System konstytucyjnych środków ochrony praw i wolności

Status prawny jednostki i jego elementy:
- Prawa
-wolności
-obowiązki

Prawo jednostki
-Przyznanie adresatom określonych uprawnień (roszczeń)
-Aktywna rola państwa (prawodawcy)
-Konieczność wskazania podstawy prawnej przez adresata prawa
Np. prawo wyborcze, prawo do nauki, prawo do ochrony zdrowia

Wolność jednostki
-Zagwarantowanie sfery wolnej od ingerencji
-Bierna rola państwa
-Konieczność określenia granic wolności
-Konieczność wskazania podstawy prawnej do ingerencji w sferę wolności
Np. nietykalność osobista, wolność religii, wolność zgromadzeń

Normy programowe
-Adresatem jest władza publiczna
-Nakaz optymalizacyjny
-Brak podstaw prawnych do konkretnych roszczeń wobec państwa

Prawo, a norma programowa
-Inny adresat (jednostka – władza publiczna)
-Inna treść (roszczenie wobec państwa – nakaz prowadzenia określonej polityki)
Np. prawo do pracy – nakaz prowadzenia polityki ograniczającej bezrobocie

Obowiązek jednostki
-Powinność określenia świadczeń na rzecz organów władzy publicznej
-Aktywna rola jednostki
-Konieczność wskazania podstawy prawnej do egzekwowania świadczeń
Np. obowiązek służby wojskowej, ponoszenia ciężarów publicznych (podatki)

Adresaci praw i wolności:

Podmioty prawa
Osoby fizyczne Osoby prawne

Osoby pr. Prawa prywatnego Osoby pr. Prawa publicznego
Np. Spółka Np. Gmina

Osoby fizyczne:

Adresaci

Obywatele Cudzoziemcy

Obywatele innych państw Bezpaństwowcy (apatrydzi)

Prawo obywatelskie:
Np. art. 60 Konstytucji: Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach

Prawo człowieka:

Np. art. 64 ust. 1 Konstytucji: Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia

Wolność człowieka:
Np. art. 58 ust. 1 Konstytucji: Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się

Wolność obywatelska:
Art.11 ust. 1 Konstytucji: Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

Wolność osoby prawnej:
Np. wolność działalności gospodarczej

Podziały… - ewolucja:
-Prawa I generacji – osobiste i polityczne
-Prawa II generacji – socjalne, ekonomiczne i kulturalne
-Prawa III generacji – prawa „globalne” (pokojowe współistnienie)

Podziały praw i wolności – przedmiot

Podziały… - ranga prawna:

Podziały – adresat:

Źródła praw i wolności:

Źródło praw wg Konstytucji:

Art. 30 Konstytucji: Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Źródła normatywne (pozytywne) praw i wolności:

Metody ochrony praw i wolności:
-Zależność od treści praw i wolności
-Zależność od rangi prawnej prawa i wolności
-Zależność od rodzaju uprawnienia

Płaszczyzny ochrony praw i wolności:

Stanowienie prawa – środki ochrony:

Stosowanie prawa:

Znaczenie regulacji konstytucyjnej praw i wolności:

• Problem hierarchii źródeł prawa

• Bezpośrednie stosowanie Konstytucji
  -Normy samo wykonalne
  -Wykładnia prawa w zgodzie z Konstytucją
  -Kontrola konstytucyjności prawa

Cechy systemu źródeł prawa:
-Hierarchiczność
-Niesprzeczność
-Zupełność (brak luk)

Źródła prawa w RP:

Źródła prawa powszechnie obowiązujące:
-Konstytucja
-Ustawa
-Rozporządzenie z mocą ustawy
-Ratyfikowana umowa międzynarodowa
-Prawo wspólnotowe (UE)
-Rozporządzenie
-Prawo miejscowe

Cechy szczególne Konstytucji:
- Treść
- Forma
- Moc Prawna

Szczególna treść Konstytucji:

Tryb nowelizowania:
Inicjatywa ustawodawcza:

• 1/5 posłów

• Prezydent

• Senat

Tryb łatwiejszy:
- Sejm większość 2/3 w obecności ½
- Senat większość bezwzględna w obecności ½
- Prezydent
Tryb trudniejszy dotyczy Rozdziału II Konstytucji:
- Sejm większość 2/3 w obecności ½
- Senat większość bezwzględna w obecności ½
- Referendum ogólnokrajowe zatwierdzające zmianę Rozdziału I, II, XII
- Prezydent

Szczególna moc prawna Konstytucji:
- Aspekt Negatywny - zakaz wydawania aktów sprzecznych z konstytucją (zasada niesprzeczności) odnosi się głównie do działalności parlamentu
- Aspekt Pozytywny - Każdy inny akt normatywny musi być z nią spójny – tzn. musi przyjmować jej treść w możliwie najpełniejszy sposób w celu urzeczywistnienia postanowień Konstytucji

Ustawa – materie zastrzeżone:
- Ustrój i kompetencje organów państwa
- Status jednostki i innych podmiotów prawa
- Budżet
- Zgoda na ratyfikację umowy międzynarodowej

Rozporządzenie z mocą ustawy:
1.Konstytucja
2.Ustawa
2. Rozporządzenie z mocą ustawy

Ratyfikowane umowy międzynarodowe:
1. Umowy Międzynarodowe
2. Ratyfikowane
-Ratyfikacja „mała”
-Ratyfikacja „duża”
2. Inne

Sprawy regulowane w umowie międzynarodowej ratyfikowanej za zgodą w ustawie:
Art. 89 pkt 2 Konstytucji: „wolności, prawa lub obowiązki obywatelskie określone w Konstytucji”

Ratyfikacja „duża”:
-Zawarcie umowy przez Radę Ministrów
-Uchwalenie ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację
-Ratyfikacja przez Prezydenta
-Zawiadomienie Sejmu i Senatu

Ratyfikowane umowy międzynarodowe w hierarchii:
1. Konstytucja
2.Umowa Międzynarodowa – „duża” ratyfikacja ( ma pierwszeństwo przed ustawą Art. 91 ust. 2 Konstytucji )
I. Umowa międzynarodowa „mała” ratyfikacja
II. Ustawa
I. Rozporządzenie
III. Rozporządzenie z mocą ustawy

Podstawowy akt prawa międzynarodowego:
- Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

Rozporządzenia wydaje:
- Prezydent
- Rada Ministrów
- Premier
- Ministrowie działowi ( resortowi )
- Ministrowi kierujący komitetami
- KRRiT

Cechy rozporządzeń:
- Niesamoistne ( podstawa do wydania w ustawie )
- Wykonawcze
- Pod ustawowe

Akty prawa miejscowego obowiązuje tylko na obszarze działania organu, który go wydał:
- Samorząd terytorialny
- Administracja rządowa ( wojewoda )

Prawo miejscowe jest pod ustawą na równo z rozporządzeniem

Prawo miejscowe w hierarchii:

Prawo UE ma pierwszeństwo przed ustawami. W hierarchi jest na równo z Umowami międzynarodowymi „duża ratyfikacja”.

Znaczenie Konstytucji:
- Problem konkretności (ogólności) postanowień Konstytucji
- Konieczność konkretyzacji w ustawach
- Znaczenie sądów i trybunałów jako organów interpretujących postanowienia Konstytucji

Bezpośrednie stosowanie Konstytucji:

• Normy samo wykonalne (np. zakaz tortur)

• Współstosowanie Konstytucji

- Stosowanie Konstytucji i ustawy, np. prawo do zdrowia (art. 68 )

- Wykładnia ustawy w zgodzie z Konstytucją

- Kontrola zgodności prawa z Konstytucją

Wykładnia prawa w zgodzie z Konstytucją:

Konstytucyjne środki ochrony:
- Art. 77 ust. 1 – prawo do wynagrodzenia szkody
- Art. 77 ust. 2 – zakaz zamykania drogi sądowej
- Art. 78 – prawo do zaskarżenia orzeczenia I instancji
- Art. 79 – skarga konstytucyjna
- Art. 80 – Rzecznik Praw Obywatelskich

Konstytucyjny system ochrony, a inne systemy:
- Zasada subsydiarności - zasada mówiąca o tym, że każdy szczebel władzy powinien realizować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie zrealizowane przez szczebel niższy lub same jednostki działające w ramach społeczeństwa
- Zasada uniwersalizacji - dążenie do ogarnięcia pewnej całości, objęcia wszystkiego, całokształt postaw i uznanie zasady dominacji całości nad częściami; powszechność

Subsydiarność środków krajowych:

SKARGA KONSTYTUCYJNA:
Prawo osoby pokrzywdzonej do zainicjowania przed sądem konstytucyjnym (TK) weryfikacji rozstrzygnięć władzy publicznej naruszających prawa podstawowe skarżącego.

Skarga konstytucyjna przysługuje tylko pokrzywdzonemu, a skarga powszechna (actio popularis) każdemu.

Legitymacja do wniesienia skargi konstytucyjnej:

• Uzależniona od treści praw podstawowych

• Osoby fizyczne i osoby prawne (prawa prywatnego)

• Interes prawny do wniesienia skargi
  - naruszenie osobiste
  - naruszenie bezpośrednie
  - naruszenie aktualne

Przedmiot skargi:
1. Akty Stanowienia Prawa:
Działanie Prawodawcze
Zaniechanie Prawodawcze
2. Akty Stosowania Prawa
Działanie
Zaniechanie (przewlekłość)

Akty Stanowienia Prawa:
1 Akty Normatywne
- Obowiązujące ale jeszcze niezastosowane
- Obowiązujące zastosowane jako podstawa prawna
- Obowiązujące wywołujące skutki ex lege ( po łac. Na mocy ustawy )

Klasyfikacja skarg konstytucyjnych:

Przykłady skarg:
-Przedmiot szeroki – np. Niemcy: każdy akt władczy
-Przedmiot wąski – np. Słowacja: tylko akty stosowania prawa
-Podstawa szeroka – np. Austria: wszystkie prawa i wolności zawarte w aktach o randze konstytucyjnej
-Podstawa wąska – np. Hiszpania: wyliczone enumeratywnie prawa i wolności

Skargę może wnieść:

• Osoby fizyczne (problem zdolności do czynności prawnych)

• Osoby prawne prawa prywatnego – np. spółka akcyjna
  - problem oddzielenia osoby prawnej i osób fizycznych (np. udziałowców spółki)
  - problem partii politycznych

• Osoby prawne prawa publicznego – np. gminy

Przedmiot skargi – problem orzeczenia:
-Związek orzeczenia z zaskarżanym aktem normatywnym
-Związek orzeczenia z konstytucyjnymi prawa lub wolnościami skarżącego
-Związek zaskarżanego aktu normatywnego z konstytucyjnymi prawami lub wolnościami skarżącego

Ostateczność orzeczenia i wyczerpanie drogi prawnej:
1. Decyzja organu adm. I instancji
2. Decyzja organu adm. II instancji
3. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego
4. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego

Orzeczenie naruszające konstytucyjne wolności lub prawa:
- Wyrok sądu I instancji (np. naruszenie prawa własności)
- Wyrok sądu II instancji (np. naruszenie prawa zaskarżenia orzeczenia I instancji)

Podstawa skargi – konstytucyjne prawa i wolności:
- Rozdział II Konstytucji
- Problem zasad ogólnych (art. 30-32)
- Inne przepisy Konstytucji – problem zasad z rozdziału I (np. art. 2, art. 7)
- Problem przepisów z innych rozdziałów Konstytucji

Warunki formalne:
- Forma pisma procesowego
- Przymus adwokacko-radcowski
- Pomoc prawna z urzędu
- Termin
- Postanowienie tymczasowe

Skarga powinna zawierać
- dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją,
- wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób - zdaniem skarżącego - zostały naruszone
- uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego

Do skargi należy załączyć wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie, z podaniem daty jej doręczenia, wydane na podstawie zakwestionowanego aktu normatywnego.

Skargę i zażalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu sporządzają adwokat lub radca prawny, chyba że skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych.

Pomoc prawna z urzędu – Skarżący może zwrócić się do sądu rejonowego jego miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu na podst. Kodeksu Postępowania Cywilnego- KPC

Termin – pomoc prawna:
Do czasu rozstrzygnięcia przez sąd wniosku (o pomoc prawną z urzędu) nie biegnie termin przewidziany w art. 46 ust.1
3 miesiące (liczone w dniach – 90 dni)
1.III.2014 r. – doręczenie wyroku II instancji
2.III.2014 r. – początek biegu terminu
31.III.2014 r. – wniosek do Sądu Rejonowego o przyznanie pomocy prawnej
1.IV.2014 r. – początek zawieszenia terminu
31.V.2014 r. – powiadomienie konkretnego adwokata o osobie skarżącego (koniec zawieszenia)
1.VI.2014 r. – ponowny bieg terminu

Termin złożenia Skargi:
W ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.
Obliczanie terminu ( liczymy w miesiącach ): Jeśli wyrok NSA dostaniemy 1.IV.2014 to 1.VII.2014 mamy koniec terminu złożenia skargi.

Zarządzenie tymczasowe:
Trybunał może wydać postanowienie tymczasowe o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie, której skarga dotyczy, jeżeli wykonanie wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia mogłoby spowodować skutki nieodwracalne, wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego lub gdy przemawia za tym ważny interes publiczny lub inny ważny interes skarżącego.

Procedura rozpoznania skargi konstytucyjnej przez TK:

Faza merytoryczna:
- Rozpoznanie skargi przez skład właściwy dla danego aktu normatywnego
- Postanowienie tymczasowe (art. 50 ustawy o TK)
- Rozprawa lub możliwość orzekania na posiedzeniu niejawnym
- Wydanie wyroku

Orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
postępowanie.

Wyrok Trybunału:
1. Zgodność Z Konstytucją
2. Niezgodność z konstytucją
Wyrok ‘prosty’
Wyrok Interpretacyjny
Wyrok zakresowy
Wyrok odraczający

Wyrok prosty:
Jest niezgodny z Konstytucją z art. 64 ust. 1
Skutki: uchylenie wadliwego przepisu; możliwość wznowienia postępowania przez skarżącego (innych adresatów wadliwego przepisu) i wydanie nowego orzeczenia

Wyrok interpretacyjny:
Niezgodny z konstytucją z art. 64 w związku z art. 32
Skutki: uchylenie normy prawnej; wznowienia postępowania i wydanie nowego orzeczenia na podstawie prawidłowej normy prawnej

Wyrok „zakresowy”:
Niezgodny z konstytucją z art. 64 w związku z art.32 ust 2 Konstytucji
Skutki: zobowiązanie prawodawcy do uzupełnienia wadliwego przepisu; możliwość wznowienia, ale dopiero interwencji prawodawcy

Wyrok „odraczający”:
Niezgodny z art. 64 ust. 1 Konstytucji
Przepis określony w pkt. 1 traci moc obowiązującą z dniem 1 stycznia 2014r.
Skutki: zobowiązanie prawodawcy do poprawienia przepisu; brak możliwości wznowienia w okresie odroczenia utraty mocy obowiązującej

Prawo do sądu i prawo do zaskarżenia orzeczenia I instancji
- Art. 77 ust. 2 w zw. z art. 45 Konstytucji
- Art. 78 w zw. z art. 176 Konstytucji

Art. 77 ust. 2 Konstytucji - Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw

Art. 45 Konstytucji - Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

Art. 78 Konstytucji - Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.

Art. 176 ust. 1 Konstytucji - Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.

Treść prawa do sądu:
- Prawo dostępu do sądu
- Prawo do sprawiedliwej i jawnej procedury sądowej
- Prawo do wyroku sądowego i jego wyegzekwowania

„Sąd” w rozumieniu konstytucji dzielą się:
Sąd Najwyższy
Sądy Powszechne
Sądy Administracyjne
Sądy Wojskowe

Sądy powszechne ( hierarchia ):
1. Sądy Apelacyjne
2. Sądy Okręgowe
3. Sądy Rejonowe

Sądy Administracyjne:
1. NSA
2. WSA

Sąd Najwyższy – Izby:
Izba Cywilna
Izba Karna
Izba Pracy Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Izba Wojskowa

Niezawisłość sędziów gwarancje:
- Powoływanie (Prezydent na wniosek KRS) na czas nieoznaczony
- Podległość Konstytucji i ustawom
- Zakaz przenoszenia bez zgody
- Immunitet formalny i przywilej nietykalności
- Niepołączalność stanowisk i apolityczność
- Gwarancje materialne

Niezależność sądów:
Art. 173 Konstytucji o tym mówi
Wyjątki:
- Ustawowa podstawa określania ustroju i postępowania przed sądami
- Prawo łaski
- Nadzór administracyjny Ministra Sprawiedliwości

Bezstronność:

• Wyłączenie sędziego
  - Wyłączenie z urzędu (np. sędzia brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia)
  - Wyłączenie na wniosek strony (np. relacja osobista do sprawy lub stron postępowania)

Bez nieuzasadnionej zwłoki:
- Ustawowe określenie terminów
- Skarga na bezczynność organów adm. (k.p.a.)
- Ustawa o skardze na naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki

Jawność:
- Udział strony w postępowaniu
- Wyłączenie jawności rozprawy (art. 45 ust. 2 Konstytucji) – ochrona moralności, bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, życia prywatnego stron, ważnego interesu publicznego.
- Jawne ogłoszenie wyroku.
- Uzasadnienie wyroku.

Sąd właściwy:
Art. 177 Konstytucji – domniemanie właściwości sądów powszechnych
Art. 184 Konstytucji – właściwość sądów administracyjnych do kontroli legalności działalności administracji publicznej

Zasada co najmniej dwuinstancyjnego postępowania:
1. Sąd I Instancji
2.Apelacja
3. Sąd II Instancji
4. Skarga Kasacyjna
5. Sąd Najwyższy

Sądy powszechne – dwuinstancyjność postępowania:
1. Sądy rejonowe I Instancja
2. Sądy okręgowe I lub II instancja
3. Sądy apelacyjne II instancja
4. Sądy powszechne

Sądy Administracyjne:
1. WSA I Instancja
2. NSA II Instancja

Postępowanie Administracyjne i sądowo-administracyjne:
1. Organ administracji I Instancji ( decyzja )
2. Odwołanie
3. Organ administracji II instancji
4. Skarga
5. WSA
6. Skarga Kasacyjna
7. NSA

Prawo do wynagrodzenia szkody:
- Szkoda (strata rzeczywista, utracone korzyści)
- Niezgodność z prawem – naruszenie norm obowiązującego prawa
- Wynagrodzenie ≠ odszkodowanie
- Organ władzy publicznej – szerokie rozumienie
- Brak przesłanki „winy funkcjonariusza”

Zachowanie organów władzy publicznej:

Art. 417 KODEKSU CYWILNEGO ( K.C )
§ 1. Jeżeli szkoda wyrządzona została przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
Prejudykat – wyrok Trybunału Konstytucyjnego

§ 2. Jeżeli szkoda wyrządzona została przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja został wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
Prejudykat – Np. Stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej

§ 3. Jeżeli szkoda wyrządzona została przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.
Prejudykat – Np. wyrok stwierdzający bezczynność organu administracyjnej

§ 4. Jeżeli szkoda wyrządzona została przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody.
Brak prejudykatu

Rzecznik Praw Obywatelskich:
- Organ niezależny od administracji
- Organ funkcjonalnie i organizacyjnie związany z parlamentem
- Ochrona wszystkich praw i wolności
- Szczególne wymogi stawiane kandydatowi
- Odformalizowany i bezpłatny dostęp jednostki do Rzecznika
- Nie władcze środki działania

Kadencja 5 lat
Powoływany i odwoływany przez Sejm za zgodą Senatu
Niezależny i niezawisły, odpowiedzialny przed parlamentem
Rada Ministrów kontroluje RPO
RPO musi informować Sejm i Senat