Praca kontrolna

Geografia

IV semestr ULO

Temat: Rodzaje gleb w Polsce

Gleby to zewnętrzna część powłoki ziemskiej (litosfery), która została przekształcona, ożywiona oraz rozdrobniona w trakcie procesów glebotwórczych - stopniowej przemianie zwietrzelin skał lub skał luźnych, czego przebieg warunkuje klimat, rodzaje skał macierzystych (podłoża) i występujących składników organicznych, a także gatunki flory i fauny oraz przebieg wody. Te czynniki glebotwórcze oddziałują w sposób długotrwały, doprowadzając do powstawania gleb o profilu wyraźnie wykształconym. W przypadku oddziaływania niedługotrwałego mamy do czynienia z glebami inicjalnymi (szkieletowymi), czyli niedostatecznie wykształconymi, o niewyróżnionych poziomach i słabym związku ze skałą macierzystą. Gleby są substancjami mineralno-organicznymi. Cechuje je żyzność, czyli przekazywanie składników odżywczych roślinom. Gleby mogą mieć grubość od 3 cm do 3 m. 45% gleby to części mineralne, 25% to woda, 25% powietrze, zaś 5% to substancje organiczne (głównie humus, czyli próchnica gruntowa). Zależnie od tego, która z tych substancji była dominująca w trakcie procesów glebotwórczych, gleba przybiera taki, a nie inny typ. Poziomy glebowe różnią się barwą, ilością próchnicy, wielkością cząstek mineralnych i strukturą. Większość gleb Polski to gleby lekkie (średnie i słabe) - niezbyt żyzne, wymagające obfitego nawożenia organicznego i mineralnego (kompost, obornik, nawozy sztuczne, wapnowanie) oraz innych zabiegów agrotechnicznych (regulacja stosunków wodnych). Zajmują one ponad połowę powierzchni kraju, szczególnie w części północną i środkową. Jeśli chodzi o żyzne gleby w Polsce, układają się one w dwa pasy - równoleżnikowy: od Wyżyny Lubelskiej po Nizinę Śląską oraz południkowy: od Niziny Śląskiej na północny wschód do Żuław i Warmii.

Glebom Polski na większości obszarów grozi erozja. Jedynie wąski pas nizin środkowych i nadmorskich jest stosunkowo odporny na ten proces. Erozja najsilniej dotyka obszary górskie, wyżynne i pagórkowate pojezierzy. Działalność człowieka może przyspieszać proces erozji np. poprzez niewłaściwą orkę, eksploatację odkrywkową surowców czy wylesianie. Gospodarcza działalność skutkuje degradacją gleb, czyli minimalizacją jej jakości. Przejawami takiej degradacji są zakwaszenie, nagromadzenie substancji toksycznych, pogorszona struktura gleb, przesuszenie, stepowanie oraz zamulenie. Dotyka to większość obszarów zurbanizowanych i uprzemysłowionych (górnictwo, energetyka, hutnictwo, przemysł chemiczny, transport itd.).

Główne rodzaje polskich gleb to:

1. gleby początkowego stadium rozwoju,

2. gleby bielicowe,

3. gleby brunatne,

4. czarnoziemy,

5. czarne ziemie,

6. gleby bagienne,

7. mady oraz

8. rędziny.

Poniżej zostaną one przybliżone pokrótce w tej kolejności.

AD 1) Gleby początkowego stadium rozwoju

Są to gleby o niewykształconym jeszcze profilu glebowym. Występują głównie w górach i na terenach rekultywowanych, np. na piaskach wydmowych.

AD 2) Gleby bielicowe

Gleby te to prawie 30% wszystkich polskich gleb. Są to gleby strefowe, związane z roślinnością iglastą i klimatem chłodnym. Cechuje je kilkucentymetrowa warstwa próchnicza, przechodząca w poziom wymywania o jasnoszarym kolorze - jest to nierozpuszczalna warstwa krzemionki. Wyróżnia się wśród nich trzy rodzaje: słabo, średnio i silnie zbielicowane. Specyficzne zabarwienie wynika z wymycia wodorotlenków żelaza, glinu, manganu oraz związków próchniczych w kwaśnym środowisku, jakie wytwarza rozkładająca się ściółka lasów iglastych, do niżej leżącej warstwy wymywania (dlatego też często występują w środowisku lasów iglastych oraz na podłożu polodowcowym - tam, gdzie piaski i żwiry). W niższych warstwach gleba ta jest rudawa (stąd jej nazwa: rudawiec lub orsztyn), gdyż gromadzą się tam związki metali. Gleby bielicowe wymagają intensywnego nawożenia i starannej uprawy.

AD 3) Gleby brunatne

Stanowczo one przeważają w Polsce - ich występowanie przekracza 50% wszystkich polskich gleb. Są one specyficzne dla naszej strefy klimatycznej. Powstały one w wyniku procesu brunatnienia, odbywającego się w umiarkowanych wilgotnych lasach iglastych i mieszanych, gdyż pod pokrywą liści tych roślin występuje węglan wapnia. Brunatnienie polega na wietrzeniu minerałów glebowych - głównie glinokrzemianów, zawierających w swym składzie żelazo, które osadza się na powierzchni tej gleby, skutkując takim, a nie innym zabarwieniem. Gleby brunatne są średnio urodzajne, ale dzięki węglanowi wapnia bardziej urodzajne niż gleby bielicowe. Do tego rodzaju gleb zaliczane są gleby płowe - mają one silniej wymyte związki ilaste i żelaziste. Gleby brunatne rozwinęły się głównie na Pojezierzu Mazurskim, na Nizinie Wielkopolskiej oraz na Wyżynie Małopolskiej na północ od Krakowa.

AD 4) Czarnoziemy

Czarnoziemy występują w Polsce stosunkowo rzadko - stanowią około 1% wszystkich gleb. Są to gleby pozastrefowe, czyli występujące w innych obszarach niż nasza strefa klimatyczna i roślinna. Pierwotnie występowały pod roślinnością łąkowo-stepową, najczęściej na podłożu lessowym. Cechuje je duży procent próchnicy, czasem mającej grubość nawet 150 cm. Czarnoziemy występują głównie na wyżynach, w okolicach Sandomierza i Proszowic - Wyżyna Sandomierska, Lubelska oraz Roztocze. Są to najbardziej żyzne gleby.

AD 5) Czarne ziemie

Oblicza się, że stanowią 2% gleb polskich. Podobne do czarnoziemów, ale powstałe na terenach zabagnionych. Ciemne zabarwienie również wynika z dużej ilości próchnicy. Są to ziemie żyzne, ale trudne w uprawie. Nie są one przypisane żadnej strefie klimatyczno-roślinnej. Największe ilości tych gleb znajdują się na Kujawach, w Wielkopolsce,, a także na Nizinie Śląskiej i w okolicach Wrocławia, Szamotuł i Grójca.

AD 6) Gleby bagienne

Gleby bagienne nazywane są inaczej hydrogenicznymi. W Polsce zajmują około 9% wszystkich gleb. Gleby bagienne dzieli się na gleby torfowe i mułowo-torfowe. Powstają one na terenach podmokłych i cechuje je nagromadzenie substancji organicznych, wynikłe z gromadzenia się szczątków roślinności w warunkach beztlenowych przy silnym nawilgoceniu gruntu. Warunkiem urodzajności tych gleb, zwłaszcza torfowych, jest właściwa melioracja i intensywne nawożenie.

AD 7) Mady

Mady zwane są inaczej glebami aluwialnymi; należą do gleb astrefowych - nieprzypisanych żadnej konkretnej strefie klimatycznej. W Polsce występują w dolinach większych rzek takich jak Wisła (Żuławy Wiślane), Odra, Warta i San, gdyż powstały z osadów nanoszonych przez wylewające okresowo rzeki. Są tłuste i bardzo żyzne. Oblicza się, że na mady przypada 5% polskich gleb.

AD 8) Rędziny

Rędziny to zaledwie 1% gleb polskich, tak jak mady - one również należą do gleb. Rędziny powstały ze zwietrzenia skał wapiennych i gipsowych, cechuje je wysoka zawartość wapnia. W Polsce znajdują się przede wszystkim na wyżynach: Lubelskiej, Krakowsko-Częstochowskiej i Śląskiej oraz Niecki Nidziańskiej.

3

---