Pomarańczowa alternatywa
Dialektyczna Sztuka Syntezy?
W czasie stanu wojennego w Polsce,
slogany symbolizowały opór wobec reżimu.
Władze zamalowywały je plamami.
Wtedy pojawiał się na nich krasnoludek.
(pierwotny napis na murze ((tzn. hasło solidarnościowe np.)) wyrażał pewną tezę, zamalowanie napisu ((przez milicję)) - antytezę, a krasnal na plamie - syntezę)
Narodziny Pomarańczowej Alternatywy mają początek w ruchach studenckich Wrocławia z początku lat osiemdziesiątych. Pomarańczowa Alternatywa znana jest nie tylko z happeningów. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych sławę zdobyły graffiti krasnoludków, które stały się jej emblematem. Graffiti te były malowane na plamach, powstałych w wyniku zamalowywania przez reżim wolnościowych i antyrządowych haseł. Były one czymś co wyróżniało się w szczególny sposób w szarej rzeczywistości stanu wojennego.
Malowane w kilkunastu miastach Polski, ich liczba przekroczyła tysiąc. Z pewnością możemy tu mówić o największej ekspozycji malarstwa w Polsce, jeżeli się zważy na fakt, iż obejrzało ją kilka milionów ludzi.
Formy działania Pomarańczowej Alternatywy zawsze łączyły w sobie wymiar społeczno-polityczny z artystycznym. Ostatecznym ich celem było i jest osiąganie, poprzez happening, Wolności w jej wymiarze estetycznym i indywidualnym, a także obalanie społecznego, kulturalnego i politycznego normatywizmu. Cel ten pozostał nadal ważny i aktualny pomimo zmian historycznych, które nastąpiły w wyniku Okrągłego Stołu oraz obalenia Muru Berlińskiego.
Siła i oryginalność Pomarańczowej Alternatywy polegają na tym, iż pojawiła się w momencie, gdy społeczeństwo obywatelskie w kraju pozostawało pod głęboką narkozą.
Należy w tym miejscu podkreślić zdolność Pomarańczowej Alternatywy do podejmowania problemów pozostających w obszarze “res politica” w sposób ironiczny i zdystansowany.
Znawcy sztuki dostrzegą w jej działaniach jasny wpływ surrealizmu oraz dadaizmu, zarówno w doborze słownictwa jak i w wadze przykładanej do spontanicznych reakcji uczestników w jej happeningach. To właśnie ten lekki, niejako “zabawowy” wymiar Pomarańczowej Alternatywy, w połączeniu z logiką opozycji wobec negatywów rzeczywistości, powodował i powoduje do dziś dnia, iż młodzi ludzie, w Polsce i zagranicą widzieli i widzą w niej sposób na walkę z szarością i marazmem dnia powszedniego.
Pomarańczowa Alternatywa (Orange Alternative) to nazwa legendarnego, anarchistycznego ruchu polityczno-kulturalnego, stworzonego w 1981 roku we Wrocławiu przez Waldemara Fydrycha, zwanego Majorem - Komendantem Twierdzy Wrocław. Nosząc pewne oznaki podobieństwa do kontra-kulturowego ruchu Provos, pod dużym wpływem dadaizmu i surrealizmu, Pomarańczowa Alternatywa organizowała happeningi, malowała abstrakcyjne graffiti krasnoludków na plamach powstałych po zamalowaniu sloganów antyreżimowych, które stały się jej emblematem, była najbardziej kolorowym przejawem polskiej opozycji antykomunistycznej.
Mówi się, że nazwa Pomarańczowej Alternatywy pochodzi z faktu, iż kolor ten znajduje się pomiędzy dwoma kolorami symbolizującymi dwie główne siły polityczne w Polsce, a mianowicie - lewicę (niegdyś komunistyczną) czyli czerwień, oraz Kościół katolicki czyli żółć. Początkowo była to nazwa pisma studenckiego publikowanego przez Majora Fydrycha i Andrzeja Dziewita w czasie pierwszego strajku studenckiego we Wrocławiu w 1981 roku. W rzeczywistości nazwa pochodzi od fascynacji Andrzeja Dziewita holenderskim ruchem Provos z lat 1960-tych.
Najbardziej aktywna w latach 1986-1989, kiedy protesty Solidarności nabierały oddechu, Pomarańczowa Alternatywa była najczystszym przejawem Surrealizmu Socjalistycznego, którego Manifest ogłosił lider ruchu - Major. Inaczej niż ruchy walczące o narodowe czy też ekonomiczne wyzwolenie, Pomarańczowa Alternatywa nie głosiła konkretnych haseł. Jej strategia polegała na dużo bardziej radykalnej strategii - poprzez akcje happeningowe, kontrowania monopolu Państwa na Prawdę.
Wiele z tych akcji zawierało smak geniuszu, łącząc zabawę z bezwzględnym ośmieszaniem rządu. Liderem i inspiratorem Pomarańczowej był "Major" - charyzmatyczny absolwent historii i historii sztuki. Major był też pomysłodawcą większości happeningów, z których najbardziej udane stawały się z upływem czasu anegdotami powtarzanymi z sukcesem w zachodnich mediach przekazu.
W roku 1988, Pomarańczowa fala rozlała się po całej Polsce, a happeningi były organizowane także w innych, głównych miastach kraju takich jak Poznań, Gdańsk, Kraków i Warszawa; w czasie strajku w Nowej Hucie, w 1988 roku, odczytano list do robotników, który zawierał entuzjastyczne poparcie dla ich protestów. Autorem listu był Lenin.
Innym razem, tłum zgromadzony przed klatkami szympansów we wrocławskim ZOO, odśpiewała stalinowskie hymny.
Po wypuszczeniu Piniora i Borowczyka, działaczy opozycyjnych i członków Polskiej Socjalistycznej Partii w dniu 30 czerwca 1988, zorganizowano happening w formie procesu sądowego, gdzie oskarżonymi byli Pinior, Borowczyk, Marx i Engels. Jeszcze później w tym samym roku, z okazji rocznicy Październikowej Rewolucji, 4000 osób przemaszerowało przez Warszawę, skandując "Kochamy Lenina".
Wszystkie akcje Pomarańczowej cieszyły się ogromnym powodzeniem, gromadząc czasem ponad 10 tysięcy uczestników, szczęśliwych, że mogą razem wyśmiać i zawstydzić reżim, który uznawał tylko jedną prawdę i który przywykł do bardziej standardowych form protestu.
Aczkolwiek początkowo Pomarańczowa Alternatywa zbierała gromy ze strony tradycyjnej opozycji obawiającej się, że akcje prowadzone przez Pomarańczową ośmieszają także ją, sukces Pomarańczowej w demystyfikacji opozycji poprzez umożliwienie zwyczajnym obywatelom udziału w niej w sposób, który pozwalał im na pozostanie sobą i nie zmuszał ich do wkroczenia na ścieżkę regularnego aktywizmu, wygrał dla niej poparcie tradycyjnych grup opozycyjnych takich jak Wojna i Pokój czy też Polska Socjalistyczna Partia, a także członków KOR-u, w osobie m.in. Jacka Kuronia. Członkami Pomarańczowej byli również w Łodzi - Krzysztof Skiba, późniejszy lider zespołu Big Cyc, czy też we Wrocławiu - Jacek Protasiewicz - dziś eurodeputowany, oraz Adam Lipiński - jeden z liderów Prawa i Sprawiedliwość.
Pomarańczowa Alternatywa nie umarła wraz z komunizmem. Zmieniła tylko swój cel działania. Po krótkiej przerwie, ruch powrócił do akcji w happeningu "Krasnoludek na Prezydenta", który był prowadzony z okazji wyborów głowy stolicy, w ramach komitetu wyborczego "Weselsza i Kompetentna Warszawa". Happening ten został uwieczniony w filmie Mirosława Dembińskiego "Krasnoludek Prezydentem".
Ślady Pomarańczowej Alternatywy znajdują się na całym świecie, w formie tez doktorskich, magisterskich i publikacji książkowych. Kilka z najbardziej poważanych uniwersytetów amerykańskich wykłada kursy, w których jest mowa o ruchu.
Dziś Pomarańczowa Alternatywa działa także poza Polską. Kilka happeningów zostało zorganizowanych we Francji przy współpracy ze studentami z uniwersytetów w Arras i Nancy, przeciwko globalizacji, stereotypom oraz niekontrolowanym akcjom policyjnego państwa.
1 Maja 2004, na zaproszenie Mera Nancy, Najor Fydrych i studenci tamtejszego uniwersytetu zorganizowali happening celebrujący wstąpienie nowych krajów do Unii Europejskiej w ramach Festiwalu Traversees. W grudniu 2004 roku, kiedy Ukraina została opanowana przez demokratyczny zryw Pomarańczowej Rewolucji, Major Fydrych z grupą studentów polskich i ukraińskich dołączyli do niej organizując happening "Kijów - Warszawa - Wspólna Sprawa" i udali się Pomarańczowym Autobusem z Warszawy do Kijowa. Podczas podróży zatrzymywali się w miastach Polski i Ukrainy organizując tam happeningi, w czasie których uczestnicy mogli dziergać Pomarańczowy Szal Poparcia, rozpoczęty w Warszawie przed Ambasadą Ukrainy przez piosenkarkę Rusłanę, ikonę Rewolucji i zwyciężczynię Eurowizji.
Ten szal, mierzący w sumie 16 m, został wręczony Rusłanie przez Majora i Maję - młodą studentkę pochodzenia polsko-ukraińskiego - na scenie na Majdanie, w dniu II tury wyborów przed zgromadzonymi setkami tysięcy zwolenników Rewolucji jako symbol przyjaźni polsko-ukraińskiej.
Rusłana wręczyła go Prezydentowi Juszczence kilka minut po ogłoszeniu wyników i jego przybyciu na scenę Majdanu. Ekipa Juszczenki owinięta w szal odśpiewała hymn Ukrainy wraz ze zgromadzonym tłumem. Wydarzenia te wraz z przygodami Pomarańczowego Autobusu zostały zawarte w filmie Mirka Dembińskiego "Krasnoludki jadą na Ukrainę". W czerwcu 2005, w Parlamencie Europejskim odbyła się wystawa poświęcona historii Pomarańczowej Alternatywy. W listopadzie i grudniu 2005, wystawa o historii ruchu była pokazana w głównych miastach Ukrainy, i pozostała ponad miesiąc na terenie Centrum Sztuki Współczesnej przy Akademii Kijowsko-Mohylańskiej - najbardziej prestiżowej galerii sztuki współczesnej Ukrainy działającej przy głównym ośrodku akademickim i intelektualnym tego kraju.
Dziś z perspektywy kilku dekad, Pomarańczowa Alternatywa może być uznana za jeden z najbardziej wpływowych w świecie ruchów w historii biernej opozycji i antytotalitaryzmu, wpisujący się w tradycję Mahatmy Ghandi.
Wracając do majora…..
Commander Festung Breslau
Autor Manifestu Surrealismu Socjalistycznego
Twórca i legendarny lider Pomarańczowej Alternatywy
Główny ideolog ruchu
Waldemar Major Fydrych urodził się 8 kwietnia 1953 pod znakiem astrologicznego Barana. Absolwent wydziału historii i historii sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego. Jest znany w całym świecie jako organizator masowych happeningów oraz autor książek i uroczych krasnoludków. Działalność niezależną rozpoczął w latach siedemdziesiątych. Po sierpniu 80, stworzył we Wrocławiu “Ruch na Rzecz Nowej Kultury”. Wkrótce potem, w 81 r. zapoczątkował ruch Pomarańczowej Alternatywy.
W czasie stanu wojennego, Polacy zapoznali się bliżej z działalnością Majora poprzez jego kolorowe obrazki krasnoludków malowane na plamach zakrywających antyreżimowe slogany. Począwszy od 1986 r., rozpoczął organizowanie trwającej do dziś serii happeningów - do roku 2005 ponad sześćdziesiąt - które przeszły do historii pod nazwą “Pomarańczowej Alternatywy”.
Za te działania był wielokrotnie nagradzany: m.in. w 1988 roku otrzymał nagrodę Solidarności od wydawnictwa Puls w Londynie, oraz Polkul w Australii. “Wynagradzany” był także szczególną uwagą reżimowego ministerstwa spraw wewenętrznych w Polsce, które obserwowało Majora Fydrycha i jego działalność. W marcu 1988 roku, w czasie happeningu, podczas którego rozdawał na ulicy podpaski higieniczne - produkt brakujący w owych czasach - Waldemar Fydrych został aresztowany i osadzony w więzieniu na trzy miesiące. Wobec masowych protestów został jednakże wkrótce wypuszczony.
Postać kontrowersyjna - kochany, znienawidzony i podziwiany, Waldemar Major Fydrych zawsze wykazywał się fantazją i wyobraźnią. Od bardzo wczesnego okresu, manifestował upodobanie do mistyfikacji. Wezwany przed komisję wojskową celem odbycia służby, pojawił się przed nią w mundurze majora. Aczkolwiek niechętny odbyciu służby, udawał wielki entuzjazm, co zostało odczytane jako niepoczytalność. Kiedy poproszony o okazywanie szacunku swoim przełożonym, zaczął tytułować swego rozmówcę pułkownikiem, a o sobie mówić jako o majorze. Stąd jego pseudonim, który pozostał mu do dziś….
Łódź
W latach 1987-1990 drugą grupę Pomarańczowej Alternatywy prowadzili w Łodzi studenci kulturoznawstwa i wydziału filologicznego Uniwersytetu Łódzkiego, mieszkający w domu studenckim "Balbina". z Krzysztofem Skibą i Jackiem Jędrzejczakiem (zwanym Dżej-Dżejem) na czele. Według wspomnień Skiby w Łodzi odbyło się w tych latach kilkanaście akcji. W każdej z nich uczestniczyło, bądź było wciągane do uczestnictwa od 500 do 3000 osób. Łódzka Pomarańczowa Alternatywa przeprowadziła m.in. akcje:
Galopująca inflację - polegającą na bieganiu uczestników akcji po ul. Piotrkowskiej z tabliczkami "galopująca inflacja", aż do momentu zatrzymania przez milicję; w momencie zatrzymania uczestnicy głośno gratulowali milicjantom, że udało im się powstrzymać wreszcie inflację
Klepanie biedy - polegającą na głośnym waleniu w tablice z napisem "bieda" przez uczestników akcji przebranych w łachmany
Bicie piany (powtórzone kilkukrotnie) - polegającą na grupowym ubijaniu piany z jajek, przy dźwiękach fragmentów przemówień ówczesnych polityków nadawanych przez przenośne megafony a następnie wylewania piany na bruk uliczny.
Z ruchem łódzkiej Pomarańczowej Alternatywy związane było podziemne czasopismo satyryczne "Przegięcie Pały", w której debiutował m.in. Paweł "Konjo" Konnak, późniejszy twórca tekstów do programu telewizyjnego Lalamido oraz Piotr Trzaskalski, reżyser filmowy i teatralny. Część liderów Łódzkiej Pomarańczowej Alternatywy założyła w 1988 r. istniejącą do dzisiaj grupę muzyczną Big Cyc, w której tekstach stale pobrzmiewa klimat tego ruchu.