Charakterystyka i rodzaje gleb

Gleby stanowią zewnętrzną część powłoki ziemskiej, będącą przekształconą, ożywioną oraz rozdrobnioną. Są to substancje o charakterze mineralno- organicznym, mające możliwość przekazywania składników odżywczych dla roślin, co określa się mianem żyzności.

Gleby powstają w wyniku procesu glebotwórczego, polegającego na stopniowej przemianie zwietrzelin skał albo skał luźnych. Jego przebieg zależy od następujących czynników:

Podłoża, czyli skał macierzystych, z których powstaje gleba; Klimatu; Towarzyszących składników organicznych; Flory oraz fauny czyli świata roślinnego i zwierzęcego;

Proces glebotwórczy prowadzi do powstania określonego profilu glebowego, świadczącego o określonym typie gleby, mającego charakterystyczne zabarwienie. Profil glebowy składa się z następujących warstw:

A1- humus, czyli próchnica, zbierająca się w procesie akumulacji

A2- zwany poziomem wymywania (eluwialnym, bielicowania)

B- zwany poziomem wmywania (iluwialnym, brunatnienia)- zachodzi tu proces pokrywania cząsteczek gleby otoczką o barwie rdzawobrunatnej

C- poziom skał macierzystych- będących częścią zwietrzeliny albo też skałą, która nie przechodzi procesów glebotwórczych

D- poziom skał podścielających.

Czynniki glebotwórcze, oddziałując w sposób długotrwały, powodują powstawanie gleb, których profil jest wyraźnie wykształcony. Z kolei gleby inicjalne (szkieletowe) - młode i niedostatecznie wykształcone nie mają wyróżnionych poziomów, a ich związek ze skałą macierzystą jest słaby.

Gleby a klimat i roślinność.

Gleby	Roślinność	Klimat
Gleby tundry	Tundra- mchy i porosty	Okołobiegunowy- subpolarny
Gleby bielicowe	Tajga na Syberii- lasy iglaste (świerki, sosny, modrzew, limba)	Umiarkowany chłodny
Gleby brunatne	Lasy liściaste zrzucające liście na zimę (dęby, topole, buki)	Umiarkowany ciepły, morski
Czarnoziemy	Stepy- zbiorowisko niskich traw w Ameryce Północnej; Preria- Ameryka Południowa- pampa	Umiarkowany ciepły, kontynentalny
Szaroziemy pustynne	Roślinność pustyń oraz półpustyń- suchorośle, kaktusy	Zwrotnikowy suchy
	Sawanna- zbiór wysokich traw- Brazylia (campo), Wenezuela (Llanos)	Podzwrotnikowy suchy
Żółtoziemy, czerwonoziemy	Dżungla wielopiętrowa, epifity	równikowy
	Makia- roślinność stworzona przez człowieka	Śródziemnomorski, podzwrotnikowy

Gleby początkowego stadium rozwoju - nie posiadają ostatecznie i w pełni wykształconego profilu glebowego. Obszarami ich występowania są góry i tereny rekultywowane, przykładem mogą być piaski wydmowe.

Czerwonoziemy- zawierają duże ilości żelaza, żółtoziemy oraz lateryty- nieurodzajne, uprawia się na nich bardzo trudno; można spotkać się z nimi w wilgotnym klimacie równikowym.:

Gleby bielicowe - stanowią 25% całkowitej powierzchni gleb Polski. Dzielimy je na gleby o słabym, średnim i silnym stopniu zbielicowania. Gleba bielicowa składa się z kilkucentymetrowej warstwie próchniczej, przechodzącej w poziom wymywania o jasnoszarej barwie. Jest to rezultatem wymycia wodorotlenku żelaza, glinu, manganu i związków próchniczych w niżej leżące warstwy wymywania. Jednakże gleby te są bardzo wymagające, potrzebują starannego nawożenia i długich procesów pielęgnacji. niewielkie urozmaicenie, wysoki poziom wymycia, występują w chłodnym klimacie w miejscach występowania lasów iglastych; nadają się pod uprawę żyta, jęczmienia, owsa czy ziemniaków;

Gleby brunatne - zajmują powierzchnię 52% całkowitej powierzchni kraju. Leżą głównie pod umiarkowanie wilgotnymi zbiorowiskami lasów iglastych i mieszanych. Proces ich powstawania nosi nazwę brunatnienia - przebiega on jako wietrzenie minerałów w glebie - są to głównie glinokrzemiany obfitujące w żelazo. Ten uwolniony związek otacza cząstki glebowe dając właśnie brunatne zabarwienie. Nie są one zbyt urodzajnym kompleksem, mimo to wiele upraw w Polsce lokuje się właśnie na glebach brunatnych. w miarę żyzne, powstają w miejscach, powrastanych przez lasy liściaste oraz mieszane; dobrze uprawia się na nich różne rodzaje zbóż, a także roślin okopowych, w tym celu wymagane jest jednak odpowiednie nawożenie;

Gleby płowe - zajmują powierzchnię 5% terytorium kraju jako odmiana gleb brunatnych. Tu jednak proces wymycia związków żelaza i cząstek ilastych zachodzi o wiele intensywniej.

Czarnoziemy - zajmują powierzchnie 1% powierzchni kraju, charakteryzują się czarna barwą, duża warstwą próchniczą, co wzmaga ich urodzajność. Powstają na terenach pod łąkami i stepami. występują w sferze klimatycznej umiarkowanej w klimacie ciepłym w związku z roślinnością stepową; występujący w nich wysoki poziom próchnicy stanowi o ich żyzności; najlepiej nadają się pod uprawę pszenicy, bawełny oraz buraków cukrowych.

Czarne ziemie - zajmują powierzchnię 2% powierzchni kraju, składem są bliskie czarnoziemom. posiadają dużo próchnicy, co właśnie nadaje im czarną barwę. powstają w procesie bagiennym, bardzo żyzne, natomiast uprawa na nich jest dosyć trudna;

Gleby bagienne - zajmują powierzchnię 9% powierzchni Polski. Są glebami torfowymi i mułowo - torfowymi. Warunki beztlenowe umożliwiają rozkład szczątków organicznych, co stwarza im określone właściwości. Są bardzo urodzajne, zwłaszcza ich torfowe odmiany, intensywnie nawożone i meliorowane stają się bardzo żyzne.

Mady - zajmują powierzchnię 5% powierzchni Polski, spotkać je można głównie w dolinach rzecznych, tak się dzieje przykładowo na Żuławach, gdzie woda wylewając okresowo przynosi namuły. (gleby aluwialne)- powstają w dolinach rzecznych oraz w okolicach ujść rzek, a złożone są z drobnych cząstek materiału, nanoszonego przez rzekę; zawierają dużo próchnicy, dlatego można uprawiać na nich różne rodzaje roślin, natomiast należy je często meliorować; najwięcej gleb tego typu występuje w Mezopotamii, Egipcie, na Nizinie Chińskiej czy też w Indiach.

Rędziny - zajmują powierzchnię 1% na skale macierzystej wapiennej i gipsowej. Posiadają wysoką zawartość wapnia a spotkać je można głównie na wyżynach. powstają na wapieniach podlegających wietrzeniu, a poziom próchnicy zalega w nich na skale macierzystej, pozostałe poziomy w zasadzie nie istnieją; dość urodzajne, najlepiej uprawia się na nich rośliny okopowe;

Szaroziemy pustynne- w miejscach o klimacie pustynnym oraz półpustynnym, nie za bardzo urodzajne, a ich profil glebowy jest płytki;