9.Teoria „potencjału człowieczeństwa” A. Wiercińskiego

Austropitekalna „małpa” w człowieku obejmuje system cielesny , aparat zmysłowy i popędy, emocje i prerefleksje cielesne. Z kolei „potencjał człowieczeństwa” ofiarowuje przede wszystkim refleksyjne rozpracowanie środowiska przyrodniczego i cielesności, poczucie jedności, celowości, sensu, piękna. Idąc śladem Wiercińskiego, można dokonać pewnej idealizacji wskazującej na „małpie” reakcje i specyficznie ludzkie zachowania, widziane jako możliwości, które czasami się spełnia a czasami nie.

Realizacja wspomnianych możliwości wynikających z rozdwojenia człowieka na stronę małpią i ludzki potencjał może zachodzić w trzech kierunkach:

-strona zwierzęca może całkowicie zdominować potencjał człowieczeństwa;

-strona zwierzęca może zdominować potencjał niezupełnie, dając pewne możliwości ujawniania go;

-potencjał realizuje się w pełni poprzez podporządkowanie sobie zwierzęcego ciała, zapanowanie nad odruchami i emocjami, uczynienie zeń jedynie nosiciela (wierzchowca) ludzkich możliwości i odejście od małpiego sposobu percepcji rzeczywistości na wszystkich poziomach. Można to osiągnąć poprzez dodanie do zwykłej ontogenezy biokulturowej procesu inicjacyjnego. W trakcie inicjacji bowiem wszelkie ustępstwa na rzecz popędowo-emocyjnej strony małpiej są niedopuszczalne i wytłumione, występuje opanowanie ciała i nakierowanie na transcendencję.

Mityczną reprezentacja polaryzacji człowieka jest znana powszechnie opowieść o bliźniakach czy towarzyszach, z których jeden reprezentuje cechy prymitywne, dzikie i groźne, drugi zaś jest inteligentny i sprytny, jak np. Jakub i Ezaw, Giligamesz i Enkidu, Quetzalcotal i Xolotl.

Model Polaryzacji Człowieka w Koncepcji Wiercińskiego

Małpia natura	Potencjał człowieczeństwa
1. Ego cielesne: scentralizowana reprezentacja własnego ciała bezpośrednio związana przez postrzeżenia i archetypy ze stereotypami emocjonalnymi	1'. Ego intuicyjne: scentralizowana reprezentacja relacji skojarzeniowych (reprezentacja myślowa), oddzielona od postrzeżeń i archetypów warstwą wyo­brażeń symbolizujących; odrywanie i kore­lowanie elementów wyobrażeniowych i intuicyjnych - fantazjowanie i myślenie abstrakcyjne
2. Świadomość ekstraspekcyjna dominowana przez postrzeganie, emocje i nastroje ekstrawertyzujące czynności i zachowania; „małpa tylko wie i czuje"	2'. Świadomość introspekcyjna i reflek­syjna uobecniająca wyobrażenia, myśli (intuicje pojęciowe) i doznania woli oraz wpływająca na rozpływy mocy skojarze­niowej; „człowiek wie, że wie, i że czuje oraz kieruje swą aktywnością psychiczną"
3. Nastawienie przedmiotowo-analityczne: „świat wielości odrębnych od siebie rzeczy"	3'. Nastawienie procesualno-syntetyczne: „świat zmienny i uwspółzależniony"; poszukiwanie istoty wszystkiego (jedna zasada wyjaśniana)
4. Życie w czasie postrzegawczo-emocyjnej teraźniejszości: „psy­chiczna szczelina teraźniejszości"	4'. Życie w czasie trójdzielczości introspekcyjnej: pamięciowa przeszłość, doznaniowa teraźniejszość i predyktywna przyszłość: „psychiczny czas płynący"
5. ,,Naiwny realizm" postrzegawczy; co najwyżej wahania diagnostyczne i emocyjne	5'. Krytycyzm poznawczy i świadomość konieczności weryfikacji; uprzytomnia­nie sobie obszaru Nieznanego
6. Psychiczne „zatopienie się" w wykonywanej czynności	6'. Psychiczny „dystans" do wykonywanej czynności poprzez „dyskurs wewnętrzny"
7. Rozpoznania przez naturalne receptory	7'. Rozpoznania poprzez techniczne receptory i aparaturę mierniczą albo inicjacyjnie przekształcone własne ciało
8. Indywidualizacja przez złoże­nie pamięci genetycznej z pamię­cią społecznie nabytą w stadzie	8'. Personalizacja przez złożenie pamięci genetycznej z pamięcią kulturowo-społeczną oraz możliwość indywidualizacji
9. Zdominowanie przez instynkty przy spontanicznej i ograniczonej wynalazczości	9'. Kreatywna wynalazczość zracjonali­zowana lub heurystyczna - wyobrażeniowo-myślowe tworzenie modeli celów
10. Podleganie potrzebom bio­logicznym samozachowania i zachowania gatunku powo­dowanych przez postrzeżenia, procesy samowyrównawcze, lub włączanie elementów programu genetycznego: „sterowanie od zewnątrz i od dołu"	10'. Potrzeba ogólnego poznania świata (poglądu na świat) i potrzeba poczucia sensu (celowości) życia; kulturowe kreowanie nowych potrzeb: „sterowanie od wewnątrz i od góry"
11. Motywowanie emocjonalne czynności i zachowań zgodnie z wartościami emocji (urucha­mianie działań według zasady przykrości i przyjemności) -odruchowośc	11'. Motywowanie wolicjonalne kierowa­ne modelami celów i ich hierarchizowania (wytwarzanie systemów wartości), co umożliwia autodeprywacje (praktyki ascetyczne) - dowolność działań
12. Zachowania „napędzane" przyczynowo ku zadanemu stanowi dojścia; (kauzalizm)	12'. Zachowania „przyciągane" celem czyli uświadomionym modelem przyszło­ści (finalizm)
13. Autocentryzm i/lub altruizm nepotyczny względnie recyprokalny	13'. Altruizm powinnościowy sięgający niespokrewnionych wrogów, a nawet abstrakcyjnych idei
14. Eksploatacja otoczenia naturalnego	14'. Techniczne tworzenie nowego otoczenia albo odrywanie się od otoczenia przez pozyskanie inicjacyjnie przekształconego organizmu
15. Przywiązanie do niszy ekologicznej	15'. Pęd ku nieznanemu środowisku

---