Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb w woj. Dolnośląskim
Gleba to biologicznie czynna powierzchnia ziemi, powstawała z utworu geologicznego, zwanego skałą macierzystą, w wyniku wietrzenia fizycznego, chemicznego i biologicznego. Jest ona głównym elementem środowiska przyrodniczego, tworzy naturalne siedlisko roślin, zwierząt i człowieka oraz pełni wiele istotnych funkcji w ogólnym procesie życia na Ziemi. Prawidłowy rozwój człowieka jest uzależniony od struktury i składu gleby, która dostarcza mu odpowiedniej ilości składników poprzez zwierzęta i rośliny. Ekologiczne skutki niszczenia gleby dotyczą więc całego świata organicznego.
Zanieczyszczenie gleby
Występuje wtedy gdy zostanie przekroczony normalny próg składników zanieczyszczających w glebie;
Normalny próg, czyli niezbędny do zapewnienia obiegu materii i energii w ekosystemach. Gleba wydana jest na pastwę wielu różnorakich zanieczyszczeń.
Rodzaje zanieczyszczeń:
Biologiczne zanieczyszczenie gleby
drobnoustroje
rośliny wyższe
zwierzęta
Co powoduje degradację gleby i zniekształcają biochemiczny obieg materii i energii; izolują glebe od atmosfery
Zanieczyszczenia mechaniczne:
gruz i odpady budowlane,
odpady poeksploatacyjne surowców skalnych,
opakowania metalowe, szklane, ceramiczne i z tworzyw sztucznych,
odpady z gospodarstw wiejskich.
Stanowią one główny problem na terenach miejskich i przemysłowych.
Zanieczyszczenie gleby przez zasolenie
sztucznym nawadnianiem gleb przez wody cieków zawierające znaczne ilości rozpuszczonych soli
odpady (np. odpady paleniskowe, hutnicze, wapno posodowe, fosfogipsy)
ścieki niektórych gałęzi przemysłu.
Powoduje głównie zaburzenie w pobieraniu składników pokarmowych przez rośliny.
Zanieczyszczenia gleby produktami ropopochodnymi
górnicza eksploatacja i transport ropy,
dystrybucja produktów ropopochodnych,
eksploatacja maszyn,
zmotoryzowany i kolejowy transport,
mechanizacja rolnictwa i leśnictwa.
Są jednym z najgorszych, gdyż potrafią wyłączyć aktywność biologiczną gleby nawet na 10 czy 15 lat.
Chemiczne zanieczyszczenia gleb – wynik niewłaściwej działalności ludzkiej.
Gleba nie jest w stanie szybko sama się oczyścić, proces ten jest bardzo powolny i przez to gleba taka jest podatna na erozje.
Nadmierne zakwaszenie
Jest wynikiem zachodzących w glebie procesów rozkładu substancji organicznych, którego produktem są m.in. kwasy organiczne, nitryfikacji, żelaza. Gleby takie nie nadają się pod uprawę roślin jadalnych, tracą zdolność przyswajania składników pokarmowych, zaburzenia bytu mikroorganizmów.
Zanieczyszczenie gleby pestycydami – intensywność stosowania i właściwości środków ochrony roślin zależna od rodzaju gleby, warunków klimatycznych (zwłaszcza opadów).
Preparaty używane w ochronie roślin nie znikają, lecz kumulują się w glebie, co powoduje zahamowanie procesów mikrobiologicznych. Najgorsze tego typu zanieczyszczenie jest powodowane przez azotany, które pochodzą z wielu źródeł naraz.
Najbardziej powszechne zanieczyszczenia:
związki organiczne - pestycydy, detergenty
metale ciężkie - ołów (Pb), miedź (Cu), rtęć (Hg), kadm (Cd), arsen (As) i inne
sole - azotany, siarczany, chlorki
Skutki zanieczyszczania gleb
zakłócenia we właściwym funkcjonowaniu gleby
niekorzystne zmiany aktywności biologicznej i zmiany właściwości fizycznych
gleba staje się bardziej podatna na erozje zarówno wodne jak i powietrzne
ograniczenie oraz zahamowanie rozwoju mikroorganizmów, utratę zdolności przyswajania składników pokarmowych
opóźnienia dojrzewanie roślin, zmniejszając ich odporność na choroby, szkodniki i wyleganie
Sposób oceny gleb
Odbywa się w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U.165.1359), a także w oparciu o wytyczne IUNG (Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa) (PIOŚ, 1995). Rozporządzenie to uznaje glebę lub ziemię za zanieczyszczoną, gdy stężenie co najmniej jednej substancji przekracza
wartość dopuszczalną. Wartości te umieszczone są również w rozporządzeniu.
Wartość dopuszczalnej substancji:
Etap I - ustalenie listy substancji, których wystąpienie jest spodziewane ze względu na prowadzoną na danej nieruchomości lub w jej sąsiedztwie działalność
Etap II - przeprowadzenie pomiarów wstępnych, których celem jest ustalenie czy substancje te faktycznie występują
Etap III - badania szczegółowe w celu określenia stężeń substancji ustalonych i wskazanie zakresu i sposobu przeprowadzenia rekultywacji gleby lub ziemi
Jeśli przekroczenie wartości dopuszczalnej stężenia substancji w badanej glebie lub ziemi wynika z naturalnie wysokiej jej zawartości w środowisku, uważa się, że przekroczenie dopuszczalnej wartości stężeń w glebie lub ziemi nie nastąpiło.
Określenie standardów jakości gleby, dla grup rodzajów gruntów
Grupa A
Nieruchomości gruntowe w obszarze pod ochroną
Obszary poddane ochronie
Grupa B
Grunty zaliczone do użytków rolnych
Grunty leśne oraz zadrzewione, zakrzewione, nieużytki
Grunty zabudowane i zurbanizowane
Grupa C
Tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne
Próbki gleby pobierane są z warstwy powierzchniowej gleb (0-30 cm). Przy wyborze punktów poboru próbek uwzględniono ukształtowanie terenu, kierunek wiatrów oraz odległość od badanego obiektu.
Badania próbek gleb wykonano w Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska
we Wrocławiu (WR) oraz w Laboratoriach Delegatur w Wałbrzychu (DW), Legnicy (DL) i Jeleniej Góry
(DJ).
IUNG opracował dodatkową skalę stopnia zanieczyszczenia od 0 do 5, odnośnie danych zanieczyszczeń (np. kadm, ołów, cynk, chrom). Czyli kolejno: zawartość naturalna (0), podwyższona, słabe zanieczyszczenie , średnie , silne, bardzo silne (5).
Stwierdzono zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi na terenie parku Szczytnickiego, pomiędzy Stadionem Olimpijskim a ul. Mickiewicza.
Wyniki przedstawiały się następująco dla poszczególnych lat.
W roku 2004 zanotowano podwyższoną wartość cynku i ołowiu, czyli I stopień wg. skali IUNG. Stopień II, czyli słabe zanieczyszczenie odnotowano dla kadmu. Natomiast dla miedzi stopień zanieczyszczenia określono na średni co dało III stopień. Przekroczona została również wartość dopuszczalna dla Benzo(a)pirenu.
W 2010 roku natomiast jak widać, zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi wzrosło. Zanieczyszczenie cynkiem określono na wartość średnią, co daje III stopień wg. skali IUNG. Dla ołowiu odnotowano II stopień, czyli słabe zanieczyszczenie. Natomiast zanieczyszczenie kadmem i ołowiem wzrosło do IV stopnia, czyli określa się ja jako silne zanieczyszczenie. W 2010 roku także została przekroczona wartość dopuszczalna Benzo(a)pirenu.
Badając zanieczyszczenie gleb w obrębie Zakładów Chemicznych „Rokita” S.A. w Brzegu Dolnym zaobserwowano następujące wyniki:
W 2007 roku stwierdzono podwyższoną wartość cynku co dało I stopień wg. skali IUNG. Natomiast Ołów, Kadm i Miedź występowały w zawartości naturalnej (stopień 0).
W 2009 roku nieznacznie wzrosła wartość cynku lecz nie przekroczyła ona I stopnia wg. skali IUNG. Pozostałe metale tj. ołów, kadm i miedź odnotowano jako zawartość naturalną w glebie (stopień 0).
W 2011 roku również wzrosła wartość cynku lecz nadal nie został przekroczony I stopień. Natomiast stwierdzono podwyższoną zawartość ołowiu co dało I stopień. Pozostałe metale czyli kadm i miedź odpowiadają zawartości naturalnej.
Sposoby ochrony gleby
Na ochronę gleby składa się wiele czynników prawnych, organizacyjnych i technicznych. Co zmierza do minimalizowania, przeciwdziałania, ograniczenia czy całkowitemu zlikwidowaniu szkód powodowanych przez zanieczyszczenia.