TRZĘSIENIA ZIEMI
Jednymi z najbardziej przerażających zjawisk natury są trzęsienia ziemi.
Trzęsienia ziemi są to naturalne, krótkie i gwałtowne wstrząsy oraz drgania skorupy ziemskiej spowodowane wyzwalaniem się energii w powłoce ziemskiej. Ta energia może powodować nagłe przesunięcia segmentów powłoki, erupcje wulkanów oraz sztuczne wybuchy.
Większość niszczących trzęsień jest jednak wynikiem przesunięć powłoki. Płyta może najpierw się zgiąć i później, kiedy napięcie urośnie do wystarczająco dużego poziomu, złamać się – trzasnąć i przeskoczyć na nową pozycję. W procesie pękania są wytwarzane wibracje zwane falami sejsmicznymi. Fale te wędrują zewnętrzną warstwą skorupy ziemskiej od źródła trzęsienia, wzdłuż powierzchni.
Skutki trzęsienia ziemi zależą od siły wstrząsów, głębokości, na której powstają, oraz od rodzaju skał na powierzchni ziemi.
W czasie trzęsień ziemi największe zniszczenia występują w rejonie epicentrum. Tak właśnie określa się miejsce na powierzchni skorupy ziemskiej, położone bezpośrednio nad ogniskiem trzęsienia ziemi, czyli miejscem, w którym w skorupie ziemskiej następuje pęknięcie będące bezpośrednią przyczyną trzęsienia ziemi. Wielkie straty i liczne ofiary powodują silne trzęsienia ziemi o epicentrach położonych w obszarach dużych miast lub w ich sąsiedztwie.
Siła trzęsienia ziemi zazwyczaj wyrażana jest w skali Richtera. Rozpiętość skali Richtera wynosi od 0 do 9 stopni, ale jest to tzw. skala otwarta, czyli możliwe są trzęsienia ziemi o jeszcze większej sile drgań. Ilekroć intensywność trzęsienia ziemi wzrasta o jedną jednostkę, oznacza to, że grunt trzęsie się 10-krotnie silnej, a ognisko trzęsienia wyzwala 30-krotnie więcej energii. Podana niżej skala wskazuje na prawdopodobne skutki trzęsienia ziemi dla poszczególnych stopni intensywności.
1 Wykrywalne tylko za pomocą sejsmografów
2-3 Ledwie odczuwalne przez ludzi
4-5 Może spowodować niewielkie szkody
6 Dość niszczycielskie
7 Duże trzęsienie ziemi
8-9 Bardzo niszczycielskie trzęsienie ziemi
Wibracje wytwarzane przy trzęsieniu ziemi są wykrywane, zapisywane i mierzone przez przyrządy nazywane sejsmografami. Zygzakowata linia tworzona przez sejsmograf nazywa się sejsmogramem i odzwierciedla zmiany nasilenia wibracji odpowiadając na każde zmiany w ruchu powierzchni ziemi pod zainstalowanymi przyrządami. Z danych wyrażanych przez sejsmograf naukowcy mogą określić czas, epicentrum, głębokość oraz rodzaj trzęsień i mogą oszacować, jaka ilość energii została uwolniona.
Czy wiesz, że...
Do prognozowania trzęsień ziemi zaczęto używać satelitów – sieci odbiorników systemu znanego jako GPS (ang. Global Positioning System – globalny system lokalizacji). W skład systemu wchodzą obecnie 24 specjalne satelity. Nadawane przez nie sygnały o najmniejszych nawet drgnięciach ziemi trafiają do parabolicznych anten systemu, skąd kablem są przekazywane do odbiorników i komputerowych centrów analizy pomiarów. Obecnie wokół Los Angeles istnieje 40 takich ośrodków analizy (na całym świecie jest ich 110).
Najstarsze trzęsienie ziemi, którego opisy zachowały się do dzisiejszego dnia, miało miejsce w Chinach, w roku 1177 przed narodzeniem Chrystusa. Chiński „Katalog trzęsień ziemi” opisuje tuzin różnych wielkich trzęsień w Chinach w ciągu kolejnych kilku tysięcy lat. Wzmianki o trzęsieniach w Europie pochodzą z 580 roku przed Chrystusem, ale najwcześniejsze, które zostało opisane, miało miejsce w połowie XVI wieku.
Silne trzęsienia ziemi (rejestrowane przez wiele stacji sejsmologicznych) pojawiają się co 52 dni na lądzie i co 28 na dnach oceanu. Ich skutkiem jest pękanie ścian, zawalanie się budynków, powstawanie szczelin w ziemi, zapadanie się terenu.
Data Miejsce Liczba ofiar śmiertelnych
1906 San Francisco (USA) 50 000
1908 Messyna i Reggio (Włochy) 100 000
1920 Gansu (Chiny) 180 000
1923 Tokio i Jokohama (Japonia) 150 000
1933 Indie 200 000
1939 Turcja 23 000
1960 Maroko 14 000
1962 Iran 14 000
1976 Chiny 250 000
1988 Armenia 25 000
1990 Iran 40 000
1999 Izmir (Turcja) 15 000
2001 Gudżarat (Indie) 30 000
Trzęsienia ziemi w Polsce są bardzo rzadkie i niezbyt silne, nie wywołują poza tym większych zniszczeń i strat materialnych. Mają one w niewielkim stopniu charakter typowych trzęsień tektonicznych wywołanych naprężeniami w skorupie ziemskiej. Najczęściej są to trzęsienia zapadowe spowodowane przez cztery czynniki przedstawione poniżej:
osiadanie stropu wyrobisk górniczych na obszarach kopalnianych (np. Górny Śląsk),
zapadanie się stropów próżni krasowych (np. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska),
zapadliska w obrębie solnych formacji diapirowych (np. Pomorze),
ruchy wielkich mas ziemnych na skutek procesów osuwiskowych (np. Karpaty).
TRZĘSIENIA ZIEMI NA TERENIE POLSKI OD 1932 ROKU
1932 środkowa Polska
1935 Czarny Dunajec
1966 okolice Zakopanego
1980 Bełchatów
1992 Beskid Niski