Międzynarodowy system ochrony praw człowieka
śr., 07/30/2008 - 02:52 — luszczyk
Globalny system ochrony praw człowieka
▶Jeszcze na początku XX wieku uznawanie praw człowieka leżało w gestii poszczególnych państw. Nie istniał żaden uniwersalny i prawnie wiążący katalog praw człowieka. Dopiero II wojna światowa skłoniła zwycięzców do podjęcia próby utworzenia międzynarodowego forum rozmów, aby wspólnymi siłami sprostać wyzwaniom powojennej rzeczywistości, ale przede wszystkim aby nie dopuścić do powtórzenia błędów historii w przyszłości. Owym forum dyskusyjnym stała się Organizacja Narodów Zjednoczonych.
W obecnej chwili opiera się ona na 75 umowach międzypaństwowych, podzielonych na trzy kategorie:
umowy ogólne, takie jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r., Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r.;
umowy dotyczące konkretnych kwestii, takich jak ludobójstwo, zbrodnie wojenne, praca przymusowa, zapobieganie dyskryminacji, polityka azylowa, wolność informacji, np. Międzynarodowa Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej z 1966 r., Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 r.;
umowy poświęcone ochronie poszczególnych grup: cudzoziemców, bezpaństwowców, uchodźców, kobiet, dzieci, jeńców, np. Konwencja o prawach dziecka z 1989 r., Konwencja dotycząca statusu uchodźców z 1951 r.
Zadania, przed którymi stoi międzynarodowy system ochrony praw człowieka, najogólniej wyraża już sama preambuła Karty Narodów Zjednoczonych. W celu "przywrócenia wiary w podstawowe prawa mężczyzn i kobiet oraz w równość praw narodów wielkich i małych", ONZ ma doprowadzić do współpracy między państwami w popieraniu i ochronie swobód dla "wszystkich ludzi, bez różnicy rasy, płci, języka lub religii".
Powszechna Deklaracja Praw Czławieka
▶ Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swojej godności i w swych prawach. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa. Art. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
"Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi..." - tymi słowami Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych nawiązało do tradycji Wielkiej Rewolucji Francuskiej i uchwalonej w 1789 roku Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Ponad pół wieku liczy już Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, uchwalona przez Zgromadzenie 10 grudnia 1948 roku. Prace nad nią trwały ponad rok, a dzień 10 grudnia proklamowany został następnie przez Zgromadzenie Ogólne jako Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka.
Deklaracja składa się ze wstępu mówiącego o motywach leżących u podstaw jej tworzenia i podkreślającego uznanie przyrodzonej godności, równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jako podstawy wolności, sprawiedliwości i pokoju oraz 30 artykułów.
Pierwsze trzy artykuły mają charakter ogólny i poświęcone są zasadom wysuniętym już przez rewolucje demokratyczne XVIII w.: Wolności, Równości, Braterstwu. Kolejne artykuły (do 21) poświęcone są prawom obywatelskim i politycznym. Mowa jest o zakazie niewolnictwa, torturowania, karania lub traktowania w sposób nieludzki, okrutny lub poniżający. Prawa i wolności osobiste obejmują m.in. prawo do osobowości prawnej, jednakowej ochrony prawnej, ochrony sądowej, swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w granicach każdego państwa, małżeństwa i założenia rodziny, posiadania własności, wolności myśli, sumienia, wyznania, opinii i swobody jej wyrażania.
W art. 22 - 27 mowa jest o prawach ekonomicznych, społecznych i kulturalnych: prawie do ubezpieczeń społecznych, pracy i swobodnego jej wyboru, odpowiednich i zadowalających warunków pracy oraz ochrony przed bezrobociem. Podkreślone zostały także obowiązki jednostki wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny i pełny rozwój osobowości.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka jako rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nie miała formalnie wiążącego charakteru, lecz jej doniosłość nie budzi wątpliwości. Stała się podstawą dla wielu rezolucji ONZ i innych aktów prawa międzynarodowego. Powołuje się na nią szereg ustaw zasadniczych, wiele konstytucji przenosi postanowienia Deklaracji bezpośrednio.
Rezolucja ta wywarła znaczny wpływ na ustawodawstwo cywilizowanych państw i rozwój międzynarodowej ochrony praw człowieka. Deklaracja określa między innymi prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, do swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania, do pracy, nauki, wolności wyznania, wolności słowa i stowarzyszania się. Jej rozwinięciem stały się uchwalone przez ONZ w 1966 r. Pakty Praw Człowieka.
Powszechna Deklaracja Praw człowieka i Obywatela (pdf)
10 grudnia 2007 roku ONZ rozpoczęła roczną kampanię pod hasłem "godność i sprawiedliwość dla wszystkich", aby upamiętnić 60 rocznicę uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka - przełomowego dokumentu w dziejach ludzkości. Roczne obchody będą miały swój punkt kulminacyjny w Dzień Praw Człowieka, 10 grudnia 2008 roku. Celem obchodów jest poszerzenie wiedzy na temat Deklaracji i jej znaczenia dla ludzi na całym świecie. Organizatorzy obchodów zachęcają jak najszersze grupy społeczne oraz jak najwięcej organizacji i instytucji do podejmowania działań zarówno na szczeblu międzynarodowym jak i krajowym - tak aby obietnica zawarta w Deklaracji: "godność i sprawiedliwość dla nas wszystkich" stała się rzeczywistością. źródło Ośrodek informacji ONZ w Warszawie
Konwencje i deklaracje ONZ
▶ Konwencje
Konwencja o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa (1948r.);
Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji (1949 r.);
Konwencja dotycząca statusu uchodźców (1951r.);
Konwencja w sprawie dyskryminacji w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu (1958 r.);
Konwencja w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty (1960 r.);
Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (1965r.);
Konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu (1973r.);
Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979r.);
Konwencja przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu (1984r.);
Konwencja o prawach dziecka (1989r.);
Konwencja o ochronie praw wszystkich pracowników - migrantów i członków ich rodzin (1990r.).
▶ Deklaracje
Deklaracja o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym (1960r.);
Deklaracja w sprawie wszelkich form dyskryminacji kobiet (1967r.);
Deklaracja o azylu terytorialnym (1967r.);
Deklaracja o ochronie kobiet i dzieci na wypadek zagrożenia w czasie konfliktu zbrojnego (1974 r.);
Deklaracja o prawie ludów do pokoju (1984r.);
Deklaracja o prawie do rozwoju (1986r.);
Deklaracja o prawach osób należących do mniejszości narodowych lub etnicznych, religijnych i językowych (1992r.)
Deklaracja o eliminacji przemocy wobec kobiet (1993r.);
Europejski system ochrony praw człowieka
▶Ochrona praw człowieka jest jednym z podstawowych celów Rady Europy. Cel ten ma być realizowany w czterech głównych obszarach:
skuteczna kontrola i ochrona podstawowych praw i wolności;
identyfikowanie nowych zagrożeń dla praw człowieka i godności osoby ludzkiej;
rozwijanie społecznej świadomości znaczenia praw człowieka;
promowanie edukacji i szkolenia zawodowego w zakresie praw człowieka.
Do najważniejszych traktatów w tej dziedzinie należą Europejska Konwencja Praw Człowieka, Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, a także Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych.
Europejska Konwencja Praw Człowieka
Najważniejszym osiągnięciem Rady Europy jest Europejska Konwencja Praw Człowieka, która została przyjęta w 1950, a weszła w życie w 1953 roku. Ustanawia ona listę praw i wolności, które państwa muszą zagwarantować każdemu, kto podlega ich jurysdykcji.
Do najważniejszych z tych praw należą prawo do:
życia,
ochrony przed torturami i nieludzkim traktowaniem,
wolności i bezpieczeństwa,
sprawiedliwego procesu sądowego,
poszanowania prywatności, życia rodzinnego i korespondencji,
wolności wyrażania opinii (włącznie z wolnością prasy),
wolności myśli, sumienia i religii.
Protokoły dodatkowe wzbogaciły Konwencję o kolejne prawa, na przykład zniesienie kary śmierci (Protokół nr 6).
Konwencja o Zapobieganiu Torturom
Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu weszła w życie w 1989 roku. Konwencja dopełnia ochronę zapewnioną na mocy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, poprzez powołanie Europejskiego Komitetu Zapobiegania Torturom (CPT). Komitet Zapobiegania Torturom wizytuje miejsca odosobnienia, sprawdzając, jak traktowane są osoby pozbawione wolności. Celem działania Komitetu jest raczej wzmocnienie ochrony osób zatrzymanych przed torturami i nieludzkim lub poniżającym traktowaniem albo karaniem, niż potępienie państw za nadużycia. Po każdej wizycie CPT opracowuje raport zawierający spostrzeżenia i zalecenia, który przekazywany jest zainteresowanemu państwu.
Ochrona mniejszości narodowych
W 1994 roku Rada Europy przyjęła Konwencję ramową o ochronie mniejszości narodowych. Państwa-strony zobowiązują się do realizacji celów Konwencji poprzez krajowe ustawodawstwo i politykę. Cele te obejmują zapewnienie równości wobec prawa, zachowanie i rozwój kultury, ochronę tożsamości, religii oraz języków i tradycji mniejszości. Od 1992 roku państwa europejskie mogą potwierdzać zaangażowanie na rzecz ochrony języków regionalnych lub mniejszościowych podpisując Europejską Kartę w tej sprawie.
Zwalczanie rasizmu i nietolerancji
Europejska Komisja przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI) została utworzona w 1993 roku. ECRI stanowi niezależny mechanizm monitoringu, którego zadaniem jest zwalczanie we wszystkich państwach członkowskich Rady Europy rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu i nietolerancji, z perspektywy ochrony praw człowieka. Działania ECRI obejmują wszelkie środki konieczne do zwalczania przemocy, dyskryminacji i uprzedzeń doświadczanych przez jednostki lub grupy osób z powodu rasy, koloru, języka, religii, obywatelstwa, bądź pochodzenia narodowego lub etnicznego.
Co dalej ?
▶ Prawa człowieka są dzisiaj ściśle skodyfikowane, formalnie uznawane na całym świecie, a międzynarodowe konwencje o ich ochronie podpisały niemal wszystkie kraje świata. Pozostaje pytanie, dlaczego od drugiej wojny światowej w blisko 300 konfliktach zbrojnych zginęło 90 milionów ludzi, głównie cywilów? Dlaczego do odpowiedzialności nie zostali pociągnięci zbrodniarze wojenni, piastujący często najwyższe stanowiska we władzach cywilnych i wojskowych? Do chwili obecnej nie istnieje skuteczny sposób egzekwowania praw zapisanych w konwencjach i deklaracjach. Krokiem naprzód było podpisanie w Rzymie w 1998 roku statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego. Jego zadaniem jest sądzenie indywidualnych sprawców zbrodni przeciwko ludzkości. Jednak jego skuteczność zależy od tego, jak wiele państw ratyfikuje jego statut; aby Trybunał zaczął działać, potrzebne jest do tego minimum 60 państw.