OGRANICZENIA W PROGNOZOWANIU.
okolicznością, która niewątpliwie utrudnia to naukowe zadanie jest zupełna nieprzewidywalność zachowań polityków, którzy potrafią w ramach kampanii wyborczych składać różne obietnice, a także zawierać różnorodne kompromisy, a następnie liczyć na krótką pamięć wyborców. Brak racjonalności w państwowej polityce społecznej jest poważnym hamulcem dla prognozowania. Prognoza siłą rzeczy musi pomijać z jednej strony fluktuacje sceny politycznej, a z drugiej bieżące wyniki sondaży opinni publicznej. Treścią tej prognozy jest przede wszystkim koncentracja uwagi na poszukiwaniu mechanizmów społecznych zmian. W tym celu zatem niezbędne jest wykorzystywanie analogii w innych krajach oraz ostrożne czerpanie wiedzy z ich danych statystycznych.
Prognoza oparta została na stwierdzeniu o istnieniu kwestii społecznej, którą odbiera się jako wyraz braku sprawiedliwości i solidarności, a także jako ogranicznik rozwoju. Wskazano w niej na potrzebę zachowania koniecznego dystansu między nauką a praktyką, który równocześnie ujawnia trudności aplikacyjne, istniejące pomiędzy ideą socjalną a działaniami ją realizującymi. Nauka o polityce społecznej w nowym ustroju gospodarki rynkowej nie musi się już utożsamiać z działaniami państwa, partii politycznych i innych podmiotów, raczej je obserwuje, bada, opisuje i ocenia ich skuteczność w dług przyjętej przez badacza własnej hierarchii wartości, wramach której to sprawiedliwość jest punktem odniesienia. Działacz społeczny lub polityczny, chcąć być skutecznym musi działać szybko i zależy mu przede wszystkim na doraźnym i widocznym efekcie takich działań. Doraźnie rozwiązany problem socjalny nie oznacza jednak, że nie pojawi się nowa komplikacja w jego realizacji.
W prognozie zauważa się także, że niedostrzeganym podmiotem jest polska biurokracja socjalna, która posiada bezpośredni i rosnący w mijającym dziesięcioleciu wpływ na rozwiązywanie potrzeb jednostek i grup. Należy tutaj zauważyć, że owa biurokracja boi się jakichkolwiek reform, ponieważ każda zmiana pociąga za sobą ryzyko niepowodzenia i nieprzewidywalne trudności. Po swojemu interpretuje przepisy i trudno ją edukować do zachodzących zmian. Ponadto istnieje konflikt między działaczami a anonimową biurokracją, która nie uznaje aksjologii polityków. Znajduje się pomiędzy państwem i jego politykami, a człowiekiem biednym, niepełnosprawnym, bezdomnym, bezrobotnym, starym i pokrzywdzonym. To właśnie ona decyduje o losach tych ludzi. W prognozach należy ją traktować jako czynnik wyraźnie zakłócający wizję postępu, a niekontrolowany w działaniu odpowiadający za powiększjące się różnice socjalne w społeczeństwie.

PROGNOZOWANIE POPRZEZ SCENARIUSZE.
Wyróżnia się dwa typy metod, stosowanych w prognozowaniu:
a) intuicyjne
b) badawcze (eksploracyjne)
Wśród metod badawczych istotną rolę pełnią ekstrapolacje trendów oraz scenariusze. Niniejsza prognoza wykorzystuje metodę badawczą i została oparta na trzech scenariuszach: liberalnym, neoliberalnym i neosolidarności społecznej. Scenariusze te mają swoje głebokie korzenie ekonomiczne. Żaden z nich jednak nie musi i nie powinien być dopasowany do istnięjacych partii politycznych.
I tak w:
-scenariuszu liberalnym założono brak zmian i utrzymanie w nadchodzących latach dotychczasowych mechanizmów ustroju gospodarki rynkowej. Czego konsekwencją będzie z jednej strony prawdopodobny, choć coraz wolniejszy wzrost ekonomiczny, mierzony wielkością PKB, z drugiej strony jednak towarzyszący tej tendencji wzrost różnic sojalnych i dalsza, niebezpieczna marginalizacja licznych grup ryzyka socjalnego.
-scenariuszu neoliberalnym (liberalizmu socjalnego) założono zmianę socjoekonomiczną poprzez wprowadzenie powszechnie niedocenianej polityki "stanu średniego". Prognoza w owym scenariuszu zakłada stworzenie skutecznego mechanizmu redukowania różnic socjalnych.
-scenariuszu neosolidarności zakłada się rozwój autentycznej samorządności, pozostającej na wszystkich szczeblach poza kontrolą biurokracji. Scenariusz ten odpowiada modelowi godnego społeczeństwa, jak również kojarzy się z powszechnie akceptowanym partnerstwem pomiędzy klasami, warstwami i grupami społ.

WARUNKI PROGNOZOWANIA SCENARIUSZY.
- Jednym z ważnych warunków prognozowania przyszłych sytuacji jest ciągłość. Dotychczasową naukę o polityce społecznej charakteryzuje brak opisów trendów średnio i długookresowych. Dotyczy to większości kwestii socjalnych, z wyjątkiem demografii.
- Ponadto trzeba brać pod uwagę w przewidywaniu przyszłości taką szczególną cechę jak wzrastającą wrażliwość polskiego społeczeństwa na problemy dzieci, a zwłaszcza na ich zdrowie.
- Współczesna polityka społeczna bazuje na - akceptowanym przez społęczność międzynarodową- personalizmie, asekurowanym poprzez prawa socjalne człowieka. W latach 30. zdominowanych przez totalitaryzm w różnych odmianach trudno było prognozować rozwój społęczny w oparciu o uznanie dla praw jednostki. Wpisane one zostały dopiero po II wojnie św. w liczne akty prawa międzynarodowego, a także w większość konstytucji.

ZMIANA USTROJU JAKO PRZESŁANKA DO PROGNOZOWANIA.
W 1989r. początek procesu reform w Polsce zaznaczył się gwałtownym obniżeniem aktywności gospodarczej. Czynniki zewnętrzne, takie jak np. otwarcie się kraju na nowe, konkurencyjne rynki, przyczyniły się do załamania eksportu i do spadku produkcji, zaś czynniki wewnętrzne jak przekształcenia ustroju gospodarczego i prywatyzacja znacznie ograniczyły dostęp do pracy. Obserwowano także znaczący spadek płacy realnej, prowadzący do wyraźnego zmniejszenia konsumpcji prywatnej. Niewątpliwie konsekwencją tych wydarzeń był wzrost bezrobocia w Polsce. Rozpoczęły się zwolnienia grupowe w sektorze państwowym i równoległy proces tworzenia nowych miejsc pracy w sektorze prywatnym, którego tempo było jednak wolniejsze od redukcji zatrudnienia. (i tak w latach 1990-1997 z sektora publicznego odeszło blisko 5 mln osób).
W latach 1945-89 w Polsce realizowany był model socjalistycznego "paternalizmu", który stworzył postawy roszczeniowe wobec państwa. W wyniku transformacji ustrojowej zmienił się model polityki społecznej. Współcześnie realizowany jest model, stanowiący mieszankę starej opiekuńczości i nowej pomocniczości. Zasada subsydiarności została wpisana w Konstytucję z kwietnia 1997r. wraz z prawami socjalnymi. Kilkanaście ustaw socjalnych, wydanych po 1989r. nosi jednak charakter opiekuńczy, korygujący stary system. Istotę zmian w obszarze polityki społęcznej stanowią także ryzyka życiowe, wpisane w gospodarkę rynkową. Ryzyka te [np. bezdomność] w ustroju socjalistycznego paternalizmu nie istniały, współcześnie mogą być asekurowane i częściowo ograniczane przez państwo. Stopniowo dawniej scentralizowane państwo zwalnia siebie od obowiązku bezpośredniego zaspokajania socjalnych potrzeb obywateli, rozkładając ten ciężar solidarnie na samorządy, gminy i samych zainteresowanych.
Aksjologia okazuje się politycznie ważna ze względu na solidarnościowy rodowód przemian oraz tradycje chrześcijańskie, historycznie wpisane w mentalność elit politycznych. Szczególnie ważne stało się powszechne uznanie przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Konstytucyjny zapis o godności oznacza obowiązek państwa asekurowania obywateli w obliczu wszelkich ryzyk, któe mogłyby zagrozić tej wartości.

SCENARIUSZE POLITYKI SPOŁECZNEJ.
Punktem wyjścia dla właściwego prognozowania polityki społecznej przyszłości jest diagnoza mechanizmów socjopolitycznych. Wytworzony mechanizm kreowania nierówności pociąga za sobą konieczność uruchomienia pomocy społecznej jako instytucji polityki państwa, która nie nadąża za tworzącymi się dysproporcjami. Powstaje sprzeczność uatrojowa- bogactwo jest niekontrolowanym celem szczegolnie uprzywilejowanych, pomoc społeczna podlega redukcjom w miarę jak powiększa się wartswa ubogich.
Celem liberalnego modelu pomocy społecznej jest dystrybucja ograniczonych środków finansowych dla zaspokojenia rosnących potrzeb życiowych marginalizowanej części społeczeństwa. W taki model polityki społ. wbudowany został mechanizm wewn. konfliktu między potrzebami rozwoju gospodarczego, opartego na inwestycjach a socjalnymi potrzebami dużej części społ. , zależnego zawodowo od kapitału.
Gospodarka rynkowa jest niekwestionowanym rozwiązaniem, które zastąpiło gospodarkę planową. Wraz z tym procesem przechodzimy jednak na przełomie stulecia od równości w biedzie do niekontrolowanej i nieakceptowanej nierówności w bogactwie. Pomoc społeczna w modelu socjalnej gospodarki rynkowej [neoliberalizm] ma wbudowaną zasadę [finansowej] solidarności i powinna w miarę możliwości doprowadzać do życiowego usamodzielnienia się osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem, co da w efekcie finansowe odciążenie państwa i lokalnych podmiotów polityki społ. co z kolei doprowadzi do zmniejszenia liczby klientów pomocy socjalnej, przede wszystkim w wieku produkcyjnym.
Pomoc społ. udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, macierzyństwa, bezrobocia, niepełnospr. długotrwałej choroby, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gosp. domowego, zwłąszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, alkoholizmu, narkomanii, trudności w przystosowaniu się do życia po opuszczeniu zakłądu karnego, klęski żywiołowej lub ekologicznej. Wszystkie te sytuacje świadczą o procesie marginalizacji licznych gr. społ i z pewnością nie zostaną rozwiązane do 2020r.
Polska wkracza w nowe milenium wraz z utrwalającym się mechanizmem powiększania rozpiętości socjalnych. Znajdzie się w trzecim koszyku państw o najniższej zamożności, z dużym dystansem do państw obecnie tam najuboższych. Dystansu tego ze względów obiektywnych do 2020r. nie nadrobi, mimo, że jest zaliczana do państw wysoko rozwiniętych z Human Development Index przekraczjącym 0,8.

SCENARIUSZ LIBERALNY.
Jego argumentacja opiera się na znanym z okresu międzywojennego stwierdzeniu, że polskiej gospodarki nie stać na głębsze programy i reformy socjalne. Są one potrzebne, ale brak na to środków. Wydatki budżetowe na cele społeczne będą więc przedmiotem konfliktów parlamentarnych, aby pozostawać na poziomie nie zmienionym, co faktycznie oznaczać będzie ich realny spadek ze wzgl na inflację. Scenariusz ten może być realizowany przez każdą z partii dochodzących do władzy, nie ze wzgl. na ich oblicze programowe, ale z powodu ich międzynarodowych interesów. Będzie on prowadzić długotrwale bezrobotnych, niepełnosprwanych, ludzi starych, rodziny wielodzietne itp. do marginalizacji czasowej i trwałej. Strefa ubóstwa będzie się powiększać. Wprawdzie będzie to ubóstwo na wyższym poziomie zamożności społ. ale jego konsekwencją staną się konflikty społeczne. "Mocniejsze" politycznie grupy będą uzyskiwać przywileje socjalne kosztem słabszych grup, nie posiadających własnych organizacji ani przełożeń politycznych.
Zagrożeniem w tym scenariuszu jest rosnąca biurokratyzacja w relacjach władza-obywatel, dla której dobro wspólne jest pojęciem propagandowym, a nie celem działania, wyrazem czego jest marnotrawstwo środków publicznych.
Owy scenariusz ma charakter dwubiegunowy, prowadzi długoterminowo do utrwalania społęczeństwa na część posiadającą i nieposiadającą - majątek, dostęp do praw socjalnych, dóbr i usług. Zatem efektem posiadania i nie będzie postępujący podział na poinformowanych i niepoinformowanych w związku z dostępem do internetu i nowych technologii komunikowania się. Ma charakter powszechnie permisywny, oznacza bowiem w ramach głoszonej wolności jednostki przyzwolenie na działania, pozwalające również poza prawem na poprawę indywidualnego położenia. W efekcie część bardziej zaradnych zmarginalizowanych ludzi podejmuje działania przestępcze, które należą do indywidualnych i zbiorowych sposobów przetrwania.
Liberalnej polityce społ. odpowiadają strategie zachowań obywatelskich. Transformacja ustrojowa w Polsce umożliwia widzenie trzech typów rodzin:
a) innowacyjne- zasadniczo niepotrzebna jest im polityka społ., bo radzą sobie bez zwen. interwencji. Uzyskuja wysokie albo bardzo wysokie dochody i płacą od nich wysokie podatki, wykazują się twórczym dynamizmem swoich członków i stanowią o przyszłości polskiej gospodarki. Podstawą ich sukcesu=prywatna własność.
b) adaptacyjne- osiągając dochody zbliżone do minimum socjalnego dają sobie jakoś radę. Dostęp tych rodzin do własności prywatnej, będącej podstawą pracy niezależnej jest ograniczony. Są tym samym ekonomicznie uzależnione od państwowego bądź prywatnego pracobiorcy i są beneficjantami p.s.
c) marginalizowane- przez ubóstwo i calą sekwencję zachowań, wynikającą z braku środków finansowych. Rodziny bez własności prywatnej. Można je podzielić na: r. niepełne, r. wielodzietne, r. patologiczne, r. posiadające niepełnosprawnych członków, r. dotknięte skutkami katastrof żywiołowych.
W scenariuszu liberalnym działa mechanizm redukcji środków z pomocy społ. dla rosnącej lub nie malejącej liczby takich rodzin.

SCENARIUSZ NEOLIBERALNY.
Zmianą może stać się wprowadzenie mechanizmu ułatwiającego powszechny dostęp do własności prywatnej. Prywatyzacja może być realizowana przez elity ekonomiczno- polityczne z udziałem kapitału zagranicznego, a także może być urzeczywistniana z aktywnym uczestnictwem ludzi dotychczas uzależnionych od państwowego pracodawcy. Głównym adresatem tutaj powinny być rodziny adaptacyjne i marginalizowane. Liberalizm zostawia problematykę społeczną do rozwiązania przez rynek i jego mechanizmy. Istotą liberalizmu socjalnego jest aktywne angażowanie się państwa na wszystkich szczeblach jego struktury ogranizacyjnej w tworzenie równych szans i warunków dla aktywności obywatelskiej. Nie neguje żadnej wartości liberalnej, a w szczególności wolności osoby ludzkiej. Stoi jednak na stanowisku konieczności upowszechniania tych wartości w społ. Proponuje poszerzanie przestrzeni wolności społeczeństwa, a nie tylko jednostki. W efekcie dotychczasowe elity znacząco powinny się powiększyć. Celem prywatyzacji i reprywatyzacji jest zwiększenie liczby ludzi zależnych od swojej zaradności, umiejących podejmować ryzyko w oparciu o swą własność. Grupa taka zwana jest "stanem średnim". Takie uruchomienie mechanizmów tworzenia stanu średniego może stanowić atrakcyjną wizję rozwoju, wiąże się to ze stwierdzeniem, iż najlepszą polityką społ. jest polityka stymulacji wzrostu gospodarczego. Polityka budowy tego stanu wymaga odwrócenia struktury wydatków- skierowania większości środków na aktywne formy w postaci inwestycji w miejsca pracy oraz szkolenia. Spowoduje to zatem, ze dotychczasowi bezrobotni będą mogli wchodzić w posiadanie włąsności prywatnej i przyniosą państwu duże zyski w postaci podatków. Stan średni pełni rolę 'amortyzatora' konfliktów między bogatymi i biednymi. Następuje bowiem płynne przechodzenie poszczególnych jednostek, na ogół do góry. Wszyscy ekonomicznie uniezależniają się od państwa, płacąc mu zwiększające się podatki. Scenariusz neoliberalny zakłada wyjście naprzeciw potrzebom młodzieży, która obecnie, ze wzgl. demograficznych, przez najbliższe 10 lat stanowi największe, historyczne wyzwanie dla polityków. Może być ona czynnikiem konkurencyjności Polski w UE, ale obecnie staje się wielką kwestią socjalną w związku z brakiem szans pracy, mieszkania i w konsekwencji rosnącym ubóstwem. Scenariusz ten zakłada także wciągnięcie do ekonomicznej gry ludzi stojących dotychczas, nie zawsze z własnej winy, na uboczu, marginalizowanych z powodu ubóstwa i braku politycznej woli upowszechnienia dostępu do własności prywatnej.

SCENARIUSZ NEOSOLIDARNOŚCI SPOŁECZNEJ.
Jednym z warunków jego wdrożenia jest ewolucyjne przejęcie władzy w przyszłości przez opcję nie tylko werbalnie 'przyjazną' integracjii socjalnej. Przyszłościowo idzie o solidarność, której istotą jest konstrukcja społeczeństwa, opartego na prymacie więzi międzyludzkich przed więziami ekonomicznymi. Dotyczy zbiorowej troski o uruchomienie mechanizmów integracji socjalnej. W scenariuszu tym nikt nie może być marginalizowany, pozostawać bez mieszkania, środków do życia czy pomocy lekarskiej. Gospodarka powinna opierać się na zasadzie pełnego zatrudnienia i ma stwarzać każdemu szanse udziału i awansu. Prognozowany model polityki społecznej w tym wariancie opiera się na uniwersalnym aksjomacie- praca jest kluczem do rozwiązania kwestii społecznej. Na pracę składa się równy dostęp do: widzy, zatrudnienia, zdrowia i mieszkania. Ci, którzy są tego pozbawieni powinni być asekurowani przez pomoc społeczną. Państwo zaś jest głównym podmiotem polityki społ. który ze wzgl. na troskę o przyszłość, ma obowiązek bieżącego inwestowania w ochronę zdrowia, kwalifikacje pracowników, miejsca pracy i mieszkalnictwo. Wydatki w tym zakresie gwarantują przyszłą wydajność społeczną i przynoszą dodatkowy dochód.
Istotną rolę w urzeczywistnieniu scenariusza neosolidarności spełnia samorząd terytorialny, któy na szczeblu lokalnym decyduje już o jakości życia społecznego. Państwo na szczeblu gminy nie jest w stanie skutecznie rozwiązywać problemów socjalnych, dlatego też wiele uprawnień organów państwowych zostało wpisanych w kompetencje samorządów terytorialnych. Świadczy to nie tylko o decentralizacji władzy, ale także o realizacji zasady pomocniczości państwa. Powszechny dostęp do własności prywatnej staje sie jednym ze sposobów wyrównywania różnic socjalnych. Szczególne miejsce przypada tu młodzieży, która dla gospodarki jest najbardziej dynamiczną siłą społeczną, obciążoną wszakże problemami socjalnymi oraz starym sposobem myślenia. Dotyczą jej negatywne tendencje takie jak: spadek liczby urodzin, dziedziczenie biedy, brak pracy i mieszkań, przestępczość nieletnich. Owy scenariusz kojarzy się z działaniami państwa na rzecz umacniania partnerstwa w postaci porozumień samorządów z pracodawcami oraz krzepnięcia samorządów terytorialnych. Sprawiedliwość oznacza tutaj uzyskiwanie zgody na działania między wszystkimi grupami socjo-ekonomicznymi.

Polityka społeczna przyszłości, oznaczonej rokiem 2020, zależy od politycznej wizji nowej Polski. Niewątpliwie w nadchodzących latach będziemy obserwować postęp w rozwiązywaniu kwestii podmiotowych i przedmiotowych. Ich wyrazem będą badania i statystyki, świadczące o podnoszeniu się polskiego społeczeństwa na wyższy poziom zamożności.