[e-mail]

JĘZYK C.D.

Renata Grzegorczykowa - natomiast formułuje pojęcie języka w następujący sposób: „Język jest to ukształtowany społecznie zespół symboli, używanych w procesie komunikowania się zgodnie z obiektywnymi regułami budowania wypowiedzi językowych. Można zatem stwierdzić, że na język składają się dwa elementy:

Język

zbiór znaków reguły łączenia znaków

- fonemów - fonologia

- morfemów - morfologia

- wyrazów - syntaktyka

- semantyka

Źródło: R. Grzegorczykowa „Wstęp do językoznastwa”, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005

red. Miodek „ABC polszczyzny” -> „Cud języka” oraz „Polszczyzna wśród innych języków”

JĘZYK I JEGO FUNKCJE

Funkcje języka:

1. komunikatywność - gromadzenie i przechowywanie informacji

2. poprawność

3. estetyka

4. ekspresywna

5. nakłaniająca (perswazyjna, impresyjna,)

6. stanowiąca (kreatywna) - tworzenie, stanowienie, kreowanie świata

7. metajęzykowa - język mówi sam o sobie

Język jako narzędzie zaspokajania różnorakich potrzeb.

Język rozumiany jako (wg J. Puzeliny):

język=kod

Funkcja wytwarzania i interpretowania tekstów

język=mówienie

Funkcja:

- wytwarzania lub powtarzania wytworzonych wcześniej tekstów;

- modyfikacja tych tekstów;

- udział w funkcjach tekstu

język=tekst

Funkcja komunikatywna:

- informatywna

- ekspresywna

- impresywna

- poetycka

- faktyczna

- metajęzykowa

FONETYKA

fonetyka - nauka o dźwiękach mowy, o głoskach, zwana również „głosownia”

Wymawiane przez nas wyrazy możemy dzielić na mniejsze dźwięki, te najmniejsze słyszalne to głoski. Są jednak bardzo istotne, jedna zmieniona głoska może zmienić sens wyrazu i całego zdania.

Znakiem graficznym oznaczającym daną głoskę jest litera. Nie zawsze jest jednak tak, że jednej głosce odpowiada jedna litera (kot - 3 litery, 3 głoski; kosz - 4 litery, 3 głoski). Czasem jest to więcej liter.

Materiałem dźwięków mowy ludzkiej są drgające cząsteczki powietrza. Mózg -> wydychanie powietrza, które przechodzi przez narządy mowy -> drganie powietrza -> fale głosowe -> aparat słuchu = słyszenie głosek. Narządy, które biorą udział: płuca, tchawica z krtanią, nasada.

Trzy etapy : oddychanie, fonacja, artykulacja. Również mięsnie są istotne przy tym procesie: przepona, wiązadła głosowe.

Nasada jest rezonatorem.

Narządy mowy możemy podzielić na:

• ruchome - podniebienie miękkie, przód, środek i tył języka, dolna szczęka oraz wargi

• nieruchome - podniebienie twarde, dziąsła, szczęka górna

W jamie ustnej głos podlega artykulacji, czyli podzielony i zróżnicowane na głoski: oddychanie, fonacja, artykulacja.

System fonetyczny każdego języka składa się z samogłosek i spółgłosek: jęz. może mieć charakter samogłoskowy lub spółgłoskowy w zależności od ilości przeważających głosek.

Istnieją 44 głoski w jęz. polskim.

Między samogłoskami a spółgłoskami zachodzą trzy różnice:

• słuchowe - samogłoski słyszymy czyściej, są donośne,

• wymawiane - samogłoski wymawia się łatwiej, ponieważ następuje duże rozwarcie jamy ustnej, a narządy mowy są oddalone od siebie i powietrze przepływa swobodniej

• funkcjonalne - samogłoski tworzą sylaby (same lub ze spółgłoskami), spółgłoski nie posiadają tej zdolności

Podział samogłosek polskich

Nie ma podziału ze względu na kryterium udziału wiązadeł.

Podziela się ze względu na ruchy języka.

Ruchy języka:

• poziome

• pionowe

Ruch podniebienia miękkiego - zmiana położenia języczka decyduje czy powstają głoski nosowe czy ustne.

			Poziomy ruchu języka
						Przednie		środkowe		tylne
						ustne	nosowe	ustne	nosowe	ustne	Nosowe
Pionowy ruch języka	wysokie	okrągłe					u	u
				Płaskie	i	i
			Średnie	Okrągłe					o	o
				Płaskie	e	ę
		niskie	Obojętne			a

Trójkąt Tytusa Beniego

przednia środkowa tylne

płaska obojętna okrągłe

W i y

Ś e

ę

o

N a ą

W - wysokie

Ś - średnie

N - niskie

Spółgłoski

Każda spółgłoska ma 5 podstawowych cech charakterystycznych:

- udział wiązadeł głosowych

- udział podniebienia miękkiego

- udział środkowej części języka

- stopień zbliżenia narządów mowy w jamie ustnej i artykulacji

- miejsce artykulacji w jamie ustnej

Udział wiązadeł głosowych:

Dwa mięsnie usytuowane w krtani. Dzięki impulsom rozsuwają się i zasuwają. Wiązadła decydują o dźwięczności głosek. Gdy są zamknięte powietrze w nie uderza, gdy są rozsunięte powietrze przepływa swobodnie.

Stopień zbliżenia narządów mowy:

Jama ustna jest w większym lub mniejszym stopniu otwarta, zamknięta, tworzy szczelinę, wybuch, zamyka się w jednym miejscu, otwiera w innym.

Podział:

- szczelinowe: w, w', f, f', z, s, ż, ś, ch-w (powietrze przez szczelinę)

- zwarte: b, b', d, g, g', k, k', p, p', t (szybkie zwarcie i wybuch)

- zwarto-szczelinowe: c, ć, cz, dz, dż, dź (zwarcie i bezpośrednio po nim szczelina)

- półotwarte: l, l', m, m', n, n', r, ł[u] (następuje zwarcie w jednym miejscu, ale otwarcie w innym)

Miejsce artykulacji:

Szczelina i zwarcie może podczas wymawiania głosek występować w różnych miejscach:

- dwuwargowych: b, b', p, p', m, m' (warga dolna i górna zwierają się)

- wargowo - zębowych: w, w', f, f' (szczelina powstaje między wargą dolną a górnymi zębami)

Większość spółgłosek charakteryzuje się zwarciem, szczeliną lub zwarciem i szczeliną między językiem (jego odpowiednią częścią) a zębami, dziąsłami, podniebieniem miękkim czy twardym. Wyróżniamy więc spółgłoski:

- przedniojęzykowo-zębowe: [ł historyczne] n, d, t, z, s, dz, c

- przedniojęzykowo-dziąsłowe: l, l', r, ż, sz, dż, cz

- środkowojęzykowe: ń, ź, ś, dź, ć, g', k', ch'

- tylnojęzykowe: g, k, ch, h

głoski palatalne = zmiękczone

---