Zaburzenia somatoformiczne

• Stany charakteryzujące się skargami na dolegliwości fizyczne lub ułomności występujące bez jakichkolwiek dowodów fizycznej patologii, które mogłyby je potwierdzić;

• Są one wyrazem psychologicznych trudności; pacjenci nie symulują objawów.

1. Zaburzenia somatyzacyjne:

• Charakteryzuje się wielorakimi skargami na długotrwałe schorzenia fizyczne;

• Początek- przed 30. rokiem życia;

• Są niedostatecznie wyjaśnione niezależnymi potwierdzeniami choroby somatycznej/ zranienia;

• Prowadzą do leczenia/ pogorszenia jakości życia;

• 4 rodzaje i poziomy objawów wg DSM-IV (diagnoza kiedy wszystkie są obecne w minimalnym stopniu):

• Cztery objawy bólu- ból przynajmniej 4 różnych miejsc/ funkcji.

• Dwa objawy żołądkowo- jelitowe-przynajmniej 2 objawy poza bólem występującym w układzie trawiennym (nudności, wzdęcia itp.)

• Jeden objaw seksualny- poza bólem (oziębłość seksualna, nieregularne miesiączki).

• Jeden objaw pseudoneurologiczny- poza bólem, sugerujący stan neurologiczny (utrata czucia, mimowolne skurcze mięśni).

• Występują ok. 10 razy częściej u kobiet; u ok. 2% osób trwa całe życie;

1. Hipochondria:

• Może występować po trzydziestce;

• Myślenie o konkretnej chorobie, a nie o objawach;

• Jeden z najczęstszych wzorców somatoformicznych;

• Skargi na chorobę somatyczna mimo braku jakichkolwiek dowodów;

• Wyraża nadmierną troskę o zdrowie i irracjonalny strach przed chorobą- zapewnienia lekarzy, ze są zdrowi nie pomagają.

• Zazwyczaj pacjenci nie potrafią precyzyjnie opisać objawów;

• Są przekonane o poważnej chorobie, ale nie czują silnego lęku, jakiego można oczekiwać po owej chorobie;

• Nie symulują;

• Oczekują wtórnych zysków- uwagi i troski innych, odciążenia z obowiązków;

• W historii dzieciństwa – częstsze urazy psychologiczne.

1. Zaburzenia bólowe:

• Skarga na ból o dostatecznie długim trwaniu i ostrości, by spowodować znaczące zagrożenie dla życia przy braku obiektywnych cech patologii medycznej, która wyjaśniałaby doświadczenie bólu i obserwowane zachowanie.

• DSM-IV:

• Zaburzenia bólowe powiązane z czynnikami psychologicznymi;

• Zaburzenia bólowe powiązane zarówno z czynnikami psychologicznymi, jak i ogólnym stanem fizycznym- stopień nasilenia przekracza zwykłe proporcje.

• Ból jest doświadczany subiektywnie, nie możemy zbadać jego rzeczywistego nasilenia.

• Często występuje wśród pacjentów psychiatrycznych, u kobiet;

• Nawet przy fizycznych podstawach stopień intensywności bólu zależy od stresu odczuwanego przez pacjenta;

1. Zaburzenia konwersyjne:

• Pojawiają się objawy fizycznego uszkodzenia bez żadnego podłoża fizjologicznego;

• Współcześnie uważa się, że ma ono zapewnić wiarygodne usprawiedliwienie dla ucieczki od nietolerowanej sytuacji stresowej lub unikniecie jej bez żadnej odpowiedzialności;

• Pacjenci czerpią z zaburzenia wtórne zyski;

• 1-3% wszystkich zaburzeń zdrowia psychicznego;

• Zaburzenie traci swoja obronną funkcję przy wykazaniu braku podstaw organicznych- pacjenci „cierpią” na mniej powszechne choroby somatyczne, mniej znane;

• Objawy sensoryczne:

• Mogą w nich brać udział wszystkie zmysły;

• Najczęściej- anastezja (utrata wrażliwości czucia), hipestezja (częściowy zanik wrażliwości), hiperstezja(nadwrażliwość), analgezja(brak odczuwania bólu), parestezja(odczucia np. łaskotania, gorąca).

• Ironside, Betchelor- praca dotycząca zaniku wzroku u lotników w czasie II wojny światowej -> objawy były związane z zadaniami, np. nocni oblatywacze cierpieli na nocna ślepotę, dzienni częściej na dzienną.

• Badania wspierają hipotezę, że bodźce sensoryczne są rejestrowane, ale wypierane z e świadomości;

• Mogą być odtwarzane w czasie hipnozy.

• Objawy motoryczne:

• Najbardziej powszechna konwersja paralityczna jednej kończyny z selektywnym zanikiem funkcji, a także drżenie, tiki.

• Często powoduje trudności z chodzeniem, np. zespół astazja-abazja (bez problemu siada i kładzie się, ale z trudem stoi i ma problemy z chodzeniem);

• Zaburzenia mowy- afonia (mówienie tylko szeptem- zwykle po emocjonalnym wstrząsie), mutyzm (niemożność mówienia).

• Objawy trzewne:

• Inne powszechne wzorce objawów spowodowane pozornie zmianami w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych (uczucie dławienia się, ataki kaszlu, kichania, trudności z oddychaniem);

• Podczas np. udawanego ataku wyrostka może się pojawić nie tylko ból, ale i gorączka.

Diagnoza przy zaburzeniu konwersyjnym

• Kryteria rozróżniające zaburzenia konwersyjne od prawdziwych schorzeń:

• Cudowna obojętność - pacjent opisuje swój problem nie okazując niepokoju i strachu, ale sam brak niepokoju nie jest wyznacznikiem; spokojne mogą być też osoby nastawione stoicko i rzeczywiście są chore; pacjenci konwersyjni mogą też przejawiać lęk.

• Częste niedopasowanie dysfunkcji do objawów konkretnej choroby czy tez symulowanego zaburzenia;

• Selektywna natura dysfunkcji- np. osoba dotknięta ślepotą nie wpada na ludzi/ rzeczy, omija przeszkody.

• Pod hipnozą/ narkozą można usunąć, zmienić lub wprowadzić ponownie objawy.

Rozróżnienie konwersji od symulowania i zaburzenia pozorowanego

• Zaburzenie pozorowane- cel: osobiste korzyści płynące z roli chorego, uwaga i troska innych; często osoby takie podkradają leki, żeby symulować różne objawy.

• W zaburzeniu pozorowanym- osoby zachowują się defensywnie, podejrzliwie, niechętnie poddają się badaniom, unikają rozmów na temat objawów;

• Zaburzenia konwersyjne- zainteresowani objawami, chętnie o nich rozmawiają, nie przejmują się ewentualnymi niekonsekwencjami.

Okoliczności przyspieszające wystąpienie zaburzenia

• Chęć ucieczki od nieprzyjemnej sytuacji; pragnienie zachorowania, żeby je uniknąć; przy długotrwałym stresie- objawy choroby somatycznej;

• Najczęściej osoba nie widzi związku między sytuacją a chorobą;

• Objawy znanych i wcześniej przebytych chorób;

• Zdarza się, że zaburzenia wynikają z poczucia winy i potrzeby ukarania się.

Przyczyny zaburzeń somatoformicznych

• Czynniki biologiczne:

• Dane wskazują na niewielki wpływ genetyczny; zgodność rodzinna wynika raczej z modelowania takich zachowań;

• Czynniki psychospołeczne:

• Często z innymi zaburzeniami- depresją, zaburzeniami lękowymi;

• Trudności w życiu emocjonalnym , wzorzec negatywnych uczuć, neurotyczność;

• Coraz więcej dowodów na związek z nadużyciami w dzieciństwie;

• Osoby niechętne lub niezdolne do komunikowania osobistych problemów językiem innym niż somatyczny (aleksytymia).

• Czynniki społeczno-kulturowe:

• W kulturach, gdzie bezpośrednie wyrażanie emocji jest niewskazane występuje wiele wzorów somatyzujących.

Leczenie i jego wyniki

• Raczej nie należy stosować interwencji medycznej, a tam, gdzie nie ma innego wyjścia- leki uspakajające i przeciwdepresyjne;

• W wielu przypadkach brak leczenia okazuje się najlepszym lekarstwem, w zamian- wsparcie, zapewnienia i wyważone wyjaśnienia dotyczące przyczyn;

• Terapia behawioralno i poznawczo-behawioralna eliminując źródło zysków wtórnych przyspieszają pozytywne skutki terapeutyczne (nie jest to pewne w 100%).