwaną stopę zwrotu:

n

R = ( ∑ R_t ) / n

t=1

• Rt – stopa zwrotu instrumentu finansowego zrealizowana w t-tym okresie;

• n – liczba okresów z których pochodzą dane

Historyczne dane

• Określenie liczby okresów

- im większa liczba danych tym średnia arytmetyczna bardziej stabilna;

- największy wpływ na kształtowanie stop zwrotu mają ich wartości w obecnym okresie i okresach

bezpośrednio go poprzedzających (nie za duża liczba);

• Przyjęcie długości okresu (dzienne roczne stopy zwrotu);

- im dłuższy okres tym lepiej dla wyliczenia oczekiwanej stopy zwrotu;

- najlepiej roczne stopy;

- okresy nie krótsze niż miesiąc.

• niestabilne stopy zwrotu – inne miary statystyczne tj. mediana stop zwrotu

Miary ryzyka (wartość miary przyjmuje wart. nieujemne. zero – brak ryzyka.

Ryzyko – występuję wtedy, gdy możliwa do zrealizowania stopa zwrotu rożni się od oczekiwanej;

Ryzyko decyzji inwestycyjnej:

1. Ryzyko (niepewność natury);

2. Awersja inwestora do ryzyka.

Miara ryzyka instrumentu finansowego wariancja stopy zwrotu z niego;

• Wariancja serii wartości jest to średnia kwadratów różnic między poszczególnymi wartościami danej serii i ich średnią wartością.

• Średnia informuje nas o przybliżonej wartości analizowanych danych a ryzyko jest tym wyższe im wyższa jest wariancja

m

V = ∑ p_i ( R_i - R ) ²

i=1

V – wariancja stopy zwrotu

R – oczekiwana stopa zwrotu

Miary ryzyka

• Im większe są odchylenia możliwych stóp zwrotu od oczekiwanej stopy zwrotu, tym większa jest wariancja;

• Wariancja przyjmuje zawsze wartości nieujemne;

• Wariancja = 0 => wszystkie możliwe stopy zwrotu są równe;

• Obliczenie wartości wariancji pewnego zbioru danych pod warunkiem, że znamy wszystkie jego wartości.

• Do oszacowania wariancji można wykorzystać dane historyczne.

m

V = [ ∑ ( R_i - R )² ] / (n – 1 )

i=1

Miary ryzyka

• Odchylenie standardowe stopy zwrotu serii wartości to pierwiastek kwadratowy z ich wariancji (miara oddalania się danych od wartości średniej – miara rozpiętości). Jeśli wszystkie obserwowane dane są jednakowe to odchylenie równe jest 0.

m

S = √V = √ ∑ p_i (R_i - R )²

i=1

s – odchylenie standardowe stopy zwrotu

=> zwykle wyrażone w procentach;

=> wskazuje przeciętne odchylenie możliwych stop zwrotu od oczekiwanej stopy zwrotu;

=> przyjmuje wartości nieujemne;

=> im wyższe standardowe odchylenie tym większe ryzyko związane z danym instrumentem finansowym;

=> wartość zerowa oznacza brak ryzyka.

Miarą ryzyka jest standardowe odchylenie stóp zwrotu. Stopy wynikają z różnicy cen.

Miary ryzyka - korelacja

• Korelacja – stopień powiązania ze sobą dwóch zmiennych losowych;

m

ρ ₁₂ = [ ∑ ( R_1i - R_i ) ( R_2i – R₂ ) ] / [ (n-1) (s₁s₂) ]

i=1

ρ_ -współczynnik korelacji stop zwrotu instrumentów finansowych;

• R1, R2 – oczekiwana stopa zwrotu pierwszego i drugiego instrumentu finansowego;

• s1 ,s2 - odchylenia standardowe pierwszego i drugiego instrumentu finansowego;

• R1i , R2i - możliwe stopy zwrotu pierwszego lub drugiego instrumentu finansowego;

Miary ryzyka – korelacja

m

ρ ₁₂ = [ ∑ ( R_1i - R_i ) ( R_2i – R₂ ) ] / [ (n-1) (s₁s₂) ]

i=1

• Wykorzystanie danych historycznych

• Wartość bezwzględna współczynnika korelacji wskazuje na silę powiązania stop zwrotu instrumentów finansowych;

• Im wyższa jest wartość bezwzględna tego współczynnika tym powiązanie jest silniejsze (najsilniej powiązane to instrumenty o współczynnikach –1 oraz + 1 a najsłabiej te bliskie 0).

Miary ryzyka - korelacja

• Wartość korelacji < – 1 do +1.>

• korelacja = +1

=>dwie serie danych są ze sobą doskonale skorelowane;

• korelacja = --1

=> wartości zmiennych zmieniają się w podobny sposób, ale w przeciwnych kierunkach;

• korelacja = 0

=> niemożliwe jest znalezienie jakiegokolwiek związku między zmianami wartości jednej serii i zmianami wartości w serii drugiej.

Miary ryzyka - korelacja

• Znak współczynnika korelacji

=> kierunek powiązania stop zwrotu instrumentu finansowego.

• Dodatnia korelacja

wzrostowi (spadkowi) stopy zwrotu jednego instrumentu finansowego towarzyszy wzrost (spadek) stopy zwrotu drugiego instrumentu finansowego

(firmy z tej samej branży).

• Ujemna korelacja

wzrostowi (spadkowi) stopy zwrotu jednego instrumentu finansowego towarzyszy spadek (wzrost ) stopy zwrotu drugiego instrumentu finansowego (akcje firmy naftowej i akcje towarzystwa lotniczego lub akcje firmy budowlanej i towarzystwa ubezpieczeniowego).

Miary ryzyka

• Kowariancja mierzy jak bardzo dane zmienne losowe różnią się od siebie.

• Pojęcie które łączy korelację z wariancją.

• Wariancja => określa jak zmieniają się wartości pewnej zmiennej losowej;

• Kowariancja => mierzy jak zmieniają się dwie zmienne losowe w zależności od siebie.

m

cov ₁₂ = ∑ p_i (R_1i – R₁) (R_2i – R₂ )

i=1

• cov₁₂ –kowariancja stop zwrotu instrumentów finansowych;

• Kowariancja informuje jedynie o kierunku powiązania stop zwrotu instrumentów finansowych.

Ryzyko vs Dochód (ile ryzyka przypada na jednostkę dochodu)

• Oczekiwana stopa zwrotu i ryzyko => dwie podstawowe charakterystyki każdego instrumentu finansowego;

• Zasada maksymalizacji dochodu i minimalizacji ryzyka => naturalna zasada, którą kieruje się każdy inwestor;

• Inwestor kupuje więc instrumenty finansowe o największej oczekiwanej stopie zwrotu i najmniejszym ryzyku (najmniejszym odchyleniu standardowym);

• Graficzna analiza dochodu i ryzyka instrumentu finansowego

• Oś odciętych – wartości odchyleń standardowych stopy zwrotu;

• Oś rzędnych – wartości oczekiwanych stop zwrotu;

• Z reguły im wyższy dochód z instrumentu finansowego tym wyższe ryzyko;

Inne miary ryzyka – semiwariancja

Semiwariancja stopy zwrotu

• Uwzględnia się tylko ujemne odchylenia od oczekiwanej stopy zwrotu

m

SV = ∑ p_id_i²

i=1

di = Ri - R gdy Ri - R < 0

di = 0 gdy Ri - R ≥ 0

=> Ważona suma kwadratów ujemnych odchyleń możliwych stóp zwrotu od oczekiwanej stopy zwrotu

Inne miary ryzyka - semiodchylenie

Semiochylenie standardowe stopy zwrotu

• Pierwiastek kwadratowy z semiwariancji

m

ss = SV ^0,5 = ( ∑ p_id_i ² ) ^0,5

i=1

Alternatywa, gdy inwestor chce stopę zwrotu na odpowiednim poziomie.

Ujemne odchylenia od oczekiwanej stopy zwrotu

<=>

Ujemne odchylenia od stopy zwrotu ustalonej przez inwestora

Im wyższa oczekiwana st. zwrotu. tym wyższe ryzyko

Inne miary ryzyka – odchylenie przeciętne

• Wada => Normalne odchylenie standardowe obarczone ryzykiem złego wyniku (duże odchylenie „do 2” może zawyżyć wielkość ryzyka);

• Średnia ważona wartości bezwzględnych odchyleń możliwych stop zwrotu od oczekiwanej stopy zwrotu, przy czym wagami są prawdopodobieństwa osiągnięcia stop;

m

d = ∑ p_i ǀ R_i - R ǀ

i=1

d = odchylenie przeciętne stopy zwrotu

przyjmuje tylko wartości nieujemne;

Inne miary ryzyka – semiodchylenie przeciętne

Ryzyko – negatywna kategoria (ujemne odchylenia od oczekiwanej stopy zwrotu);

_m

sd = ∑ p_i d_i

ⁱ⁼¹

di = Ri - R gdy Ri - R < 0

di = 0 gdy Ri - R ≥ 0

=> Można stosować uogólnienie miary polegające na zastąpieniu oczekiwanej stopy zwrotu stopą zwrotu określoną przez inwestora.

Współczynnik zmienności

• Miara ryzyka względnego CV = s / R

• CV – współczynnik zmienności;

• R – oczekiwana stopa zwrotu;

• s– standardowe odchylenie stopy zwrotu (ryzyko);

• wielkość ryzyka przypadającego na jednostkę stopy zwrotu;

• Inwestor – zakup instrumentu o jak najmniejszym współczynniku zmienności;

• Stosowane gdy instrumenty finansowe mają zbliżone oczekiwane stopy zwrotu i zbliżone poziomy ryzyka (standardowe odchylenie)

Współczynnik zmienności

• Graficzna analiza współczynnika zmienności

• Oś odciętych – wartości odchyleń standardowych stopy zwrotu;

• Oś rzędnych – wartości oczekiwanych stop zwrotu;

• Współczynnik zmienności => cotangens kąta nachylenia do osi odciętych prostej łączącej początek układu współrzędnych z punktem odpowiadającym tej akcji;

• Akcje A-B (te same współczynniki względności).

Teoria użyteczności – paradoks

• Koncepcja awersji do ryzyka – teoria użyteczności;

• Paradoks petersburski (wiek XVIII) – gra polegająca na rzucie monetą (pojawienie się reszki);

Wygrana => 2n (n – liczba wykonanych rzutów);

Ile powinien zapłacić gracz za udział w grze?

Wygrana (wartość oczekiwana) – wartość nieskończona;

Zasada maksymalizacji wartości oczekiwanej => każda stawka (różnica pomiędzy wygraną a ceną udziału w grze jest nieskończona);

Praktyka=> Maksymalne stawki = kilka dukatów.

Daniel Bernoulli (1738r.) – zasada maksymalizacji oczekiwanej użyteczności – zasada dla inwestorów przy podejmowaniu decyzji.

Teoria użyteczności – funkcja użyteczności

• John von Neumann oraz Oskar Morgenstern (1944r.)

• Wartości funkcji – wartości użyteczności (wartość satysfakcji, komfortu psychicznego)

Rodzaje użyteczności:

1. Użyteczność pieniądza;

2. Użyteczność bogactwa.

=> Wartości pieniężnej przyporządkowuje użyteczność inwestora;

Funkcja rosnąca – większe bogactwo = większa użyteczność;

Użyteczność bogactwa

• Użyteczność stopy zwrotu – funkcja, która wartościom stóp zwrotu osiągniętych przez inwestora przyporządkowuje użyteczności

R = (W₁ –W₀) / W0

Gdzie

• R – stopa zwrotu inwestora

• W₁ – wartość końcowa bogactwa inwestora

• W₀ – wartość początkowa bogactwa inwestora.

• Jeśli wartość początkowa jest ustalona obie funkcje równoważne

Podstawowym kryterium podejmowania decyzji:

• maksymalizacja użyteczności inwestora (maksymalizacja oczekiwanej użyteczności inwestora).

• oczekiwana użyteczność inwestora:

Funkcja użyteczności

• Pojęcie psychologiczne (każdy ma własną funkcję użyteczności):

1. Inwestor woli posiadać więcej niż mniej –funkcja jest rosnąca (pochodna funkcji jest dodatnia).

2. Krańcowa użyteczność jest malejąca i wklęsła(druga pochodna jest ujemna) – każdy dodatkowy procent wzrostu bogactwa powoduje coraz mniejszy przyrost użyteczności.

Oczekiwana stopa zwrotu portfela

• Udziały są liczbami z przedziału [0, 1] (nie ma krótkiej sprzedaży).

n n

∑ w_i = 1 R_p = ∑ w_i R_i

i=1 i=1

• n – liczba instrumentów finansowych;

• Ri – oczekiwana stopa zwrotu i-tego instrumentu finansowego;

• w_i – udział instrumentu finansowego w portfelu;

• R_p – oczekiwana stopa zwrotu portfela;

• Stopa zwrotu portfela jest ważoną średnią oczekiwanych stop zwrotu poszczególnych instrumentów finansowych, przy czym wagami są ich udziały w portfelu.

Ryzyko portfela

• s_i - ryzyko (odchylenie standardowe) i-tego instrumentu finansowego;

• w_i – udział instrumentu finansowego w portfelu;

• ρ_ - współczynnik korelacji stop zwrotu i-tego oraz j-tego instrumentu finansowego;

• Vp – wariancja portfela

• s_p – odchylenie standardowe portfela.

n n-1 n

Vp = ∑ w_i² s_i ² + 2 ∑ ∑ w_i w_j s_i s_j ρ_ij

i=1 i=1 j=i+1

S_p = √ V_p

• Wariancja (czyli ryzyko) portfela zależy od ryzyka oraz od korelacji stóp zwrotu par składników. Widać, że ujemne wartości współczynników korelacji powodują zmniejszanie się ryzyka (wariancji) portfela. Im bardziej ujemne powiązane są instrumenty finansowe w danym portfelu tym większy jest spadek wariancji portfela.

Ryzyko portfela – dywersyfikacja

Oś odciętych => liczba składników portfela

Oś rzędnych => ryzyko portfela

Zwiększanie liczby składników portfela prowadzi tylko do pewnego momentu do znacznego zmniejszenia ryzyka portfela. W miarę wzrostu liczby składników portfela spadki ryzyka są nieznaczne.

Linia asymptotyczna, do której zbliża się ryzyko całkowite obrazuje poziom ryzyka systematycznego.

Model jedno wskaźnikowy Sharpe`a

• Kształtowanie się stop zwrotu akcji jest zdeterminowane działaniem czynnika odzwierciedlającego zmiany na rynku kapitałowym. Obserwacje empiryczne potwierdzają, ze na wielu rynkach stopy zwrotu większości akcji są powiązane ze stopą zwrotu indeksu rynku akcji (ogólna sytuacja na rynku). Indeks giełdy – substytut portfela rynkowego.

• Zależność stopy zwrotu akcji od stopy zwrotu indeksu rynku (indeksu giełdy, portfela rynkowego) pokazuje następujące równanie:

R_i = α_i + β_i ∗ R _M + e_i

• R_i – stopa zwrotu i-tej akcji;

• R_M – stopa zwrotu indeksu rynku;

• α_i , β_i – współczynniki równania;

• e_i – składnik losowy równania.

Model jedno wskaźnikowy Sharpe`a

• Jest to równanie regresji – liniowa zależność stopy zwrotu akcji od stopy zwrotu indeksu rynku. Działanie innych czynników nie mających wpływ na stopę zwrotu akcji wyrażone jest przez składnik

losowy e.

R_i = α_i + β_i ∗ R _M

Równanie to linia charakterystyczna akcji;

Linia charakterystyczna papieru wartościowego (security market line).

Współczynnik α - współczynnik alfa linii charakterystycznej akcji. Linia jest szacowana i stosuje się do niej dane historyczne dotyczące zrealizowanych stop zwrotu akcji i stop zwrotu indeksu rynku.

Model jedno wskaźnikowy Sharpe`a

• Współczynnik beta β(beta coefficient)

• ile % wzrośnie stopa zwrotu akcji, gdy stopa zwrotu indeksu rynku (portfela rynkowego) wzrośnie o 1%.

• w jakim stopniu stopa zwrotu akcji reaguje na zmiany stopy zwrotu indeksu rynku (zmiany zachodzące na rynku akcji).

Model jedno wskaźnikowy Sharpe`a

• Wspołczynnik beta β:

1. < β < 1 oznacza, że stopa zwrotu akcji w małym stopniu reaguje na zmiany zachodzące na rynku, - akcja defensywna;

β > 1 oznacza, że stopa zwrotu akcji w dużym stopniu reaguje na zmiany zachodzące na rynku, akcja agresywna

β = 1 oznacza, że stopa zwrotu akcji zmienia się w takim samym stopniu jak stopa zwrotu rynku, (portfel rynkowy na β = 1);

β = 0 oznacza, że stopa zwrotu akcji nie reaguje na zmiany rynku – akcja wolna od ryzyka rynku (taki jest bon skarbowy);

β < 1 oznacza, że stopa zwrotu akcji reaguje na zmiany odwrotnie niż rynek, (rzadki przypadek ale pożądany).

Model jedno wskaźnikowy Sharpe`a

Odcięta – wartość stopy zwrotu indeksu rynku w danym okresie

Rzędna – wartość stopy zwrotu akcji w danym okresie

Linia charakterystyczna – linia hipotetyczna prosta,

Współczynnik beta akcji to tangens kąta nachylenia prostej do osi odciętych;

Współczynnik alfa linii to wyraz wolny prostej;

Do szacowania linii charakterystycznej akcji na podstawie danych z przeszłości stosuje się metodę najmniejszych kwadratów. Polega ona na wyznaczeniu prostej w taki sposób, że suma kwadratów odchyleń punktów od prostej (linii charakterystycznej) jest minimalna, przy czym odchylenia mierzone są wzdłuż osi rzędnych.

Model jedno wskaźnikowy Sharpe`a

Szacowanie parametrów linii charakterystycznej otrzymane metodą najmniejszych kwadratów:

n n

β_i = { [ ∑ ( R _it - R _i ) ∗ ( R _Mt – R_M )] / [ ∑ ( R _Mt – R _M ) ² ] }

i=1 i=1

α _i = R _I - β _I ∗ R _M

• n – liczba okresów, z których pochodzą informacje;

• R_it – stopa zwrotu i-tej akcji w t-tym okresie

• R_Mt – stopa zwrotu indeksu rynku w t-tym okresie

• R_i- średnia arytmetyczna stop zwrotu i-tej akcji

• R_M - średnia arytmetyczna stop zwrotu indeksu rynku

WYKŁAD III

Krótka Sprzedaż Pożyczanie papierów wartościowych

Informacje podstawowe (1)

• Krótka sprzedaż nie jest instrumentem finansowym,

• Krótka sprzedaż nie jest rodzajem zlecenia jest zwykłą sprzedażą papierów wartościowych,

• Krótka sprzedaż odbywa się poprzez sprzedaż pożyczonych papierów wartościowych,

• Poprzedza ją zaciągnięcie pożyczki w papierach z jednoczesnym zobowiązaniem się do ich zwrotu w określonym terminie.

Informacje podstawowe

• Źródło zysku krótkiej sprzedaży to różnica pomiędzy:

– Kwotą uzyskaną ze sprzedaży pożyczonych papierów a,

– Kwotą zapłaconą przy odkupie papierów.

• Koszty transakcji krótkiej sprzedaży:

– Prowizja maklerska za transakcję sprzedaży papierów,

– Wynagrodzenie dla pożyczkodawcy,

– Kapitał zamrożony w zabezpieczeniu.

Zysk z transakcji krotkiej sprzedaŜy

Przykład:

• Klient pożycza od domu maklerskiego na 30 dni 1.000 sztuk akcji spółki ABC,

• Dokonuje krótkiej sprzedaży pożyczonych akcji po kursie 18 zł,

• Po upływie 30 dni kurs akcji spółki ABC spadł do poziomu 10 zł i przy takim kursie klient dokonuje odkupu papierów, które zwraca pożyczkodawcy

• Prowizja maklerska za zlecenie sprzedaży wynosi 0, 8% wartości transakcji

• Wynagrodzenie dla DM (pożyczkodawcy) 3% w skali roku wartości pożyczonych papierów.

Zysk z transakcji krótkiej sprzedaży

• Wysokość środków otrzymanych z krótkiej sprzedaży papierów:

– 1.000 x 18 zł = 18.000 zł,

• Wysokość środków zapłaconych przy odkupie papierów wartościowych:

– 1.000 x 10 zł = 10.000 zł,

• Zysk brutto z transakcji krótkiej sprzedaży

– 18.000 zł – 10.000 zł = 8.000 zł.

Zysk z transakcji krótkiej sprzedaży

• Wynagrodzenie dla DM pożyczkodawcy

– Wartość pożyczonych papierów z dnia udzielenia pożyczki = 18.000,00 zł,

– Wartość wynagrodzenia w skali roku 18.000,00 zł x 3% = 540,00 zł,

– Wartość wynagrodzenia za okres 30 dni = 44,38 zł;

• (540 zł x 30/365) = 44,38 zł,

• Prowizja maklerska = 144,00 zł;

– 18.000 x 0,8% = 144,00 zł,

• Suma kosztów = 144,00 zł + 44,38 zł = 188,38zł

• Zysk netto = 7.811,62 zł (8.000,00 zł – 188,38zł)

Podstawy prawne.

Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie określenia zasad, trybu i warunków pożyczania papierów wartościowych z udziałem domów maklerskich, banków prowadzących działalność maklerską oraz banków prowadzących rachunki papierów wartościowych (Dz.U. z dnia 30 grudnia 1999 r.).

Papiery pod krotką sprzedaż

Zgodnie z rozporządzeniem przedmiotem krótkiej sprzedaży:

=> mogą być jedynie płynne papiery, których wartość rynkowa wynosi nie mniej niż 100.000.000 euro oraz spełniające, co najmniej jeden z następujących warunków:

a) Średnia dzienna wartość obrotów danym papierem wartościowym wynosi nie mniej niż 250.000 euro,

b) Średnia dzienna liczba transakcji danym papierem wartościowym wynosi nie mniej niż 50

Wielkości określone w pkt a), b) ustala się:

a) Na podstawie danych za ostatni kwartał oraz przy zastosowaniu średniego kursu euro ustalanego przez NBP na ostatni dzień danego kwartału.

b) W przypadku jeżeli papier wartościowy został dopuszczony do obrotu w danym kwartale wówczas ww. wielkości ustala się dla tego papieru na podstawie danych za miesiąc kalendarzowy poprzedzający miesiąc, w którym następuje zawarcie umowy sprzedaży krótkiej oraz przy zastosowaniu średniego kursu NBP na ostatni dzień tego miesiąca kalendarzowego.

Ramowa umowa krotkiej sprzedaży.

• Umowa podpisywana przez klienta z DM,

• Określenie szczegółowych warunków pożyczania papierów wartościowych w tym między innymi;

– Sposób ustalania wynagrodzenia za otrzymanie pożyczki,

– Sposób udzielenia rekompensaty za utracone pożytki,

– Wysokość i sposób ustanawiania zabezpieczenia pożyczki.

Zabezpieczenie umowy pożyczki

• Zabezpieczenie ustanawiane na rzecz pożyczkodawcy (DM),

• Zabezpieczenie jest gwarancją zwrotu pożyczonych papierów,

• Zabezpieczenie wykorzystywane przez pożyczkodawcę w sytuacji gdy:

– Klient nie dokonuje zwrotu pożyczonych papierów,

– Klient nie uzupełnia depozytów zabezpieczających.

Zabezpieczenie początkowe

• Ustanawiane przed złożeniem zlecenia krótkiej sprzedaży,

• Wysokość zabezpieczenia sprzedaży krótkiej;

– nie mniej niż 50% iloczynu liczby sprzedawanych papierów oraz ceny określonej w zleceniu sprzedaży,

– DM może przyjąć zażądać ustanowienia wyższego poziomu zabezpieczenia.

Zabezpieczenie dodatkowe

• Ustanawiane po realizacji zlecenia krótkiej sprzedaży,

• Wysokość dodatkowego zabezpieczenia sprzedaży krótkiej;

– Suma wysokości depozytów początkowego i dodatkowego nie może być mniejsza niż 130% wartości rynkowej pożyczonych papierów.

Składniki zabezpieczenia

• Zabezpieczenie początkowe i dodatkowe

– Gotówka,

– Akcje – tylko z listy papierów, na które można składać zlecenia krótkiej sprzedaży,

– Obligacje,

– Bony skarbowe

• Tylko zabezpieczenie dodatkowe

– należności pożyczkobiorcy z tytułu zawartych a jeszcze nierozliczonych transakcji sprzedaży pożyczonych papierów,

• Stopy uznania – poziom uznania wartości papieru w zabezpieczeniu;

– Akcje – 0,70,

– Papiery emitowane przez Skarb Państwa – 0,95.

Aktualizacja zabezpieczenia (1)

• DM codziennie po zakończeniu sesji wyznacza;

– Wartość rynkową pożyczonych papierów (Wp)

– Wartość rynkową zabezpieczenia (Wz)

• W przypadku gdy;

– 130% x Wp > Wz – wówczas klient jest wzywany do uzupełnienia zabezpieczenia do poziomu określonego przez DM,

– 150% x Wp < Wz – wówczas klient może dysponować nadwyżką zabezpieczenia przekraczającą poziom 150% x Wp.

Aktualizacja zabezpieczenia (2)

• W przypadku gdy klient nie uzupełnia zabezpieczenia;

– Następuje natychmiastowe rozwiązanie umowy pożyczki,

– Pożyczkobiorca (DM) wykorzystując środki uzyskane z upłynnienia zabezpieczenie;

• dokonuje odkupu pożyczonych papierów,

• Pobiera wynagrodzenie za udzieloną pożyczkę.

Inwestowanie zabezpieczenia

• Ramowa umowa krótkiej sprzedaży może przewidywać możliwość inwestowania przez DM (pożyczkodawcę) środków pieniężnych znajdujących się w zabezpieczeniu,

• Umowa krótkiej sprzedaży reguluje;

– Sposób podziału zysku z tej inwestycji,

– Dopuszczalny zakres, przedmiot i zasady dokonywania tej inwestycji,

• W przypadku, gdy inwestycja przyniosła straty obowiązanych do jej pokrycia jest wyłącznie DM (pożyczkodawca)!

Stopa zwrotu

=> podstawowa charakterystyka każdej inwestycji;

=> określa dochód przypadający na jednostkę zainwestowanego kapitału;

Zakup instrumentu finansowego => oczekiwanie, co do zwyżki cen instrumentu finansowego;

Krotka sprzedaż => oczekiwanie, co do zniżki cen instrumentu finansowego;

Nie na wszystkich rynkach krótka sprzedaż funkcjonuje i stosujący krótką sprzedaż zobowiązany jest wpłacić, jako zabezpieczenie pewien % ceny instrumentu finansowego.

R_t = ( P _t-1 - P _t ) / MP _t-1 R_t = ( P_t – P _t-1 ) / P _t-1

Rt => stopa zwrotu instrumentu finansowego w t-tym okresie;

Pt , Pt-1 => cena instrumentu finansowego w t-tym okresie.

M – liczba z przedziału (0,1) określająca procentowy depozyt od ceny instrumentu finansowego, wpłacany przez dokonującego krótkiej sprzedaży

Pula papierów pożyczanych przez DM

• DM organizuje pulę papierów wartościowych do pożyczenia poprzez:

– Zakup papierów wartościowych na własny rachunek

– Pożyczenie papierów wartościowych od innego domu maklerskiego

– Pożyczenie papierów wartościowych od klienta, dla którego prowadzi rachunek papierów wartościowych

Klient pożyczkodawcą

• DM organizując papiery wartościowe do pożyczenia pod krótką sprzedaż może je pożyczyć od klienta dla którego prowadzi rachunek papierów wartościowych,

• Aby klient mógł udzielić pożyczki musi podpisać z DM ramową umowę pożyczki określającą wszystkie warunki udzielenia tej pożyczki

• Klient pożyczkodawca jest uprawniony do otrzymania wynagrodzenia za udzieloną pożyczkę.

Utracone pożytki

• Pożyczkodawca musi pamiętać, że udzielając pożyczki traci wszelkie pożytki wynikają z posiadania papierów wartościowych w tym

– Wypłacone dywidendy,

– Przyznane prawa poboru.

• Za utracone pożytki pożyczkodawca ma prawo żądania rekompensaty na warunkach wcześniej ustalonych w ramowej umowie pożyczki

Ważne informacje

• Możliwość dokonania krótkiej sprzedaży jest uzależniona od posiadania przez DM papierów wartościowych do pożyczenia,

• Pożyczkobiorca jest zobowiązany do zwrotu tych samych papierów wartościowych o tej samej ilości, którą pożyczył,

• Pożyczkodawca może zażądać przedterminowego zwrotu pożyczonych papierów – żądanie musi być wykonane przez pożyczkobiorcę poprzez natychmiastowe (najpóźniej na dzień następny) złożenie zlecenia odkupu papierów.

WYKŁAD IV

Zarządzanie ryzykiem w banku

Ryzyko bankowe

=> możliwość (prawdopodobieństwo) odchylenia faktycznego wyniku decyzji od wyników planowanych

Podział ryzyka bankowego ze względu na przedział czasowy analizy:

• ryzyko strategiczne

• ryzyko operacyjne

Ryzyko bankowe

Podział ryzyka bankowego wg Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego

• ryzyko kredytowe;

• ryzyko rynkowe;

• ryzyko stopy procentowej wynikające z księgi bankowej;

• inne rodzaje ryzyka m.in. ryzyko operacyjne, płynności, prawne, reputacji

Ryzyko bankowe

Podział ryzyka wg J.P. Morgan

• ryzyko kredytowe,

• ryzyko operacyjne,

• ryzyko płynności,

• ryzyko rynkowe,

• inne rodzaje ryzyka np. ryzyko prawne

Ryzyko operacyjne

• Niebezpieczeństwo, iż niedoskonałości systemów informatycznych lub kontroli wewnętrznej spowodują powstanie nieoczekiwanej straty;

Efekt negatywny ryzyka operacyjnego

• Prawdopodobieństwo wystąpienia strat trudnych do przewidzenia przez kierownictwo, oraz brak możliwości podjęcia przemyślanych działań naprawczych z racji ułomności posiadanych informacji.

Ryzyko płynności

• Ryzyko utraty zdolności banku do terminowego regulowania swoich zobowiązań

• Prawdopodobieństwo braku zdolności banku do zebrania niezbędnych funduszy po normalnym koszcie

• Możliwość wystąpienia problemów z zebraniem przez bank niezbędnych funduszy po normalnym koszcie

• Niedopasowanie w strukturze bilansu wysokości pasywów o danym terminie wymagalności z aktywami o danej płynności

• Ryzyko związane z niewypłacalnością dużych kredytobiorców

Ryzyko stopy procentowej

• Niebezpieczeństwo negatywnego wpływu zmian rynkowej stopy procentowej na sytuację finansową banku

Bank posiada produkty o stałej jak i zmiennej stopie procentowej.

• W zakresie pozycji o stałym oprocentowaniu zagrożenie dla banku może wystąpić, gdy zmniejsza się różnica pomiędzy odsetkami otrzymywanymi a płaconymi przez bank.

Ryzyko walutowe

• niebezpieczeństwo pogorszenia się sytuacji finansowej banku na skutek niekorzystnych zmian kursu walutowego

Rodzaje ryzyka walutowego

• ryzyko konwersji

• ryzyko transferu

Wrażliwość wyników finansowych banku na zmiany kursu walutowego jest spowodowane coraz częściej spotykaną indeksacją zarówno przychodów i opłat jak i pozycji bilansowych do walut zagranicznych.

Ryzyko kredytowe

• Niebezpieczeństwo niespłacenia przez dłużnika banku zaciągniętego zobowiązania w całości lub części wraz z należnymi prowizjami i odsetkami.

• Ryzyko obniżenia się zdolności kredytowej kredytobiorcy

Powody, dla których ryzyko kredytowe jest kluczowym elementem funkcjonowania banku:

• Działalność kredytowa = podstawa systemu bankowego

• Niewypłacalność kilku klientów = niewypłacalność banku

• Decyzja o udzieleniu kredytu - niepełna informacja

• Właściwe rozpatrzenie wniosku kredytowego = posiadane informacje i prognoza przyszłości kredytobiorcy.

Zdolność kredytowa a ryzyko kredytowe

Zdolność kredytowa:

- zdolność – możliwość spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty (ustawa – Prawo Bankowe)

- pozytywna ocena – warunek udzielenia kredytu

- wyjątki jakie ustawa dopuszcza są nieliczne

Ryzyko kredytowe:

- zagrożenie spłaty kredytu z odsetkami w umownych terminach spowodowanym trudnościami w realizacji umowy kredytowej

- może być ono niewielkie lub też znaczące

- ryzyko kredytowe istnieje zawsze – może mieć różny stopień intensywności.

Ryzyko kredytowe

Miejsca powstania zagrożenia realizacji umowy kredytowej:

1. Zewnętrzne dla banku

2. Wewnętrzne dla banku – warsztat pracy banku i jego umiejętności

3. Niezależne od kredytobiorcy i jakości jego propozycji

Zdolność kredytowa

Zdolność kredytowa a tym samym ryzyko kredytowe zależy od oceny:

1. Podmiot ubiegającego się o kredyt – jego historia działalności

2. Dotychczasowych i przewidywanych na okres kredytowy wyników ekonomiczno-finansowych

3. Środowiska gospodarczego, w którym działa i przewidywanych zmianach.

Bezpieczne kredytowanie

1. Jakość kredytu ważniejsza od atrakcyjności celu kredytowania

2. Ryzyko niespłacenia kredytu nie może być kompensowane zwiększoną stopą procentową

3. Każdy kredyt musi mieć przewidziane alternatywne drogę zaspokojenia roszczeń banku

4. Banki wiążąc się z ludźmi o wątpliwej reputacji niszczą swoją reputację o wiele bardziej niż rośnie zysk uzyskany z danej transakcji.

5. Jeśli nie rozumie się danego przedsiębiorstwa nie należy go kredytować

6. Cel kredytu musi zabezpieczać jego spłatę

7. Podjęcie decyzji kredytowej jest własną decyzją banku i powinien on być przekonany o słuszności jej podjęcia

8. Cykliczność koniunktury gospodarczej jest nie do uniknięcia

9. Zabezpieczenie prawne na majątku kredytobiorcy nie jest substytutem spłaty kredytu.

10. Zasadnicze znaczenie ma ocena jakości zarządzania przedsiębiorstwem reputacja u klientów i konkurentów– trudniejsze niż ocena sprawozdań finansowych

11. Przy przyjmowaniu zabezpieczeń na majątku kredytobiorcy konieczna jest profesjonalna i bezstronna wycena i określenie możliwości ich zbytu

12. Kredytowanie drobnych podmiotów gospodarczych jest bardziej ryzykowne niż dużych

13. Zwracać uwagę na szczegóły administrowania kredytem

14. Lokalne banki powinny uczestniczyć w kredytowaniu lokalnych przedsiębiorców

15. Jeśli kredytobiorca żąda szybkiej odpowiedzi powinna ona brzmieć „nie”

16. Jeśli kredyt ma być poręczany (gwarantowany) należy upewnić się czy interes gwaranta jest chroniony podobnie jak interes kredytobiorcy.

17. Należy przyglądać się gdzie i w jaki sposób pieniądze banku są wydawane, trzeba odwiedzać kredytobiorcę, aby wyczuć atmosferę styl zarządzania podmiotem i inne problemy niemające wymiernych określeń

18. Analityk musi myśleć przede wszystkim o banku.

Metodologia zarządzania ryzykiem bankowym

Podstawowe grupy

• Podejście tradycyjne

• metody opisowe, często nazywane systemami eksperckimi;

• analiza wskaźnikowa;

• metody punktowe (scoringowe).

• Podejście oparte na stosowaniu wewnętrznych modeli zarządzania ryzykiem kredytowym

Metody opisowe

Zagrożenia stosowanie metod opisowych

• spójność;

• subiektywność);

• ryzyko, iż zbyt wielką wagę będą miały subiektywne oceny eksperta

• Wprowadzenie komitetów kredytowych czy też obowiązku zatwierdzania decyzji kredytowych na wyższym szczeblu.

Analiza wskaźnikowa

• Rozwój usług bankowych => dotychczasowa analiza zdolności kredytowej okazała się niewystarczająca

• Dążenie do zwiększenia obiektywności podejmowanych decyzji oraz standaryzacji procesu decyzyjnego => analiza wybranych pozycji ze sprawozdań finansowych za pomocą wskaźników

• Analiza wskaźnikowa firmy.

• Wskaźniki płynności;

• Wskaźniki rentowności;

• Wskaźniki zadłużenia;

• Wskaźniki efektywności działania.

Metody punktowe (scoringowe)

• Lata 60-te w USA przy ocenie wniosków o wydanie kart kredytowych

• Przeszkoda do masowego zastosowania => przetwarzanie dużej ilości danych

• Rozwiązanie => szerokie użycie komputerów

• Podział potencjalnych kredytobiorców na podstawie obiektywnych i mierzalnych cech na dwie grupy: o dużym i małym ryzyku kredytowym

• Wyodrębnienie cech charakterystycznych dla każdej grupy dokonywane jest na podstawie danych o byłych lub istniejących kredytobiorcach

• Przynależność do grupy => liczba punktów, otrzymana w toku analizy jego cech

• Suma punktów, uzyskana w procesie analizy, decyduje w sposób wymierny o potencjalnym ryzyku, jakie niesie ze sobą udzielenie kredytu.

Metody nieklasyczne

Przyczyny tworzenia nowych metod:

- stopniowe dążenie do deregulacji działalności

- poszerzenie gamy produktów i klientów docelowych o coraz to nowe sektory

- rozwój międzynarodowych rynków finansowych

- pojawienie się nowych instrumentów pochodnych

- rosnąca konkurencja w sektorze

- osiągnięcia w dziedzinie statystyki, ekonometrii oraz inżynierii finansowej jak również postęp technologiczny i informatyczny.

Nowoczesne metody oceny ryzyka kredytowego

Cel => pomoc w pomiarze i zarządzaniu ryzykiem kredytowym z uwzględnieniem zróżnicowanej oferty produktowej banków

• określenie prawdopodobieństwa wystąpienia straty i śledzenie zmiany rozkładu tego prawdopodobieństwa oraz monitorowanie jakości kredytu

• wczesne identyfikowanie zagrożeń dla portfela kredytowego (działania korygujące)

• narzędzie w ocenie efektywności działalności bankowej (analiza dochodowości poszczególnych klientów, produktów oraz ustalanie polityki cenowej w zależności od wielkości ponoszonego ryzyka).

• Modele kredytowe => krótki okres stosowania ich w praktyce powodują brak bazy danych empirycznych, niezbędnych do opracowania i prawidłowej weryfikacji modelu.

WYKŁAD V

Zarządzanie ryzykiem w firmie ubezpieczeniowej

Ubezpieczenie

• "Ubezpieczenie => element finansowania ryzyka

• Firmy ubezpieczeniowe = sprzedają produkty ubezpieczeniowe, i są punktem skupu niechcianych i niepotrzebnych ryzyk.

• Dla większości organizacji ubezpieczenie => jedyna możliwość zabezpieczenia się przed nieprzewidzianymi stratami danego ryzyka.

• Rynek ubezpieczeniowy specjalizuje się w handlu ryzykiem.

• Towarzystwa ubezpieczeniowe gotowe są przyjąć za stosowną cenę - wyrażoną składką określoną w umowie ubezpieczeniowej - wszystkie niemal ryzyka, z wyjątkiem tzw. nieubezpieczalnych, związanych z wybuchem wojny, strajkami itp. gdzie rolę ubezpieczyciela odgrywa państwo.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W ZAKŁADACH UBEZPIECZEŃ A ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W ORGANIZACJI

Proces zarządzania ryzykiem zawiera:

• strategię rozwoju towarzystwa,

• politykę reasekuracyjną;

• inne strategiczne przedsięwzięcia, wynikające z rocznych i wieloletnich programów działania i rozwoju.

Zarządzanie ryzykiem w towarzystwie ubezpieczeniowym obejmuje:

• analizę wszystkich bez wyjątku umów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W ZAKŁADACH UBEZPIECZEŃ A ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W ORGANIZACJI

Firmy ubezpieczeniowe muszą:

1. Dokonywać we własnym zakresie należnej oceny przejmowanych do ubezpieczenia ryzyk.

2. Podejmować przedsięwzięcia zmierzające do ich ograniczania podczas trwania umów ubezpieczeniowych.

3. Prowadzić we własnym zakresie i żądać podejmowania działań prewencyjnych od swych klientów.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM KLIENTA

• inna forma niż zarządzanie ryzykiem każdej innej organizacji.

Etapy:

- analizie ryzyka

- kontrolowaniu ryzyka

- finansowaniu ryzyka

- administrowaniu procesu bezpiecznego kierowania.

ANALIZA RYZYKA

• dokonywana przez przedstawicieli zakładu ubezpieczeń - underwriterów, w momencie otrzymania od potencjalnych klientów oferty

• ustalenie hierarchii zagrożeń, hierarchii działań, identyfikację ryzyka, prawdopodobieństwo jego realizacji, jak i oszacowanie ryzyka.

• Podstawowy element => zidentyfikowanie najistotniejszych postaci ryzyka i zagrożeń, określenie prawdopodobieństwa ich wystąpienia oraz pełne ukazanie poszczególnych czynników składowych ryzyka.

• Analiza ryzyka => wybór właściwego sposobu (połączenia sposobów finansowania ryzyka).

• Underwriterzy => obowiązek dokonania odpowiedniej selekcji ryzyka, jak i jego klasyfikacji.

• Identyfikacja i ocena ryzyka => ubezpieczający i ubezpieczyciel.

• Ubezpieczający decyzja o odstąpieniu ryzyka w całości ubezpieczycielowi albo częściowo dzieli się ryzykiem z ubezpieczycielem (ubezpieczenia z udziałem własnym lub franszyzą).

• Ubezpieczyciel podstawa do decyzji ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych.

• Całość czynności wykonywanych w celu oszacowania, zaakceptowania na odpowiednich warunkach lub odrzucenia ryzyka ubezpieczeniowego to tzw. underwriting.

• Nazwa ta pochodzi z angielskiego i oznacza "podpisywanie pod", ma to swój związek z gwarancjami, jakich udzielał przedstawiciel towarzystwa ubezpieczeń.

• W przypadku rożnych ubezpieczeń dokonując analizy ryzyka zwraca uwagę na inne zagrożenia.

• W ubezpieczeniach majątkowych ogólny schemat analizy ryzyka można uogólnić, gdyż przy każdym ubezpieczeniu na przedstawicielu zakładu ubezpieczeń ciąży obowiązek określenia wartości maksymalnych strat, jakie mogą wystąpić z określonych zdarzeń przyjętych do ubezpieczenia.

• Ryzyka przyjęte do ubezpieczenia powinny być monitorowane przez cały okres trwania umowy ubezpieczenia, a czerpane z monitoringu informacje i wnioski - wykorzystywane do korygowania zawartych umów, występowania o doubezpieczenie lub podejmowania przedsięwzięć prewencyjnych.

• Na podstawie tych wniosków firma dokonuje także korekt warunków ogólnych umów ubezpieczenia, tak, aby przyjęcie do ubezpieczenia ryzyka kolejnych klientów odbywało się w najkorzystniejszej formie dla firmy a także dla klienta.

• Procesy likwidacji szkód w poszczególnych grupach ubezpieczeń muszą być również organizowane na podstawie ciągłych procedur zarządzania ryzykiem, obejmujących wszystkie następujące po sobie etapy likwidacji szkód, z roszczeniami regresowymi w stosunku do innych zakładów ubezpieczeń włącznie.

ANALIZA RYZYKA – UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE

• Po zawarciu ubezpieczenia zakład nie ma żadnego wpływu na zachowanie oraz nawyki właściciela polisy - a zatem na przestrzeganie przez niego, lub nie, zasad zdrowego życia.

• Jedyny moment, kiedy zakład ubezpieczeń może i powinien działać, jest okres bezpośrednio poprzedzający zawarcie umowy ubezpieczenia na życie - czyli właśnie analiza ryzyka.

• Działanie to polegające na selekcji kandydatów do ubezpieczenia, obejmuje ocenę ich stanu zdrowia, niektórych czynników prowadzących do skrócenia czasu życia - i stosowne do nich - odrzucanie lub określenie stopnia ryzyka ponadstandardowego.

• Etap oceny ryzyka => firma może poddać dokładnej analizie określonego klienta i na jej podstawie skalkulować składkę, pozwalającą na udźwignięcie ryzyka przez cały okres trwania ubezpieczenia.

KONTROLOWANIE RYZYKA

Cel=> całkowita lub częściowa likwidacja.

• Obejmuje ogół działań o charakterze prewencyjnym, takich jak eliminowanie, ograniczanie i przemieszczanie ryzyka, a także lokalizowanie, zmniejszanie i ograniczanie strat w przypadku zrealizowania się ryzyka.

• W przypadku dokonywania kontroli ryzyka na szczeblu zakładu ubezpieczeń musi on mieć głownie na uwadze możliwości wpływania na klientów - ubezpieczających w celu zmuszenia ich do podejmowania określonych działań zmierzających do zmniejszenia ryzyka.

• Wpływać może za pomocą wymogów stawianych w warunkach, jakie klient musi spełnić, aby został ubezpieczony, lub w stosując odpowiedni system zniżek w zamian za dodatkowe zabezpieczenia.

FINANSOWANIE RYZYKA

• podjęcie decyzji: które ryzyka może firma przyjąć w całości, które pod warunkiem wystąpienia franszyz i udziałów własnych klienta, a które powinna sama ubezpieczyć na podstawie umów reasekuracyjnych.

• podejmowanie środków mających na celu likwidację szkodliwych skutków - gdy szkoda nastąpi - poprzez wypłacenie odszkodowania lub świadczenia, wyrównanie strat z innych zewnętrznych źródeł pokrycia oraz własne zabezpieczenie finansowe.

ADMINISTROWANIE PROCESEM BEZPIECZNEGO KIEROWANIA

• systematyczne opracowywanie programu działania, ocenianie jego przebiegu i ciągłe dostosowywanie go do potrzeb procesu bezpiecznego kierowania.

• polega na prowadzeniu odpowiedniej polityki związanej z działalnością ubezpieczeniową.

• stała i systematyczna analiza rynku ubezpieczeniowego, oferowanych produktów jak i potrzeb potencjalnych klientów.

Zakład ubezpieczeń powinien:

• dokonywać analizy konkurencyjności i opłacalności oferowanych produktów, tak, aby z jednej strony przyciągać klientów atrakcyjnością swoich produktów, a z drugiej strony nie narażać się na niepotrzebne straty

• prowadzić odpowiednią politykę w zakresie rozwoju firmy, tworzenie nowych oddziałów, sieci agentów i pośredników

• prowadzić politykę finansową, aby zapewnić bezpieczeństwo firmy poprzez podnoszenie kapitału, tworzenie rezerw w odpowiedniej wysokości, lokowanie wolnych środków w taki sposób, aby były to lokaty bezpieczne, rentowne i płynne.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W ZAKŁADACH UBEZPIECZEŃ – ETAPY DZIAŁAŃ

• budowa świadomości wśród ubezpieczycieli o konieczności współpracy z niezależnymi ekspertami

• wykreowanie bazy firm świadczących usługi doradztwa dla zakładów ubezpieczeń, brokerów, ale również i dla zakładów przemysłowych

• W przypadku ubezpieczania niektórych ryzyk niezbędna staje się współpraca ze specjalistami z danej dziedziny, gdyż tylko oni z własnej praktyki znają procesy technologiczne i z łatwością potrafią określić występujące zagrożenia.

• Wiele towarzystw posiada w swojej strukturze komórki zajmujące się oceną ryzyka, co w większości przypadków i tak sprowadza się do kontaktu z firmami eksperckimi.

• Tylko ekspert, niereprezentujący żadnej ze stron umowy ubezpieczeniowej, może pozwolić sobie na komfort pełnego obiektywizmu, który jest konieczny przy tworzeniu Programu Ubezpieczenia.

• Ubezpieczyciel => włączenie do polisy jak największej ilości bezpiecznych elementów,

• Klient => ubezpieczenie jak największej ilości niebezpiecznych elementów.

• Pozytywnym przykładem pokazującym, że doradztwo w zakresie zarządzania ryzykiem przez cały czas się rozwija, jest powstawanie firm zajmujących się doradztwem w zakresie zarządzania ryzykiem.

• Takich firm doradczych powinno być jak najwięcej, gdyż dla zakładu ubezpieczeń jest szalenie ważne, jak jego klienci zarządzają ryzykami.

• W związku z tym także i ubezpieczyciele muszą mieć ludzi, którzy potrafią to ocenić.

• ktoś inny zajmuje się oceną ryzyka u klienta, a ktoś inny zajmuje się oceną ryzyka klienta.

• musi nastąpić specjalizacja

• risk manager nie powinien zastępować tzw., underwritera, czyli osoby zajmującej się oceną ryzyka klienta.

ŹRODŁA INFORMACJI DLA ZAKŁADOW UBEZPIECZEŃ

Ryzyko ubezpieczeniowe - mierzalne

• dobrym modelem służącym do jego opisu jest zmienna losowa, właściwie zaś proces losowy, to w wielu sytuacjach, szczególnie, gdy ubezpieczyciel ma dostatecznie dużą liczbą obserwacji, do oceny ryzyka wykorzystuje się metody statystyczne.

• Co pewien okres czasu powinno się weryfikować jego ocenę na podstawie nowych informacji z poprzedniego okresu oraz uwzględniać zmiany i inne uwarunkowania zewnętrzne

• Weryfikacja => niezbędna dla właściwej prognozy ryzyka.

• Dla ubezpieczyciela => ocena ryzyka na przyszłość.

Ubezpieczenia majątkowe

• dokumentacja własna ubezpieczonego (informacje, niezbędne do oceny ryzyka);

• dokumentacja budowlana i technologiczna (zagrożenia wynikające z właściwości konstrukcji budowlanej i niebezpieczeństw towarzyszących procesowi produkcji, itp.)

• dokumenty kontroli wewnętrznych i zewnętrznych służb: budowlanej, ochrony przeciwpożarowej, bezpieczeństwa i higieny pracy, Państwowej Inspekcji Pracy itp., (pełne analizy zagrożeń i zastrzeżenia, co do istniejącego stanu)

• dział księgowości (corocznie przeszacowany wartościowy opis wszystkich obiektów, a także znajdujących się w nich maszyn i urządzeń oraz materiałów i surowców)

Ubezpieczenia majątkowe

• ekspertyzy biegłych:

- Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie - upoważniony (wyłączność) do orzecznictwa w sprawach oceny właściwości konstrukcji, odporności ogniowej itp.,

- Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej – upoważnione (wyłączność) do orzecznictwa w sprawach oceny palności i sposobu zabezpieczania budynku przed pożarem,

- Instytut Bezpieczeństwa Górniczego i Kopalnia Doświadczalna "Barbara" - upoważnione (wyłączność) do orzecznictwa w sprawach oceny urządzeń elektroenergetycznych,

- Urząd Dozoru Technicznego - działający w sieci oddziałów w całym kraju, upoważniony do orzecznictwa w sprawach spełniania warunków bezpieczeństwa.

Cel => określenie wysokości maksymalnej prawdopodobnej szkody, jaka może wynikać z zawarcia umowy ubezpieczenia, a także prawdopodobieństwa jej wystąpienia w przewidywanym okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej.

Ubezpieczenia na życie

• analiza materiałów zawierających dane dotyczące długości trwania życia w danym regionie oraz na analizie zmiennych wpływających na tą długość.

• Tablice trwania życia.

• Rocznik statystyczny.

• Specjalistyczne publikacje instytutów medycznych lub też wyniki zbiorczych badań przeprowadzanych przez rożne organizacje.

• Własne materiały statystyczne, które są w posiadaniu niektórych towarzystw ubezpieczeniowych, szczególnie tych o wieloletniej tradycji.

UNDERWRITING

• ocena ryzyka zarówno od strony medycznej, jak i finansowej, zawodowej czy "moralnej" i przyporządkowanie ubezpieczonego do określonej klasy ryzyka.

• Dział zajmujący się oceną ryzyka w danej firmie ubezpieczeniowej powinien tworzyć własne statystyki oraz określać własne reguły underwritingu w zależności od zmieniającego się otoczenia.

• Tworzenie zróżnicowanej oferty ubezpieczeniowej oraz ochrona firmy ubezpieczeniowej przed przyjmowaniem ryzyk zbyt dużych, niepewnych lub podejrzanych.

• Podstawowy cel ubezpieczenia na życie jest przeniesienie na Towarzystwo finansowego ryzyka śmierci, inwalidztwa czy poważnego zachorowania.

• Ubezpieczenia na życie są specyficzną formą zabezpieczania się przed ryzykiem, gdyż to ryzyko dotyczy przede wszystkim śmierci, która prędzej czy później czeka każdego człowieka.

• Poprzez zagwarantowanie ubezpieczonym świadczenia, określonego w postaci sumy ubezpieczenia, ustalonej w umowie ubezpieczeniowej, za odpowiednio skalkulowaną składkę, ubezpieczyciel ochrania swojego klienta na wypadek utraty życia, zdrowia bądź zdolności do pracy zarobkowej.

• Wysokość składki - analiza danych zawartych we wniosku o ubezpieczenie.

Obowiązki ubezpieczającego:

- opłacenie składki

- podanie do wiadomości zakładu ubezpieczeń danych związanych ze stanem zdrowia ubezpieczonego, lub innych o które zakład ubezpieczeń zapytuje.

PROCES I PROCEDURA UNDERWRITINGU

1. Proces selekcji ryzyka - czyli ustaleniu ryzyka, które jest możliwe do zaakceptowania przez towarzystwo ubezpieczeniowe

2. Proces klasyfikacji ryzyka - czyli podziale na określone grupy ryzyka, zarówno dla ryzyk standardowych, jak i substandardowych.

Proces underwritingu w ubezpieczeniach na życie:

1) Wstępna selekcja - przed otrzymaniem wniosku o ubezpieczenie przez ubezpieczyciela. Podjęcie decyzji przez firmę co do grupy osób, wśród których będą poszukiwane osoby do ubezpieczenia.

2) Ocena danych zawartych we wniosku oraz innych informacji medycznych czy też finansowych. Podjęcie decyzji, czy dany przypadek może być przyjęty do ubezpieczenia na zasadach standardowych, substandardowych, czy może powinien być

odłożony lub odrzucony.

3) Rozważeniu typu, intensywności i rozmiaru ryzyka, w sytuacji, gdy ubezpieczenie nie może być zawarte przy zastosowaniu specjalnej taryfy.

4) Ustalenie metody, dzięki której można neutralizować dodatkowe ryzyko.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

Cel zarządzania: zapewnienie bezpieczeństwa organizacji (pewność podejmowania ryzyka związanego z możliwością wystąpienia szkód losowych wyłącznie w takim zakresie, jaki w danej organizacji został dopuszczony).

Metoda podjęcia ryzyka z punktu widzenia zarządzania => ubezpieczenie.

Wady ubezpieczenia (w formie ochrony organizacji przed dodatkowym ryzykiem):

• częsty brak pełnego pokrycia dla niektórych ryzyk - szczególnie dla ryzyk OC lub związanych np. z wojną, zamieszkami lub specjalnością profilu działania organizacji,

• brak pewności, co do oczekiwanej pełności i szybkości wypłaty odszkodowania.

• wysoka cena asekuracji związana z koniecznością pokrycia kosztów administracyjnych, akwizycji itd. Wybranego zakładu ubezpieczeń.

• w zarządzaniu ryzykiem akceptowalna wysokość stawki ubezpieczeniowej zależna jest od kosztów innych możliwych metod podjęcia ryzyka, ale zawsze dąży się do jej obniżenia poprzez stosowanie alternatywnych rozwiązań równoznacznych ubezpieczeniu.

Retencja ryzyka – zatrzymywanie ryzyka u siebie w firmie.

RETENCJA AKTYWNA

=> podjęcie pewnych ryzyk poprzez tworzenie wewnątrz organizacji specjalnych funduszy lub rezerw na pokrycie przyszłych zdarzeń losowych.

• może zastąpić w pewnych wypadkach w pełni ubezpieczenie (choć zwykle stanowi jedynie jego uzupełnienie)

• musi upłynąć kilkanaście lat - zależnie od charakteru podejmowanego w ten sposób ryzyka. Do tego momentu metoda ta musi być uzupełniana innymi sposobami podejmowania ryzyk.

• niemożliwe jest utrzymywanie funduszu retencji aktywnej mogącego pokryć szkody katastroficzne lub kumulację drobniejszych szkód ( konieczność stałego utrzymywania stosunkowo płynnych środków w wysokości pozwalającej odtworzyć przynajmniej majątek organizacji).

Niemożliwe dla małych i średnich organizacji – ryzyka odpowiedzialności cywilnej ze względu na – praktycznie nieograniczoną - wysokość możliwej szkody.

• Stosowana do zatrzymywania w organizacji części ryzyka - przy jednoczesnym przekazaniu do asekuracji innymi metodami tegoż ryzyka ponad ustalonym limitem (obniżenie kosztów podstawowej metody podjęcia ryzyka czyli ubezpieczenia).

• Efekt oszczędnościowy całej operacji jest możliwy ze względu na znaczne w pewnym zakresie obniżanie się stawek ubezpieczeniowych wraz z podnoszeniem wprowadzanych do ubezpieczenia franszyz oraz jednoczesnym, stosunkowo niskim kosztem obsługi wewnętrznego funduszu retencyjnego lub rezerw na ten cel przeznaczonych.

RETENCJA PASYWNA

=> podjęcie pewnych ryzyk poprzez założenie pokrycia możliwych przyszłych strat związanych ze zdarzeniami losowymi z bieżących funduszy organizacji.

• W praktyce metoda ta występuje wraz z ubezpieczeniem w prawie każdej organizacji w postaci - zatrzymywanej u ubezpieczonego - franszyzy redukcyjnej.

• możliwości zatrzymywania w ten sposób ryzyka w organizacji są jeszcze mniejsze.

Warunki stosowania retencji:

1. Łatwe do przewidzenia skutki i wysokość potencjalnej szkody

2. Relatywnie niska w stosunku do wysokości środków obrotowych wysokość pojedynczej szkody

3. Małe prawdopodobieństwo znacznej kumulacji szkód.

ALTERNATYWNY RYNEK UBEZPIECZENIOWY

Zawiązanie grupy ryzyka.

• Może ono być zastosowane w dwu wypadkach:

1. przy szukaniu pokrycia dla pojedynczego ryzyka lub (rzadziej) dla kompleksu ryzyk przez homogeniczną grupę małych, specyficznych podmiotów

2. przy szukaniu pokrycia dla specyficznego, pojedynczego ryzyka przez grupę rożnych podmiotów.

Zawiązanie grupy ryzyka.

• Znalezienie odpowiedniego - w sensie zakresu i ceny – pokrycia ubezpieczeniowego na zwykłym rynku ubezpieczeniowym przez grupę małych podmiotów lub podmioty szukające pokrycia dla bardzo specyficznego ryzyka może być jednostkowo bardzo trudne.

• Zakłady ubezpieczeń nie będą skłonne zmieniać wtedy znacznie oferowanych przez siebie standardowo warunków ubezpieczeniowych ze względu na wysokie koszty wprowadzenia takich zmian, a przede wszystkim ze względu na brak możliwości przeprowadzenia odpowiednio dokładnych obliczeń aktuarialnych.

• Jest to w dużej mierze wynikiem rozproszenia ryzyk i podmiotów pomiędzy rożnych ubezpieczycieli.

• Połączenie sił w grupie ryzyka, która powinna działać z punktu widzenia ubezpieczyciela jak jeden ubezpieczony podmiot jest często optymalnym rozwiązaniem.

• Grupa zapewnia:

1. Większą siłę w negocjacjach ze względu na wnoszoną - znaczną w agregacie - składkę ubezpieczeniową.

2. Towarzystwu automatycznie rozproszenie specyficznego ryzyka na większą liczbę ubezpieczonych jednostek, co często w ogóle umożliwia przeprowadzenie takiego ubezpieczenia.

• Organizacja grupy ryzyka może następować:

1. Oddolnie np. poprzez inicjatywy stowarzyszeń grup zawodowych;

2. Poprzez propozycję z zewnątrz dla organizacji mających problemy z podjęciem jakiegoś ryzyka.

• Uczestnictwo organizacji w grupie ryzyka umożliwia:

1. Transfer odpowiedzialności poza tę organizację w wypadku, kiedy nie było to inaczej możliwe lub koszty takiego transferu były znacznie wyższe.

2. Ogranicza możliwość swobodnego dobierania warunków ubezpieczenia, co może kolidować z przyjętymi limitami akceptacji i retencji ryzyka, a w konsekwencji skomplikować program podjęcia ryzyk w organizacji.

SAMOUBEZPIECZENIE

• zatrzymanie ryzyka lub brak ubezpieczenia.

• działanie celowe, przemyślane i dodatkowo takie, które może być przeprowadzone na wiele rożnych sposobów.

• nie prowadzić w swojej organizacji asekuracji w ogóle w jakiejkolwiek formie.

• przyjęcie w ubezpieczeniach polityki wysokich franszyz, co daje perspektywę znacznego obniżenia płaconych składek ubezpieczeniowych

• automatycznie oznacza to jednoczesne zatrzymanie u siebie ryzyka do wysokości wybranych franszyz.

CAPTIVE – TOWARZYSTWO ZALEŻNE - ZALETY

• towarzystwa ubezpieczeniowe (lub organizacje ubezpieczeniowe) należące i kontrolowane przez ubezpieczonych.

• może być prowadzone w formie spółki akcyjnej (jest to typowa forma dla większości towarzystw zależnych prowadzonych przez wielkie korporacje) lub w każdej innej formie organizacyjnej dozwolonej przez prawo

• ważne jest natomiast by uczestniczyło przede wszystkim w przekazywaniu lub podziale ryzyk właścicieli oraz było od nich w pełni zależne.

Forma organizacyjna towarzystwa zależnego będzie warunkowana przez:

1. Rodzaj i zakres prowadzonej działalności

2. Cele, jakie poprzez utworzenie towarzystwa zależnego mają być osiągnięte

3. Miejsce jego rejestracji

4. Lokalne regulacje prawne

5. Formę organizacyjną podmiotu lub podmiotów, które towarzystwo organizują.

CAPTIVE – TOWARZYSTWO ZALEŻNE

• podmiot czynnie uczestniczącym w transferze lub podziale ryzyka.

• Najczęściej dokonywane jest to poprzez prowadzenie przez nie reasekuracji lub bezpośredniej działalności ubezpieczeniowej w zakresie tych ryzyk.

• musi być za to w pełni kontrolowane przez osoby lub organizacje, których ryzyka transferuje lub dzieli.

• Dla grup małych organizacji towarzystwo zależne przyjmuje najczęściej postać towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych.

• Podobnie jak w grupie ryzyka oczekiwaną wartością przy organizacji takiego towarzystwa może być uzyskanie pokrycia dla specyficznego ryzyka lub ryzyk. Różnica jest taka, że tutaj ryzyko kalkulacji składek oraz kumulacji wielu drobnych szkód spoczywa na uczestnikach programu, a nie na komercyjnym towarzystwie ubezpieczeniowym.

• łatwiejsza do przeprowadzenia jest specyficzna organizacja likwidacji szkód - oparta np. nie na zawodowych likwidatorach, a na arbitrach wybieranych spośród uczestników programu lub specjalistów z danej dziedziny (metoda zwiększenia szybkości wypłaty oraz realności odszkodowań).

CAPTIVE – TOWARZYSTWO ZALEŻNE - ZALETY

• obniżenie płaconej składki ubezpieczeniowej np. poprzez zmniejszenie kosztów obsługi i akwizycji danych ubezpieczeń

• obniżenie obciążeń związanych z ubezpieczeniem może też być samoistnym powodem uczestnictwa w towarzystwie zależnym.

• kontrola przepływów finansowych organizując je w sposób dogodny dla organizacji lub generując - niejako przy okazji - dodatkowy zysk.

• wyższą formą aktywnej retencji bo dochodzi do wyodrębnienia pewnych środków z ogółu zasobów organizacji z przeznaczeniem ich na pokrycie skutków przyszłych zdarzeń losowych.

• środki te cały czas pozostają pod kontrolą organizacji - zarówno w sensie własności, jak i możliwości pokrycia przy ich pomocy zaistniałych szkód.

• Rożnica pomiędzy captive a retencją => miejsce kumulacji zasobów.

Retencja => środki są gromadzone wewnętrznie – zwykle w postaci rezerw celowych i - najczęściej – muszą powstawać z zysku po opodatkowaniu.

Captive => składki płacone są normalnie - stanowiąc dla organizacji koszt, a rezerwy tworzone są w towarzystwie i nie podlegają wcześniej opodatkowaniu.

CAPTIVE – TOWARZYSTWO ZALEŻNE

Co możemy uzyskać tworząc towarzystwo zależne?

• Tańsze ubezpieczenie

• Pokrycie ryzyk, dla których znalezienie asekuratora na klasycznym rynku jest niemożliwe

• Bezpośredni dostęp do (jak się zwykle uważa - tańszego) rynku reasekuracyjnego

• Przekształcenie kosztów (ubezpieczeniowych) w zyski (na ubezpieczeniach)

• Prawo tworzenia rezerw na pokrycie szkód losowych z zysku (właściciela towarzystwa zależnego) przed opodatkowaniem

• Poprawę przepływów finansowych (cash flow)

• Łatwe ujednolicenie programu ubezpieczeniowego w grupie

• Dywersyfikację działań grupy poprzez wprowadzenie do niej usług ubezpieczeniowych

Kiedy towarzystwo zależne raczej się nie opłaca?

• Zagregowana roczna składka ubezpieczeniowa nie przekracza 1 mln USD

• Nie istnieje mechanizm kontroli ryzyka w organizacji (lub grupie)

• Organizacja (lub grupa) nie ma możliwości zatrzymania części ryzyka

• Miejscowy rynek ubezpieczeniowy nie zapewnia usług serwisu likwidacyjnego, reasekuracyjnego lub frontingu

• Koszt wymienionych wyżej usług jest wysoki

• Zarządzający organizacją (lub grupą) nie posiadają kwalifikacji managerskich odpowiednich do przeprowadzenia koniecznych operacji.

WYKŁAD VI

KONTRAKTY TERMINOWE

Kontrakt terminowy to...

umowne zobowiązanie do dokonania lub przyjęcia w oznaczonym terminie w przyszłości dostawy określonego instrumentu bazowego po cenie określonej w chwili zawarcia umowy lub zobowiązanie do dokonania rozliczenia pieniężnego.

Przedmiot kontraktu (instrument bazowy): akcje, indeksy, waluty.

•Obie strony kontraktu terminowego mają obowiązek dokonać transakcji w dniu wygaśnięcia kontraktu, po cenie określonej w dniu zawarcia kontraktu.

Kontrakt terminowy - pojęcia

• Cena spot (S) = cena aktywów bazowych na rynku natychmiastowym.

•Cena forward / futures (F) = cena, po której nastąpi dostawa aktywów w ramach kontraktu forward albo kontraktu futures

• Wartość kontraktu – ilości aktywów, jakiej dotyczy jeden kontrakt

• Sposób rozliczenia – pieniężnie lub z fizyczną dostawą aktywów

• Data dostawy / wygaśnięcia kontraktu

• Warunki dostawy – w przypadku fizycznej dostawy.

pozycja długa i krótka

• kupowanie kontraktu futures/forward–zajęcie długiej pozycji

(long futures/forward) => zobowiązać się do nabycia aktywów bazowych w przyszłości.

• sprzedawanie kontraktu futures/forward – zajęcie krótkiej pozycji

(short futures/forward) => zobowiązać się do dostawy aktywów bazowych w przyszłości.

• zamknięcie pozycji => zawarcie transakcji przeciwnej - pozycję długą zamyka się poprzez sprzedaż takiego samego kontraktu, pozycję krótką poprzez jego kupno.

Kontrakty Futures

• futures (czytaj: fjuczers) od słowa future czyli przyszłość

• prawo do kupna lub sprzedaży określonego dobra (pszenicy, waluty obcej) z dostawą i zapłatą w przyszłości po cenie ustalonej z góry, w momencie zawarcia transakcji terminowej

• prawami tymi można handlować na giełdach terminowych

• Każdy kontrakt futures charakteryzują następujące elementy:

towar (instrument bazowy) na jaki opiewa kontrakt

- cena (cena po jakiej ma dojść do realizacji kontraktu)

- wielkość kontraktu

- data realizacji kontraktu

- oraz inne standaryzujące parametry ustalane przez Giełdę, (jakość, minimalna zmiana ceny)

• Gdyby inwestor dziś zawarł transakcję na Giełdzie i kupił kontrakt futures na pszenicę z nikim nie musiał by uzgadniać:

• ilości ton pszenicy gdyż każdy kontrakt opiewa na standardową ilość pszenicy

• jaka jest jakość pszenicy którą kupił gdyż na giełdzie parametry jakościowe są ściśle określone

• kiedy ma odebrać pszenicę gdyż dni dostawy w każdym miesiącu są ściśle określone

• jaką kwotę powinien wpłacić jako „zaliczkę” gdyż to też jest ściśle określone.

Kwota „zaliczki” - depozyt początkowy pobierany zarówno od kupującego jak i sprzedającego i służy, jako gwarancja wywiązania się przez strony z warunków kontraktu.

• Jedyną rzeczą, jaką musiałby określić byłaby ilość kontraktów, jakie chce kupić i maksymalna cena, jaką jest gotów zapłacić.

Trochę historii o kontraktach futures

• Początki obrotu kontraktami futures w formie zbliżonej do współczesnej, zbiegają się w czasie z otwarciem wielkich giełd towarowych głównie w Chicago

• Na utworzonej w 1848 roku Chicago Board of Trade (CBOT) zaczęto zawierać transakcje futures na towary w 1859 roku

• Chicago => amerykańskie centrum transportu kolejowego i centrum handlu żywnością z dobrymi połączeniami morskimi. W latach 60 - tych XIX wieku niekwestionowane centrum handlu mięsem, zbożem i innymi produktami rolnymi

• Znaczący wzrost obrotów i popularności miał miejsce w latach 70-tych

• Pierwsze transakcje => realizacja natychmiastową jak i w przyszłości

• Od początku: odsprzedawanie zakupionych kontraktów przed terminem dostawy

• Cel zawierania transakcji nie jest fizyczne dostarczenie towarów a jedynie bieżąca gra kontraktami futures (w niektórych przypadkach fizyczne dostarczenie towaru jest nawet niemożliwe np: indeksy giełdowe).

• Stosunek ilości zawieranych transakcji do dokonywanych dostaw rósł lawinowo

• Dominacja transakcji terminowych na rynku

• Na początku na giełdach handlowano przede wszystkim towarami rolnymi, później metalami, ropą

• Dopiero w latach 70-tych XX wieku pojawiły się transakcje terminowe na instrumenty finansowe: waluty stopy procentowe a w latach 80-tych na

Kontrakty Futures vs. Forward

• Futures i Forward - umowa kupna / sprzedaży określonych aktywów (bazowych), zawarta na określony moment w przyszłości, po określonej z góry cenie.

• Obie strony kontraktu futures / forward mają obowiązek dokonać transakcji w dniu wygaśnięcia kontraktu, po cenie określonej w dniu zawarcia kontraktu.

• Inaczej kontrakty futures / forward nazywa się kontraktami terminowymi

• Podstawowa różnicę pomiędzy forward a futures

• Forward są bardzo szczegółowo negocjowane

• Futures są wystandaryzowane a negocjuje się tylko cenę.

• Konstrukcja finansowa obu instrumentów jest zasadniczo jednakowa

• Jednak kontrakty futures są przedmiotem obrotu giełdowego.

• muszą być to umowy wystandaryzowane.

• Ich rozliczanie odbywa się w systemie marking to market, a nad obrotem czuwa izba rozliczeniowa.

• Natomiast kontrakty forward są zawierane na rynku pozagiełdowym między dwiema stronami – zwykle między bankiem i klientem lub między dwoma bankami.

• Ich warunki mogą być każdorazowo indywidualnie ustalane.

Kontrakt Futures - pojęcia

Instrument bazowy

towar bądź inne dobro na jaki opiewa kontrakt futures (waluta obca, metale, ropa itd.) i głownie te, których rynek gotówkowy charakteryzuje się wysokim stopniem płynności.

Depozyt początkowy

niewielki % wartości kontraktu uzupełniany na bieżąco w przypadku niekorzystnego dla inwestora ruchu cen działanie dźwigni finansowej:

• w skrajnym przypadku można w ciągu jednego dnia stracić nawet cały zainwestowany depozyt

• w przypadku korzystnego ruchu cen zyski mogą być bardzo duże

Rynek Futures a rynek gotówkowy

Wielu ekspertów rynkowych prowadziło analizy trafności prognoz cen opartych o ceny futures (często lepsze, obarczone były mniejszym błędem niż prognozy profesjonalnych instytucji prognostycznych).

• Czynnik mający wpływ na prognozy przyszłych cen => poziom dzisiejszych cen gotówkowych instrumentu bazowego.

• Zmiany cen na rynku terminowym odzwierciedlały zmiany cen na rynku gotówkowym w trakcie czasu „życia” kontraktu.

Powód => bez ścisłego związku cen futures i cen rynku gotówkowego, kontrakty terminowe nie mogłyby być wykorzystywane w swym podstawowym zastosowaniu, jako narzędzia zabezpieczania pozycji na rynku gotówkowym.

Związek cen futures z cenami z rynku gotówkowego jest utrzymywany przede wszystkim dzięki możliwości dokonania dostawy towaru lub rozliczenia wg ceny z rynku gotówkowego w terminie realizacji kontraktów. Kontrakty futures wymagają od wszystkich uczestników rynku posiadających otwarte pozycje w terminie realizacji dokonania lub odbioru dostawy instrumentu bazowego.

Zobowiązanie takie sprawia, że na skutek działania bodźców ekonomicznych wraz ze zbliżającym się terminem dostawy ceny futures przybliżają się do aktualnego poziomu cen na rynku gotówkowym.

Możliwości wykorzystania kontraktów futures

• alternatywa dla krótkiej sprzedaży

• hedging - zabezpieczanie pojedynczych instrumentów podstawowych lub portfela instrumentów podstawowych

• spekulacja na wzrost, spadek kursu instrumentu bazowego

• arbitraż

Uczestnicy rynku terminowego

Hedgers - Zabezpieczający się przed ryzykiem

• Firmy, osoby, które prowadzą działalność gospodarczą: produkcyjną, handlową i w związku z nią narażone są na ryzyko cenowe.

• Producent pszenicy narażony jest na ryzyko spadku jej cen - mniej pieniędzy dostanie za swoją pszenicę.

• Producent białka roślinnego wytwarzanego z pszenicy narażony jest na ryzyko wzrostu cen - będzie musiał za nią więcej zapłacić.

• Eksporter - ryzyko wzrostu ceny złotówki - za każdego otrzymanego dolara dostanie mniej złotówek.

• Importer - ryzyko spadku ceny złotówki - będzie musiał zapłacić więcej złotówek za każdego dolara.

• Wszyscy oni mogą wykorzystać rynek terminowy, aby zabezpieczyć się przed niekorzystnymi dla siebie zmianami cen.

Hedgers

Eksporter, który sprzedał właśnie swoje produkty do USA za kwotę 10 tys. USD. Jednak płatność nastąpi dopiero za dwa miesiące. Do tego czasu eksporter narażony jest na ryzyko: jeśli w ciągu tych dwóch miesięcy cena USD (w PLN) spadnie za otrzymane 10 tys. USD będzie mógł on kupić zdecydowanie mniej złotówek niż dziś. Eksporter wie, że aby uzyskać zakładaną marżę zysku na sprzedaży swoich produktów w dniu otrzymania zapłaty dolar kosztować musi przynajmniej 4, 0 PLN.

Im tańszy będzie USD tym większe straty poniesie eksporter. Chcąc się zabezpieczyć, może on dokonać transakcji sprzedaży kontraktu futures już dziś. Załóżmy, więc, ze eksporter sprzedał jeden kontrakt futures o wartości 10 tys. USD w cenie 4, 0 zł za dolara.

Eksporter zabezpieczył się, więc na wypadek spadku ceny USD.

Eksporter wyeliminował swoje ryzyko związane z pozycją walutową – bez względu na sytuację na rynku walutowym nie poniesie on z tego tytułu żadnych strat.

Koszt => rezygnacja z ew. zysków z tytułu zmian cen na gotówkowym rynku walutowym.

Jeżeli cena USD rośnie to pozycja na rynku gotówkowym -> zyski, natychmiast „zjadane” przez straty z rynku futures. Gdyby eksporter nie zawarł transakcji na rynku futures byłby bogatszy o zyski z rynku gotówkowego.

Główną działalnością eksportera jest sprzedaż towarów a nie spekulacja walutowa a zawierając transakcję futures pozbył się ryzyka.

Uczestnicy rynku terminowego

Spekulanci

• Spekulanci to ludzie, którzy analizują rynek, starają się przewidzieć ruchy cen kontraktów terminowych i handlują nimi w celu osiągnięcia zysku.

• Inwestując swoje pieniądze wystawieni są na bardzo wysokie ryzyko, ponieważ mogą stracić całe zainwestowane pieniądze.

• Spekulant zyskuje, kiedy kupi kontrakt tanio i sprzeda drogo bądź, gdy najpierw sprzeda drogo a odkupi tanio.

Spekulacja => nie jest to działalność społecznie użyteczna.

ALE => płynność, jaką spekulanci stwarzają dzięki olbrzymiej ilości zawieranych przez nich transakcji.

• Dzięki spekulantom chcący zabezpieczyć się producenci, eksporterzy, importerzy zawierają transakcje, gdzie ryzyko cenowe ich funkcjonowania przenosi się na spekulanta.

Spekulanci

Osiągnięcie zysku ze zmian cen kontraktów, powiększonego działaniem dźwigni finansowej.

• wzrost kursu instrumentu bazowego – kupno kontraktu (rynek byka)

• spadek kursu instrumentu bazowego – sprzedaż kontraktu (rynek niedźwiedzia)

2 marca spekulant kupuje czerwcowy kontrakt futures na USD (wielkość kontraktu 10 000 USD) w cenie 4,0 zł płacąc depozyt gwarancyjny w wysokości 500 zł co stanowi niecałe 1,5% wartości kontraktu (500/(10000*4,00)). 1 maja czerwcowy USD kosztuje 4,07 zł co stanowi wzrost w stosunku do ceny z marca o 2%. Inwestor decyduje się zamknąć pozycję (zawierając transakcję odwrotną) realizując łączny zysk w wysokości 10 000 zł *(4,0000-4,0700) = 700 zł. W stosunku do zainwestowanego kapitału (500 zł) stanowi to 140 % stopę zwrotu.

• Wpłacając niewielki depozyt, spekulant ma jednocześnie prawo do zysków wynikających ze wzrostu wartości całego kontraktu.

• Futures => możliwość wysokich zysków ale równie wysokich strat.

• Gdyby cena USD w przykładzie spadła do 3,95 a więc o zaledwie 1.25% spekulant straciłby całą zainwestowaną kwotę.

• W odróżnieniu od giełd papierów wartościowych gdzie w czasie hossy zyskują wszyscy (przynajmniej na papierze) na giełdach terminowych każdy dzienny (lub chwilowy) zysk jest jednocześnie stratą kogoś innego.

• Zawsze istnieje druga strona, przeciwna do zawartej przez nas transakcji.

• Rynek terminowy jest miejscem spotkania tych, którzy chcą się przed ryzykiem ustrzec z tymi, którzy poszukują ryzyka co prowadzi nas do konkluzji, że bez względu na towar na jakim oparty jest kontrakt futures prawdziwym przedmiotem obrotu jest ryzyko.

Uczestnicy rynku terminowego

Arbitrażyści

• Niespekulacyjny transfer kapitału z jednego rynku na drugi, wykorzystujący różnice cenowe w określonym momencie między odpowiednimi instrumentami na tych rynkach

• Jednoczesny zakup lub sprzedaż identycznych lub zbliżonych instrumentów finansowych według różnych cen w celu osiągnięcia zysku z jak najmniejszym ryzykiem

• Ich realizacja nie jest związana z ryzykiem niekorzystnych zmian cen przedmiotów kontraktu.

• Najczęściej zakup po niższej cenie instrumentu na jednym rynku i jego sprzedaż na innym rynku osiągając przy tym zysk.

JAK SIĘ KUPUJE I SPRZEDAJE FUTURES NA GIEŁDZIE ?

• Kontrakty futures są przedmiotem obrotu na giełdzie tak jak inne aktywa, np. akcje. Można je nabyć poprzez złożenie zlecenia w biurze maklerskim, określając ilość kontraktów i limit ceny.

• Kontrakt futures można kupić i sprzedać wielokrotnie w okresie jego trwania, nawet w trakcie tej samej sesji.

• Kontrakt można najpierw sprzedać, a potem odkupić lub najpierw kupić, a potem sprzedać. W obu przypadkach zawarcie dwóch przeciwnych transakcji powoduje, że zamyka się pozycję, którą posiadało się w kontraktach.

• Większość kontraktów jest zamykana przed terminem wygaśnięcia.

• Wolumen obrotu na jednej sesji (ilość kontraktów kupionych, lub ilość kontraktów sprzedanych) może przekraczać liczbę otwartych pozycji (ilość kontraktów, które istnieją).

Efekt dźwigni i zasada mark-to-market

• Na rynku giełdowym partnerzy transakcji nie znają się.

• Rolę gwaranta wywiązania się przez strony z warunków kontraktów pełni tu Izba Rozliczeniowa, która staje się dla każdej ze stron partnerem transakcji.

• Zajęcie pozycji w kontrakcie futures wiąże się jedynie z koniecznością wpłacenia depozytu zabezpieczającego, a nie całej wartości kontraktu.

• możliwość skorzystania z dźwigni finansowej, równej proporcji - wartość kontraktu / wartość depozytu.

• Zasada mark-to-market => każdego dnia dokonywana jest wycena wartości naszej pozycji w stosunku do depozytu początkowego a do wyceny tej używana jest cena zamknięcia ustalana przez Giełdę na zakończenie sesji.

Depozyty zabezpieczające

Depozyt początkowy vs. depozyt minimalny.

• Jeżeli ceny zmieniły się

• => na naszą niekorzyść odpowiednia kwota zostanie pobrana z naszego depozytu początkowego a następnie wezwani zostaniemy do uzupełnienia depozytu do pełnej wartości

• => na naszą korzyść wówczas w zależności od umowy jaką mamy podpisaną z biurem maklerskim wypłaci nam ono zyski natychmiast bądź dopiero wtedy kiedy zamkniemy pozycję (zawsze na konto osiągniętych, nawet nie wypłaconych jeszcze zysków można otworzyć nowe pozycje bez konieczności wpłacania nowego depozytu początkowego).

Rozliczanie kontraktu futures mark-to-market

Operacja	Cena futures na WIG20	Zysk/strata	Wysokość depozytu (1800 początkowy) (1500 minimalny)	Wpłata ( --) Wypłata (+)	Końcowa wysokość depozytu
Kupno 1 kontraktu	1800		1800	-1800	1800
	1820	+200	2000	+200	1800
	1790	-300	1500	0	1500
	1780	-100	1400	-400	1800
Sprzedaż 1 kontraktu	1770	-100	1700	+1700	0
Razem		-300		-300

WYKŁAD VII

OPCJE FINANSOWE

Trochę historii...

• Pierwsze wzmianki na temat opcji pochodzą z czasów starożytnej Grecji i Rzymu - obietnica sprzedaży: sprzedawca opcji zobowiązywał się do sprzedania w oznaczonym czasie i po ustalonej już cenie określonego dobra.

• Holandia XVII wiek - powszechnie wykorzystanie w handlu tulipanami.

Opcje finansowe – geneza

• W XIX w. Pojawiły się pierwsze opcje finansowe - opcje na akcje, którymi handlowano na rynku pozagiełdowym

• 1973 r. - Chicago Board Options Exchange - pierwsza giełda, która umożliwiła dokonywanie w sposób uproszczony i wystandaryzowane zakupu lub sprzedaży opcji

• 1981 r. - opcje na instrumenty dłużne

• 1982 r. - opcje na waluty i kontrakty financial futures

• 1983 r. - opcje na indeksy giełdowe

• 22 września 2003 r. - opcje na indeks WIG20 na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

Opcje - instrumenty pochodne

• Opcje to specyficzne transakcje terminowe, których przedmiotem są towary, waluty, papiery wartościowe, indeksy kursów akcji, kontrakty futures oraz inne instrumenty finansowe.

• Opcje zaliczane są do tzw. instrumentów pochodnych, oznacza to, że czerpią swoją wartość z rynków kasowych tych instrumentów bazowych na których się opierają, a więc towarów, walut, papierów wartościowych, indeksów akcji...

• Opcje są instrumentem pozwalającym zabezpieczać sobie cenę po jakiej będą chcieli w przyszłości kupić bądź sprzedać instrument bazowy.

• Rynek opcyjny daje tez możliwość spekulacji, gdyż prawa z opcji są przedmiotem obrotu na wtórnym rynku giełdowym - daje to możliwość osiągnięcia zysków na zmianach cen samej opcji.

• Opcja – umowa, w której jedna strona ma prawo, (ale nie obowiązek) kupić (opcja kupna) lub sprzedać (opcja sprzedaży) określony instrument bazowy w określonym momencie (lub przedziale czasu) w przyszłości, po określonej z góry cenie.

• W zamian za przyjęcie zobowiązania druga strona pobiera od pierwszej strony wynagrodzenie, w momencie zawarcia umowy (tzw. premię opcyjną).

Ze względu na zakres praw i obowiązków - dwa typy opcji:

• OPCJA KUPNA daje kupującemu opcję prawo do nabycia:

• OPCJA SPRZEDAŻY daje kupującemu opcję prawo do sprzedaży

- instrumentu bazowego

- wg z góry określonej ceny

-w ciągu określonego okresu lub w określonym terminie

OPCJA KUPNA

• Opcja kupna = opcja call - posiadacz ma prawo kupić instrument bazowy po danej cenie, a wystawca ma obowiązek ten instrument bazowy dostarczyć na żądanie posiadacza

• Dlatego strata nabywcy opcji kupna jest ograniczona do zapłaconej premii za opcję, a zysk nieograniczony.

• Natomiast strata wystawcy opcji jest potencjalnie nieograniczona, a zysk ograniczony do zainkasowanej premii.

OPCJA SPRZEDAŻY

• Opcja sprzedaży = opcja put – posiadacz ma prawo sprzedać instrument bazowy po danej cenie, a wystawca ma obowiązek ten instrument bazowy kupić na żądanie posiadacza opcji.

• Tu także strata nabywcy opcji sprzedaży jest ograniczona do zapłaconej premii za opcję, a zysk nieograniczony.

• Podobnie strata wystawcy opcji jest potencjalnie nieograniczona, a zysk ograniczony do zainkasowanej premii.

Ze względu na kryterium terminu wykorzystania opcji

Opcja amerykańska (kupna, sprzedaży) – nabywca opcji ma prawo jej realizacji w całym okresie jej ważności. Większość opcji w obrocie to opcje amerykańskie.

Opcja europejska (kupna, sprzedaży) – prawo można zrealizować tylko w dniu wygaśnięcia opcji.

Opcja typu Bermudy (kupna, sprzedaży) – posiada kilka wcześniej określonych możliwych terminów realizacji (np. w dniach: 30 marca, 30 kwietnia i 30 maja). Jest ona wersją pośrednią między opcjami typu amerykańskiego i europejskiego.

Prawa i obowiązki stron kontraktu nie są identyczne

• NABYWCA opcji posiada przywilej decydowania o tym czy opcję zrealizować, czy odsprzedać w trakcie trwania jej ważności czy też jej nie realizować i pozwolić jej wygasnąć.

• WYSTAWCA opcji na wystawcy ciąży obowiązek realizacji opcji, jeśli tylko jej nabywca na to się zdecyduje, nawet, gdy cena uzgodniona w opcji jest dla niego niekorzystna w stosunku do tej jaka ukształtowała się na rynku kasowym w momencie realizacji opcji.

ASYMETRIA PRAW I OBOWIĄZKÓW

Posiadacz opcji nie ma obowiązku jej realizować i może postąpić następująco:

• ZREALIZOWAĆ OPCJĘ - w przypadku korzystnej sytuacji cenowej. Rozliczenie może nastąpić przez dostawę instrumentu bazowego lub rozliczenie różnicy między ceną instrumentu bazowego a ceną wykonania.

• ODSPRZEDAĆ OPCJĘ NA RYNKU WTÓRNYM –posiadacz opcji może obracać tym prawem w ciągu całego okresu, na jaki opcja jest wystawiona. Jest to okazja do spekulowania różnicami cen.

• POZOSTAĆ BIERNYM I ODSTĄPIĆ OD REALIZACJI OPCJI - w przypadku niekorzystnego dla nabywcy opcji układu cen na rynku. Kosztem jest wyłącznie zapłacona wcześniej premia opcyjna.

Parametry charakteryzujące opcję są niezmienne i określone w kontrakcie:

• Charakterystyka instrumentu bazowego, którego opcja dotyczy

• Wielkość kontraktu opcyjnego

• Typ opcji: kupna lub sprzedaży

• Rodzaj ze względu na kryterium czasu

• Cena wykonania (cena realizacji opcji)

• Data ważności opcji (wygaśnięcia, zapadalności)

Jedynym negocjowalnym parametrem, którego kształtowanie się na rynku świadczy o atrakcyjności danej opcji jest premia opcyjna, czyli cena opcji.

OPCJE - PODSTAWOWE POJĘCIA

• Premia = cena opcji = cena płacona przez nabywcę opcji.

• Zająć pozycje długą = kupić opcję (call, put) = kupić prawo w zamian za zapłaconą premię.

• Zająć pozycję krótką = wystawić opcję (call, put) = sprzedać opcje = przyjąć na siebie zobowiązanie w zamian za zainkasowaną premię.

• Cena wykonania (X) = cena, po której strona długa ma prawo wykonać opcję.

• Wartość wewnętrzna – korzystna dla nabywcy opcji różnica między ceną wykonania instrumentu bazowego, a ceną na rynku spot.

• Wartość czasowa - nadwyżka ceny opcji ponad wartość wewnętrzną.

• Opcje in the money – gdy wartość wewnętrzna > 0

• Opcje at the money – gdy wartość wewnętrzna = 0

• Opcje out of the money – „gdy wartość wewnętrzna < 0”

CECHY KONTRAKTU OPCYJNEGO

• Aktywa bazowe - najpopularniejsze opcje, znajdujące się w obrocie giełdowym są wystawione na akcje, indeksy akcji, waluty obce i kontrakty futures. W USA dostępne są opcje na ponad 500 akcji. (J. Hull)

• Data wygaśnięcia

• Cena wykonania

• Dywidendy - Ceny opcji na akcje nie są zwykle korygowane o wypłacane dywidendy, co ma duże znaczenie dla wyceny opcji. Jeśli jakaś spółka wypłaca dużą dywidendę, to cena jej akcji po dniu ustalenia prawa do dywidendy powinna spaść, a wraz z nią spadnie wartość opcji.

CO WPŁYWA NA WARTOŚĆ OPCJI ?

• Cena instrumentu bazowego na rynku spot

• Czas do wygaśnięcia

• Zmienność ceny instrumentu bazowego

• Wolna od ryzyka stopa procentowa

• Dywidenda / pożytki z instrumentu

JAK WYKORZYSTAĆ OPCJE DO ZABEZPIECZANIA CENY AKTYWÓW?

• Jeśli przedsiębiorstwo chce zapewnić sobie daną cenę zakupu aktywów w przyszłości, powinno kupić opcje kupna, czyli kupić prawo do nabycia aktywów po danej cenie.

• Wtedy będzie miało pewność, że cena zakupu aktywów nie będzie wyższa niż cena wykonania opcji minus koszt nabycia opcji.

• Jeśli z kolei przedsiębiorstwo chce zapewnić sobie daną cenę sprzedaży aktywów w przyszłości, powinno kupić opcje sprzedaży, czyli kupić prawo do sprzedaży aktywów po danej cenie.

• Wtedy będzie miało pewność, że cena sprzedaży aktywów nie będzie niższa niż cena wykonania opcji minus koszt nabycia opcji.

Opcje na WIG20

Indeks WIG20 podawany w punktach, więc notowanie opcji również odbywa się w punktach

Cena (w złotych) to kurs * mnożnik (10zł)

Kurs opcji 15 pkt – cena opcji 150 zł

Kurs wykonania 1.400 pkt – cena wykonania 14.000 zł

Kurs rozliczeniowy 1.600 pkt – cena rozliczeniowa 16.000 zł

Opcje na WIG20 Przykładowo

Indeks WIG20 = 1470 pkt.

• Inwestor oczekuje na wzrost kursów, więc kupuje opcje kupna z kursem wykonania 1500 pkt wygasającą za trzy miesiące. Kurs opcji wynosi 70 pkt (cena = 700 zł) Inwestor czeka do wygaśnięcia .

• Za trzy miesiące kurs rozliczeniowy = wysokość indeksu WIG20 wynosi 1630 (wzrost o 10,9%)

• Inwestor otrzymuje kwotę rozliczenia = 1300 zł = (1630 pkt – 1500 pkt) *10 zł

Zwrot z inwestycji (1300 –700)/700 = 86%

WYKŁAD VIII

Swapy finansowe

Definicja

• transakcja zwrotnej zamiany walut

• transakcja finansowa, w której obydwie strony zgadzają się wymienić strumienie płatności w przyszłości”

• umowa, w której dwie strony zobowiązują się przekazywać sobie wzajemnie strumienie płatności, według z góry określonych zasad, w określonych momentach w przyszłości.

• strony transakcji nazywane są partnerami.

•Data zawarcia transakcji (trade date) - dzień, w którym swap wchodzi w życie - obydwie strony transakcji wchodzą w swap;

•Data życia (effective date) - dzień, w którym to w kontrakcje swapowym zaczyna się naliczać stopy procentowe od kapitału referencyjnego;

•Data wygaśnięcia (maturity date) dzień, w którym swap przestaje istnieć - przestaje się naliczać stopy procentowe od kapitału referencyjnego.

Rodzaje swapów

• Ze względu na rodzaj transakcji:

I. Klasyczne (plain vanilla), pierwszej generacji

• Swap walutowy (currency swap)

• Swap procentowy (interest rate swap)

• Swap walutowo-procentowy (cross currency interest rate swap)

II. Modyfikowane (swap derivatives), drugiej generacji, np.:

• Swap towarowy (commodity swap)

• Swap aktywów (assets swap)

• Swap amortyzowany (amortising swap)

Swap walutowy

•W ramach walutowej umowy swap, jedna strona zobowiązuje się płacić odsetki według stałej stopy procentowej od pewnego nominału w walucie A, a druga strona zobowiązuje się płacić odsetki według również stałej stopy procentowej, ale w walucie B.

•Nominał wymieniany jest w tym przypadku zarówno na początku umowy, po obowiązującym kursie wymiany, jak i na końcu umowy po obowiązującym wtedy kursie wymiany.

•Dzięki temu swapowi można zamienić kredyt walutowy na złotowy i odwrotnie.

Swap procentowy

•Swap na stopę procentową jest umową, w myśl której, jedna strona będzie płacić drugiej przez określony czas w przyszłości oprocentowanie o stałej stopie procentowej, od pewnej sumy, a w zamian będzie otrzymywać oprocentowanie według zmiennej stopy procentowej od tej samej sumy.

•Dzięki temu przedsiębiorstwo może zamienić stopę zaciągniętego kredytu ze zmiennej na stałą i odwrotnie.

•W praktyce umowy swapu zawierane są między przedsiębiorstwem chcącym zamienić oprocentowanie swojego długu, a bankiem, który gotowy zawrzeć jest taką umowę wg kwotowanej przez siebie stopy stałej (ask i bid).

Swap procentowy - Rodzaje

Swapy kuponowe (coupon swaps),

Swapy bazowe (basic swaps).

Swap kuponowy (Coupon Swap)

Strona A zobowiązuje się wypłacać stronie B przez określoną liczę lat sumy równe oprocentowaniu (według wcześniej ustalonej stałej stopy) wartości nominalnej swapu. W tym samym okresie strona B zobowiązuje się wypłacać stronie A sumy równe oprocentowaniu (według zmiennej stopy procentowej) tej samej kwoty.

Dzięki temu przedsiębiorstwo może zamienić stopę zaciągniętego kredytu ze zmiennej na stałą i odwrotnie.

Swap bazowy (Basic Swap)

Wymiana płatności odsetkowych liczonych względem różnych, zmiennych stóp procentowych. Dzięki temu przedsiębiorstwo może zamienić stopę zaciągniętego kredytu ze zmiennej na inną zmienną stopę procentową bardziej mu odpowiadającą.

Swap walutowo-procentowy

•W ramach walutowo-procentowej umowy swap, jedna strona zobowiązuje się płacić odsetki według stałej stopy procentowej od pewnego nominału w walucie A, a druga strona zobowiązuje się płacić odsetki według zmiennej stopy procentowej, ale w walucie B.

•Jest to transakcja wymiany kwot kapitału i płatności odsetkowych w różnych walutach pomiędzy dwoma stronami.

•Wymiana waluty jest połączona ze zmianą sposobu oprocentowania.

•Dzięki temu swapowi można zamienić kredyt walutowy na złotowy i odwrotnie przy użyciu różnych rodzajów stóp procentowych.

Geneza kontraktów swapowych

•Lata 60-te.

•banki centralne zaczęły wymieniać między sobą waluty, dzięki czemu mogły skuteczniej interweniować w sytuacji zagrożenia stabilności waluty krajowej.

• Pierwsze kontrakty (foreign exchange swap) – zamiana określonej kwoty jednej waluty na drugą i ponowna wymiana walut w terminie późniejszym.

•Lata 70-te, Wielka Brytania wprowadza ostre ograniczenia dewizowe dotyczące transakcji kapitałowych

• Rozwój wzajemnych pożyczek (parallel loans) a te z kolei dały początek dla walutowych wzajemnych pożyczek (back-to-back currency loans);

•operacja zamiany (swapu) między firmą “matką” w Wielkiej Brytanii a jej zamorskim kontrahentem;

•Udzielanie sobie przez dwa podmioty wzajemnie pożyczek pieniężnych w tej samej kwocie i na taki sam okres w celu ominięcia ograniczeń dewizowych;

• Pierwsza transakcja: Rok 1981 - amerykańska firma komputerowa IBM i Bank Światowy (pośrednik - amerykański bank inwestycyjny Salomon Brothers);

• IBM chciał wyemitować stałe zadłużenie denominowane w markach niemieckich (DEM) lub frankach szwajcarskich (CHF).

• Problem dla firmy: ówczesne duże wahania na rynkach walutowych powodowały wzrost ryzyka kursowego dla firmy, która postanowiła zamienić walutę swojego zadłużenia na walutę amerykańską – wysokie koszty.

• IBM zaciągnął dług denominowany w CHF.

• Bank Światowy wyemitował denominowane w dolarach amerykańskich obligacje o stałym oprocentowaniu, które posiadały dni zapadalności takie same jak dni zapadalności długów IBM.

• Obydwie instytucje dokonały swap wzajemnych zobowiązań, czyli zamiany płatności odsetkowych, które zostały skalkulowane na podstawie wartości nominalnej obligacji.

• W efekcie Bank Światowy dokonywał spłat zadłużenia IBM w CHF, a IBM dokonywał spłat zadłużenia Banku Światowego w USD i w ten sposób IBM wyeliminował ryzyko kursowe ze swojej pozycji walutowej.

• Dzięki tej umowie instytucje uzyskały potrzebne fundusze taniej niż oferował je rynek.

• Główne przyczyny rozpowszechnienia się kontraktów swapowych:

1. Załamanie się systemu stałych kursów walutowych z Bretton Woods po 1973 roku gwarantującego funkcjonowanie stabilnych kursów walut powiązanych parytetowo ze złotem oraz ich oprocentowanie, co spowodowało upowszechnienie się płynnych kursów walutowych;

2. Zmiana polityki monetarnej USA w 1980 r., po której to wprowadzono kontrolę stóp wzrostu rezerw bankowych. Potrzeba zarządzania zwiększoną zmiennością stop aktywów i pasywów na rynku międzynarodowym.

=> Pomocnym jest swap procentowy w ramach, którego następuje zamiana stałej stopy procentowej na zmienną lub zamiana stopy referencyjnej zmiennego oprocentowania.

Teoria kosztów komparatywnych D. Ricarda

• Prawo ekonomii (korzyści komparatywne) David Ricardo, XIX stulecie

• Przykład D. Ricardo - dwa kraje w którym jeden kraj ma absolutną komparatywną korzyść, (bezwzględną przewagę) nad drugim krajem w danej produkcji i powinien się w tej produkcji specjalizować

• Swapy - rezultat zastosowania teorii Ricarda w ramach działalności pożyczkowej. Komparatywność – możliwości zawarcia korzystnej transakcji z punktu widzenia obu stron pomimo różniącego ich standingu finansowego i związanej z tym odrębnej pozycji na rynku finansowym

• 2 banki C i D o zróżnicowanej zdolności kredytowej

• Bank C - WIBOR / 12,00 % rocznie.

• Bank D - WIBOR + 0,75% / 13,75 % rocznie

• 0,75% / 1,75 %

• C-bezwzględna przewaga nad D w niższych stawkach oprocentowania zmiennych, jak i stałych

• Potrzeby:

• Bank C - pożyczyć fundusze po kursie zmiennym ale niższym niż WIBOR

• Bank D- zredukować stałe oprocentowanie poniżej 13,75%;

• Bank C osiąga bezwzględnie wyższą korzyść przy stałej stawce oprocentowania, to powinien pożyczać fundusze na rynku właśnie po tej stawce i wymienić się z bankiem D

• Bank C pożycza po 12%, a bank D po WIBOR + 0,75%

• Banki wchodzą w transakcje swap. Łączna korzyść komparatywną po przeprowadzeniu swapu wyniesie 1% = 1,75% - 0,75%

• Strony transakcji swapowej podzieliły się proporcjonalnie (połową) łącznej korzyści komparatywnej, po 0,5% każdy.

Swap towarowy

• umowa pomiędzy dwoma stronami, w której przynajmniej jedna z nich zobowiązuje się do dokonywania płatności odsetkowych dla drugiej na podstawie ceny towaru.

• bardzo popularne w sektorze paliwowym – cena ropy naftowej.

• zawiera w sobie pewne ryzyko bazowe

• system liczenia zmiennej ceny na podstawie średniej wartości indeksu cen paliwa przez określony okres (inne swapy => płatności są oparte na cenie z bieżącego dnia).

Swap oparty na akcjach

• jedna ze stron swapu zobowiązuje się do płacenia w stałych okresach czasowych wpływów jakie otrzymuje z zakupionych akcji a w zamian za to dostaje płatności oparte o inny rodzaj stopy procentowej (stawki z rynku pieniężnego).

• Uczestnikami transakcji są instytucje finansowe:

• fundusze inwestycyjne;

• fundusze emerytalne;

• banki.

Płatności z indeksu mogą wynikać z:

1. Otrzymanych dywidend

2. Zysków kapitałowych.

Inne transakcje swap

• Swap amortyzowany (amortising swap)

• wartość nominalna kontraktu systematycznie zmniejsza się zgodnie z tabelą amortyzacji pożyczki (zmianie ulega jedynie kwota kapitału, stawka oprocentowania pozostaje bez zmian)

• Swap zaliczkowy (accreting swap, drawdown swap) - w tej transakcji wysokość kwoty kapitału systematycznie rośnie w okresie trwania umowy, a sposób wyceny kontraktu jest analogiczny do wyceny amortising swap i opiera się na wyliczeniu wartości bieżącej netto płatności odsetkowych.

Transakcje typu swap w walutowych operacjach terminowych

• Swap - zamiana jednej waluty na drugą na rynku natychmiastowym (waluta spot) z równoczesną odwrotną zamianą tychże walut w terminie późniejszym na rynku terminowym (waluta forward);

• 2 operacje:

1) zamiana jednej waluty na drugą na rynku natychmiastowym z natychmiastową dostawą po kursie bieżącym (spot rate)

2) odwrotna zamiana tychże walut na rynku terminowym z dostawą walut w określonym terminie w przyszłości po kursie terminowym (forward rate).

• Kurs wymiany - (swap rate) różnica kursu natychmiastowego i terminowego)

• Swap generowany - jedna strona kupuje na rynku natychmiastowym od 1 kontrahenta i sprzedaje na rynku terminowym innemu kontrahentowi

• Cel Swapu - dokonanie zamiany waluty występującej w transakcji na inną walutę i wrócić ponownie do waluty wyjściowej, ale już zabezpieczonej przed ewentualnym ryzykiem kursowym ( on a hedge basis) lub przesunięcie rozliczenia transakcji w danej walucie w czasie naprzód lub wstecz.

Nowe a klasyczne transakcje swapowe

Klasyczne transakcje swapowe

• Przeprowadzane są na rynku dewizowym w formie podwójnej transakcji dewizowej

• Zawsze dochodzi do dwukrotnej zamiany walut będących przedmiotem transakcji

• Nie dochodzi do bezpośredniej płatności odsetek od walut będących przedmiotem swapu

• Płatności odsetek odzwierciedlone są w kursie swap, który zależny jest od oprocentowania obydwu walut

• Przy wyliczaniu kursu swapowego bierze się pod uwagę wyłącznie stałe stopy procentowe.

Nowe transakcje swapowe

• Przeprowadzane są na rynku finansowym w formie podwójnej transakcji depozytowo-pożyczkowej

• Nie zawsze (a raczej rzadko kiedy) dochodzi do dwukrotnej zamiany walut będących przedmiotem transakcji

• Dochodzi do bezpośredniej płatności odsetek od walut będących przedmiotem swapu

• Nie ma transferów walut, a są płatności odsetek

• Przy wyliczaniu kursu swapowego bierze się pod uwagę różne rodzaje stop procentowych.

Rynek wtórny dla transakcji swapowych

• Podstawowe rodzaje dokonywanych transakcji na rynku wtórnym swapów:

• przyjęcie pozycji odwrotnej do obecnie utrzymywanej w transakcji swapowej tzw. (swap reversal)

• sprzedaż swapa

• zerwanie kontraktu, przez odsprzedaż zwrotną tzw. (swap buy-back).

Rynek wtórny dla transakcji swapowych

	Bilansowanie pozycji swapowej	Sprzedaż swapa	Odsprzedaż zwrotna
Cele	Zbilansowanie istniejącej pozycji swapowej aż do terminu wygaśnięcia swapa	Kończy zobowiązania jednej strony	Kończy zobowiązania jednej strony
Strategia	Przyjęcie pozycji odwrotnej do istniejącego swapu z takim samym terminem wygaśnięcia, kapitałem referencyjnym i takimi samymi stopami procentowymi	Poszukiwanie nowego kontrahenta swapowego, który zaakceptowałby istniejące zobowiązania w transakcji swapowej	Sprzedaż zwrotna swapa dla oryginalnego kontrahenta swapowego
Problemy	Posiadanie dwóch swapów, co zwiększa ryzyko	Oryginalny kontrahent swapowy musi zaakceptować rating kredytowy nowego kontrahenta swapowego

WYKŁAD IX

Ryzyko stopy procentowej

Ryzyko stopy procentowej

Instrumenty pochodne zabezpieczające ryzyko stopy procentowej

1. Kontrakty terminowe:

⇒ - kontrakty FRA;

⇒ - kontrakty futures;

2. Opcje procentowe;

3. Swapy procentowe.

4. Opcje wielookresowe (caps, floor, collar)

KONTRAKT FRA

Kontrakt na przyszłą stopę procentową

Definicja: FRA (Forward Rate Agreement) - kontrakt, w którym na dzień bieżący (t₀ dzień zawarcia transakcji) ustala się określoną stopę procentową, która po określonym okresie wstępnym (od t₀ do t₁) powinna obowiązywać na pewien okres bazowy (od t₁ do t₂) w odniesieniu do określonej fikcyjnej sumy kapitału (notional principal).

t0 -- dzień zawarcia kontraktu FRA ,

t1 -- dzień powstania należności lub zobowiązania zabezpieczającego transakcję FRA,

początek okresu FRA, dzień w którym następuje rozliczenie kontraktu FRA,

t2 -- dzień wygaśnięcia zabezpieczonych roszczeń, a więc dzień zakończenia kontraktu FRA.

• Charakterystyki kontraktu FRA

• Instrument pierwotny - stopa procentowa – stopa odniesienia, stopą referencyjną lub stawka referencyjna (reference rate)

• Stopa kontraktu FRA (contract rate, settlement rate)

• Wielkość kapitału nominalnego

• Okres trwania kontraktu FRA

• FRA notowane są w konwencji (t1-t0 , t2-t0)

• (6,9) “sześć w stosunku do dziewięciu miesięcy”, = stopa procentowa jest uzgadniana dla transakcji 3-miesięcznych za sześć miesięcy (termin rozliczenia kontraktu).

• Nabywca kontraktu FRA

• Zajmuje pozycję długą w kontrakcie FRA

• Zabezpiecza się przed przyszłym wzrostem stopy procentowej

• Strona otrzymująca odsetki naliczone po rynkowej stopie zmiennej, płaci odsetki naliczone według stałej stopy FRA

• W dniu rozpoczęcia okresu kontraktu umownie zaciągnie pożyczkę po ustalonej w dniu podpisania kontraktu stopie FRA - pożyczkobiorca dla drugiej strony transakcji

• W terminie rozliczenia płaci sprzedającemu kontrakt sumę wyrównawczą, gdy w terminie rozliczenia stopa odniesienia jest niższa od stałej stopy kontraktu FRA.

• Sprzedawca kontraktu FRA

• Zajmuje pozycję krótką w kontrakcie FRA

• Zabezpiecza się przed przyszłym spadkiem stopy procentowej

• Stroną, otrzymująca odsetki naliczone po stałej stopie FRA, a płaci odsetki naliczone według zmiennej stopy rynkowej

• W dniu rozpoczęcia okresu kontraktu umownie złoży depozyt po ustalonej w dniu podpisania kontraktu stopie FRA, - pożyczkodawca dla drugiej strony transakcji

• W terminie rozliczenia płaci sprzedającemu kontrakt sumę wyrównawczą, gdy w terminie rozliczenia stopa referencyjna jest wyższa od stałej stopy kontraktu FRA.

Procentowe kontrakty futures

- kontrakty opiewające na obligacje skarbowe rządu USA (U. S. Treasury Bonds) – liderzy

- kontrakt na 3-miesięczne depozyty eurodolarowe

- możliwość odpowiedniego zabezpieczenia się przed ryzykiem stopy procentowej

- początkowo podstawową metodą ochrony przed ryzykiem stopy procentowej dla podmiotów

gospodarczych było zaciąganie kredytów według stałej stopy procentowej, lub też stosowanie kredytów odnawialnych (roll-over) na dłuższe terminy zapadalności kredytów.

- krótka sprzedaż (short-sell) – posiadaczy portfeli papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu chcących się zabezpieczyć przed spadkiem wartości ich portfeli przez wzrost stóp procentowych.

Procentowe kontrakty futures

Zalety futures:

1. Powszechność i łatwość dostępu,

2. Zbędność kredytów,

3. Informacja o oczekiwaniach rynku w zakresie cen kasowych,

4. Elastyczność wynikająca z możliwości zamykania pozycji otwartej w razie zmiany warunków rynkowych w każdej niemal chwili.

Wady futures:

• niewielka ilość procentowych kontraktów futures.

• znalezienie odpowiedniego jednorodnego papieru wartościowego, oraz wzrost liczby kontraktów powodujący zmniejszenie się płynności rynku futures.

• trudność w doborze odpowiedniego kontraktu futures na instrument, który by najbardziej odpowiadał podmiotowi w danej sytuacji.

• Słabością tego rynku jest niewielka ilość procentowych kontraktów futures.

• znalezienie odpowiedniego jednorodnego papieru wartościowego, oraz wzrost liczby kontraktów powodujący zmniejszenie się płynności rynku futures.

• trudność w doborze odpowiedniego kontraktu futures na instrument, który by najbardziej odpowiadał podmiotowi w danej sytuacji.

⇒ zabezpieczenie się przed ryzykiem zmiany stopy procentowej dla 6-miesięcznych pozycji przy istnieniu tylko 3-miesięcznych kontraktów futures.

⇒ Istotne ma tu znaczenie znajomości korelacji między zmianami stóp procentowych dla obydwu terminów, w celu doboru ilości kontraktów futures do zabezpieczania się. Im niższa korelacja tym zabezpieczanie się jest trudniejsze i mniej skuteczne.

• Procentowe kontrakty futures mogą opiewać na krótkoterminowe, długoterminowe i średnioterminowe na instrumenty dłużne.

Opcje procentowe

- opiewają na procentowe instrumenty bazowe:

- dłużne papiery wartościowe (bony skarbowe, obligacje)

- określane bezpośrednio przez rynek stopy procentowe depozytów i kredytów (LIBOR, Eurodepozyty).

- notowania opcji opiewających na stopy procentowe jak i wielkości oraz sposób dokonywania wypłaty związanej z realizacją opcji są zróżnicowane na poszczególnych rynkach

- wielkości te odnoszą się zarówno do notowań instrumentu bazowego jak i również funkcjonują notowania odwołujące się do stopy procentowej implikowanej przez cenę danego instrumentu bazowego (przykładowo notowania oparte na rentowności danej obligacji, czy stopy dyskonta bonu dłużnego).

- Do najbardziej popularnych opcji opiewających na stopy procentowe należą opcje na 5, 10 i 30-letnie obligacje skarbowe i opcje na 90-dniowe bony skarbowe.

- odwrotna zależność pomiędzy ceną papierów wartościowych, a stopą procentową

- wzrost (spadek) stopy procentowej powoduje odpowiednio spadek (wzrost) cen papierów wartościowych

Ryzyko wzrostu stopy procentowej (lokata klienta banku o zmiennym oprocentowaniu)

- analogia do ryzyka spadku cen danego instrumentu kredytowego

- dany podmiot zajmuje pozycję krótką

- nabywa opcję sprzedaży lub wystawia opcję kupna.

Ryzyko spadku stopy procentowej (bank udzielił kredytu po zmiennej stopie procentowej)

- analogia do ryzyka wzrostu cen danego instrumentu kredytowego

- dany podmiot zajmuje pozycję długą

- nabycie opcji kupna lub wystawienie opcji sprzedaży.

• idealny i jedyny środek do zabezpieczania się w sytuacji, gdy dana firma ma 'asymetryczny' profil ryzyka, tzn. jest wrażliwa na wzrost (spadek) stóp procentowych, podczas gdy ich spadek (wzrost) nie wywołuje żadnego negatywnego skutku

• banki, które podpisały zobowiązania kredytowe, banki hipoteczne lub firmy ubezpieczeniowe, które pozwalają klientom na pożyczanie środków pod zastaw ich polis po ściśle określonej stopie procentowej

• bank, który finansuje swoje środki za pomocą funduszy o zmiennej stopie procentowej, podczas gdy udziela długoterminowego kredytu według stałej stopy procentowej.

• Emisja opcji sprzedaży (gdyż chodzi o stopę procentową) – w sytuacji korzystnej dla ich posiadaczy, instytucje wystawiające opcje będą musiały wypełnić swoje zobowiązania.

Opcje procentowe – opcja kupna

Alternatywa do bieżącej sprzedaży obligacji i późniejszego odkupienia instrumentu podmiot posiadał obligację i oczekiwał wzrostu stóp procentowych (tym samym spadek cen kontraktów opcyjnych)

⇒ podmiot wystawia opcje kupna (osłabienie spadku cen obligacji skarbowych).

⇒ wystawienie opcji kupna rekompensuje całkowitą stratę na obligacjach;

⇒ większy spadek cenowy obligacji mógłby jednak spowodować większe straty niż otrzymana premia opcyjna.

SWAPY NA STOPĘ PROCENTOWĄ

• Swap na stopę procentową jest umową, w myśl której, jedna strona będzie płacić drugiej przez określony czas w przyszłości oprocentowanie o stałej stopie procentowej, od pewnej sumy, a w zamian będzie otrzymywać oprocentowanie według zmiennej stopy procentowej od tej samej sumy.

• Dzięki temu przedsiębiorstwo może zamienić stopę zaciągniętego kredytu ze zmiennej na stałą i odwrotnie.

• W praktyce umowy swapu zawierane są między przedsiębiorstwem chcącym zamienić oprocentowanie swojego długu, a bankiem, który gotowy zawrzeć jest taką umowę wg kwotowanej przez siebie stopy stałej (ask i bid).

• Strony wymieniają pomiędzy sobą płatności odsetkowe nominowane w jednej walucie; od ściśle określonej sumy kapitału referencyjnego według ustalonego programu płatności; w ramach wcześniej ustalonego przedziału czasowego; na podstawie wcześniej ustalonej ceny transakcyjnej.

• Idealny instrument do aktywnego zarządzania ryzykiem stopy procentowej.

• Zabezpieczenie się przed wyższymi kosztami obsługi długu, gdy jest on wyrażony w zmiennej stopie procentowej.

• Zamiana zmiennego oprocentowania na stałe, zabezpiecza się w ten sposób przed wzrostem stóp procentowych.

• Transakcja Cap

• w przypadku wzrostu ustalonego w umowie rodzaju stopy procentowej (stawka referencyjna) powyżej ustalonego w umowie poziomu stopy procentowej zwanego pułapem sprzedający cap zwróci nabywcy cap różnicę odsetek dla przyjętej w umowie wielkości kapitału referencyjnego

• Wystawca zobowiązuje się nabywcy wypłacać dodatnie różnice pomiędzy aktualną stopą procentową a pułapem

• Dodatnia różnica stóp procentowych jest przemnażana przez wartość nominalną kontraktu oraz odpowiednią część roku (w zależności od długości trwania kontraktu)

• Różnica (kompensata) => kwota wyrównawcza (analogia do kontraktów na stopę procentową FRA).

• Kompensata ma miejsce tylko wówczas, gdy w każdym z terminów rozliczeniowych stawka referencyjna jest większa od pułapu, a gdy aktualna referencyjna stopa procentowa jest niższa od pułapu, nie następuje żadna płatność.

• Kupujący cap płaci za jego nabycie jednorazowa opłatę (tak jak w przypadku opcji – premia) przy zawarciu umowy tzw. flat.

• Kupujący cap zabezpiecza się w przypadku podniesienia się stopy procentowej, przed wzrostem obciążenia odsetkami powyżej określonej granicy.

• Cap składa się z kilku - kilkunastu serii transakcji 'capletów' - przykładem może być cap ważny trzy lata, z kwartalnymi okresami jako datami porównawczymi (tzw. reset dates).

Transakcja Floor

• W przypadku spadku ustalonego w umowie rodzaju stopy procentowej (stawka referencyjna) poniżej ustalonego w umowie określonego stopy procentowej zwanego pułapem sprzedający floor zwróci jego nabywcy różnicę odsetek dla przyjętej w umowie wielkości kapitału referencyjnego.

• Floor jest więc kontraktem na mocy którego wystawca zobowiązuje się nabywcy wypłacać dodatnie różnice pomiędzy pułapem ustalonym w umowie a aktualną referencyjną stopą procentową.

• Dodatnia różnica stóp procentowych jest przemnażana przez wartość nominalną kontraktu oraz odpowiednią część roku (w zależności od długości trwania kontraktu).

• Każdy spadek referencyjnej stopy procentowej poniżej określonego, pułapu - poziomu stopy procentowej ustalonego w umowie obliguje wystawcę kontraktu do wypłacenia tej różnicy posiadaczowi.

• Opcja sprzedaży na stopę procentową.

• Kompensata ma miejsce tylko wówczas, gdy w każdym z terminów rozliczeniowych stawka referencyjna jest mniejsza od pułapu, a gdy aktualna referencyjna stopa procentowa jest wyższa od umownego pułapu, nie następuje żadna płatność.

• Kupujący floor płaci za jego nabycie jednorazową opłatę premię i dodatkowo często floor składa się z kilku - kilkunastu serii transakcji 'flooretów'.

• Nabywca opcji typu floor zabezpiecza się w przypadku spadku stopy procentowej, przed potencjalną utratą oczekiwanych odsetek poniżej określonej granicy.

Opcja typu collar

• łączy w sobie opcje typu cap i floor.

• Nabywca jest zabezpieczony przed wahaniami stóp procentowych w obu kierunkach.

• Jest to kombinacja, której koszt - w postaci zapłaconej premii netto - zbliżony jest do zera.

• Mogą one wystąpić w sytuacji, gdy któraś ze stron (bądź też obie) biorących udział w transakcji zrealizuje swoje uprawnienia.

• Dwa główne rodzaje opcji typu collar:

1.Inwestora (investor collar)

2.Pożyczkobiorcy (borrower collar).

Opcja typu collar inwestora

• collar f/c ; interest rate collar floor/cap

• kupowany przez inwestora, który normalnie kupiłby kontrakt typu floor.

• Jednoczesny zakup opcji floor oraz sprzedaż opcji cap o wyższej cenie bazowej.

• W ten sposób uzyskuje się zabezpieczenie przed spadkiem stopy procentowej, obniżając jego koszt poprzez sprzedaż opcji typu cap.

Opcja typu collar pożyczkobiorcy

• collar c/f ; interest rate collar cap/floor

• kupowana przez inwestora, który normalnie zdecydowałby się na opcję typu cap.

• Kupno opcji cap (o wyższej cenie bazowej) oraz

jednoczesna sprzedaż opcji floor.

• Uzyskuje się zabezpieczenie przed wzrostem stopy procentowej, obniżając jego koszt poprzez sprzedaż opcji typu floor.

• Kontraktu tego używa się także do zabezpieczania portfeli akcyjnych oraz niwelowania ryzyka na rynkach walutowych oraz towarowych.