Psychologia ogólna

Dr Halina Dubczak, środa 1100-1200, czw 1000-1100, p. 3608

Egzamin testowy, 20-30 pytań jednokrotnego wyboru.

Plan zajęć: metody badań w psychologii, główne szkoły i koncepcje człowieka, wrażenia zmysłowe, spostrzeganie, pamięć, uczenie się, myślenie, inteligencja, emocje, motywacja, temperament, osobowość, jednostka i społeczeństwo (człowiek w relacji z innymi).

6.X.2011

Psyche – dusza, logos – nauka. Psychologia to wiedza o długiej przeszłości, lecz krótkiej historii. Ojcem psychologii jest Arystoteles (384-322pne, traktat „O duszy”). Słowo psychologia w 15xx w traktacie Rudolfa. W XVIII w niemiecki filozof Christian Wolf wydał książkę Psychologia empiria i Psychologia rationalis. XIX A.Comte wyodrębnia filozofię jako dziedzinę odrębną od filozofii. W 1879 Wilhelm Wundt otwiera w Lipsku pierwsze laboratorium psychologiczne (data powstania psychologii). Eysenck 1956 Zastosowanie psychologii.

Brak jednej, ogólnie przyjętej definicji psychologii. Psychologia jest nauką o zachowaniu i procesach psychicznych. Zachowanie to wszystko, co robi organizm, każde działanie, które obserwujemy i rejestrujemy. Procesy psychiczne to wewnętrzne, subiektywne doświadczenia, o których wnioskujemy na podstawie zachowania. Introspekcja – skupianie się na wewnętrznych przeżyciach.

Przedmiotem zainteresowania psychologii jest człowiek i jego cechy (temperament, inteligencja, potrzeby, motywy postępowania, zainteresowania, różnice między ludźmi, zaburzenia rozwoju itp.), zachowania (pokonywanie trudności, rozwiązywanie problemów, orientowanie się w sytuacji), różnorodne wytwory i efekty funkcjonowania człowieka (spostrzeżenia, pojęcia, sądy, poglądy, postawy, wiedza i umiejętności).

Żeby psychologia została uznana za naukową musi spełniać 3 funkcje: deskryptywną (opis zjawiska, co i kiedy ktoś coś robi), eksplanacyjną (wyjaśnienie mechanizmu funkcjonowania danego zjawiska, dlaczego ktoś coś robi), prognostyczną (przewidywanie co może się zdarzyć) oraz 2 warunki: posiadać przedmiot i specyficzną metodę badawczą.

Cele psychologii: opisywanie, wyjaśnianie, przewidywanie zachowań człowieka, kierowanie jego zachowaniem, rozwiązywanie ludzkich problemów.

Psychologia teoretyczna: obejmuje takie szczegółowe dziedziny psychologii, których troską jest sam rozwój psychologii, zajmuje się poznawaniem mechanizmów psychicznego funkcjonowania człowieka. Psychologia eksperymentalna (na podstawie eksperymentów laboratoryjnych formułuje i sprawdza hipotezy, bada percepcję, uczenie się, motywację itp.), poznawcza, rozwojowa, społeczna (badanie zachowań społecznych, ról społecznych, relacji, konformizmu), osobowości (wyjaśnianie roli cech osobowości, temperamentu), różnic indywidualnych (zdolności ogólnych – inteligencja, i specjalnych – uzdolnień muzycznych, matematycznych, psychologia temperamentu. Zmienność cech psychicznych wewnątrz człowieka i w stosunku do innych), psychometria (analiza wyników psychologicznych, zasady konstruowania testów).

Psychologia stosowana (praktyczna): zastosowanie psychologii w różnych dziedzinach życia przez profesjonalistów, nie tylko wykształconych teoretycznie, ale również posiadających gruntowną praktykę psychologiczną w wybranej dziedzinie. Psychologia kliniczna (diagnoza i leczenie ludzi z zaburzeniami psychicznymi, niedorozwojami), wychowawcza (psychodydaktyka, wychowania), pracy (przemysłowa, lotnicza, kosmiczna, organizacji pracy i zarządzania, reklamy, bezrobocia), sądowa (zeznań świadka i oskarżonego), wojskowa, psychoterapia, małżeństwa i rodziny, sportu, religii.

Psychologia przednaukowa: dyscyplina uprawiana w ramach filozofii do roku 1879, identyfikowana jako nauka o duszy, której przedmiotem badania była świadomość, a metodą badania własne, subiektywne przeżycie. Koncepcje duszy Platona, Arystotelesa, św. Augustyna, św. Tomasza z Akwinu współkształtowały myślenie o człowieku przez wiele lat.

Platon: 427-347pne. Struktura duszy ma charakter hierarchiczny: rozum (usytuowany w głowie)-popędy (usytuowane w sercu)-pożądanie. Można wyróżnić myślicieli i hedonistów w zależności od tego, która część przeważa. Mimo, że dusza ma charakter dynamiczny, jej stanem idealnym jest harmonia między poziomami duszy.

Arystoteles: 384-322pne, uczeń Platona, nauczyciel Aleksandra Wielkiego. Wyróżnia duszę wegetatywną (istotą są procesy wegetatywne), zmysłową (istotą są procesy motoryczne) i rozumną (istotą jest świadomość). Dusza rozumna zawiera w sobie dwie pozostałe. Dusza nie jest tożsama z pojęciem psychika, psychika jest charakterystyczna tylko dla duszy rozumnej, świadomej siebie. Opracował teorię asocjacyjną.

Św. Augustyn i św. Tomasz z Akwinu: chrystianizacja teorii Platona i Arystotelesa. Inni: Hobbes, Locke, Berkeley, Descartes, Leibnic.

Psychologia naukowa: odrębna dyscyplina naukowa, posiadająca swój przedmiot i specyficzne naukowe metody badań. Bazując na naukach ścisłych prowadzono badania laboratoryjne. II połowa XIXw psychologia klasyczna (introspekcyjna). W XXw nowe koncepcje psychologiczne: psychologia postaci, behawiorystyczna, psychoanalityczna, humanistyczna, poznawcza.

13.X.2011 – Metody badań stosowane w psychologii

Metoda naukowa: zespół środków, które trzeba zastosować, czynności, które badacz musi wykonać i procesów, które muszą się odbyć, aby w efekcie uzyskać prawdziwy sąd o danym zjawisku.

Metody specyficzne: stosowane wyłącznie w psychologii lub z niej zaadaptowane. Obserwacja (innych, samoobserwacja), eksperyment (naturalny, laboratoryjny), test.

Metody niespecyficzne: stosowane w większej ilości nauk. Wywiad, ankieta, kwestionariusz.

Metody podstawowe: stosowane głównie w psychologii, takie jak specyficzne

Metody pomocnicze: psychofizjologiczne, socjometryczne

Obserwacja: polega na świadomym, planowym i celowym spostrzeganiu zachowania się człowieka oraz rejestrowaniu przebiegu zjawisk i zdarzeń. Przedmiotem obserwacji są działania i zachowania sytuacyjne. Najważniejsze cechy dobrej obserwacji to celowość, systematyczność, planowość, selektywność. Przykładowe techniki obserwacyjne to dzienniczek obserwacyjny, obserwacja fotograficzna, próbki zdarzeń, próbki czasowe. Obserwacja może być bierna i czynna.

Eksperyment: polega na badaniu zjawisk wywołanych przez badającego, w kontrolowanych przez niego warunkach w celu ich poznania. Nie każde zachowanie można badać (np. zachowania związane z ryzykiem dla badanego lub rzeczy nieetyczne), a obserwowanie zachowania może je zmieniać (ludzie wiedzący, że biorą udział w eksperymencie mogą zachowywać się inaczej niż normalnie). Zmienna zależna jest wyjaśniana przez eksperyment (np. zachowanie, czas reakcji). Zmienna niezależna to coś, co zmienia zachowanie człowieka (np. bodźce zakłócające). Eksperyment naturalny (występuje w rzeczywistych warunkach) i laboratoryjny (Wundt). Eksperyment można powtarzać, rejestrować.

Eksperyment Milgrama (1963) – rażenie prądem za popełnienie błędu. Normalni ludzie podlegają nienormalnym rozkazom przełożonych.

Test: rodzaj zadania do wypełnienia, identyczny dla wszystkich badanych, ocena rozwiązania jest ilościowa. Alfred Binet 1905. Test musi być rzetelny (niewielki błąd pomiaru, otrzymany wynik jest zbliżony do prawdziwej wartości mierzonej cechy), trafność (test powinien mierzyć to, co ma mierzyć), czułość (test powinien być dokładny), obiektywny (wynik niezależny od eksperymentatora). Testy indywidualne i zbiorowe. Testy: sprawności (spostrzegawczości, uwagi, wyobraźni, pamięci, inteligencji), wiadomości (ogólne, specjalne), osobowości (analityczne: zainteresowań, postaw, charakteru, temperamentu, syntetyczne: inwentarze osobowości, projekcyjne), inteligencji. Ten sam tes bada wielu ludzi, szybkie zbieranie informacji, standaryzacja, obiektywność.

Wywiad: to rozmowa wcześniej zaplanowana i przygotowana, przeprowadzona w celu zbierania danych o przejawach zachowania, faktach i zdarzeniach z życia osoby badanej. Wywiad swobodny (badacz, kierując rozmową, umożliwia pełną, swobodną i szeroką wypowiedź na określony temat), skategoryzowany (rozmowa prowadzona jest według określonych w kwestionariuszu wywiadu pytań)

Ankieta: usystematyzowany zbiór pytań dotyczący jakiegoś stanu rzeczy, mającego znaczenie dla zachowania ludzkiego lub samego zachowania minionego, aktualnego lub zamierzonego.

Kwestionariusz: system pytań ułożonych w specjalny sposób z uwzględnieniem zasady wewnętrznej weryfikacji.

Socjometria: technika służąca do poznawania struktury wewnętrznej grup społecznych, rodzaju wzajemnych oddziaływań między członkami grupy, identyfikacji osób zajmujących w grupie pozycję przywódczą itp.

Analiza wytworów działania: psychologiczna analiza działalności twórczej (utwory literackie, wytwory plastyczne), rysunki, konstrukcje z klocków, wypracowania, pamiętniki.

Studium przypadków:

20.X.2011 Psychologiczne koncepcje człowieka

Strukturalizm, behawioryzm, psychologia postaci, psychoanaliza, psychologia humanistyczna, psychologia poznawcza.

Psychologiczna koncepcja człowieka jest jawną lub ukrytą ideą proponowaną przez dany nurt teoretyczny w psychologii. Kim jest człowiek, jaki jest, jakie są podstawowe mechanizmy jego zachowania.

Strukturalizm: 1879 Wundt założył pierwsze laboratorium psychologiczne. Badał przewodnictwo nerwowe, mierzył czas przebiegu procesów psychicznych. Umysł ludzki jest umysłem naturalnym i może być badany naukowo tak jak np. ciśnienie krwi. Strukturalizm zajmował się identyfikowaniem podstawowych elementów doświadczenia oraz opisywaniem zasad i okoliczności, w jakich elementy te łączą się tworząc struktury psychiczne. Trzeba określić psychiczny odpowiednik atomu – porównanie psychologii do fizyki i chemii. Najprostszym elementem doświadczenia jest wrażenie i uczucie. Wywołują je np. bodźce zewnętrzne. Uczucia są gromadzone i łączone przez nasz umysł. Wundt był jednym z reprezentantów psychologii atomistycznej, analitycznej, asocjacyjnej i introspekcyjnej. Złożone doświadczenia psychiczne tworzą struktury z skonstruowane z prostych części. Do wyróżnienia tych podstawowych elementów psycholog dochodzi drogą analizy. Kojarzenie się wrażeń daje w efekcie wyższe procesy psychiczne. Psychika znaczy tyle, co świadomość, odrzucenie pojęcia duszy. Stany świadomości poznajemy bezpośrednio poprzez samoobserwację (introspekcję). Niewielka użyteczność koncepcji, odnosiła się tylko do sfery nauczania, nie stwarzała możliwości poznania rzeczy z obszaru nieświadomości.

Behawioryzm: John Watson (1878-1958), obserwacja zachowania szczurów, które przemierzają labirynt do miejsca, w którym znalazły jedzenie. 1913 „Psychologia, jak widzi ją behawiorysta”. Behawioryzm zajmuje się związkiem bodźca z reakcją. Koncentracja na zewnętrznym zachowaniu, główną metodą badań jest obserwacja oraz eksperymenty na zwierzętach. Próbuje uczynić z psychologii obiektywną naukę skoncentrowaną wyłącznie na zachowaniu z wykluczeniem procesów umysłowych. Zachowanie jest reakcją na bodziec (bodziec reakcja). Skutek bodźca warunkuje to czy zachowanie się powtórzy (wzmocnienie pozytywne lub negatywne). Odpowiednio manipulując środowiskiem i stosując system nagród i kar można ukształtować człowieka. Kontrola, przewidywanie i wpływ na zachowanie człowieka. Zaprzeczenie istnienia świadomości (nie można zmierzyć jej przejawów) oraz wewnętrznych procesów.

Neobehawioryzm: Burrhys Skinner (1904-1990), radykalny behawioryzm. Człowiek i zwierze reagują jak maszyna. Człowiek jest jak czarna skrzynka (bodziec czarna skrzynka reakcja). Do jego wnętrza nikt nie ma wglądu, dostępne są tylko reakcje na wejściu i wyjściu. Nie można zrozumieć jego wewnętrznych przeżyć. Człowiek to osoba bierna, której reakcja powstaje pod wpływem środowiska.

Edward Chase Tolman (1886-1959) mniej radykalny. Zakładał możliwość istnienia procesów pośredniczących pomiędzy bodźcem a reakcją. Organizm pośredniczy między środowiskiem a zachowaniem (bodziec organizm reakcja).

Psychoanaliza: Zygmunt Freud (1956-1939). Teoria ludzkich zachowań (teoria osobowości) oraz zbiór metod badań ukrytych motywów ludzkich zachowań. Uważał, że przyczyn zachowania należy szukać w układzie nerwowym. Zakładał istnienie nieświadomej warstwy psychiki (stąd nazwa psychologia głębi). W zachowaniu człowieka są treści jawne, o których istnieniu ludzie wiedzą, bo są one świadome, doświadczalne oraz treści ukryte, które są efektem istnienia niedostępnych procesów nieświadomych. Badanie metodą wolnych skojarzeń (pokazywanie np. obrazu i słuchanie z czym on się badanemu kojarzy). Świadomość jest wierzchołkiem góry lodowej. Zachowanie człowieka jest motywowane przez popędy i instynkty, które stanowią źródła energii psychicznej człowieka. 2 przeciwstawne popędy: libido, które jest energią psychiczną popychające człowieka do poszukiwania przyjemności zmysłowych (Eros) oraz popęd śmierci, czyli energia psychiczna skłaniająca człowieka do działań agresywnych i destruktywnych (Thanatos). Psychika ma charakter warstwowy Id, Ego i Superego. Id: instynkty, procesy pochodzenia biologicznego, wymagają natychmiastowego zaspokojenia potrzeb bez względu na konsekwencje, w obszarze nieświadomym. Superego: sumienie, psychiczny zapis ideałów i norm człowieka, powstaje na drodze społecznych norm i zakazów w okresie wczesnego dzieciństwa, kieruje się zasadą moralności, w obszarze nieświadomym. Ego (jaźń): kieruje się zasadą realizmu czyli odracza zaspokojenie potrzeb, pośredniczy w rozwiązywaniu konfliktów między Id i Superego (szuka kompromisów). Złożona z tych sposób osobowość człowieka pozostaje w stanie nieustającego wewnętrznego napięcia, który jest trudny do zniesienia. Ludzie podejmują działania by je obniżyć. Czasem zredukowanie go nie jest możliwe, wtedy ego uruchamia mechanizmy obronne, czyli nieświadome strategie umysłowe pozwalające człowiekowi zachować korzystny obraz siebie oraz akceptowalny wizerunek własnej osoby w oczach innych, stanowią sposoby redukcji napięcia. Wyparcie (usunięcie ze świadomości niepożądanych myśli i pragnień), projekcje (przypisywaniu innym ludziom własnych nieakceptowanych cech i pragnień, widzimy siebie w innych, np. zdradzający mąż podejrzewa żonę o zdradę), przemieszczenie (wyładowanie niepożądanych emocji na obiekcie innym niż ten, który je wywołał, np. osoba sfrustrowana w pracy przenosi złość do domu), zaprzeczanie (niedostrzeganie zewnętrznych, nieakceptowanych faktów, np. palacz uważa, że nie zachoruje na raka), racjonalizacja (przypisywanie zachowaniu społecznie akceptowalnych motywów, usprawiedliwianie), sublimacja (budzące lęk impulsy przekształcane są w bardziej akceptowalne działania, np. zastępowanie agresji). Freud pierwszy zwrócił uwagę na wpływ doświadczeń ze wczesnego dzieciństwa na kształtowanie się osobowości i późniejsze życie. Zainicjował powstanie ruchu psychoanalitycznego, rozwój różnorodności teorii psychoanalitycznych. Podważenie orientacji biologiczno-libidalnej.

Neopsychoanaliza: Alfred Adler (psychologia indywidualna) nie negując istnienia motywacji nieuświadomionej dowodził jednak przewago motywów świadomych. Najważniejszym ludzkim popędem jest potrzeba mocy i dominacji (poczucie niższości wynika z niedomagań fizycznych i potrzeby ich skompensowania).

Carl Gustaw Jung: libido ma naturę bardziej duchową niż seksualną. Przyjął istnienie nieświadomości zbiorowej, społecznej podświadomości składającej się z archetypów. Wyróżnił introwertyków i ekstrawertyków opierając się na różnych temperamentach.

Psychoanaliza społeczna: odmiana psychoanalizy, np. Erich Fromm. Współczesna psychoanaliza to złożony twór. Stała się bardziej humanistyczna i zorientowana społecznie.

27.X.2011 Psychologiczne koncepcje człowieka cd.

Psychologia postaci: gestaltyzm (niem. Gestalt – forma, postać struktura). M. Wertheimer, W. Kohler, K. Kofka. Psychologia postaci to nurt w psychologii, który koncentruje się na założeniu, że całość to coś więcej niż suma jej części. Badanie spostrzegania i jego wpływu na nasze myślenie i rozwiązywanie problemów. Podważenie atomistycznej koncepcji psychiki, z elementów nie da się złożyć całości, bo całość to nowa jakość. Postać jest pierwotna w stosunku do elementów i nie można z nich wywieść jej właściwości. Doznania zmysłowe są całościowe i mają określone znaczenie i sens.

Psychologia humanistyczna: Carls Rogers (1902-1987), Abraham Maslow (1908-1970) krytyka psychoanalizy za skupianie się na negatywnych cechach człowieka a behawioryzmu za mechanicystyczne traktowanie człowieka. Psychologia humanistyczna to nurt w psychologii, który zakłada, że człowiek sam w sobie jest wartością, jest aktywny, posiada wolną wolę i głęboki wewnętrzny potencjał twórczy, co ostatecznie pozwala mu wybierać prowadzące do spełnienia ścieżki wzrostu osobowego. Zachowanie człowieka jest motywowane niepowtarzalnymi dla każdego, biologicznymi i wyuczonymi skłonnościami do rozwoju i zmiany w pozytywnym kierunku, ku samourzeczywistnieniu (samorealizacji). Samorealizacja to stała dążność człowieka do zrealizowania jego wewnętrznego potencjału, do pełnego rozwoju własnych zdolności i talentów. Osoba badana jest klientem, który czasowo znalazł się w niekorzystnej dla niego sytuacji. Psycholog wytwarza ciepło i atmosferę akceptacji, terapia ma charakter nie dyrektywny. Celem terapii jest pomoc klientowi w szerszym spojrzeniu na jego problem, co ma pomóc w jego rozwiązaniu, podniesienie samooceny. Klient sam znajduje wyjście z sytuacji.

Przejawy funkcjonowania człowieka nastawionego na samorealizację: (C. Rogers) otwartość na nowe doświadczenia, koncentracja na teraźniejszości, zaufanie do siebie samego, poczucie wolności (samemu kieruje życiem), kreatywność. Nacisk na obraz człowieka w jego własnych oczach.

Teoria motywacji wzrostu (A. Maslow): mechanizmem sterującym ludzkimi zachowaniami są potrzeby, które tworzą pewne hierarchie. Potrzeby fizjologiczne (jedzenie), bezpieczeństwa (spokoju, wolności od strachu), przynależności (miłości), szacunku (kompetencji, bycia poważanym przez innych), poznawcze (rozumienia świata, rozwoju), estetyczne (harmonii i porządku), samorealizacji (bycia tym wszystkim czym jesteśmy zdolni się stać). Osoba samorealizująca się jest spontaniczna, z dystansem, ma bliskie satysfakcjonujące relacje z innymi ludźmi, poczucie humoru, akceptuje siebie i innych, postrzegają rzeczywistość trafnie i skutecznie, głębokie związki ale tylko z kilkoma osobami, rozwiązują bardziej problemy kulturowe niż osobiste.

Psychologia poznawcza: XVIIw filozof francuski Rene Descartes (Kartezjusz) Cogito ergo sum, szwajcarski psycholog Jean Piaget (1986-1980). Rozwój intelektualny nie zależy od warunków środowiskowych, procesy poznawcze zmieniają się zależnie od procesów wewnętrznych. Psychologia poznawcza jest procesem ewolucji myśli psychologicznej. Zajmuje się badaniem zdolności ludzi do zdobywania, porządkowania, zapamiętywania i wykorzystywania wiedzy do kierowania swoim zachowaniem. Człowiek jest porównywany do samodzielnego badacza, poznaje otoczenie i siebie samego, na podstawie zebranych informacji konstruuje schematy dotyczące otoczenia. Aktywny, twórczy. Determinantą zachowania są procesy umysłowe.

Nie ma konieczności decydowania się na jeden pogląd, każdy ma swoje wady i zalety. Określony psychologiczny stan rzeczy daje się najlepiej wyjaśnić wtedy, gdy przyglądamy się mu z różnych stron.

Ważne postacie w psychologii: W. Wundt funkcjonalizm, W. James funkcjonalizm, Z. Freud psychoanaliza, J. B. Watson behawioryzm, I. Pawłow (warunkowanie, H. Ebbinghaus pamięć, J. Piaget poznawcza, B.F. Skinner warunkowanie sprawcze, A. Binet pomiar inteligencji, G.T. Fechner psychofizyka.

Silne i słabe strony: psychoanaliza (wady: brak możliwości empirycznej weryfikacji teorii, formułowana na podstawie obserwacji, jednowymiarowa interpretacja przez pryzmat popędów, terapia droga i długotrwała. Zalety: zwrócenie uwagi na ludzką seksualność jako determinantę zachowań i objawów oraz na rolę wczesnego dzieciństwa w rozwoju człowieka, wprowadzenie pojęcia nieświadomości), psychologia humanistyczna (wady: brak możliwości empirycznej weryfikacji teorii, brak odniesienia do nieświadomości, ignorowanie indywidualnej historii człowieka i wpływu przeszłości na jego rozwój, nadmierne uproszczenie rozumienia osobowości ludzkiej poprzez zredukowanie jej do teorii samorealizacji, nieprecyzyjne sformułowane kluczowe pojęcia teorii. Zalety: zawsze wyjaśniają ludzkie zachowanie w kategoriach całości osobowości, koncentracja na wewnętrznych psychicznych właściwościach osoby, odniesienie do subiektywnej rzeczywistości osoby a nie jej obiektywnych właściwości, dotyczą wszystkich czynności psychicznych), psychologia poznawcza (wady: ignorowanie emocji jako ważnego składnika osobowości oraz biologicznych mechanizmów zachowania, lekceważenie wpływu motywacji nieświadomej na zachowanie i procesy poznawcze, brak teorii rozwoju osobowości osób dorosłych. Zalety: możliwość empirycznej weryfikacji teorii, sformułowanie koncepcji człowieka samodzielnego i niezależnego, wskazanie funkcji, jaką pełnią procesy poznawcze dla człowieka),

3.XI.2011 Spostrzeganie jako proces orientacji człowieka w otoczeniu

Proces percepcyjny: proces polegający na wymianie informacji pomiędzy człowiekiem a otoczeniem regulujący jego zachowanie. Orientacja w otoczeniu, funkcja biologiczno adaptacyjna i poznawcza.

Proces sensoryczny jest aktem odbioru bodźca przez narząd zmysłu. Percepcja jest aktem interpretacji bodźca zarejestrowanego w mózgu przez jeden lub więcej mechanizmów zmysłowych.

Receptor: wyspecjalizowana część ciała, wybiórczo odczuwająca pewne rodzaje zmian swojego środowiska, nie reagująca natomiast na zmiany innego rodzaju.

Bodziec to każde takie zdarzenie w otoczeniu człowieka, na który on sam i jego organizm potrafi zareagować w specyficzny sposób. Zmiana zachowania jako odpowiedź na bodziec nazywana jest reakcją.

Wrażenie: odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku odbioru danych sensorycznych. Wrażenia są monosensoryczne (odbiór jednej cechy). Ernst Heinrich Weber (1795-1878), Gustaw Theodor Fechner (1801-1887), Wilhelm Wundt (1832-1920).

Analizator: układ neurofizjologiczny czynnościowy pozwalający na odbieranie i analizowanie bodźców. I.Sieczenow, I. Pawłow. Część centralna i obwodowa analizatora. Interoanalizatory: visceroanalizatory (trawienne, oddechowe, krążeniowe, wydzielnicze, seksualne, bólowe), locoanalizatory (równowagi, ruchowe, bólowe). Eksteroanalizatory: kontaktoanalizatory (dotykowe, termiczne, smakowe, bólowe), teleanalizatory (węchowe, wzrokowe, słuchowe, bólowe).

Progi absolutne: najmniejsza ilość energii bodźca, która wywołuje początkowe wrażenia oznacza dolny absolutny próg wrażenia. Górną granicę energii ilości bodźca jeszcze odzwierciedlaną we właściwej dla tego bodźca postaci nazywamy górnym absolutnym progiem bodźca. Minimalny przyrost podniety dający dostrzegalną różnicę wrażeń nazywamy progiem różnicy. Prawo Webera: wielkość ledwie dostrzegalnej różnicy siły bodźca jest stałą wielkością ułamkową jego siły początkowej. ∆I/I=k I to wielkość bodźca, ∆I to przyrost wielkości bodźca wystarczającym do stwierdzenia różnicy w spostrzeganej wielkości, k jest stała. Prawo Webera-Fechnera: S=k*log I+C S to intensywność czucia, I intensywność początkowea, C różnica między kolejnymi bodźcami, K współczynnik proporcjonalności. Arytmetycznemu przyrostowi wielkości wrażenia odpowiada geometryczny przyrost siły bodźca, działa tylko dla bodźców słabych albo bardzo silnych.

Adaptacja: zmniejszanie się wrażliwości pod wpływem stale lub długo działających bodźców. Nie we wszystkich wrażeniach następuje adaptacja.

Kontrast: następczy (powstaje przy występowaniu jednego wrażenia po drugim), współczesny (przy wrażeniach wzrokowych).

Synestezja: (gr. syn – razem, jednocześnie, aistesis – odczucie), jednoczesne odczuwanie dwu lub więcej wrażeń.

10.XI.2011 cd.

Plan wykładu: pojęcie spostrzeżeń, zależność spostrzegania od doświadczenia, jak spostrzegamy, organizacja pola spostrzegania, rodzaje spostrzeżeń, czynniki determinujące proces spostrzegania, złudzenia percepcyjne.

Spostrzeganie: proces poznawczy odzwierciedlający cały przedmiot oddziałujący na nasze narządy zmysłowe, spostrzeżenia są polisensoryczne. Zależność spostrzegania od doświadczenia, wiedzy, zainteresowania, poglądów i przekonań nazywamy apercepcją. Spostrzeżenia są subiektywne. Kant: widzimy rzeczy nie takimi, jakimi są, lecz takimi jacy my jesteśmy. Całościowe odzwierciedlenie zorganizowanego zespołu cech przedmiotów i zjawisk.

Całość spostrzegania: poprawność rozpoznania cech przedmiotów niezależnie od kąta widzenia, odległości i oświetlenia.

Stałość spostrzegania: zdolność spostrzegania przedmiotów jako niezmiennych mimo zmiany kształtu, jasności i barwy.

Pole spostrzegania: to, co człowiek ogarnia swoimi zmysłami w danym fragmencie rzeczywistości.

E. Rubin (1921): figura jest z reguły mniejszą częścią pola postrzegania, tło wygląda tak, jak gdyby rozprzestrzeniało się w sposób ciągły, a nie jakby było przerywane przez figurę. To co się porusza i to co jest jaśniejsze jest figurą. Figura ma charakter rzeczy, a tło przedstawia się jako nieukształtowany materiał.

Zasada bliskości (intuicyjnie organizujemy rzeczy, które postrzegamy w zbiory w sposób taki, że grupowane są elementy znajdujące się w tej samej relacji przestrzennej blisko siebie), zasada podobieństwa (elementy podobne do siebie są grupowane), zasada ciągłości (spostrzegamy raczej łagodną całość wzorca niż rozdzielność), zasada zamykania (dopełniamy sobie niepełną rzecz do całości).

Rodzaje spostrzeżeń: spostrzeganie przestrzeni (polega na lokalizowaniu przedmiotów w głębi, ustalaniu kierunków, wielkości, stosunków przestrzennych między przedmiotami), spostrzeganie czasu (wiąże się z obserwacją trwania ruchu i przemieszczenia zjawisk w przestrzeni oraz takich, które powstają i znikają), spostrzeganie ruchu (jest związane zarówno ze spostrzeganiem następstw przestrzennych, jak i czasowych).

Czynniki determinujące proces spostrzegania: nastawienie (gotowość do spostrzegania rzeczywistości w ściśle określony sposób, pozytywna lub negatywna rola, ułatwienie lub utrudnienie spostrzegania), stan emocjonalny podmiotu, kontrast, uwaga, zainteresowanie.

Złudzenia (iluzje): są to zniekształcone lub błędne spostrzeżenia spowodowane utrudnionymi zewnętrznymi warunkami spostrzegania, określonym nastawieniem psychicznym, zmęczeniem lub specyficznymi właściwościami przedmiotów. Złudzenia optyczno-geometryczne.

Zaburzenia procesu spostrzegania:

Nadwrażliwość (hiperestezja): nadmierna reaktywność na wszystkie, nawet słabe bodźce

Zmniejszenie wrażliwości (hipostezja): zmniejszenie intensywności odbieranych bodźców

Senestopatia: doznania płynące ze skóry lub narządów wewnętrznych o zmiennej lokalizacji pod postacią np. pieczenia, kłucia, drętwienia lub ucisków.

Złudzenia (iluzje),

omamy (halucynacje): spostrzeganie nieistniejących zjawisk i przedmiotów. Podział według struktury (proste – trzaski i błyski, złożone – przedmioty, sceny, sytuacje), projekcji zmysłowej (słuchowe, wzrokowe, czuciowe, węchowe), formy.

Zaburzenia psychosensoryczne: zaburzenia syntezy zmysłowej dotyczące złożonego procesu spostrzegania takich zjawisk, jak poczucie czasu, przestrzeni i schematu ciała. Zaburzenia procesu czasu dotyczą zjawiska nieprawidłowej oceny upływającego czasu (zwolnienie lub przyspieszenie). Zaburzenia spostrzegania przestrzeni polega na zmianie odległości, wielkości, kształtu i perspektywy przedmiotów i otaczającej ich przestrzeni. Zaburzenia schematu ciała polega na spostrzeganiu zniekształcenia, zmiany wielkości lub proporcji ciała.

17.XI.2011

Procesy uczenia się: definicja i znaczenie procesu uczenia się, koncepcje uczenia się (teorie asocjacyjne i poznawcze).

Uczenie się: proces stanowiący podstawę względnie stałych zmian w zachowani, zachodzących w wyniki ćwiczeń lub doświadczeń. Uczenie jako czynność i proces. Uczenie się a pamięć.

Znaczenie procesu uczenia się: odkrywanie lub wymyślanie czegoś (myślenie), pamięciowe operowanie rozwiązaniem (zapamiętywanie), nabywanie skuteczności w działaniu (wytworzenie nawyku).

Teorie asocjacyjne: podstawą uczenia się są różnego typu powiązania między bodźcami i reakcjami. I.Pawłow, B.Skinner, E.Thorndike. Arystoteles, John Locke, David Humme: uczymy się przez skojarzenia. Proces uczenia się skojarzeń nazywa się warunkowaniem. Formy warunkowania: klasyczne, instrumentalne (sprawcze).

Warunkowanie klasyczne: proces uczenia się, za pośrednictwem którego bodziec początkowo neutralny zaczyna wiązać się z określoną reakcją fizjologiczną czy emocjonalną jakiej wcześniej nie wywołał.

Komponenty warunkowania klasycznego: reakcja bezwarunkowa (nie wyuczona, naturalna reakcja na bodziec bezwarunkowy), bodziec bezwarunkowy (bodziec, który bezwarunkowo, czyli naturalnie i automatycznie wywołuje reakcję), reakcja warunkowa (wyuczona reakcja na początkowo obojętny bodziec warunkowy), bodziec warunkowy (bodziec początkowo obojętny, który po skojarzeniu z bodźcem bezwarunkowym zaczyna wywoływać reakcję warunkową).

Fazy uczenia się: nabywanie reakcji (proces nauczania reakcji na bodziec), wygasanie reakcji, samorzutne odnawianie się reakcji, generalizację reakcji (podobna reakcja na podobne bodźce), różnicowanie bodźców

Zastosowania warunkowania klasycznego: badacze zajmujący się lękiem i innymi emocjami stwierdzili istnienie warunkowych reakcji emocjonalnych. Warunkowanie klasyczne może też odgrywać rolę w powstawaniu uzależnień.

Warunkowanie instrumentalne: zachowanie, które jest wzmacniane będzie miało większą szansę na powtórzenie.

Rozkłady wzmocnień: rozkład regularny wzmocnień (każda pozytywna reakcja jest nagradzana, szybkie uczenie się ale i szybkie wygasanie przy braku wzmocnień), rozkład nieregularny wzmocnień (o stałych lub zmiennych proporcjach i odstępach czasowych).

Kary i nagrody w uczeniu się: karanie mówi czego nie wolno, a wzmacnianie co wolno robić. Podczas gdy łagodna kara nie ma żadnego wpływu na uczenie się, to kara o umiarkowanej sile chwilowo hamuje zdolność do uczenia się, a bardzo surowa kara w niektórych przypadkach trwale niszczy zdolność dziecka do przyswajania. Wyuczona bezradność.

Zastosowania warunkowania instrumentalnego wobec samych siebie: wyznacz sobie cel, zapisuj jak często podejmujesz zachowania które chcesz pobudzać i sposób w jaki są one wzmacniane, zacznij systematycznie wzmacniać pożądane zachowanie, stopniowo ograniczaj zapędy.

Teorie poznawcze: uczenie się przez wgląd. W Kohler. Rozwiązanie zadania przez wgląd dokonuje się przez zrozumienie sytuacji i wytworzenie się nowego schematu spostrzeżeniowego, a nie zachowania na zasadzie prób i błędów. Uczenie się poprzez naśladowanie wzorców: Lord Chesterfield „tak naprawdę jesteśmy więcej niż w połowie tym, co naśladujemy”. Proces obserwacji i naśladowania określonych zachowań nazywamy modelowaniem. A.Bandura, D.Ross, S.A.Ross. Dzieci w wieku 14 miesięcy naśladują to co widzą w telewizji. Najsilniejszy jest model naturalny (żywy), słabszy na filmie, najsłabszy animowany na filmie.

Zastosowanie uczenia się poprzez naśladowanie wzorców: zachowania prospołeczne (pozytywne, użyteczne) mogą wywierać prospołeczne wpływy. Modelowanie jest najbardziej skuteczne kiedy czyny i słowa modeli są spójne.

Podsumowanie: oceniając teorie uczenia się można wysunąć wniosek, że ani koncepcje poznawcze ani asocjacyjne nie wyjaśniają w całości uczenia się. Rola procesów poznawczych wzrasta przy uczeniu się bardziej skomplikowanych zadań.

24.XI.2011

Definicja pojęcia, fazy procesów pamięciowych, rodzaje pamięci, zapamiętanie-odpamiętanie-zapominanie.

Pamięć jest zdolnością wielostronną, przejawiającą się w procesach zapamiętywania (kodowania informacji), przechowywania (magazynowania) oraz wydobywania (przywracania, przypominania). Znaczenie pamięci w życiu człowieka: przechowywanie treści doświadczenia jednostki, umożliwia doświadczanie świadomości własnego istnienia, umożliwia orientację we własnej rzeczywistości (fizycznej i społecznej).

Fazy procesów pamięciowych: faza zapamiętywania (nabywania), faza przechodnia, faza odtwarzania (przypominanie, rozpoznawanie, uczenie się na nowo).

Rodzaje pamięci: pamięć krótkotrwała (robocza, operacyjna, short term memory, G.Miller: pamiętamy 5do9 elementów), pamięć długotrwała (long term memory), pamięć sensoryczna (ultrakrótka, bezpośrednia, natychmiastowa, receptoryczna – ikoniczna, echoiczna, sensoryczna smakowa, węchowa, kinestetyczna). Pamięć deklaratywna (fakty, zdarzenia, wiedza): semantyczna, epizodyczna (pamięć autobiograficzna i pamięć zdarzeń zewnętrznych, wyróżnianie społeczne), Pamięć proceduralna (operacje umysłowe, umiejętności).

Zapamiętywanie, które dokonuje się w toku wykonywania jakiegoś działania, bez specjalnego zamiaru ze strony działającego osobnika, jest zapamiętywaniem samorzutnym. Zapamiętywanie zamierzone powstaje w wyniku działania mającego je za swój cel. Zapamiętanie zamierzone powstające w wyniku świadomie zorganizowanego działania jest uczeniem się.

Seneka: umysł niespiesznie oducza się tego, czego długo się uczył.

Mnemotechnika: (mneme –pamięć, techne – sztuka, sposób) sposoby zapamiętywania, zwłaszcza wykorzystujące żywe wyobrażenia i organizowanie materiału. Nadanie sensu zwiększa skuteczność zapamiętywania.

Proces przechowywania: najkrótszy jest w pamięci sensorycznej (ułamek sekundy), najdłuższy w pamięci długotrwałej (czasem trwa całe życie).

Proces odpamiętywania: aktywizacja utajonego doświadczenia osoby, przypominanie sobie dawnych rzeczy. Rozpoznawanie jest wtórnym odzwierciedleniem minionych bodźców powstającym wskutek ponownego działania tych samych, takich samych lub podobnych bodźców. Przypominanie to wtórne odzwierciedlenie minionych bodźców, powstające bez ich poznawczego działania, na skutek działania innych bodźców. Przypomnienie najczęściej nie jest reprodukcją tego, co wcześniej działało na osobnika, lecz rekonstrukcją.

Krzywa zapominania Ebbinhausa: zapominanie jest funkcją czasu. Najwięcej zapominany po pierwszej godzinie (nawet 60%). Potem proces słabnie i prawie zanika.

Przyczyny zapominania: zacieranie śladów pamięci, interferencja (oddziaływanie wzajemne dwu lub więcej czynników), interferencja proaktywna (hamowanie proaktywne, 1927 P.L.Whitely, wcześniej przyswojone dane pamięciowe utrudniają lub uniemożliwiają przyswajanie nowych), interferencja retroaktywna (hamowanie retroaktywne, 1900 Muller i Pilzecker, sprowadza się do usuwania z pamięci starszych danych przez nowe), błędy kodowania, zapominanie motywowane (Z.Freud, wszystko, co wzbudza lęk, zagraża utratą dobrego mniemania o sobie, wywołuje negatywne emocje, zostaje wyparte ze świadomości, trwa jako treść nieuświadamiana), uszkodzenie lub zaburzenie funkcjonowania mózgu (choroba Alzheimera).

Podsumowanie: pamięć i uczenie się to dwie strony tego samego procesu przyswajania przez jednostkę nowych doświadczeń. Pamięć jest zdolnością organizmu do przechowywania tych doświadczeń, a uczenie się jest przejawem tego przechowywania w zachownaiu się organizmu. Zarówno w procesie przyswajania wiedzy jak i nabywania umiejętności zaangażowane są procesy pamięci i uczenia się.

1.XII.2011 Myślowe odzwierciedlenie rzeczywistości

Plan wykładu: co to jest myślenie, zasadnicze rodzaje procesów myślenia, podstawowe operacje myślowe, myślenie w procesie rozwiązywania problemów (rodzaje problemów, fazy rozwiązywania problemów, strategie rozwiązywania problemów, stymulatory i inhibitory w rozwiązywaniu problemów), myślenie twórcze.

Co to jest myślenie: Gregg C.Oden: myślenie zdefiniowane szeroko jest niemal wszystkim, czym zajmuje się psychologia. Jeśli zdefiniować je wąsko, wydaje się do psychologii w ogóle nie należeć; Myślenie jest procesem uogólnionego i pośredniego poznania obiektywnej rzeczywistości, w którym odzwierciedlają się najbardziej ogólne i charakterystyczne cechy przedmiotów i zjawisk oraz są wykrywane związki i zależności między nimi.

Myślenie: sensoryczno-merytoryczne (produktywne: samodzielne=twórcze, niesamodzielne=przejmowanie poznania, reproduktywne: rozumienie). Wyobrażeniowo-pojęciowe (produktywne: niesamodzielne, samodzielne=twórcze, reproduktywne: rozumienie reproduktywne, reproduktywno-produktywne).

Podstawowe operacje myślowe: analiza, synteza, porównywanie, abstrahowanie, klasyfikacja. Analiza: rozkładanie całości na elementy składowe i ich szczegółowe badanie. Synteza: operacja przeciwstawna analizie, całościowe ujmowanie problemów, składanie w całość, formowanie sądów ogólnych. Porównywanie: zestawienie ze sobą przedmiotów lub zjawisk, a następnie ujmowanie podobieństw i różnic między nimi. Abstrahowanie: pomijanie cech nieistotnych, a skupienie się na cechach istotnych. Oderwanie się od konkretu, dzięki niemu tworzymy pojęcia ogólne. Klasyfikacja: podział logiczny, wydzielanie z zakresu pojęcia ogólnego pojęć podrzędnych.

Problem: stan wyjściowy, stan niepełnej informacji o sytuacji powodujący odczucia dyskomfortu i niezadowolenia. Stan docelowy, jego wyobrażenie i pragnienie realizacji. Ciąg operacji niezbędnych do osiągnięcia stanu docelowego. Problemy praktyczne i teoretyczne, twórcze (rozwiązywane po raz pierwszy) i odtwórcze (rozwiązane już kiedyś przez kogoś innego), otwarte (mały poziom informacji, brak danych o możliwych rozwiązaniach, trzeba generować pomysły) i zamknięte (dany pełny wzór rozwiązań, trzeba wybrać jedno), kowergencyjne (myślenie skierowanie na jedno jedyne możliwe rozwiązanie) i dywergencyjne (posiadają wiele rozwiązań)

Fazy rozwiązywania problemów: J.Dewey 1910: odczucie trudności, wykrycie jej i określenie, nasuwanie się rozwiązania, wyprowadzenie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania (wybór ogólnego kierunku poszukiwania rozwiązania, tworzenie pomysłów cząstkowych będących zarysem postępowania, tworzenie ostatecznego rozwiązania), dalsze obserwacje i eksperymenty sprowadzające przypuszczenie. G.Wallas 1921: przygotowanie, iluminacja

Strategie rozwiązywania problemów: Algorytm: niezawodny przepis, który określa, jaki skończony ciąg operacji należy kolejno wykonać, aby rozwiązać wszystkie zadania danej klasy. Algorytm jest niezawodny (zastosowanie algorytmu zawsze prowadzi do rozwiązania), dobrze określony (obejmuje ciąg jednoznacznych operacji), ma ogólny charakter. Heurystyki: zasady, reguły, taktyki i intuicje, które nie gwarantują rozwiązania danego zadania, ale zwiększają szanse jego powodzenia. Heurystyki są zawodne, słabiej określone niż algorytmy, mają różny stopień ogólności.

Stymulatory i inhibitory w rozwiązywaniu problemu: stymulatory to czynniki, które ułatwiają, lub przyspieszają rozwiązywanie problemu (np. poprawne rozumienie problemu, bogata wiedza, wysoki poziom kompetencji, poprawność myślenia, spostrzegawczość, zdolność podpatrywania naturalnych zjawisk i procesów, optymalny stan organizmu).

Inhibitory to różnego rodzaju przeszkody i bariery utrudniające rozwiązanie problemu.

Inhibitory psychiczne: skłonności do określonego sposobu postępowania, wynikające z ludzkiej struktury psychicznej lub ukształtowane pod wpływem jednostkowego doświadczenia życiowego, stanowiące utrudnienia w rozwiązywaniu problemów. (Sięganie po najbardziej dostępne rozwiązanie, sztywność funkcjonowania to inhibitor wynikający z naszych przyzwyczajeń i nawyków używania narzędzi, urządzeń lub przedmiotów do wykonania jednej określonej czynności, lęk przed oceną).

Inhibitory obiektywne:

8.XII.2011

15.XII.2011 Temperament

22.XII.2011 Osobowość

Teorie osobowości: oparte na pojęciu cechy (koncepcja R. Cattella, koncepcja H. Eysencka, wielka piątka Costy i McCrae, koncepcja G. Allporta), teoria psychodynamiczna, behawiorystyczna, humanistyczna, poznawcza.

Termin osobowość do psychologii wprowadzili pod koniec XIXw psychiatrzy francuscy Jean Marcin Charcot i Pierre Janet. Gordon Allport (1960) wyróżnił pięćdziesiąt różnych sposobów definiowania osobowości, a samych definicji kilkakrotnie więcej.

Cecha to stała właściwość charakteryzująca osobę, która jest wyznaczona przez dziedziczność i środowisko.

Teorie nomotetyczne przyjmują, że wszyscy ludzie mają takie same cechy, różniąc się między sobą jedynie ich nasileniem (R.Cattell, H. Eysenck, Wielka Piątka P.T. Costy i R. McCrae).

Teorie idiograficzne zakładają, że każdy człowiek charakteryzuje się niepowtarzalnym zestawem cech (G. Allport).

R.Cattell: ustalenia jak ludzie o określonych cechach osobowości zachowują się w różnych sytuacjach. Osobowość pozwala przewidzieć jak dana osoba się zachowa.

Wśród cech powierzchniowych i źródłowych wyodrębnił trzy kategorie. Cechy zdolnościowe (jak dobrze jednostka radzi sobie z rozwiązywaniem zadań, np. inteligencja), cechy temperamentalne (charakteryzują tempo i ogólny styl, w jakim dana osoba wykonuje dowolne czynności), cechy dynamiczne (opisują motywacyjny aspekt zachowań oraz rodzaje celów istotnych dla jednostki).

Sfera motywacyjna osobowości składa się z trzech kategorii. Postawy, ergi i sentymenty. Ergi to wrodzone psychofizyczne tendencje, mające składnok percepcyjny, afektywny i drążeniowy. Sentymenty kształtują się pod wpływem oddziaływań środowiskowych i własnych doświadczeń człowieka i wyrażają stosunek jednostki do poszczególnych klas obiektów. Postawy to złożony wyraz ustosunkowania wobec osób, faktów, idei, procesów. Cechy: powierzchniowe i źródłowe. Źródłowe: temperamentalne, zdolnościowe, dynamiczne (postawy, ergi, sentymenty)

H.Eysenck: ekstrawersja-introwersja, neurotyczność-zrównoważenie emocjonalne, psychotyzm. Ekstrawersja: osoba towarzyska, żywa, aktywna, asertywna, poszukująca doznań. Neurotyczność (emocjonalność): lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena, napięcie. Psychotyczność rozumiana ogólnie jako zdrowie psychiczne, jest cechą nadrzędną w odniesieniu do ekstrawersji i neurotyzmu, co oznacza, że osoba o wysokiej psychotyczności ma zaburzone także wymiary ekstrawersji i neurotyzmu.

Wielka piątka P.T. Costy iu R. McCrae: emocjonalna stabilność (dotyczy emocji, radzenie sobie w sytuacjach stresowych, neurotyczność Eysencka), ekstrawersja, otwartość na doświadczenia, ugodowość (pogodne usposobienie, chęć niesienia pomocy, empatia), sumienność (podejście do wykonywanych zadań, zdyscyplinowani, rzetelni, ambitni).

Koncepcja G. Allporta: cecha jest wspólna dla wszystkich, a dyspozycja osobista jest specyficzna dla jednostki. Trzy rodzaje cech i dyspozycji osobistych: dominujące (wpływają na całe zachowanie, np. osobowość autorytarna), centralne (najczęściej ujawniają się w działaniu, np. pewność siebie lub towarzyskość) i wtórne (dotyczą wąskiego zakresu bodźców i są nieistotne dla opisu osobowości). Cecha dominująca to taka cecha, która tak przeważa w osobowości człowieka, że wiąże się z nią niemal wszystko, co ten człowiek robi. Nie wszyscy ludzie posiadają taką cechę. Cechy zasadnicze są najbardziej podstawowymi cechami i dyspozycjami, które występują u wszystkich ludzi. Cechy wtórne to takie cechy, które czasem ujawniają się w zachowaniu jednostki, ale nie mają centralnego znaczenia dla opisu osobowości danego człowieka. Proprium = łac. własne.

Podsumowanie: Temperament jest głównie wynikiem ewolucji biologicznej, podczas gdy osobowość to przede wszystkim produkt warunków społeczno-historycznych. Temperament właściwy jest zarówno człowiekowi, jak i zwierzętom wyżej zorganizowanym, natomiast pojęcie osobowości dotyczy wyłącznie charakterystyki psychologicznej człowieka. Podstawa anatomofizjologiczna temperamentu, choć zmienia się w rozwoju ontogenetycznym, jest wrodzona. Osobowość kształtuje się w wyniku aktywności i interakcji człowieka ze środowiskiem społecznym. Temperament obejmuje przede wszystkim formalne cechy zachowania przejawiające się we wszelkiego rodzaju reakcjach i czynnościach, niezależnie od ich treści. Z kolei osobowość dotyczy głównie treściowej charakterystyki jednostki, wyrażającej stosunek człowieka do siebie i do otaczającego go świata.

26.I.2012 zerówka