Psychologia rozwojowa i osobowości.
Psychologia rozwoju człowieka jako odrębna dziedzina psychologii wyodrębniła się pod koniec XIX w.
W 1882 e ukazała sie Niemczech książka zoologa i fizjologa Wilhelma Preyera pt „Dusza dziecka Spostrzeżenia nad umysłowym rozwojem człowieka w pierwszych latach życia” jest ona pierwszą książką z dziedziny psychologii rozwojowej oparta na badaniach systematycznych.
Tamże w 1882r. Georges Stanley Hall rozpoczął cykl wykładów o rozwoju dzieci w Bostonie.
Przedmiotem badań psychologii rozwojowej jest badanie zmian w zachowaniu się, procesach i strukturach psychicznych człowieka w różnych fazach jego życia.
W odróżnieniu od innych nauk psychologicznych, psychologia rozwojowa bada zachowanie się i przeżycia człowieka z punktu widzenia zmian jakim podlegają one w czasie.
Podstawowym obszarem zmian rozwojowych które bada psychologia rozwojowa jest cykl życia jednostki ludzkiej.
Przedmiotem zainteresowań badawczych psychologii rozwojowej są także zmiany rozwojowe psychiki i zachowania się jakie zachodzą w toku rozwoju gatunkowego i w procesie dziejów historycznych ludzkości.
Sposoby ujmowania człowieka w rozwoju- perspektywy
Ontogenetyczna- ukazywanie indywidualnej linii rozwoju człowieka od poczęcia do śmierci zmiany w rozwoju indywidualnym
Filogenetyczna- ukazywanie człowieka na tzw. linii ewolucji od niżej do wyżej zorganizowanych organizmów, poszukiwanie podobieństw u człowieka i zwierząt
Antropogen etyczna- ukazywanie rodowej historii człowieka, związki miedzy człowiekiem człekokształtnym a nowoczesnym.
W tradycyjnej psychologii rozwojowej przyjmowano, że zmiany rozwojowe psychiki są powiązane przyczynowo z procesami biologicznego dojrzewania organizmu a więc występują tylko w procesie dzieciństwa i dorastania. Sądzono że procesy rozwojowe kończą się wraz z osiągnięciem dojrzałości. Psychologia rozwojowa była utożsamiana z psychologia dziecka lub psychologia rozwojową dzieci i młodzieży.
Psychologia współczesna stoi na stanowisku, ze rozwój psychiczny człowieka trwa przez całe życie. Współczesna psychologia rozwoju bada zamiany rozwojowe w zachowaniu się i psychice ludzkiej śledząc ich pojawienie się w ciągu całego życia lub tylko w pewnych fazach tego cyklu.
GŁÓWNE DZIAŁY PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ:
Kryterium: okres rozwojowy człowieka
Psychologia:
Prenatalna
niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa
rozwoju dziecka
młodzieży
Człowieka dorosłego
starzenia się i starości
Kryterium: aspekty rozwoju człowieka
Psychologia:
Rozwoju mowy
Rozwoju poznawczego
Rozwoju społeczno- moralnego
Rozwoju osobowości
Rozwój
to proces, w którym narastające stopniowo zmiany ilościowe doprowadzają do zmian jakościowych. Są to zmiany zachodzące w czasie- od poczęcia poprzez okres narodzin, dzieciństwa, młodości, dojrzałości, ku starości a dokładniej ku śmierci.
to długotrwały proces, w toku którego jednostka ulega ukierunkowanym prawidłowo po sobie następującym zmianom przechodząc stopniowo od form niższych prostszych do form wyższych bardziej złożonych.
ZMIANY ROZWOJOWE:
ILOŚCIOWE- polegają na wzrastaniu (wielkości i struktury) możliwości funkcjonowania
JAKOŚCIOWE- polegają na pojawieniu się nowych możliwości funkcjonowania, nowych form i treści przekształcają one charakter kontaktów człowieka z otoczeniem.
CECHY ROZWOJU:
KIERUNKOWOŚĆ- zmiany konsekwentnie prowadzą do określonego stanu końcowego
POSTĘPOWOŚĆ- każda kolejna faza odznacza się wyższością w stosunku do poprzedniej.
PODSTAWOWE PROBLEMY PSYCHOLOGII ROZWOJU CZŁOWIEKA (za Brzezińską)
Psychologia musi odrzucić obojętność i aktywnie uczestniczyć w życiu człowiek pomagać w jego formułowaniu
Rozwój człowieka należy rozpatrywać w kontekście wszelkich wpływów społecznych, jakim podlega od początku swego życia( czyli w kontekście socjalizacji) oraz na tle oddziaływań podejmowanych świadomie przez osoby znaczące w jego otoczeniu (czyli w kontekście edukacji tj. procesów wychowania i nauczania naturalnego realizowanego w rodzinie i grupie rówieśniczej oraz instytucjonalnego, sformalizowanego, np. w szkole).
Człowiek rozwija się na przestrzeni całego swego życia tj. w każdym okresie życia realizuje tzw. zadania rozwojowe będące rezultatem „nacisków” (określenie E.H. Eriksona) wewnętrznych- biologicznych płynących z własnego ciała (działa tzw. zegar biologiczny wg H. Bee) oraz „nacisków zewnętrznych”- społecznych płynących w formie wymagań i oczekiwań od innych ludzi (działa zegar społeczny)
W każdym okresie życia zmiany rozwojowe dotyczą 3 sfer (tzw. triada Arystotelesa):
-sfera Soma- „natura biologiczna” człowieka czyli sprawność fizyczna związana z jakością funkcjonowania jego ciała
-sfera Polis „natura społeczna człowieka czyli jego kompetencje społeczne
-sfera Psyche natura psychiczna umysłowa człowieka czyli jego kompetencje osobiste –poznawcze i emocjonalno- motywacyjne
Te trzy sfery są ściśle ze sobą powiązane tj. zmiana w jednym obszarze pociąga ze sobą zmianę w pozostałych obszarach (założenie psychologii Gestalt o prymacie całości nad częściami).
W każdym kolejnym okresie życia człowiek realizuje inne zadania rozwojowe, z tego powodu badacze rozwoju dzielą życie człowieka na fazy (etapy stadia okresy) i przyjmują następujący podział(periodyzację) życia człowieka na okresy.
ROZWÓJ CZŁOWIEKA W PEŁNYM CYKLU ŻYCIA
| OKRES ROZWOJOWY | WIEK |
|---|---|
| Okres prenatalny | Od poczęcia do narodzin |
Okres wczesnego dzieciństwa: Wiek niemowlęcy Wiek poniemowlęcy |
Od narodzin do 3 r.z. Do końca 1 r.ż. Od 2 do 3 r. z. |
| Okres średniego dzieciństwa(wiek przedszkolny) | Od 4 do 6 r. z. |
| Okres późnego dzieciństwa (młodszy wiek szkolny) | Od 7 do 10-12 r. z. |
Okres adolescencji -okres dorastania -okres młodzieńczy |
Od 10-12 do 20-23 r. z. Od 10-12 do 15r.ż. Od 15 do 20-23 r. ż. |
| Okres wczesnej dorosłości | Od 20-23 r. z. do 35-40 r. ż. |
| Okres średniej dorosłości (wiek średni) | Od 35-40 r. z do 55-60 r. z. |
| Okres później dorosłości (wiek starzenia się) | Od 60 r. ż. i więcej |
18.10. 2013
Więź z otoczeniem- oddzielenie: troska o innych i aktywność zderzają się z potrzebą skupienia i spokoju
Większość ludzi przechodzi kryzys poły życia. Między mężczyznami a kobietami nie ma większych różnic.
TEORIA PSYCHOANALITYCZNA S. FREUDA
Zachowanie ludzkie wyznaczone jest przez nieuświadamiane popędy (libido-popęd życia, thanatos- popęd śmierci).
Osoby, które kieruja agresję wobec siebie to duża przewaga thanatos popadaja one w depresję, popełniają samobójstwa.
Rozwój psychiczny człowieka składa się z rozwoju osobowości i rozwoju psychoseksualnego.
Dużą uwagę =Freud przywiązywał do rozwoju w dzieciństwie.
Psychika człowieka
Konstrukty psychiczne:
Świadomość-
Podświadomość- zaraz znajduje się za świadomoscia, cele motywy, o których zaczniemy myślęć to jesteśmy w stanie je sobie uświadomić a później zrealizować.
Nieświadomość- To z czego nie zdajemy sobie sprawy, zdarzenia nieprzyjemne które wolimy zapomnieć niż o nich myśleć, nieświadomość ma największy wpływ na zachowanie,
ID- SUPER EGO EGO- SKŁADAJĄ SIĘ ONE NA NASZĄ OSOBOWOŚĆ
ID źródło energii dla osobowości, konstrukt psychiczny będący źródłem pierwotnych pragnień i związanych z nimi napięć, które sa rozładowywane poprzez maksymalizacje przyjemności, obecny w ludzkiej psychice od momentu narodzin.
EGO- racjonalna część psychiki, czerpie energie z ID będąc jednocześnie na jego usługach, zaspokaja pierwotne pragnienia ID w sposób świadomy, zależny od zastanej rzeczywistości- pojawia się ok 2r.ż.
SUPEREGO- sumienie i ideał ego. Jest zbiorem przyswojonych przez człowieka reguł moralnych, rozumiane może być jako sumienie lub obraz „ja” idealnego- pojawia się w wieku przedszkolnym (4-6 lat).
Jeżeli ego dąży do tego żeby zrealizować pragnienie id to super ego ogranicza i zastanawia się czy jest to właściwe zachowanie, myślenie.
Np. ID- CHCĘ TO TERAZ
EGO- POTRZEBUJĘ ZAPLANOWAĆ JAK TO ZROBIĆ
SUPER EGO- NIE MOŻESZ TEGO MIEĆ TO NIE JEST W PORZĄDKU
ROZWÓJ PSYCHOSEKSUALNY
Faza oralna 0-1,5 r.ż.
Energia libido koncentruje się w okolicy ust. Obiektem satysfakcji seksualnej jest pierś matki. Pierś matki jest tutaj wzorem jakiegokolwiek późniejszego obiektu miłości. W tym okresie dziecko w stosunku do obiektu jest tylko i wyłącznie pasywne. Dopiero pod koniec fazy oralnej wraz ząbkowaniem, dziecko rozpoczyna aktywną relację z obiektem.
Osobowość oralno- receptywna frustracja we wczesnym okresie fazy oralnej. Osoba dorosła może sięgnąć wcześnie po papierosy, chcą być zależne, wymagają opieki
Osobowość oralno-agresywna frustracja okresie gdy dziecko uzyskuje poczucie siły. Zaspokajanie potrzeby poprzez- gadulstwo, guma do żucia,
Faza analna ok 1,5-3 r.ż.
Doznania i przyjemności zmysłowe związane z czynnością wypróżniania się, stanowią powtarzający się cykl wstrzymywanie- uwalnianie. Kluczową sprawą jest uzyskanie kontroli nad tymi czynnościami. Ważne dla dziecka- kontrola swojego ciała - zauważa to że ma wpływ na to co się z nim dzieje.
Osobowość analno-retencyjna fiksacja na wstrzymaniu. Oczekujący do ostatniej chwili, odraczają gratyfikację, schludne, pedantyczne, skąpe, uparte
Osobowość analno- ekspulsyjna Fiksacja na uwalnianiu. Okrucieństwo, destrukcyjne zachowania, wybuchowe emocje, bunt.
Faza falliczna ok 3-5 r. ż.
Energia libido lokalizuje się w okolicy genitalnej, dziecko przejawia w tym okresie naturalne zainteresowanie własnym ciałem, płcią oraz różnicami pomiędzy kobietami a mężczyznami.
Kompleks Edypa- przypadek małego Hansa i rozwój fobii.
Faza latencji- ok 6 lat
Trwa od 6 r. z. do okresu dojrzewania. Jest to faza ukryta, utajona, wyciszenie tendencji i potrzeb seksualnych, okres w którym libido nie jest związane z żadna sferą ciała. Energia dziecka jest ukierunkowana na zdobywanie umiejętności, takich jak pisanie, czytanie i arytmetyka, jak również na rozwijanie zdolności społecznych w grupie rówieśniczej.
Faza genitalna- okres dojrzewania i dorosłości
Zaczyna się w okresie dojrzewania płciowego- około 12-14 r. ż. Obejmuje okres dojrzałości kiedy człowiek jest zdolny do współżycia seksualnego z partnerem płci przeciwnej, przeżywania satysfakcji seksualnej i uczucia.
CZEGO BOIMY SIĘ W ŻYCIU?
| OKRES ROZWOJOWY | ZAGROŻENIE | JAKIEGO DOŚWIADCZA LĘKU? |
|---|---|---|
| Narodziny | Uogólnione poczucie zatopienia, napięcia i bezradności | Brak świadomości zewnętrznego świata, niemniej istnienie jest zagrożone |
| 1 rok życia(faza oralna) | Lęk przed utratą obiektu miłości (matki) | Uczucia bezradności pojawiają się, kiedy matka znika z widoku, przeświadczenie że jest ona konieczna do przeżycia |
| 2-3 lata faza analna | Lęk przed utratą miłości ze strony obiektu | Uczenie się, że matczyna miłość i troska są konieczne, zapewniają przetrwanie i zaspokojenie potrzeb |
| 4-6 lat faza falliczna | Lęk kastracyjny i przed zranieniem/krzywdą | Lęk kastracyjny powodowany jest pragnieniem posiadania na wyłączność obiektu miłości, przewidywanie ataku |
| Okres postedypalny po dorosłość | Lęk przed cenzurą superego: przed negatywną samooceną | Lęk przed samooceną, superego może potępiać niektóre pragnienia lub myśli |
MECHANIZMY OBRONNE
Pojęcie, które oznacza metody radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami w celu ochrony osobowości (ego) zmniejszenia lęku, frustracji i poczucia winy, na ogół są one nawykowe i nieuświadomione.
WYPARCIE- usuniecie ze świadomości lub utrzymywanie poza świadomością myśli, wyobrażeń, wspomnień, które są bolesne lub budzą lęk(konflikt pomiędzy ID I EGO)
PROJEKCJA przypisane własnego nieakceptowanego impulsu innej osobie. Lęk neurotyczny przekształca się wówczas w obiektywny-z zagrożeniem zewnętrznym łatwiej sobie poradzić.
REAKCJA UPOZOROWANA wyrażanie uczuć lub zachowań przeciwnych niż rzeczywiście odczuwane, po to by prawdziwe pozostały wyparte. Zachowanie przeciwne wyrażone jest przesadnie.
ZAPRZECZANIE- udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie ma miejsca (konflikt pomiędzy impulsami id i frustrującą je rzeczywistością)
TEORIE WYWODZĄCE SIĘ Z PSCYHOANALIZY
Co zastąpiło popędy w różnych teoriach?
Nieświadomość zbiorowa- psychologia analityczna
Funkcje ego-psychologia ego
Kultura i historia- neopsychoanaliza w wersji kulturowej
Kontakty interpersonalne- neopsychoanaliza
Relacje z obiektem- teorie relacji z obiektem
Ja –teoria ja
Kompensacyjne dążenie do mocy- psychologia indywidualna
Uczniowie Freuda:
A.Adler
PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA C.G Jung
W stosunku do klasycznego freudyzmu:
Zmiana koncepcji rozwoju: zainteresowanie wzrostem i rozwojem osobowości w okresie całego życia (podejście teleologiczne-pojęcie samo urzeczywistnienia)
Zmiana koncepcji instynktu: Libido jako niespecyficzna energia psychiczna
Zmiana koncepcji nieświadomości: obok nieświadomości osobowej istnieje niewidomość zbiorowa
Struktura osobowości:
Topografia- podział osobowości na część świadomą, niewidomość osobową i nieświadomość kolektywna
Wyróżnienie głównych postaw: (ekstrawersji i introwersji) oraz podstawowych funkcji psychicznych (myślenie, uczucia, doznania, intuicja).
EGO- PSYCHIKA NIEŚWIADOMA (uświadomione spostrzeżenia, myśli i uczucia)
NIEŚWIADOMOŚĆ OSOBOWA- doświadczenia jednostki, które uległy wyparciu, stłumieniu lub zapomnieniu, odpowiednik freudowskiej przedświadomości + nieświadomości. Jej główny składnik to KOMPLEKSY (strukturalizowana konstelacja uczuć, myśli, spostrzeżeń, wspomnień, składa się z jadra kompleksu i powiązanych z nim grup elementów)
Przykład: SILNY KOMPLEKS MATKI
Poznawanie kompleksu:
Technika wolnych skojarzeń - zakłócenie wydłużenie czasu reakcji, brak odpowiedzi, powtarzanie słowa- bodźca
Siła reakcji emocjonalnej na daną sytuację (miary obserwacyjne i fizjologiczne)
NIEŚWIADOMOŚĆ ZBIOROWA- kolektywna, ogólnoludzka,- produkt ewolucyjnego rozwoju człowieka, psychiczne dziedzictwo ludzkości zawarte w każdym z nas. Zawiera reprezentacje- archetypy dotyczące pewnych powtarzających się, kluczowych doświadczeń ludzi danych epok. Owe reprezentacje to nie gotowa wiedza ale predyspozycje rzutowane na zewnętrzny świat.
ARCHETYP
Jest uniwersalna formą pojęciową-ideą, zawierającą znaczny ładunek afektywny. Wyznacza sposób rozumienia przez człowieka różnych sytuacji i reakcje emocjonalne na te sytuacje
Przykłady archetypów: matki(matki ziemi), narodzin, śmierci, mocy, bohatera, dziecka, Boga, demona, mędrca itp.
Każdy archetyp może mieć swoje dwa przeciwstawne bieguny.
Najważniejsze archetypy tworzące istotne składniki osobowości- persona, anima i animus, cień i jaźń.
Archetyp może stanowić jądro kompleksu- które przyciąga do siebie różne doświadczenia
Najlepsze źródło wiedzy o archetypach:
Mity, symbole kulturowe- religia, mitologia, sny, wizje, rytuały, dzieła sztuki, a też objawy neurotyczne i psychotyczne.
PERSONA maska, jaką jednostka przyjmuje dostosowując się do obyczajów i tradycji społecznych, rola przypisana jednostce przez społeczeństwo – często ukrywa prawdziwą naturę jednostki
Jeżeli EGO identyfikuje się z personą- jednostka lepiej uświadamia sobie rolę, jaką odgrywa, niż swoje autentyczne odczucia.
ANIMUS I ANIMA archetyp męski u kobiety i żeński u mężczyzny
Zbiorowe wyobrażenia kobiety lub mężczyzny:
Sprawiające, z każda z płci przejawia cechy płci przeciwnej
Wpływające na sposób reagowania na przedstawicieli płci przeciwnej
CIEŃ „ciemna” ZWIERZĘCA STRONA LUDZKIEJ NATURY reprezentacja pierwotnych popędów, jakie człowiek odziedziczył po swoich zwierzęcych przodkach
Archetyp odpowiedzialny za pojawienie się społecznie nieakceptowanych myśli, uczuć i działań, które bądź ukrywane są przez personę bądź represjonowane są do nieświadomości osobowej.
JAŹŃ- reprezentuje ludzkie dążenie do pełni i jedności własnej osoby
Jaźń jest centrum osobowości leży pomiędzy świadomym ego a systemami nieświadomości centrum ta scala inne
Archetyp jaźni ujawnia się w dość późnym stadium rozwoju osobowości kiedy inne jej elementy są już rozwinięte a zróżnicowane gdy człowiek osiągnie już wiek średni
PODSTAWY I FUNKCJE PSYCHOLOGICZNE
Postawy:
Ekstrawersja- UKIERUNKOWANIE AKTYWNOSCI NA ŚWIAT ZEWNĘTRZNY
Introwersja- UKIERUNKOWANIE AKTYWNOSCI NA SWIAT WEWNĘTRZNY, SIEBIE
Każda osobowość zawiera obie te postawy: jedna z nich ma charakter dominujący i jest uświadamiana, druga jest stłumiona i nieświadoma.
Funkcje psychologiczne:
MYŚLENIE, UCZUCIE- wartościowane- funkcje racjonalne
DOZNANIE- percepcja, INTUICJA- funkcje irracjonalne
Zazwyczaj jedna z funkcji jest lepiej zróżnicowana i odgrywa świadomości podmiotu rolę dominującą – funkcja główna . obok tego funkcja pomocnicza oraz funkcja niższa- stłumiona nieświadoma, przejawia się w snach i fantazjach
Synteza tych funkcji gdy jaźń
Połowa życia ok 40 r.ż. to najważniejszy okres, gdy zachodzi wtedy przemiana od zaangażowania w działania w świecie, ku autorefleksji i osobistej filozofii życia. Nerwica jest efektem unikania refleksji,
OKRESY FAZY ŻYCIA CZŁOWIEKA
Levinson
Przeddojrzałość do 17 lat
Wczesna dojrzałość 17-40
Średnia dojrzałość 40-59
Późna dojrzałość od 60 lat
Faz nowicjatu- wprowadzanie nowe struktury lub tworzenie jej
Okres przejściowy
Pełnione role społeczne, jakość i rodzaj podejmowanych interakcji społecznych oraz cechy osobowości i temperamentu
W wieku średnim czyli ok 40 r.ż. człowiek staje wobec zadania integracji 4 par przeciwieństw
Młodość- starość – podsumowanie młodości i pożegnanie z nią oraz konfrontacja z kwestią skończoności życia wymuszają zmianę wzorca aktywności i relacji z otoczeniem w działaniu wykorzystywana oprócz energii również mądrość i doświadczenie.
Destrukcja- twórczość silniej dochodzą od głosu tendencje agresywno-destrukcyjne rozwiązaniem może być robienie rzeczy nowych i twórczych
Męskość-kobiecość mężczyźni stają się bardziej uczuciowi, a kobiety bardziej stanowcze.
Więź z otoczeniem- oddzielenie troska o innych i aktywność zderzają się z potrzebą skupienia i spokoju
Większość ludzi przechodzi kryzys poły życia między kobietami a mężczyznami nie ma większych różnic.
Główne etapy rozwoju psychoanalizy:
Badania Freuda z Breuerem nad mechanizmami histerii i hipnozy lata 80-90 XIX w.
Sformułowanie podstaw doktryny psychoanalitycznej początek XX w., Freud i jego uczniowie. (m.in. rozwoju psychoseksualnego i kompleksu Edypa, lęku, mechanizmów obronnych).
Pierwsi dysydenci:
Alfred Adler – psychologia indywidualna
Carl Gustav Jung psychologia analityczna
Neopsychoanaliza
Szkoła kulturalistyczna (K. Horney, E. Fromm, H. S. Sullivan, M. Klein) zainteresowanie kulturą i kontekstem interpersonalnym
Nowa teoria ego- (A. Freud, h. Hartmann, E. Kris, E. Erikson )- zainteresowanie autonomią ego
Współczesna psychoanaliza od lat 60-tych do dziś
Teoria relacji z obiektem, psychologia „ self”- M.Mahler, H. Kohout, D.Stern, D. Winnicot
ALFRED ADLER
Fikcja jako cel
Ludzie są motywowani przez swoje oczekiwania a nie przez swe doświadczenia z przeszłości
Ostateczny cel może być fikcją, ideałem niemożliwym do zrealizowania, jednocześnie jest realnym bodźcem dążenia wzwyż
Człowiek normalny potrafi uwolnić się od wpływu fikcji neurotyk nie
Dążenie do wyższości
Ostateczny cel człowieka:
być agresywnym
być silnym
być wyższym
dążenie do wyższości jest wrodzone, każdy człowiek ma własny sposób, w jaki osiąga doskonałość
Poczucie niższości i kompensacja
Człowiek od wczesnych lat dzieciństwa przeżywa z powodu swoich braków poczucie małej wartości, które kompensuje dążeniem do przewagi i mocy nad innymi.
Przykład: osoba która w dzieciństwie jąkała się, może dążyć do tego, aby zostać znakomitym mówcą
Neurotyk nabywa symptomy jako ochronę przed przytłaczającym poczuciem niższości, którego usiłuje uniknąć
Zadaniem wychowania jest udzielenie jednostce pomocy w harmonizowaniu jej rozwoju: w przezwyciężaniu zarówno poczucia małej wartości, jak i dążenia do przewagi nad innymi.
Zainteresowanie społeczne
Adler przyjął, że ludźmi kierują przede wszystkim motywy społeczne. Wg Adlera ludzie są z natury istotami społecznymi, Wchodzą w różnego rodzaju związki z innymi ludźmi
U zdrowej osoby dążenie do przezwyciężania przejawia się zarówno we współpracy asertywności jak i rywalizacji., u osoby neurotycznej wyraża się w sprawowaniu kontroli nad innymi, nadkompensacji spostrzeganych u siebie słabości.
Styl życia
Każdy człowiek ma Ten sam cel w życiu ale istnieją niezliczone sposoby osiągnięcia tego celu. Styl życia decyduje o tym, jak osoba dorosła radzi sobie w relacjach społecznych, zawodzie oraz miłości i małżeństwie. Styl życia kształtuje się do 4 lub 5 roku życia.
STYLE ŻYCIA
Typ „rządzący”- wysoki stopień aktywności, lecz niski zainteresowania społecznego, próbuje zapanować nad problemami życiowymi
Typ „unikający” niski stopień aktywności i zainteresowania społecznego, usiłuje unikać porażki pokonywaniu życiowych problemów
Typ „otrzymujący” niski stopień aktywności i zainteresowania społecznego, oczekuje, że dostanie wszystko, czego potrzebuje, sami nie muszą działać
Typ „społecznie użyteczny” wysoki stopień aktywności i zainteresowania społecznego, podejmuje zadania życiowe i stara się je rozwiązywać w sposób zgodny z potrzebami innych
TWÓRCZA JAŹŃ
Jest pierwszą przyczyną, pojęcie trudne do zdefiniowania, ludzie sami kształtują swą osobowość na bazie dziedziczności i doświadczenia, obejmuje całokształt osobowości
KOLEJNOŚĆ URODZEŃ A OSOBOWOŚĆ
PIERWSZE DZIECKO- NAJSTARSZE poświęca się jemu duzo uwagi, dopóki nie urodzi się drugie dziecko, doświadczenie to może prowadzić do braku poczucia bezpieczeństwa, nienawiści do ludzi, obrony przed nagłymi zmianami
DRUGIE DZIECKO- ŚREDNIE charakteryzuje ambicja, próbuje przewyższyć starsze dziecko
TRZECIE DZIECKO-NAJMŁODSZE- tzw. dziecko zepsute, prawdopodobieństwo, że stanie się dzieckiem trudnym i osobą neurotyczną jest mniejsze niż w wypadku dziecka najstarszego
CARL GUSTAV JUNG
Twórca psychologii głębi, na bazie której stworzył koncepcję nazywaną psychologią analityczną- stanowiącą częściową krytykę psychoanalizy. Wprowadził pojęcia nieświadomości zbiorowej, archetypu, ekstrawersji, introwersji
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI
Jung sądził, że człowiek stale się rozwija i doskonali. Rozwój ten polega na przechodzeniu od mniej doskonałych stadiów rozwojowych do stadiów coraz bardziej doskonałych, a ludzkość jako gatunek rozwija coraz bardziej złożone formy egzystencji. Ostateczny cel to SAMOURZECZYWISTNIENIE
STADIA ROZWOJU
DZIECIŃSTWO- aktywność instynktowa, niezbędna do przetrwania, zachowaniem dziecka kierują też oczekiwania rodziców, problemy emocjonalne dzieci przeważnie odzwierciedlają „zaburzający wpływ domu” Jung nie podkreślał determinującego wpływu dzieciństwa na późniejsze zachowanie.
WCZESNA DOROSŁOŚĆ dojrzewanie, pojawia się seksualność, dziecko zaczyna odróżniać się od swoich rodziców, poszukiwanie partnera, zdobywanie zawodu, postawa ekstrawersji, życie psychiczne zdominowanie przez świadomość
WIEK ŚREDNI pojawia się problem sensu życia, „kryzys wieku średniego” zmiana postawu ekstrawertywnej na introwertywną, zainteresowania społeczne, religijne, obywatelskie, filozoficzne, może dojść do zaburzeń osobowości
WIEK STARCZY człowiek stopniowo pogrąża się w nieświadomości, Jung uważał że ten okres jest stosunkowo………
KAREN HORNEY
Podkreślała społeczno-kulturowe uwarunkowania osobowości i zaburzeń, dystansując się wobec biologizmu koncepcji Freuda. Najsłynniejsze dzieło to „Neurotyczna osobowość naszych czasów”
LĘK PODSTAWOWY
Dzieci z natury odczuwają lęk, bezradność, poczucie zagrożenia. Wszystko, co zaburza poczucie bezpieczeństwa w relacjach z rodzicami, wywołuje lęk podstawowy. Dzieci pełne lęku, rozwijają różne strategie, za pomocą, których walczą z uczuciami izolacji i bezradności
STRATEGIE OBRONY PRZED LĘKIEM PODSTWOWYM
Do ludzi- to droga zbliżenia uczuciowego do innych, włączenie się w ich sprawy, nawiązanie związków opartych na miłości i wzmacnianiu poczucia bezpieczeństwa
Od ludzi- to droga polegania na sobie samym, wyrobienie własnej odporności na zagrożenie
Przeciw ludziom- to droga wykorzystywania innych ludzi, podporządkowania ich swoim interesom tak, aby bronili nas
Każdy ma konflikty, ale u niektórych ludzi, przede wszystkim z powodu wczesnego doświadczenia odrzucenia, zaniedbywania, nadmiernej opiekuńczości ze strony rodziców, występują one w ostrzejszej postaci
HARRY SULLIVAN
STRUKTURA OSOBOWOŚCI
DYNAMIZMY- system jaźni służą zaspokajaniu podstawowych potrzeb, system jaźni pełni dla świadomości rolę „filtra”
PERSONIFIKACJE- wyobrażenia, jakie dana osoba ma o sobie i innych, personifikacje wspólne dla wielu ludzi to stereotypy
PROCESY POZNAWCZE- przewidywanie pełni ważną rolę w funkcjonowaniu poznawczym
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI:
Niemowlęctwo
Dzieciństwo
Wiek młodociany
Okres poprzedzający dorastanie
Okres wczesnego dorastania
Okres późnego dorastania
Wiek dojrzały
WYZNACZNIKI ROZWOJU
Dziedziczność i dojrzewanie dostarczają biologicznego podłoża rozwoju osobowości (uzdolnień, predyspozycji, skłonności)
Kultura oddziałuje poprzez system stosunków interpersonalnych, dzięki czemu osoba osiąga cel i redukuje napięcie
Ćwiczenie nie może być skuteczne, dopóki dojrzewanie nie zapewni podstaw strukturalnych
Przykład: dziecko nie może nauczyć się chodzić, dopóki jego mięśnie i układ kostny nie osiągną takiego poziomu rozwoju, że utrzymują je w pozycji pionowej
Sterowanie ruchem:
Centralny i obwodowy układ nerwowy
Układ mięśniowy
Czy rozwój motoryczny zależy od ćwiczeń czy od dojrzewania?
Badania metodą bliźniaka kontrolowanego –Gessell i Thompson
Bliźniak T poddawany treningowi
Bliźniak C brak dodatkowych ćwiczeń
Wnioski: dzieci mniej więcej w tym samym czasie osiągały poziomy rozwoju lokomocji
Przebieg rozwoju motorycznego okresie niemowlęctwa
Rozwój ruchowy niemowlęcia opiera się na realizacji zakodowanego w ośrodkowym układzie nerwowym modelu lokomocji
U prawidłowo rozwijającego się dziecka proces ten przebiega bez „nauki i ćwiczeń” w miarę dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego.
Mechanizmem napędowym jest ideomotoryka- chęć poznawania świata, osiągnięcia własnych celów, kontaktów z bliskimi i otoczeniem.
ZASADY I SEKWENCJA ROZWOJU MOTORYCZNEGO:
Kierunek cefalokaudalny- głowowo-ogonowy- dojrzewanie części ciała w kolejności od głowy do nóg
Kierunek proksymodystalny od centrum ku obwodowi- rozwijanie się częścią ciała od tułowia w kierunku obwodu
ANNA FREUD
Psychologia ego –rys historyczny
Korzenie psychologii Ego:
Prace Zygmunta Freuda „EGO I ID” „zahamowania, objawy i lęk”
Fundamenty psychologii Ego:
Prace Anny Freud „ego i mechanizmy obronne”
Prace Heinza Hortmana „psychologia ego i problemy dostosowawcze”
Pełny rozkwit w Ameryce po II wojnie światowej
Ego jako centralny punkt psychoanalitycznych dociekań
Przejście psychoanalizy od bycia początkowo psychologią ID do psychologii Ego
Konflikty wytwarza lęk sygnałowy, który ostrzega Ego o konieczności użycia mechanizmów obronnych. Ego=- mediator ścierających się nacisków, ID, Superego i rzeczywistości zewnętrznej
Mechanizmy obronne chronią EGO przed impulsami ID
Ego zostało obdarzone ważnym znaczeniem- to wiodący aparat, kształtujący i modelujący zachowanie zarówno normalne jak i neurotyczne
W Ameryce przyjęło się nazywać to obszarem spychologii Ego
ERIK ERIKSON
Teoria Ego E. Eriksona
Teoria ta odwołuje się do zasady epigenezy która zakłada, że wszystko o co wzrasta- wzrasta zgodnie z podstawowym planem powstawania części, z których każda wykształca się w specyficznym dla siebie czasie i dominuje tak długo, dopóki nie powstaną pozostałe części, aby utworzyć funkcjonalną całość
Erikson opisuje rozwój bardziej w kategoriach niż wyłącznie w kategoriach seksualnych
Przykład: stadium pierwsze jest istotne nie tylko z powodu umiejscowienie przyjemności w ustach ale ze względu na to, że podczas karmienia pomiędzy niemowlęciem a matka rozwija się relacja zaufania lub nieufności
Eriskon wyodrębnił 8 stadiów życia człowieka każdy z nich charakteryzuje się tym, ze wywołuje u jednostki inny, specyficzny dla siebie konflikt
Pierwszy zauważył że rozwój człowieka nie kończy się po okresie dorastania twierdził iż człowiek rozwija się przez całe życie
STADIA:
Niemowlęctwo- 0-1 r.ż. Konflikt ufność/ nieufność zaufanie do siebie i innych, optymizm, pesymizm
Wczesne dzieciństwo- 2-3 r. ż. Autonomia/ wstyd i niepewność osiągnięcie samokontroli i poczucia własnej odrębności lub nieustępliwości, przesadne sumienie, zwątpienie, wstyd
Wiek zabaw 4-5 r. ż. Konflikt inicjatywa/ poczucie winy, ukształtowanie orientacji na cele i inicjatywność w działaniu lub poczucie winy
Wiek szkolny 6-12 r. ż. Konflikt pracowitość/ poczucie niższości, osiągniecie poczucia własnych kompetencji, zaangażowanie w pracę lub poczucie niższości, niezdolność ukończenia dzieła
Adolescencja- 13-18 r. ż. Konflikt: tożsamość/ rozproszenie tożsamości, osiągnięcie odp na pyt Kim jestem? I kim mogę być? Oraz wierność sobie lub skrępowanie w rolach, poczucie sztuczności
Wczesna dorosłość- 19-25 r. ż. Konflikt intymność/ izolacja, osiągnięcie zdolności do miłości bez utraty poczucia własnej tożsamości lub unikanie bliskości
Dorosłość 26 -40 r. ż konflikt: twórczość/ stagnacja, potrzeba opiekowania się młodymi ludźmi i troska o las młodszej generacji lub brak zainteresowania pracą, zubożałe relacje
Dojrzałość powyżej 41 r. z konflikt: integralność ego/ rozpacz, osiągniecie mądrości życiowej w wyniku pozytywnego bilansu życia, poczucie sensu zadowolenie lub strach przed śmiercią, zgorzknienie
Współczesna psychoanaliza. teorie relacji z obiektem. Psychologia self
Melanie Klein
Margaret Mahler
Otto Kernberg
Donald Winnicott
Heinz Kohut
Teorie relacji z obiektem
Należą do grupy teorii psychoanalitycznych, sięgają początków lat 40-tych lecz rozwijają sie aktywnie do chwili obecnej
Głównym czynnikiem rozwoju nie jest przemieszczanie popędu lec przebieg I przemiany relacji z obiektem
Terminu obiekt Freud używał w trzech znaczeniach:
Rzeczywistej osoby lub rzeczy
Psychicznego jej wyobrażenia
Konstruktu teoretycznego implikującego pewną trwałą, organizującą strukturę psychiczną
Obiekt w tym ujęciu może być zewnętrzny lub wewnętrzny (reprezentacja obiektu)
OBIEKT
Wewnętrzna, psychiczna reprezentacja drugiej osoby, w różnym stopniu zbliżona do obiektu faktycznego
Nie środek lecz cel popędów. Matka lub inna znacząca osoba. Obiekt staje się modelem świata nas otaczającego, wzorem późniejszych relacji z innymi.
Relacja z obiektem jest istotnym i koniecznym warunkiem rozwoju aparatu psychicznego i zdrowia psychicznego. Człowiek istnieje i dojrzewa tylko w kontekście związku z drugim człowiekiem.
Zwraca się szczególną uwagę na przebieg wczesnodziecięcych relacji z matką, uważając, że są one wzorcem późniejszych relacji innymi oraz podstawą kształtowania się struktury Ja dziecka.
Prawidłowy przebieg wczesnodziecięcych relacji z matką przesądza o: późniejszym funkcjonowaniu jednostki, zdrowiu psychicznym. Człowiek w relacji z druga osobą zyskuje wewnętrzne poczucie spójności i uporządkowania, które pozwala radzić sobie z trudnościami w życiu codziennym oraz umożliwia panowanie nad otoczeniem.
Człowiek zyskuje stabilne granice pomiędzy sobą a otoczeniem, które jako ważny wskaźnik dobrego wyodrębniania się Ja oznaczają, że człowiek oprócz poczucia więzi z innymi umie zachować dystans i poczucie własnej psychicznej odrębności.
Rozwój człowieka przebiega od stanu całkowitej zależności od matki do uzyskania względnej niezależności- ukształtowania się finalnego stadium rozwoju zwanego m. In. Jako : dojrzała zależność, autonomiczne ego, poczucie tożsamości Ja/Self
Prawidłowy rozwój wymaga pozostawania w optymalnie frustrującej relacji z obiektem. Rozwój wymaga przechodzenia kolejnych złożonych faz, podczas których kształtuje się obraz własnego Ja i obraz obiektu.
Założenia teorii relacji z obiektem- podsumowanie
Siła napędową/ głównym motywem działania jest dążenie do obiektu
Self kształtuje się w procesie rozwoju wczesnodziecięcych relacji z obiektem. Stadia rozwoju wyznacza różnicowanie pomiędzy obiektem a sobą oraz przechodzenie od zależności od obiekty do niezależności
Relacje pomiędzy podmiotem a obiektem kształtuje się poprzez mechanizmy ich uzewnętrzniania(projekcja, introjekcja lub identyfikacja projekcyjna) większość zachowań można wyjaśnić przeniesieniem wzorców relacji z matką na relacje interpersonalne z obiektami znaczącymi w życiu dorosłym.
Projekcja- mechanizm obronny, polega na rzutowaniu swoich uczuć, pragnień i lęków na obiekt
Introjekcja- wchłanianie i włączanie w Ja właściwości obiektów. Mechanizm obronny, który pojawi Asię w celu obrony ego przez uświadomieniem nieakceptowanych. Wrogich impulsów wobec obiektów.
Identyfikacja projekcyjna- mechanizm obronny, polegający na przypisywaniu innej osobie nieakceptowanych własnych przeżyć przy jednoczesnym przeżywaniu ich jako reakcje na przeżycia odbiorcy projekcji
Jest to zjawisko zachodzące w normalnym rozwoju wg Melanie Klein.,
Melanie Klein
Podstawowe twierdzenia teorii:
Dziecko od narodzin jest w relacji z obiektem
Dziecko stara się chronić integralność obiektu a trym samym swoją własną
Ochrona ta odbywa się poprzez mechanizmy projekcji i introjekcji
Odbywa się rozszczepienie świata własnego Ja na obszar całkowicie dobry i całkowicie zły
Podstawowa potrzebą jest zachowanie ciągłości zawiązku dobrego Ja z dobrym obiektem
Zaczątkowo zorganizowane ego zostaje rozszczepione w wyniku dokonywanej przez niemowlę identyfikacji introjekcyjnej zarówno ze złym jak i dobrym obiektem, co jest charakterystyczne dla pozycji schizoidalno- paranoidalnej.
Pozycja schizoidalno- paranoidalna
Pierwsza, prymitywna organizacja aparatu psychicznego, psychiczna reprezentacja obiektu zostaje rozszczepiona na dwie części: „dobrą” i „złą”
Rys schizoidalny- fantazje dotyczące rozszczepienia Ja(self) i obiektu
Rys paranoidalny- lęk przed unicestwieniem przez nieprzychylny obiekt – jest to projekcja
Pozycja depresyjna
OD 5 LUB 6 MIESIĄCA życia dziecko zaczyna spostrzegać obiekty w sposób bardziej całościowy. Rozwojowe osiągnięcie polega na integracji miłości i nienawiści do obiektu, połączenie jego dobrych i złych aspektów. Dziecko traci pewne iluzje, jednocześnie pojawia się lęk przed utratą obiektu miłości, połączony z poczuciem winy za destrukcyjne uczucia i pragnienia kierowane pod jego adresem w miejsce pierwotnego rozszczepienia pojawia się melancholia. .. introjekcja
Dojrzałość i zdrowie psychiczne
ŻYCIE psychiczne dziecka i osoby niedojrzałej zdominowane jest przez fantazje i zjawisko rozszczepienia dojrzałość związana jest z poruszaniem się w świecie realnym i umiejętności spostrzegania siebie i innych w całej ich złożoności, bez tendencji do rozszczepiania( dzielenia na dobre i złe)
Margaret Mahler
Założenia koncepcji:
Na bazie relacji z obiektem, z którym początkowo zlewa się poczucie własnego Ja krystalizuje się poczucie i struktura Ja- self
Zdrowe poczucie Ja pochodzi z prawidłowych relacji z obiektem
Proces wyodrębniania się Ja to proces separacji- indywiduacji
Separacja- różnicowanie siebie od matki
Indywiduacja- rosnąca świadomość własnych zdolności, spostrzegania siebie jako istotę niezależną i autonomiczną., zdolną do skutecznego funkcjonowania pod nieobecność matki
STADIA ROZWOJU:
1 MIESIĄC ŻYCIA- STADIUM AUTYZMU
W stadium autyzmu niemowlę skoncentrowane jest na własnych procesach fizjologicznych i nie wykazuje zainteresowania swoim otoczeniem społecznym
2- 5 MIESIĄC ŻYCIA- STADIUM SYMBIOZY
Całkowita zależność dziecka od matki- obraz siebie i matki jest łączny
5-6 a 30-36 miesiąc życia-STADIUM SEPARACJI- INDYWIDUACJI
Obejmuje złożone procesy oddzielania się od matki, w których dziecko zyskuje zdolność różnicowania pomiędzy sobą a rodzicem oraz względną niezależność do procesów oddzielania się od matki teoretycy relacji z obiektem przywiązują dużą wagę, toteż w stadium trzecim wyróżniono cztery fazy
5-10 miesiąc w fazie różnicowania jako naturalny element rozwoju pojawia się lęk przed rozdzieleniem, związany z początkiem procesu odróżniania matki od innych osób
10-15 miesiąc w fazie praktyki przeciwnie- dziecko ma poczucie omnipotencji, wszechmocy, którego źródłem jest nierozdzielony jeszcze obraz matki i siebie, pozwalający mu na swobodne badanie otoczenia i czerpanie z tej czynności satysfakcji
16-23 miesiąc w fazie ponownego zbliżania, kiedy wzrasta świadomość własnej odrębności matka zaczyna być spostrzegana jako dobra lub zła w zależności od tego, czy na coś zezwala czy czegoś zabrania ten dwuwartościowy obraz matki wywołuje tzw. kryzys zbliżenia, czyli otwarty konflikt między autonomią i zależnością. Napady wściekłości nietolerowanie rozstań i ograniczeń oznaczają próby wyrażenia własnego Ja
24-30/36 miesiąc wreszcie w fazie konsolidacji rozszczepiona wartościowość rodzica zostaje zintegrowana w jeden realistyczny jego obraz, pa dziecko rozumie, że matka jest zarówno dobra jak i zła. Jest to też okres kształtowania się stałości obiektu.
Pierwsze 3 lata decydują o późniejszym kształcie osobowości.
Między 18 a 30 miesiącem życia dziecko zaczyna rozpoznawać siebie np. robi miny do kamery, obserwując efekty na monitorze, co oznacza iż wie że widzi siebie-
Donald Winnicott
Podstawy koncepcji:
Uważał, że matka powinna zaspokajać swoje potrzeby, gdyż dopiero wówczas będzie mogła lepiej opiekować się dzieckiem i w pełni zaspokoić potrzeby dziecka
Pierwszą fazę rozwoju dziecka charakteryzuje absolutna zależność od matki- jest to faza trzymania dziecka na rękach. Trzymanie jest prototypem opieki nad niemowlęciem i wzorcem tzw. sprzyjającego otoczenia, od którego zależy najwcześniejsza integracja ja --- Holding
Pierwsza integracja Ja to poczucie ciągłości własnego istnienia, doświadczenie „bycia”, które musi wyprzedzać reagowanie. Dlatego pierwsze potrzeby dziecka powinna zaspokajać matka która jeśli identyfikuje się z tymi potrzebami i pozwala by rozwój przebiegał wg naturalnego plany jest wystarczająco dobrą matką.
Jeżeli dziecko musi samo zaspokajać swoje potrzeby zanim doświadczy „bycia”, narażone jest na silnie zagrażający lęk agonalny, jest to lęk przed unicestwieniem, doświadczany jako panika i rozpacz
Dalszy rozwój dziecka zależy od tego czy początek relacji zmiatka był dobry. W tym sensie matka stanowi POMOCNICZE EGO niemowlęcia, pozwalając na ukształtowanie się autonomicznego ego dziecka
Obiekt przejściowy- jest nim zabawka- najczęściej kocyk lub miś, do której dziecko jest przywiązane i która przynosi mu ukojenie pod nieobecność matki
Dlaczego dzieciom- ofiarom katastrof daje się przytulanki?
- pozytywne skojarzenia, dawanie poczucia bezpieczeństwa
Jeśli początek rozwoju nie jest dobry to może uformuje się osobowość schizoidalna w której zbliżenie się do innych zagraża poczuciem fuzji- utraty granic ja a oddalenie wywołuje lęk przed unicestwieniem i objawy doświadczenia nie- Ja
Heinz Kohut
Psychologia Self- podstawowe założenia
Potrzeba znaczących osób na których można polegać trwa przez całe życie i nigdy nie wygasa. W naturę człowieka wpisane jest to że potrzebuje on by inni nań reagowali, że doświadcza harmonijnie siebie tylko wówczas kiedy doświadcza, te z wspierających reakcji osób ze swojego otoczenia.
Wczesne relacje miedzy dzieckiem a rodzicami decydują o przebiegu procesu rozwoju Ja, prowadzących do utworzenia całościowego i zintegrowanego Ja lub wystąpienia zaburzeń narcystycznych.
Proces formowania się self
Pierwotny rdzeń osobowości- self potencjalne
Interakcja czynników wrodzonych i oddziaływań doświadczanych jak część siebie- self obiekt
Introjekcja self obiektów i Interanalizacja przekształcająca – to procesy budowania struktur psychicznych- id, ego, superego
Podstawowe potrzeby:
Odzwierciedlenia, potwierdzania poczucia wspaniałości
Idealnego self obiektu
SELF dwubiegunowe- dwie ścieżki rozwoju
Od narcyzmu dziecięcego do dojrzałej miłości i szacunku do siebie
Od traktowania obiektu jako części siebie (self obiekt) do dojrzałej miłości innych osób
Self rdzenne (nuklearne) o dwubiegunowej strukturze – dążenie do mocy, ambicje (omnipotencja) vs idealne cele, nuklearne ideały(idealizowanie imago rodzicielskie)- 2m.ż.- 2r.ż.
Związek odzwierciedlający- odrębność self, identyfikacja, nuklearne poczucie spójności- 2/3 r.ż.
Świadomość odrębności płciowej. Rola rodziców w budowaniu tożsamości płciowej 3-5 r.ż.
Spójne, dojrzałe self- poczucie pewności siebie vs nowe ideały. Wzrost poczucia realizmu
Zaburzenia narcystyczne
Kompensacja zranionego poczucia wartości (poszukujący zwierciadła)
Trwała koncentracja na sobie
Kompulsywne dążenie do potwierdzanie własnej wartości, wielkości
Domaganie się podziwu
Niedostymulowanie i pustka lub poszukiwanie nadmiernej stymulacji, kompulsywna aktywność
Kompulsywne odzyskanie fuzji z obiektem wspierającym (poszukujący alter-ego)
Uzależnienie od innych
Niestabilne związki
Brak empatii
Inni doświadczeni są jako obiekty self- części ich samych
Poczucie ograniczenia własnych możliwości lub przeciążenia i niemożności rozwinięcia wyobrażonych szczególnych możliwości
OTTO KERNBERG
Afekt- struktura instynktowna o psychofizjologicznej, biologicznje naturze, aktywująca się w trakcie rozwoju zawierająca elementy psychiczne- pogranicze instynktów biologicznych i popędów psychicznych
Dyspozycje afektywne stanowią pierwotne systemy motywacyjne
Afekty aktywizują również pierwotne, proste stany emocjonalne(nagradzające i awersyjne) które sa zapisywane w pamięci emocjonalnej dziecka i stopniowo integrowane w popędy(+ seksualny, - agresywny)
Popędy- są nadrzędnym systemem motywacyjnym wywodzący się z interakcji między wrodzonymi elementami instynktowymi a doświadczeniami interpersonalnymi
Interanaliza- uwewnętrznienie mechanizm polegający na przyjmowaniu za własne narzucanych z zewnątrz postaw, poglądów, norm i wartości
Normy heteronomiczne przekształcają się w normy autonomiczne
Internalizacja jest więc jednym z największych mechanizmów socjalizacji i społecznego rozwoju człowieka
Na początku główną rolę w tym procesie pełnia rodzice dziecka, później wychowawcy oraz grupy rówieśnicze, a po osiągnięciu przez daną osobę wieku dorosłego grupy społeczne i jednostki, z którymi się ona identyfikuje i które są dla niej autorytetem.
3 formy internalizacji
Introjekcja- najbardziej prymitywna, dotycząca słabo zróżnicowanych częściowych reprezentacji self i obiektu oraz pierwotnych form afektu + i -
Identyfikacja- bardziej zróżnicowana i/lub oddzielone reprezentacje self i obiektu (w określonych rolach- gdy rozwój poznawczy pozwala dostrzegać role) oraz zróżnicowanego afektu
Tożsamość ego- najwyżej zorganizowana forma internalizacji- wiążąca się z konsolidacją self oraz całościową koncepcją siebie i „świata obiektów”, związana z działaniem syntetyzującej funkcji ego
Świat obiektów wewnętrznych nigdy nie jest tożsamy z rzeczywistością zewnętrzna i realnymi relacjami interpersonalnymi, gdyż jest zawsze modyfikowany pod wpływem wcześniejszych introjekcji
Rozszczepienie-
Charakterystyczne dla wczesnych faz rozwoju
Umożliwia ochronę pozytywnych introjekcji poprzez rozdzielenie i utrzymywanie w aktywnej separacji reprezentacji o przeciwstawnych wartościach
Później- patologia
Wyparcie
Charakterystyczne dla wyżej zorganizowanej struktury psychicznej
Odrzucanie impulsów lub ich reprezentacji wyobrażeniowej od świadomości
Rozwój aparatu psychicznego przebiega w 5 fazach.
Faza I 0-1 miesiąc normalny autyzm lub faza pierwotnego niezróżnicowania
Koncentracja na wewnętrznych doznaniach. Związane z zaspokajaniem potrzeb. Pierwsze ślady pamięciowe, gratyfikacji(ciepło, sytość itd.) i frustracji (głodu, zimna) „zapisywane” są jako spadki i wzrosty napięcia.
Dziecko nie różnicuje siebie od otoczenia
Nie ma jeszcze wykształconych reprezentacji Self ani obiektu
Pierwsze ślady pamięciowe dobrych, gratyfikujących kontaktów z matką oraz złych frustrujących (wzrost, spadek napięcia)
Fiksacja na tym etapie- zaburzenia psychotyczne,
Faza II 2 do 6/8 miesiąca – symbioza
Dziecko zaczyna wiązać fakt zaspokajania własnych potrzeb i towarzyszących temu przyjemnych doznań z osoba matki
Fantazja omnipotentnej jedności(symbioza) o wspólnych granicach,. Kształtowanie pierwotnie niezróżnicowanych diad self- obiekt- afekt wokół doświadczeń pozytywnych (gratyfikujących) i negatywnych (frustrujących)
Rozwój reprezentacji dobrego self-obiektu oraz złego- self-obiektu dziecko nie integruje jeszcze przeciwnych wartości afektywnych, reprezentacje libidynalne i agresywne pozostają oddzielone.
Reprezentacja dobrego self-obiektu staja się podstawą ego i funkcji syntetyzującej
Fiksacja- brak różnicowania granic, ego (psychoza dziecięca oraz schizofrenia i depresja)
Faza III 6/8- 36 miesiąc
Różnicowanie reprezentacji self od reprezentacji obiektu
Faza III
Libidinalny self obiekt stopniowo rozdziela się na dobre self i dobry obiekt, a agresywny na negatywne (agresywne self, agresywny obiekt)
Zaczyna się wstepna integracja reprezentacji złego self i dobrego self w jedno pojęcie self, złego i dobrego obiektu w wspólną reprezentację obiektu
Zaczynają się formować stabilne granice ego
Mechanizm rozszczepienie (normatywny na tym etapie rozwoju) wspomaga ochronę „dobrego”libidynalnego self obiektu przed inwazja „złego” agresywnego self obiektu
Stopniowo rozszczepienie słabnie ustępując miejsca bardziej dojrzałym...
Faza IV 3-7 R.Ż integracja reprezentacji self i obiektu
Pod wpływem dojrzewania, mechanizmów obrony cg , kontaktu z rzeczywistością dziecko dostrzega że dobra i zła matka to ta sama osoba następuje ostateczna integracja dobrych i złych reprezentacji self w system self oraz dobrych i złych reprezentacji obiektu w całościowe reprezentacje obiektów.
Ambiwalentne self i obiekt sprzyja modulacji reakcji emocjonalnych
W miejsce rozszczepienia pojawia się mechanizm wyparcia
Z matrycy id/ego różniące się osobna strukturą id (id składa się teraz wczesnych wypartych, silnie agresywnych lub libidynalnych związków z obiektem i jest źródłem silnych + i – z dynamika procesu pierwotnego ego z funkcjami adaptacji i Obrony)
Rozwija się realistyczne superego
SUPEREGO
Introjekcja wczesnych niezróżnicowanych negatywnych diad self-obiekt (sadystyczne superego)
Internalizacje omnipotentnego, idealnego ego z pozytywnych reprezentacji self obiekt
Realistyczne superego- reprezentacje self i obiektu pochodzące z okresu edypalnego zwierające normy wartości. Integracja tych poziomów doprowadzi do neutralizacji surowości superego.
Faza V do końca okresu dojrzewania
Ostateczna konsolidacja superego i interego.
Wyraźne odgraniczenie self od innych i świata zewnętrznego. Realizm spostrzegania siebie i ludzi.
Zdrowa struktura osobowości
Optymalnie ukształtowana struktura osobowości cechuje się:
Integracja w sferze emocji, myśli i zachowań, dająca poczucie spójności i ciągłości.
Integracja afektywna pozytywnej i negatywnej reprezentacji self i obiektu. Podstwa poczucia stłości slef i obiektu
Różnicowanie ja i nie ja – podstawa poczucia granica ja- inni
Harmonijne poczucie niezależności przy zachowaniu więzi z otoczeniem
Pozytywne przejście przez wszystkie fazy umożliwia optymalne przystosowanie i możliwość odwoływania się do wewnętrznych reprezentacji self i obiektu w momentach kryzysu.
TEORIE UWYPUKLAJĄCE STRUKTURĘ OSOBOWOŚCI
Personologia H. murrey
Osobowość jednostki jest abstrakcją sformułowana przez teoretyka, a nie jedynie opisem zachowania się tej jednostki
Osobowość jednostki odnosi się do wielu zdarzeń, które w idealnym przypadku obejmują całe jej Zycie „ historia osobowości jest osobowością”
Definicja osobowości powinna odzwierciedlać zarówno stałe i powtarzalne jak i nowe i jedyne w swoim rodzaju elementy zachowania.
Osobowość jest czynnikiem organizujący czy kierującym jednostką. Jej funkcje polegają na rozwiązywaniu konfliktów i przezwyciężaniu ograniczeń na które narażona jest dana jednostka, na zaspakajaniu potrzeb jednostki i na planowaniu sposobów osiągnięcia przyszłych celów.
Osobowość jest zlokalizowana w mózgu.
Przebieg interakcja podmiot-przedmiot lub podmiot-podmiot o czasie trwania wystarczającym do tego, by zawrzeć w sobie istotne elementy danej sekwencji zachowania
Serie- dłuzsza funkcjonalna jednostka zachowania np. małżeństwo., kariera zawodowa
PORZĄDKOWANIE
Proces planowania i wynik procesu
Programy serii- uporządkowane kolejno układy celów cząstkowych, sięgające w przyszłość
Rozkłady czasowe- dzięki rozkładowi dana osoba może w maksymalnym stopniu osiągnąć różne cele.
ZDOLNOŚCI I OSIĄGNIĘCIA
Zdolności i osiągnięcia pełnia funkcję pośrednicząc MIĘDZY DYSPOZYCJAMI A KOŃCOWYMI REZULATATAMI KU KTÓRYM TE DYSPOZYCJE SĄ KIEROWANE
SYSTEMY OSOBOWOŚCI
Mimo że osobowość nieustannie się zmienia to można wyróżnić pewne stałe systemy:
ID- składa się ze wszystkich podstawowych energii, emocji i potrzeb zarówno akceptowanych jak i nieakceptowanych. Siła Tyc tendencji jest różna u różnych ludzi.
EGO- zadaniem ego jest organizowanie, planowanie, regulowanie sposobów przejawiania się różnych motywów. Siła i efektywność ego są ważnymi determinantami przystosowania jednostki
SUPEREGO- zinternalizowany- uwewnętrzniony system norm kulturowych, którego działanie w danej jednostce polega na regulowaniu zachowania. Superego rozwija się warstwami od prymitywnych reprezentacji niemowlęcych do racjonalnego uporządkowania zasad moralnych
Ja idealne- ściśle związane z superego, stanowi wyidealizowany obraz samego siebie, ja pożądane, czyli zbiór osobistych ambicji, do których urzeczywistnienia dana jednostka dąży.
Dynamika osobowości
Murray koncentrował się na procesie motywacyjnym, badanie tendencji kierunkowych danej osoby stanowi klucz do zrozumienia jej zachowania,.
Potrzeba jest konstruktemm, który reprezentuje pewną siłę w regionie mózgu, siłę która organizuje percepcję. Apercepcję, myślenie dążenie i działanie. W taki sposób aby przekształcić w pewnym kierunku istniejącą niezadowalającą sytuację
Potrzeba jest niekiedy wywoływane bezpośrednio przez procesy wewnętrzne pewnego rodzaju, lecz częściej gdy istnieje stan gotowości przez wystąpienie jednej z niewielu skutecznych zazwyczaj presji sił środowiskowych
Potrzeba przejawia się tym, że prowadzi organizm do poszukiwania lub unikania spotkania z pewnymi rodzajami presji, a w razie ich napotkania do zwrócenia uwagi i reagowanie na nie, Każdą potrzebę charakteryzuje towarzyszące jej określone uczucie lub emocja i tendencja wobec stosowania określonych form reagowania.
OSOBOWOŚĆ Z PERSPEKTYWY TEORII CECH
Cecha (rys) osobowości to:
J.P. Guilford: każdy dający się wyróżnić, względnie trwały aspekt(jednostki) ze względu na który jedna osoba różni się od innych osób
H.J. Eysenck- współzmieniający się zespół aktów behawioralnych, ujawnia się jako zasada organizująca, wydedukowana z obserwowanej ogólności zachowania
R.B. Cattel- jednorodna(unitary) konfiguracja zachowań, taka że jeżeli jeden z jej składników jest obecny u osoby możemy przewidzieć że inne składniki będą u niej w pewnym stopniu obecne
Czy dyspozycja osobowościowa(cecha osobowości) jest przyczyna zachowania?
Jest samodzielną przyczyną zachowania (np. w koncepcji G. Allporta por. zwłaszcza ideę rysów dynamicznych)
Jest moderatorem: sama nie „inicjuje” zachowania ale decyduje o tym w jaki sposób sytuacja wpływa na zachowanie (np. H.J. Eysenck, R.B. Cattel)
Nie jest przyczyną zachowania. Jest jedynie skrótowym opisem powtarzalnych i ogólnych form zachowania (B. Zawadzki)
TEORIA CECH GORDONA W . ALLPORTA:
Allport traktując osobowość jako realną organizację psychofizyczną zdefiniował cechę jako strukturę neuropsychiczna mającą zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowywania równoważnych(wspólnych znaczeniowo) forma zachowania adaptacyjnego.
Obok cechy, która jest predyspozycją do reagowania w określony sposób, wspólna dla wszystkich ludzi, wyodrębnił on tzw. dyspozycję osobistą, którą zdefiniował tak samo jak pojęcie cechy. Dało to początek dwóm zasadniczym podejściom do osobowości- uniwersalnemu i indywidualnemu.
Tak więc cecha jest wspólna dla wszystkich a dyspozycja osobista jest specyficzna dla jednostki.
Istnieją 3 rodzaje cech i dyspozycji osobistych:
Dominujące
Centralne
Twórcze
Cechy/dyspozycje dominujące wpływają na całe zachowanie (np. makiawelizm, osobowość autorytarna)
Cechy/ dyspozycje centralne- najczęściej ujawniają się w działaniu (np. pewność siebie, towarzyskość)
Cechy/ dyspozycje wtórne dotyczą wąskiego zakresu bodźców i są nieistotne dla opisu osobowości
Cecha- rys osobowości to tendencja determinująca, a więc coś co:
Leży poza specyficznymi aktami zachowania
Tkwi w jednostce
Sprawia, że jednostka zachowuje się w taki a nie inny sposób
Rysy sa czymś czego bezpośrednio nie obserwujemy. Jedynie inferujemy (wnioskujemy)je z zachowania by wyjaśnić jego stabilność i międzysytuacyjną spójność
Rysy s a w stanie aktywnym bądź w stanie latentnym
Aktywacja jednego z nich wprawia w ruch wszystkie przyległe systemy psychofizjologiczne (rysy związane znaczeniowo)
Rysy wspólne- leżą u podstaw(zespołów) zachowań występujących w różnym nateżeniu u większości ludzi
Rysy indywidualne- swoiste właściwości psychologiczne danej jednostki
Rysy dynamiczne- inicjowanie zachowania (zainteresowania, potrzeby, ambicje, uczucia)
Rysy niedynamiczne- wyznaczanie formy zachowania (np. cechy sprawnościowe,: zdolności, cechy stylistyczne)
Rysy podstawowe(centralne) i drugorzędne (postawy)
CZYNNIKOWA TEORIA OSOBOWOŚCI R.B. CATTELA
Cel teorii osobowości:
Umożliwienie niearbitralnego poznania osobowości(ujawniającego wymiary osobowości istniejące obiektywnie, w „naturze” a nie wymiary „nakładane” na rzeczywistość przez poznający umysł)
Cattel podobnie jak Allport uznawał cechy ale badał osobowość za pomocą analizy czynnikowej. Zrezygnował on także z podejścia indywidualnego. Cattel za najważniejszy cel badań nad osobowością uznał ustalenie praw określających jak ludzie o danych strukturach osobowości zachowuję się w różnego rodzaju sytuacjach i środowiskach
Analiza czynnikowa:
Główne etapy analizy czynnikowej
Psychoanalityczna interpretacja czynników
Istota analizy czynnikowej:
Metoda matematyczna, umożliwiająca zredukowanie większej ilości zmiennych powierzchniowych (obserwowalnych) do niewielkiej ilości zmiennych bardziej podstawowych(źródłowych)
Cattel wyodrębnił następujące rodzaje cech:
Powierzchniowe- wnioskujemy o nich na podstawie zachowań, a ponadto służą do wyjaśniania miedzysytuacyjnej i międzyczasowej spójności zachowania
Źródłowe- podstawowe zmienne, z których zbudowana jest osobowość. Do cech źródłowych dochodzimy poprzez analizę czynnikową.
Wśród cech powierzchniowych i źródłowych Cattel wyodrębnił:
Cechy zdolnościowe- jak dobrze jednostka radzi sobie z rozwiązywaniem zadań (np. inteligencja)
Cechy temperamentalne charakteryzują tempo i ogólny styl, w jakim dana osoba wykonuje dowolne czynności
Cechy dynamiczne- opisują motywacyjny aspekt zachowań oraz rodzaje celów istotnych dla jednostki
Analiza czynnikowa która dostarczyła Cettelowi danych potrzebnych do stworzenia tej teorii oparta była na analizie trzech podstawowych źródeł informacji:
Obserwacji zachowania w codziennych sytuacjach życiowych i-data
Samoopis polegający na wypełnianiu kwestionariuszy q- data
Samoopis polegający na udziale w specjalnie aranżowanych sytuacjach eksperymentalnych t- data
12 głównych czynników osobowości:
Wylewny- powściągliwy
Bardziej inteligentny- mniej inteligentny
Zrównoważony-emocjonalny
Dominujący-uległy
Beztroski-poważny
Sumienny- niesumienny
Śmiały- płochliwy
Delikatny- twardy
Podejrzliwy-ufny
Fantazyjny-praktyczny
Wnikliwy- naiwny
Bojaźliwy-pewny siebie
4 czynniki Q:
Q1. Radykalizm- konserwatyzm
Q2. Niezależność(samowystarczalność)
Q3. Samokontrola i siła charakteru
Q4. Napięcie nerwowe
Koncepcja Eysencka przedstawia osobowość jako temperament i inteligencję. Jeżeli zatem usuniemy z rozważań inteligencję, to zasadniczą częścią osobowości jest temperament – tak też zrobił autor
Uwarunkowania biologiczne tkwiące w organizmie genetyczne predyspozycje do reagowania w określony sposób
Efekt treningu środowiskowego, czyli wyuczonych sposobów zachowania.
Teoria PEN Eysencka
Trzy podstawowe wymiary osobowości:
Psychotyzm- wymiar, który charakteryzuje się tym, że na jednym jego biegunie mamy cechy takie jak altruizm, empatia, czy uspołecznienie a na drugim przestępczość, psychopatia, schizofrenia
Ekstrawersja- osoba ekstrawertywna przejawia takie cechy jak towarzyskość, aktywność, asertywność, poszukiwanie doznań
Neurotyczność- emocjonalność- osoba wysoce neurotyczna posiada cechy takie jak lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena, napięcie
Psychotyczność rozumiana ogólnie jako zdrowie psychiczne jest cechą nadrzędną w odniesieniu do ekstrawersji i neurotyzmu co oznacza że osoba o wysokiej p[psychotyczności na zaburzone także wymiary ekstrawersji i neurotyzmu.
TYPY OSOBOWOŚCI A ZDROWIE
Zrównoważony ekstrawertyk- sangwinik
Zrównoważony introwertyk- flegmatyk
Neurotyczny ekstrawertyk- choleryk
Neurotyczny introwertyk- melancholik
Wysoka neurotyczność w połączeniu z ekstrawersją predysponuje do histerii czyli zaburzeń o silnej manifestacji złego samopoczucia i licznych dolegliwości fizycznych
Wysoka neurotyczność w połączeniu z introwersją predysponuje do dystymii czy psychastenii-
Osobowość typu A
Neurotyczność+ ekstrawersja
Dążenie do osiągnięć, rywalizacja, perfekcja, wyścig z czasem, stres= ryzyko choroby wieńcowej i zawału serca
Osobowość typu C
Neurotyczność+ introwersja
Obniżone poczucie własnej wartości, niska samoocena, brak wiary siebie, pesymistyczne nastawienie do przyszłości, bierność, przeżywanie stanów obniżonego nastroju, pesymistyczne nastawienie do przyszłości- ryzyko choroby nowotworowej
Osobowość typu B
Niska neurotyczność(zrównoważenie emocjonalne)
Zdolność do skutecznego funkcjonowania w różnych kontekstach społecznych i sytuacyjnych- brak predyspozycji do określonych chorób i zaburzeń